Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά: Ερμηνευτικό Σχόλιο

[…] Τις τελευταίες μέρες ο Ζορμπάς άναβε μάνι μάνι τη φωτιά, μαγέρευε, τρώγαμε, και χάνουνταν κατά το δρόμο του χωριού.  Ύστερα από κάμποση ώρα γύριζε πίσω κατσουφιασμένος.

-Πού γύριζες πάλι, Ζορμπά; τον ρωτούσα.

-Μούντζωσ` τα αφεντικό, έλεγε και άλλαζε κουβέντα.

Ένα βράδυ που γύριζε, με ρώτησε με αγωνία:

-Υπάρχει, δεν υπάρχει Θεός; Τι λες και του λόγου σου, αφεντικό; Κι αν υπάρχει – όλα γίνουνται- πως τον φαντάζεσαι;

Ανασήκωσα τους ώμους, δεν αποκρίθηκα.

-Εγώ, μη γελάσεις, αφεντικό, φαντάζουμαι το Θεό απαράλλαχτο σαν και μένα.  Μονάχα πιο αψηλό, πιο δυνατό, πιο παλαβό∙ κι αθάνατο.  Κάθεται σε μαλακές προβιές χουζουρεμένα, κι η παράγκα του είναι ο ουρανός.  Όχι από γκαζοτενεκέδες, σαν τη δικιά μας, παρά από σύννεφα.  Κρατάει στο δεξό του χέρι όχι σπαθί, όχι ζυγαριά, αυτά τα εργαλεία είναι για τους φονιάδες και τους μπακάληδες∙ ο Θεός κρατά ένα μεγάλο σφουγγάρι γεμάτο νερό, σα σύννεφο της βροχής.  Δεξά του η Παράδεισο, ζερβά του η Κόλαση.  Έρχεται η κακομοίρα η ψυχή, τσίτσιδη, γιατί έχασε το κορμί της και τουρτουρίζει.  Ο Θεός την κοιτάζει και γελάει κάτω από τα μουτσάκια του∙ μα καμώνεται τον μπαμπούλα.  «Έλα εδώ, της λέει, και χοντραίνει τη φωνή του, έλα εδώ, καταραμένη!»  Και πιάνει την ανάκριση.  Πέφτει η ψυχή στα πόδια του Θεού.  «Αμάν! Του φωνάζει∙ ήμαρτον!»  Και δώστου να λέει, να λέει τα κρίματά της.  Λέει, λέει, δεν έχουν τελειωμό.  Κι ο Θεός βαριέται, χασμουριέται.  «Σώπα πιά, της φωνάζει, με ξεκούφανες!»  Και φάπ! Δίνει μια με το σφουγγάρι και σβήνει όλες τις αμαρτίες.  «Ξεκουμπίσου στην Παράδεισο! της κάνει. -Πέτρο, βαλ` την και τούτη μέσα, την κακομοίρα!»

»Γιατί πρέπει να ξέρεις, αφεντικό, ο Θεός είναι άρχοντας μεγάλος∙ κι αυτό θα πει αρχοντιά: να συχωρνάς!

Τη βραδιά εκείνη, θυμούμαι, όταν μου τ` αράδιασε αυτά ο Ζορμπάς, γέλασα∙ όμως από τότε η «αρχοντιά» αυτή του Θεού σαρκώνουνταν κι έδενε μέσα μου, πονετικιά, ανοιχτοχέρα και παντοδύναμη.

Νίκος Καζαντζάκης, Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, Κεφάλαιο IX, σελ. 117-118, Εκδόσεις Καζαντζάκη

Να διατυπώσετε το ερμηνευτικό σχόλιό σας για το κείμενο, παρουσιάζοντας το κύριο, κατά τη γνώμη σας, θέμα του.  Να συμπεριλάβετε στην απάντησή σας σχετικούς με το θέμα δείκτες του ποιήματος.

Το θέμα του αποσπάσματος, κατά τη γνώμη μου, είναι η σημασία της συγχώρεσης και γενικότερα των ηθικών αξιών που διαμορφώνουν τα ήθη της κοινωνίας και τη συμπεριφορά του ανθρώπου.  Ο αφηγητής παρουσιάζει ένα σύντομο διάλογό του με τον Ζορμπά που φανερώνει τον προβληματισμό του για την ύπαρξη του Θεού και τα χαρακτηριστικά του «-Πού γύριζες πάλι, Ζορμπά; τον ρωτούσα. … -Υπάρχει, δεν υπάρχει Θεός; Τι λες και του λόγου σου, αφεντικό; Κι αν υπάρχει – όλα γίνουνται- πως τον φαντάζεσαι;». Τα ερωτήματα που θέτει ο Ζορμπάς έχουν απασχολήσει το φιλοσοφικό στοχασμό και τη σκέψη κάθε ανθρώπου.

