Anne Carson, Έρως ο γλυκόπικρος
Η Αν Κάρσον είναι κλασική φιλόλογος και λογοτέχνης. Το κείμενο είναι απόσπασμα από το βιβλίο της Έρως ο γλυκόπικρος, δοκίμιο για το ερωτικό παράδοξο στην κλασική παράδοση.
Πρώτη η Σαπφώ αποκάλεσε τον έρωτα «γλυκόπικρο». Κι όποιος έχει ερωτευτεί δεν θα διαφωνήσει μαζί της. Τι σημαίνει όμως η λέξη;
Η Σαπφώ έβλεπε τον έρωτα σαν μια εμπειρία ηδονής και πόνου συνάμα. Έχουμε εδώ μια αντίφαση, κι ίσως ένα παράδοξο. Για να συλλάβει αυτόν τον έρωτα, ο νους πρέπει να διχαστεί. Για ποιον λόγο; Εκ πρώτης όψεως, τα δύο στοιχεία που συνιστούν την αντίφαση φαντάζουν προφανή. Τη γλυκύτητα της ερωτικής επιθυμίας τη θεωρούμε, όπως κι η Σαπφώ, δεδομένη· η ηδονικότητά της μας χαμογελά τρυφερά. Η πικράδα της, όμως, δεν είναι τόσο ξεκάθαρη. Οι λόγοι που κάτι γλυκό πρέπει να είναι ταυτόχρονα και πικρό θα μπορούσαν να είναι πολλοί και διάφοροι. Οι δύο αυτές γεύσεις μπορούν να συνδέονται μεταξύ τους ποικιλοτρόπως, και οι τρόποι που οι ποιητές πραγματεύτηκαν τον έρωτα αναδεικνύουν αυτή την ποικιλότητα. Οι στίχοι της Σαπφώς είναι μια καλή αφετηρία για να ανιχνεύσουμε τις διάφορες δυνατότητες. Το σχετικό απόσπασμα έχει ως εξής:
Ἔρος δηὖτέ μ’ ὁ λυσιμέλης δόνει,
γλυκύπικρον ἀμάχανον ὄρπετον.
(Νά τος πάλι ο έρωτας που λιώνει το κορμί,
να τος, ξανά με τραντάζει,
γλυκόπικρο ερπετό, ακατανίκητο).
Σ’ αυτό το σημείο εκφράζεται το ταυτόχρονο της ηδονής και του πόνου. Ο έρωτας έρχεται από κάπου έξω και κινείται ή έρπει προς το θύμα του: ὄρπετον (ερπετό). Σε τούτη την επίθεση είναι αδύνατον να αντισταθείς νικηφόρα: ἀμάχανον (ακατανίκητο).
Ας επιστρέψουμε στο ερώτημα με το οποίο ξεκινήσαμε, δηλαδή τη σημασία του επιθέτου γλυκύπικρος. Είτε νοηθεί ως δίλημμα των αισθήσεων, ως δίλημμα της δράσης ή δίλημμα αξιακό, ο έρωτας καταγράφεται ως ένα γεγονός αντιφατικό: μες στην ερωτική επιθυμία η αγάπη συμφύρεται με το μίσος. Γιατί;
Υπάρχουν πολλοί τρόποι να απαντήσουμε σε τούτο το ερώτημα: Έναν πολύ ξεκάθαρο μας τον δίνουν τα ελληνικά. Η λέξη έρως δηλώνει «στέρηση», «έλλειψη», «επιθυμία για κάτι που απουσιάζει». Ο ερωτευμένος θέλει αυτό που δεν έχει. Είναι εξ ορισμού αδύνατον για το ερωτικό υποκείμενο να έχει αυτό που θέλει, μιας και, αφ’ ης στιγμής το αποκτήσει, το αντικείμενο του έρωτα παύει να απουσιάζει. Δεν πρόκειται για απλό παιχνίδι με τις λέξεις. Στον έρωτα υπάρχει ένα δίλημμα που στοχαστές από τη Σαπφώ μέχρι τις μέρες μας το θεώρησαν κρίσιμο. Ο Πλάτωνας το θίγει ξανά και ξανά. Τέσσερις διάλογοί του διερευνούν τι σημαίνει το γεγονός ότι η επιθυμία στρέφεται πάντοτε μονάχα προς κάτι που λείπει, κάτι που δεν είναι διαθέσιμο, κάτι που απουσιάζει, κάτι που δεν είναι ούτε στην κατοχή σου ούτε μέρος του είναι σου: ο ἔρως συνεπάγεται την ἔνδειαν. Όπως λέει η Διοτίμα στο Συμπόσιο του Πλάτωνα, ο Έρως είναι το νόθο παιδί του Πλούτου και της Φτώχειας και πάντοτε εγκατοικεί σε μια ζωή ματαιωμένης στέρησης.
Carson, A. (2019). Έρως ο γλυκόπικρος, δοκίμιο για το ερωτικό παράδοξο στην κλασική παράδοση.
Αθήνα: Εκδόσεις Δώμα.
(ελαφρώς διασκευασμένο)