Η τελευταία γραπτή λέξη
Το παρακάτω κείμενο αποτελεί απόσπασμα άρθρου του Αντώνη Τζαβάρα που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα www.2045.gr.
Στις αρχές του Νοέμβρη του 2022 γράφτηκε ένα σημαντικό κεφάλαιο της ανθρώπινης Ιστορίας. Για την ακρίβεια, γράφτηκε το πρώτο κεφάλαιο της ανθρώπινης Ιστορίας, αφού μια ομάδα αρχαιολόγων ανακάλυψε την παλαιότερη φράση που αποτυπώθηκε ποτέ με τη χρήση αλφαβήτου. Τυπικά, η Ιστορία ενός λαού -κάθε λαού- ξεκινά όταν ανακαλύπτει τη γραφή. Οτιδήποτε δημιούργησε πριν τη γραφή, όλος ο πολιτισμός που πρόλαβε να χτίσει, να αναθεωρήσει ή να γκρεμίσει, περνά αυτομάτως στην προϊστορία από τη στιγμή που καταφέρνει να αποτυπώσει τη γλώσσα του με σύμβολα πάνω σε κάποια φυσική ή τεχνητή επιφάνεια.
Στα σχεδόν 4000 χρόνια που έχουν παρέλθει από την επινόηση του πρώτου συστήματος γραφής, η γραφή εξελίχθηκε με συναρπαστικούς τρόπους και προς απίθανες κατευθύνσεις και αποτέλεσε το βασικό εργαλείο για τη δημιουργία του πνευματικού πολιτισμού, για την απογείωση του υλικού πολιτισμού, ενώ ευθύνεται αποκλειστικά για τη δημιουργία του συλλογικού συνειδητού της ανθρωπότητας. Είμαστε άνθρωποι γιατί κουβαλάμε την κληρονομιά των ανθρώπων που υπήρξαν πριν από μας.
Σε όλο αυτό το διάστημα, η γραπτή γλώσσα δεν ακολούθησε γραμμική πορεία. Πέρασε τα πάνω της και τα κάτω της και γνώρισε περιόδους φοβερής παρακμής ακόμα και μετά τη διάδοση και την καθιέρωσή της ως το απόλυτο εργαλείο επίδειξης της ανθρώπινης σκέψης και ικανότητας. Στον ευρωπαϊκό Μεσαίωνα για παράδειγμα, η φιλολογική και λογοτεχνική παραγωγή ήταν σαφώς μικρότερης έκτασης και μικρότερου ποιοτικού μεγέθους απ’ ό,τι στα κλασικά, στα ελληνιστικά ή στα ρωμαϊκά χρόνια.
Και η δική μας εποχή είναι απ’ αυτές που υποβάλλουν τον γραπτό λόγο σε σοβαρή δοκιμασία. Η εικόνα κερδίζει συνεχώς έδαφος στο κρίσιμο πεδίο της αφήγησης (το ποτάμι του streaming έχει πλημμυρίσει τα πάντα και δεν φαίνεται να γυρίζει πίσω), ενώ πλέον απειλείται σοβαρά η πρωτοκαθεδρία της γραφής ακόμα και στον θεμελιώδη τομέα της γραπτής επικοινωνίας. Emoji και GIF έχουν ενταχθεί οργανικά στην καθημερινή μας ανταλλαγή μηνυμάτων, ενώ τα φωνητικά μηνύματα έχουν ήδη βολέψει όλους όσοι περνούν πολλές ώρες στο αυτοκίνητό τους ή απλώς βαριούνται να πληκτρολογούν στο κινητό ή το tablet τους.
Ήδη, αρκετοί διακεκριμένοι γλωσσολόγοι και κοινωνιολόγοι έχουν προειδοποιήσει (κάποιοι και σε δραματικούς τόνους) ότι η γραφή βρίσκεται σήμερα σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι. Ο Γάλλος φιλόσοφος Νταν Σπερμπέρ τόλμησε να εκτιμήσει μόλις τον Οκτώβρη του 2001 ότι «η επανάσταση της πληροφορίας και η τεχνολογία των επικοινωνιών ίσως καταστήσουν -σύντομα κιόλας- τη γραφή ένα απολίθωμα του παρελθόντος».
Τα φωνητικά μηνύματα είναι ένας τρόπος για να παράγονται λιγότερα κείμενα. Οι μετατροπείς της φωνής σε κείμενο είναι ένας τρόπος να παράγονται πολλά κείμενα, αλλά χωρίς τη διαμεσολάβηση της γραφής. Η υπαγόρευση, ας μην ξεχνάμε, είναι μια προαιώνια πρακτική που επιβιώνει ως τις μέρες μας, είτε για λόγους ταχύτητας, είτε ως επιβολή εξουσίας (ο διευθυντής υπαγορεύει στη γραμματέα του), είτε ως αναγκαιότητα (ο Μίλτον υπαγόρευσε τον αριστουργηματικό «Χαμένο Παράδεισο» όταν πλέον είχε χάσει την όρασή του). Όταν η τεχνολογία μετατροπής της φωνής σε κείμενο και του κειμένου σε φωνή τελειοποιηθεί, τα οφέλη της γραφής θα έχουν πρακτικά εξανεμιστεί. Η μετατρεπόμενη ομιλία θα κάνει όλες τις δουλειές του κειμένου και μάλιστα πιο γρήγορα και χωρίς κόπο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν ήδη οι συσκευές που λειτουργούν με φωνητικές εντολές. Είναι απλώς θέμα χρόνου όλα τα μηχανήματα και τα εργαλεία να αποκτήσουν αυτήν τη δυνατότητα.
Αν συμβούν όλα αυτά, αν όντως το γράψιμο αντικατασταθεί ολοκληρωτικά από ψηφιακά εργαλεία αμφίδρομης μετατροπής της φωνής, η γραφή θα συνεχίσει μεν να υπάρχει, αλλά θα υποβιβαστεί σε κάποιου είδους «γλώσσα μηχανής». Άγνωστη στους πολλούς, θα λειτουργεί σαν κώδικας προγραμματισμού ο οποίος θα μεσολαβεί στη μετατροπή των φωνητικών εντολών σε γράμματα ή εικόνες και τούμπαλιν. Ως δεξιότητα, θα επιστρέψει στα χέρια της ελίτ, των προνομιούχων και των ιερατείων που θα κατέχουν την υψηλή χρήση της και στη συντεχνία των γραφέων/ προγραμματιστών που θα εκτελούν τις ταπεινές της λειτουργίες.
Και κατά κάποιον τρόπο θα ολοκληρώσει έναν τέλειο κύκλο.
Αντώνης Τζαβάρας, www.2045.gr, 01-12-22