Ξενόπουλος ο Διαχρονικός

Ξενόπουλος ο Διαχρονικός

Ο συγγραφέας της «καθημερινότητας»

 

Το όνομα του Γρηγόριου Ξενόπουλου δεν είναι άγνωστο για οποιονδήποτε αγαπά την ελληνική πεζογραφία. Αν και πολλοί θεωρούν ότι το έργο του δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες των σύγχρονων αναγνωστών καθώς έζησε και έγραψε τον προηγούμενο αιώνα παρόλα αυτά η προσέγγιση αυτή δεν αντιστοιχεί με την πραγματικότητα, καθώς, μόλις ξεπεράσουμε την αρχική μας αμφιβολία και βυθιστούμε στις σελίδες του, το έργο του έχει μια απαράμιλλη ικανότητα να μας απορροφά και να μας ταξιδεύει σε μία άλλη εποχή που τελικά, όμως, δεν διαφέρει τόσο πολύ και από τη δική μας…

Τα έργα του περιγράφουν μια Αθήνα, αγνώριστη στους περισσότερους από εμάς, με ήθη και έθιμα ξεπερασμένα, με εικόνες και συμπεριφορές από καιρό ξεχασμένες. Παρόλα αυτά -σε πείσμα των καιρών- το έργο του παραμένει ακόμη και σήμερα επίκαιρο και διαχρονικό, γιατί ο Ξενόπουλος δεν είναι μόνο οι για πάντα ξεχασμένες εικόνες από τα σαλόνια της αστικής Αθήνας του περασμένου αιώνα, ούτε οι περιγραφές της υπαίθρου σε μια Ζάκυνθο αλλοτριωμένη πλέον από την τουριστική κίνηση και την κυριαρχία του τσιμέντου.

Ο Ξενόπουλος είναι κάτι περισσότερο, το οποίο διαπιστώνουμε αμέσως μόλις αφήσουμε το πνεύμα μας ελεύθερο να περιδιαβεί στο λογοτεχνικό του σύμπαν. Με έκπληξη ανακαλύπτουμε ότι οι καταστάσεις που περιγράφει θα μπορούσαν άνετα να λαμβάνουν χώρο και στο διπλανό διαμέρισμα με πρωταγωνιστές οικεία και προσφιλή μας πρόσωπα!

Η αίσθηση αυτή απορρέει από τον τρόπο που ο μεγάλος συγγραφέας προσεγγίζει κοινωνικά και ηθικά ζητήματα, που αγγίζουν τις οικογενειακές σχέσεις, την αγάπη, την φιλία, αλλά και τον εσωτερικό κόσμο των ηρώων του με απλότητα και ειλικρίνεια. Στο επίκεντρο των έργων του βρίσκονται πάντοτε οι άνθρωποι, με τις αδυναμίες, τις επιθυμίες και τις συγκρούσεις τους. Τα πρόσωπα που δημιουργεί είναι ρεαλιστικά, με ψυχολογικό βάθος και συναισθηματική πολυπλοκότητα, γεγονός που επιτρέπει στον αναγνώστη να ταυτιστεί μαζί τους. Ποια σύγχρονη αναγνώστρια δεν θα μπορούσε να βρει κοινά σημεία με την έντονη εσωτερική πάλη μιας γυναίκας που διεκδικεί τη θέση της σε μια κοινωνία γεμάτη περιορισμούς και στερεότυπα όπως ενσαρκώνεται από την Στέλλα στο γνωστό έργο του «Στέλλα Βιολάντη»; Αλλά και ο άνδρα αναγνώστης διαβάζοντας τα δύσκολα διλήμματα που αντιμετωπίζει η κεντρική ηρωίδα σε έναν κόσμο όπου κυριαρχούν οι κοινωνικές συμβάσεις μπορεί -μέσα από τις σκέψεις και τις πράξεις της- να αντιληφθεί τις προσπάθειες της γυναικείας ανεξαρτησίας σε μια εποχή γεμάτη περιορισμούς, κατανοώντας έτσι τις πιέσεις και τους περιορισμούς που -δυστυχώς- συνεχίζουν να υπάρχουν και σήμερα.

Στα έργα του Ξενοπούλου θίγονται κοινωνικά θέματα που παραμένουν -δυστυχώς- πάντα επίκαιρα και επιζητούν απεγνωσμένα λύσεις, όπως οι ανισότητες, οι στερεότυπες απόψεις και η ανάγκη για προσωπική ελευθερία. Μέσα από την ανάγνωση των έργων του ο σύγχρονος αναγνώστης μπορεί να αντιληφθεί πώς οι κοινωνικές πιέσεις και οι αντιλήψεις επηρεάζουν τις επιλογές και τα συναισθήματα των ανθρώπων, αλλά και πώς μπορεί να αντιμετωπίσει παρόμοιες πιέσεις στη δική του ζωή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα της διεισδυτικής ματιάς του Ξενόπουλου αποτελεί η ρεαλιστική παρουσίαση των ανισοτήτων μεταξύ των κοινωνικών τάξεων και του τρόπου που αυτές επηρεάζουν τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων στο έργο «Πλούσιοι και Φτωχοί». Οι νεαροί αναγνώστες θα βρουν πλήθος αναλογιών με την σύγχρονη κοινωνική κατάσταση και θα αναλογιστούν πώς τα κοινωνικά εμπόδια δημιουργούν αντιθέσεις και συγκρούσεις καθώς και την στασιμότητα των κοινωνικών συνθηκών από την εποχή συγγραφής του έργου έως σήμερα.

