Ο όρος «Γενιά του ΄30», που πρωτοχρησιμοποιήθηκε από τον Γιώργο Θεοτοκά και μια ομάδα νεοτεριστών ποιητών και μυθιστοριογράφων, είναι κάπως ασαφής κι αόριστος. Παραπέμπει στο νέο, στο καινοτόμο και στο διαφορετικό, σε σύγκριση με τα ισχύοντα δεδομένα της εποχής.
Μια πολύ ενδιαφέρουσα προσέγγιση επί του ζητήματος είναι αυτή του καθηγητή Μario Vitti: «Με τον όρο ‘γενιά του Τριάντα’ εννοούμε στη λογοτεχνία, κατά τρόπο γενικό και συμβατικό, τους νέους συγγραφείς που εμφανίστηκαν μέσα στη δεκαετία 1930 με 1940. Λέγω «κατά τρόπο γενικό και συμβατικό», επειδή αν προσέξουμε καλύτερα τη ληξιαρχική ηλικία ορισμένων συγγραφέων, που θεωρούνται όχι μόνο εκπρόσωποι της γενιάς αυτής, αλλά και κάπως ηγετικές μορφές της, θα διαπιστώσουμε ότι παραβιάζουν τα αρχικά χρονολογικά πλαίσια, εφόσον το 1930 είχαν ήδη αρχίσει να μορφοποιούν το έργο τους. Αυτό συμβαίνει, λόγου χάρη, με τον Μυριβήλη, που γεννημένος το 1892, παρουσιάζει μια προσωπικότητα συγκροτημένη ήδη στους Βαλκανικούς Πολέμους· είτε με τον Σεφέρη, που, γεννημένος το 1900, λίγο νεότερος από τον Καρυωτάκη, ξεκινά περίπου τη στιγμή που κλείνει απότομα η δραστηριότητα του Καρυωτάκη. Με ένα αυστηρότερο χρονολογικό κριτήριο, μηχανικά εφαρμοσμένο, προσωπικότητες σαν τους δυο μεγάλους λογοτέχνες που ενδεικτικά μνημόνεψα, θα έπρεπε να μείνουν έξω από τη γενιά που μας απασχολεί. Για την αδυναμία να καθοριστεί μια χρονολόγηση ασφαλής, ας σκεφτούμε και την περίπτωση του Ελύτη που γεννήθηκε το 1911 και παρουσιάζεται στη μέση της δεκαετίας, το 1935. Σχετικά με την ομάδα των πραγματικά νέων μέσα στη γενιά συμβαίνει και τούτο επίσης: υπάρχει η περίπτωση, λόγου χάρη, του Τερζάκη που, παρ’ όλο ότι υπήρξε μια από τις πρώτες συνειδήσεις που ανάγγειλαν ώριμα και μαχητικά την ανανέωση του 1930, έμεινε οργανικά δεμένος στη μισοσκότεινη ατμόσφαιρα του καρυωτακικού χώρου.
Ωστόσο, και παρά την έλλειψη μιας συντονισμένης εμφάνισης της γενιάς του Τριάντα, είναι αναμφισβήτητο ότι εκεί γύρω στα 1930 γίνεται αισθητή μια αλλαγή, μια ρήξη με το παρελθόν, ενώ παράλληλα εμφανίζονται προβληματισμοί που τεκμηριώνουν τη γέννηση μιας νέας συνείδησης, στηριγμένης σε μορφωτικά εφόδια και σε ψυχική διάθεση διαφορετικά από τα πριν γνωστά.» (Mario Vitti, Η ‘Γενιά του Τριάντα’. Ιδεολογία και μορφή. Με μια νέα εισαγωγή, Ερμής, Αθήνα 2006, 21-22.)
Από τα γραφόμενα του Vitti, είναι δυνατό να εξάγουμε ορισμένα συμπεράσματα:
- οι εκπρόσωποί της είναι σε γενικές γραμμές συνομήλικοι, με διαφορά ελάχιστων χρόνων μεταξύ τους.
- Ως απόρροια του παραπάνω γεγονότος γίνεται αντιληπτό ότι οι εκπρόσωποί της φέρουν εν γένει κοινά βιώματα (Α΄Παγκόσμιος Πόλεμος, Μικρασιατική Καταστροφή, Εγκατάλειψη της Μεγάλης Ιδέας) , τα οποία εμπνέουν και διαμορφώνουν την δραστηριότητά τους.
- Η επικρατούσα τάση για ανανέωση, καθώς την εποχή εκείνη έχει ήδη εμφανιστεί στη Γαλλία κι έπειτα στην Ευρώπη ο υπερρεαλισµός, γεγονός το οποίο επιτάσσει τον εκ βάθρων επαναπροσδιορισμό της ελληνικής ποίησης.
Εν μέσω των προαναφερθέντων αξίζει να σημειωθεί ότι το 1929 ο Γιώργος Θεοτοκάς, µε το ψευδώνυμο Ορέστης ∆ιγενής, εξέδωσε το «Ελεύθερο Πνεύµα», µε το οποίο ζητούσε την ανανέωση στην ποίηση, την πεζογραφία και την ελληνική σκέψη. Κατ’ ουσίαν κατέθεσε μια νέα πρόταση προσέγγισης των προβλημάτων της εποχής, απαλλαγμένη από τον «επαρχιωτισμό» και «τη μίζερη φτωχογειτονιά»- τάσεις που επικρατούσαν έως τότε. Ο Κ.Θ. ∆ηµαράς το θεωρεί ως βιβλίο που «ερχόταν στην ώρα του για να εκφράσει την διάθεση µιας καινούριας γενιάς η οποία διαµορφωνόταν τότε, µε ορθολογικό και πνευµατικά διεθνιστικό προσανατολισµό. Για τούτο, µόλις εβγήκε, εχαρακτηρίστηκε ως το µανιφέστο της γενεάς εκείνης».
Τους νέους λογοτέχνες δεν εξέφραζε επομένως η υιοθέτηση της παράδοσης, όπως αυτή είχε δημιουργηθεί κατά το προηγούμενο διάστημα. Κατά συνέπεια έχουμε τη χρήση του ελεύθερου στίχου στην ποίηση και την άνθιση του μυθιστορήματος στην πεζογραφία. Το ρεύμα του μοντερνισμού ασκεί καταλυτική επίδραση σε ποιητές και πεζογράφους, παρόλο που αρκετοί από τους δεύτερους εξακολουθούν να παραμένουν συνδεδεμένοι με το ρεαλισμό. Ο υπερρεαλισμός επιπρόσθετα, επισφραγίζει την ελληνική ποίηση αυτή την εποχή.
Κυριότεροι εκφραστές:
- στην ποίηση: Γ. Σεφέρης, Οδ. Ελύτης, Ανδρέας Εμπειρίκος, Νικήτας Ράντος, Γ. Σαραντάρης, , Αν. ∆ρίβας, Θεόδ. Ντόρρος, Νίκος Εγγονόπουλος, Γιάννης Ρίτσος, Νικηφόρος Βρεττάκος, Ν. Γκάτσος κ.ά.
- στην πεζογραφία: Φώτης Κόντογλου, Στράτης Μυριβήλης, Ηλ. Βενέζης, Κοσμάς Πολίτης, Γ. Θεοτοκάς, Μ. Καραγάτσης, Άγγελος Τερζάκης, Παντελής Πρεβελάκης κ.α.