Ωστόσο, ο αφηγητής δεν αποκρίνεται και ο Ζορμπάς σκιαγραφεί το Θεό, όπως τον έχει πλάσει η φαντασία του.  Του αποδίδει ανθρώπινα χαρακτηριστικά εξιδανικεύοντάς τον «-Εγώ, μη γελάσεις, αφεντικό, φαντάζουμαι το Θεό απαράλλαχτο σαν και μένα.  Μονάχα πιο αψηλό, πιο δυνατό, πιο παλαβό∙ κι αθάνατο.».  Για τον Ζορμπά ο Θεός δεν είναι τιμωρός και αυτό αποδίδεται με το σχήμα της άρσης και θέσης που συνιστά μια αντίθεση «Κρατάει στο δεξό του χέρι όχι σπαθί, όχι ζυγαριά … ο Θεός κρατά ένα μεγάλο σφουγγάρι γεμάτο νερό, σα σύννεφο της βροχής.».  Ο Θεός δεν είναι αυταρχικός και δεν επιβάλλει την τιμωρία με τη βία.  Ο Θεός δεν είναι ψυχρός υπολογιστής και δεν κρίνει αυστηρά τις ψυχές.  Ο Θεός είναι φιλεύσπλαχνος και δείχνει κατανόηση και συμπόνια δίνοντας άφεση αμαρτιών, όπως υποδηλώνεται με την παρομοίωση «ο Θεός κρατά ένα μεγάλο σφουγγάρι γεμάτο νερό, σα σύννεφο της βροχής.».

Η καλοσύνη του Θεού αποδεικνύεται και από το διάλογό του με την ψυχή.   Η ψυχή προσωποποιημένη παρουσιάζεται απογυμνωμένη και έντρομη μπροστά στο Θεό «Έρχεται η κακομοίρα η ψυχή, τσίτσιδη, γιατί έχασε το κορμί της και τουρτουρίζει.» παραδέχεται ότι αμάρτησε και ζητά συγνώμη «Πέφτει η ψυχή στα πόδια του Θεού.  «Αμάν! Του φωνάζει∙ ήμαρτον!»», εξομολογείται τις αναρίθμητες αμαρτίες της «Και δώστου να λέει, να λέει τα κρίματά της.  Λέει, λέει, δεν έχουν τελειωμό.» και εκείνος χωρίς επικριτική διάθεση τη συγχωρεί και της δίνει μια θέση στον Παράδεισο «Κι ο Θεός βαριέται, χασμουριέται.  «Σώπα πιά, της φωνάζει, με ξεκούφανες!»  Και φάπ! Δίνει μια με το σφουγγάρι και σβήνει όλες τις αμαρτίες. «Ξεκουμπίσου στην Παράδεισο! της κάνει. -Πέτρο, βαλ` την και τούτη μέσα, την κακομοίρα!»».

Στη συνέχεια, ο Ζορμπάς επισημαίνει την ανωτερότητα του Θεού αποκαλώντας τον μεταφορικά άρχοντα «Γιατί πρέπει να ξέρεις, αφεντικό, ο Θεός είναι άρχοντας μεγάλος∙ κι αυτό θα πει αρχοντιά: να συχωρνάς!».  Η αρχοντιά του Θεού είχε βαθιά επίδραση στη ψυχή του αφηγητή που σταδιακά την αποδέχτηκε «Τη βραδιά εκείνη, θυμούμαι, όταν μου τ` αράδιασε αυτά ο Ζορμπάς, γέλασα∙ όμως από τότε η «αρχοντιά» αυτή του Θεού σαρκώνουνταν κι έδενε μέσα μου, πονετικιά, ανοιχτοχέρα και παντοδύναμη.»., γιατί κατανόησε ότι το να συγχωρείς απαιτεί ενσυναίσθηση, γενναιοδωρία και δύναμη ψυχής.

Η παραπάνω ενδεικτική ανάλυση, σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου, εκπονήθηκε από τη συνάδελφο Μαρία Μποβολή, η οποία την παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταβείτε σε κάποια άλλη από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την εκπαίδευση ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.