Βασικές Έννοιες Γραμματικής & Συντακτικού στα Αρχαία Ελληνικά

Γραμματική Αρχαίας Ελληνικής: Βασικές Εννοιές Γραμματικής 

Γενικά Χαρακτηριστικά

Στην παρούσα σελίδα επιχειρείται η παρουσίαση των των βασικότερων στοιχείων της γραμματικής και του συντακτικού της αρχαίας ελληνικής

Συζυγίες Ρημάτων

• ΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ Α΄ ΣΥΖΥΓΙΑΣ (ΣΕ –Ω)

ΒΑΡΥΤΟΝΑ (=δεν  τονίζονται στη λήγουσα)

• φωνηεντόληκτα ασυναίρετα: λύ-ω, παιδεύ-ω
• αφωνόληκτα (δηλ. όσα έχουν χαρακτήρα κ, γ, χ – π, β, φ – τ, δ, θ): πλέκ-ω, γράφ-ω, πράττ-ω
• υγρόληκτα & ενρινόληκτα (δηλ. όσα έχουν χαρακτήρα λ, ρ  &  μ, ν): ἀγγέλλ-ω, μέν-ω
•  συνηρημένα/περισπώμενα: (σε -άω) τιμάω -ῶ /(σε -έω) ποιέω -ῶ /(σε -όω) δηλόω -ῶ

ΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ Β΄ ΣΥΖΥΓΙΑΣ (ΣΕ –ΜΙ)

• συμφωνόληκτα: δείκ–νυ–μι (ρ. θ. δεικ-),
• φωνηεντόληκτα: ἵ–στη–μι (ρ. θ. στη-)

ΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ: Ρήμα κάθε έγκλισης, απαρέμφατο, μετοχή

ΟΝΟΜΑΤΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ: απαρέμφατο & μετοχή ( Το απαρέμφατο εκφράζει την ρηματική έννοια υπό μορφή ουσιαστικού, η μετοχή υπό μορφή επιθέτου.)

• Τύπος ερώτησης: να μεταφερθούν οι ονοματικοί τύποι στον άλλο αριθμό.

Χρόνοι ρημάτων

• Με βάση τη χρονική βαθμίδα, οι χρόνοι στην οριστική διακρίνονται σε:

α) Παροντικούς: ενεστώτας και παρακείμενος εν μέρει.

β) Παρελθοντικούς ή ιστορικούς: παρατατικός, αόριστος, παρακείμενος εν μέρει και υπερσυντέλικος.

γ) Μελλοντικούς: μέλλοντας και συντελεσμένος μέλλοντας.

Ποιόν ενέργειας

• Με βάση το ποιόν ενέργειας, οι χρόνοι στην οριστική διακρίνονται σε:

      α) Εξακολουθητικούς: ενεστώτας, παρατατικός και μέλλοντας εν μέρει.

      β) Συνοπτικούς ή στιγμιαίους: αόριστος και μέλλοντας εν μέρει.

      γ) Συντελεσμένους ή συντελικούς: παρακείμενος, υπερσυντέλικος και συντελεσμένος μέλλοντας.

Οι παροντικοί και οι μελλοντικοί χρόνοι της οριστικής ονομάζονται αρκτικοί, ενώ οι παρελθοντικοί-ιστορικοί χρόνοι της οριστικής ονομάζονται παραγόμενοι ή δευτερεύοντες.

• Α. Τύπος ερώτησης: Το παραπάνω απόσπασμα αναφέρεται στο παρελθόν. Να μετασχηματίσετε τα ρήματα, ώστε να αναφέρονται στο παρόν.
• Β. Τύπος ερώτησης: «ἀσκοῦσιν», «ἄγει», «ζημιοῦσι», «ἐπιτάττουσιν»: Να μεταφέρετε τους ρηματικούς τύπους στον Αόριστο α΄ και να εξηγήσετε τη διαφορά που προκαλείται στο νόημα με την αλλαγή του χρόνου των ρημάτων·

Κλιτοί τύποι

Οι λέξεις της αρχαίας ελληνικής, όπως και της νέας, χωρίζονται σε 10 είδη,  που λέγονται μέρη του λόγου.

Από τα μέρη του λόγου, το άρθρο, το ουσιαστικό, το επίθετο, η αντωνυμία, το ρήμα και η μετοχή, λέγονται κλιτά, γιατί κλίνονται, δηλ. καθένα από αυτά παρουσιάζεται στο λόγο με διάφορες μορφές.

Τα υπόλοιπα τέσσερα μέρη του λόγου, το επίρρημα, η πρόθεση, ο σύνδεσμος και το επιφώνημα, λέγονται άκλιτα, γιατί δεν κλίνονται.

Τύπος ερώτησης: Να μεταφέρετε όλους τους κλιτούς τύπους της φράσης στον άλλον αριθμό.

Eίδη του μορίου ἄν

Α. Υποθετικό: Εισάγει δευτερεύουσα υποθετική πρόταση

Β. Αοριστολογικό: Ακολουθεί μετά τη λέξη (αναφορικές αντωνυμίες – αναφορικά επιρρήματα, χρονικοί σύνδεσμοι, …) εισαγωγής των προτάσεων. Είναι δηλαδή η δεύτερη λέξη της πρότασης & συντάσσεται πάντα με υποτακτική.