Κεντρικό ρόλο στο έργο του Ξενόπουλου διαδραματίζει η ηθική και τα διλλήματα που καλούνται να επιλύσουν οι ήρωες του μέσα σε ένα ρεαλιστικά δοσμένο ανθρώπινο πλαίσιο όπου η τύχη κατέχει καθοριστικό λόγο επηρεάζοντας εν πολλοίς τις τελικές αποφάσεις των πρωταγωνιστών, όπως συμβαίνει και στο μυθιστόρημά του «Τυχεροί και Άτυχοι». Αν και η ευθύνη για την τελική απόφαση βαρύνει πάντα τους ώμους τους, αυτό δεν τους αποτρέπει από το να αξιοποιήσουν προς όφελός τους τις ευκαιρίες που ανακύπτουν.

Οι σελίδες των βιβλίων του λειτουργούν ως παράθυρο στην Ελλάδα του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα, βοηθώντας μας να γνωρίσουμε τις συνήθειες και τις αξίες της εποχής του, καθώς βρίθουν από αναφορές στην κοινωνία της εποχής του. Η έκπληξη  που μας περιμένει, όταν αντικρίζουμε τις εικόνες που παρουσιάζονται στον «Κατήφορο», είναι δυσάρεστη καθώς με θλίψη διαπιστώνουμε ότι δεν διαφέρουν ριζικά από σύγχρονα φαινόμενα κοινωνικής σήψης και παρακμής, επιτείνοντας τη διαχρονική διάσταση του έργου του Ξενόπουλου.

Αν και η γλώσσα αποτελεί συνήθως αποτρεπτικό παράγοντα για τους συγγραφείς του περασμένου αιώνα, ο Ξενόπουλος κατορθώνει να ξεπεράσει με επιτυχία το συγκεκριμένο σκόπελο καθώς διαφοροποιείται ριζικά από τους ομότεχνούς του της ίδιας εποχής. Στο σύνολο σχεδόν του έργου του κυριαρχεί η απλή και κατανοητή γλώσσα γεγονός που διευκολύνει τη μετάδοση βαθιών συναισθημάτων χωρίς να παρατηρούνται συμβιβασμοί στην ποιότητα. Η χρήση καθημερινού λόγου χωρίς περιττές επισημάνσεις, καθιστά τα κείμενά του εύληπτα ακόμα και για τους λιγότερο έμπειρους αναγνώστες. Στους «Μυστικούς Αρραβώνες», ο τρόπος με τον οποίο αναπτύσσεται η ιστορία μέσα από τη χρήση διαλόγου και ζωντανών περιγραφών λειτουργεί ως έμπρακτη απόδειξη ότι η δημιουργικότητα και η ποιοτική αφήγηση δεν απαιτούν περίπλοκη γλώσσα αλλά ουσιαστικό περιεχόμενο και συναισθηματικό βάθος.

Σε μια εποχή που η ανθρωπιά και η αλληλεγγύη μοιάζουν όροι κενοί χωρίς υπόσταση και κοινωνική αναγνώριση η έννοια της τιμιότητας, όπως προβάλλεται στο «Τίμιοι και Άτιμοι» λειτουργεί ως αντίβαρο στην ηθική παρακμή που εμφιλοχωρεί σε κάθε διάσταση της καθημερινότητας και των διαπροσωπικών μας σχέσεων. Μιμούμενοι τη στάση των πρωταγωνιστών, όλοι μας μπορούμε να διδαχθούμε την αξία της εντιμότητας και να εκτιμήσουμε τη σημασία των ηθικών αρχών, ακόμα και -κυρίως- όταν τα πράγματα δυσκολεύουν.

Ο Ξενόπουλος παραμένει επίκαιρος και διαχρονικός όχι μόνο επειδή μας φέρνει σε επαφή με το παρελθόν αλλά και γιατί, μέσα στις σελίδες του, μπορούμε να αντλήσουμε πολύτιμα διδάγματα για την ανθρώπινη ψυχή και τις διαχρονικές αξίες της ζωής. Οι ιστορίες του και τα ηθικά διλήμματα που παρουσιάζουν παραμένουν εξαιρετικά επίκαιρα, εμπνέοντας τους αναγνώστες του -νέους και μη- να διάγουν μια ζωή γεμάτη καλοσύνη, εντιμότητα και σεβασμό προς τον εαυτό τους και τους άλλους.

 

Τα βιβλία του Γρηγόριου Ξενόπουλου κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Ψυχογιός  σε νέα έκδοση, η οποία περιλαμβάνει εμπνευσμένα εισαγωγικά σημειώματα αλλά και απολαυστικά προλογικά κείμενα του ίδιου του συγγραφέα, που συνόδευαν τις αρχικές εκδόσεις. και μπορείτε να τα προμηθευτείτε απευθείας από το eshop των Εκδόσεων Ψυχογιός καθώς και τα επιμέρους ενημερωμένα βιβλιοπωλεία όλης της Ελλάδας.

 

• Αναδυομένη
• Γρηγόριος Ξενόπουλος
• Εκδόσεις Ψυχογιός