Προσοχή!

Το ἄν που ακολουθεί αμέσως μετά το αναφορικό μπορεί να είναι δυνητικό. Αυτό το καταλαβαίνουμε από την έγκλιση που ακολουθεί (αν δεν είναι υποτακτική, το ἄν δεν είναι αοριστολογικό, αλλά δυνητικό).

Γ. Δυνητικό: Συντάσσεται με:

1. οριστική ιστορικού χρόνου

2. ευκτική κάθε χρόνου πλην μέλλοντα

3. ειδικό απαρέμφατο κάθε χρόνου πλήν μέλλοντα

4. μετοχή κάθε είδους

Τύπος ερώτησης: Να δικαιολογήσετε τη χρήση του ἂν σε σχέση με το νόημα που θέλει να εκφράσει ο ρήτορας.

Δ. Ερωτηματικό: Εισάγει πλάγιες μονομελείς ερωτήσεις ολικής άγνοιας.

Συνήθως με το ερωτηματικό μόριο εἰ και σπανιότερα με τα ἐάν, ἄν, ἢν.

Αντωνυμἰες

Οι αντωνυμίες είναι εννέα ειδών: 1) προσωπικές, 2) δεικτικές, 3) οριστικές ή επαναληπτικές, 4) κτητικές, 5) αυτοπαθητικές, 6) αλληλοπαθητικές, 7) ερωτηματικές, 8) αόριστες και 9) αναφορικές.

Ονοματικοί προσδιορισμοἰ

Επιρρηματικοί προσδιορισμοί

Ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί λειτουργούν:

• Τα επιρρήματα: καθαρώς επιρρηματικοί προσδιορισμοί.
• Οι πλάγιες πτώσεις.
• Οι εμπρόθετοι επιρρηματικοί προσδιορισμοί.
• Το επιρρηματικό και το προληπτικό κατηγορούμενο.
• Το απαρέμφατο της αναφοράς και το απαρέμφατο του σκοπού ή του αποτελέσματος.
• Οι επιρρηματικές μετοχές.
• Οι επιρρηματικές προτάσεις (δευτερεύουσες).

Εγκλίσεις

Οριστική

• απλή οριστική (δηλώνει το πραγματικό και ειδικότερα το αντικειμενικά πραγματικό ή το πραγματικό κατά την κρίση του ομιλητή.)
• δυνητική οριστική (είναι η οριστική ιστορικού χρόνου με το δυνητικό ἂν. Μεταφράζεται με το «θα» + παρατατικό ή υπερσυντέλικο & δηλώνει το δυνατό στο παρελθόν ή το αντίθετο του πραγματικού.

Υποτακτική

• απορηματική υποτακτική (εκφράζει απορία του υποκειμένου και χρησιμοποιείται σε ερωτηματικές προτάσεις.)
• βουλητική υποτακτική εκφράζει βούληση, επιθυμία του υποκειμένου και διακρίνεται σε:

α) προτρεπτική υποτακτική ⇒ εκφράζει προτροπή.  Συνοδεύεται συνήθως από προτρεπτικά μόρια, όπως ἄγε (δή), ἴθι (δή), φέρε (δή) = εμπρός, εμπρός λοιπόν, έλα.

β) αποτρεπτική υποτακτική⇒ είναι η υποτακτική που εκφράζει αποτροπή, απαγόρευση. Λειτουργεί όπως η προστακτική.

Ευκτική

• ευχετική ευκτική (δηλώνει ευχή που αναφέρεται στο παρόν ή στο μέλλον, δέχεται άρνηση μη. Συνήθως προτάσσονται τα ευχετικά μόρια εἴθε, εἰ γάρ. μεταφράζεται με το μακάρι να + υποτακτική)
• δυνητική ευκτική (είναι η ευκτική κάθε χρόνου, εκτός του μέλλοντα, με το δυνητικό ἄν, δέχεται άρνηση οὐ. Δηλώνει το δυνατό στο παρόν ή στο μέλλον, μεταφράζεται με τα «είναι δυνατόν να», «μπορεί να», «θα» + παρατατικός)
• ευκτική του πλάγιου λόγου (ύστερα από ρήμα εξάρτησης ιστορικού χρόνου, που δηλώνει υποκειμενική γνώμη για γεγονότα του παρελθόντος)
• επαναληπτική ευκτική (συναντάται σε υποθετικές, χρονικές, και αναφορικές προτάσεις, και δηλώνει το επαναλαμβανόμενο στο παρελθόν, ανήκει δηλαδή στην κατηγορία της ευκτικής του πλαγίου λόγου, αφού στην κύρια πρόταση υπάρχει ιστορικός χρόνος.)

Προστακτική

• προσταγή
• αποτροπή, απαγόρευση
• προτροπή ή παράκληση. Συνήθως προτάσσονται τα μόρια ἄγε (δή), φέρε (δή), ἴθι (δή).

Για να μεταβείτε σε άλλες Ενότητες Γραμματικής, επιλέξτε την αντίστοιχη ενότητα από τον παρακάτω πίνακα:

Το αρχείο συνέταξε η εκλεκτή συνάδελφος Ελένη Σαββίδου, η οποία τα παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Η Ομάδα του filologika.gr

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν τα Φιλολογικά μαθήματα ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.