Θέματα Προσομοίωσης Πανελλαδικών Εξετάσεων: Απαντήσεις

Θέματα Προσομοίωσης Πανελλαδικών Εξετάσεων: Απαντήσεις

Στην προσπάθειά του να αξιολογήσει τα ενδεχόμενα αποτελέσματα των Πανελληνίων εξετάσεων με βάση το νέο σύστημα αξιολόγησης της Νεοελληνικής Γλώσσας & Λογοτεχνίας το Υπουργείο Παιδείας έδωσε σε μαθητές 3 Λυκείων το παρακάτω κριτήριο προκειμένου να αξιολογήσει την επίδοσή τους.

Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Διαγώνισμα Προσομοίωσης Πανελλαδικών Εξετάσεων

Τα παρακάτω αποσπάσματα (ΚΕΙΜΕΝΟ 1 ΚΑΙ ΚΕΙΜΕΝΟ 2) προέρχονται από το βιβλίο του Fernando Savater «Μιλώντας στον γιο μου για την ηθική και την ελευθερία». Στο πρώτο απόσπασμα (ΚΕΙΜΕΝΟ 1) ο συγγραφέας ασχολείται με την «ηλιθιότητα»¹ δίνοντας άλλη σημασία από τη συνηθισμένη, ενώ στο δεύτερο απόσπασμα (ΚΕΙΜΕΝΟ 2), από τον επίλογο του βιβλίου, ολοκληρώνει την πραγματεία του με τις τελευταίες συμβουλές προς τον γιο του.

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Ο ηλίθιος κουτσαίνει πνευματικά: είναι το πνεύμα του χωλό² και ασθενές, παρόλο που το σώμα του φέρνει βόλτες στον αέρα. Υπάρχουν ηλίθιοι διαφόρων τύπων, να διαλέξεις:

α) Αυτός που πιστεύει ότι δε θέλει τίποτα, αυτός που λέει ότι όλα το ίδιο του κάνουν, αυτός που ζει με ένα διαρκές χασμουρητό ή σε μόνιμη σιέστα³, παρόλο που έχει τα μάτια ανοιχτά και δε ροχαλίζει.

β) Αυτός που πιστεύει ότι τα θέλει όλα, το πρώτο που βρίσκει μπροστά του αλλά και το εντελώς αντίθετο:  να φύγει και να μείνει, να χορέψει και να παραμείνει καθισμένος, να μασήσει σκόρδα και να δώσει υπέροχα φιλιά, όλα συγχρόνως.

γ) Αυτός που δεν ξέρει τι θέλει και δεν μπαίνει στον κόπο να ψάξει να το βρει. Μιμείται τα θέλω των γύρω του ή τους πάει κόντρα, γιατί, ό,τι κάνει, υπαγορεύεται από την πλειοψηφική γνώμη αυτών που τον περιβάλλουν^. είναι κομφορμιστής⁴ χωρίς στοχασμό ή επαναστάτης χωρίς αιτία.

δ) Αυτός που ξέρει τι θέλει και ξέρει αυτό που θέλει γιατί το θέλει, αλλά το θέλει χαλαρά, με φόβο ή αδύναμα. Στο τέλος, καταλήγει να κάνει πάντα αυτό που δε θέλει και να αφήνει αυτό που θέλει για την επόμενη, μήπως τότε έχει περισσότερο θάρρος.

ε) Αυτός που θέλει με δύναμη, με σφοδρότητα, σχεδόν με βαρβαρότητα, αλλά γελιέται, δεν ξέρει ποια είναι η πραγματικότητα που επιθυμεί, πλανιέται αξιολύπητα και καταλήγει να μπερδεύει το καλό με αυτό που θα τον καταστρέψει.

Όλοι αυτοί οι τύποι ηλιθίων χρειάζονται δεκανίκια, δηλαδή χρειάζονται άλλα, ξένα στηρίγματα, που δεν έχουν καμία σχέση, με την προσωπική ελευθερία και σκέψη. […]

Και λυπάμαι πιο πολύ ακόμα που οφείλω να σε πληροφορήσω για συμπτώματα ηλιθιότητας που συνηθίζουμε να έχουμε σχεδόν όλοι… Συμπέρασμα: Συναγερμός! Στη σκοπιά! Η ηλιθιότητα παραμονεύει και δε συγχωρεί!

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Η ζωή δεν είναι σαν τα φάρμακα, που όλα κυκλοφορούν με τις οδηγίες χρήσης τους, όπου εξηγούνται οι αντενδείξεις του προϊόντος και αναγράφεται λεπτομερώς η δοσολογία και ο τρόπος με τον οποίο πρέπει να λαμβάνεται. Τη ζωή μάς τη δίνουν χωρίς συνταγογράφηση και χωρίς οδηγίες χρήσης. Η ηθική δεν μπορεί να αναπληρώσει εντελώς αυτό το έλλειμμα, γιατί δεν είναι τίποτα περισσότερο από το χρονικό των προσπαθειών που κάνουν οι άνθρωποι για να το διορθώσουν. […]

Γι’ αυτό αρνήθηκα να σου δώσω μια σειρά οδηγιών για συγκεκριμένα ζητήματα: για την άμβλωση, για την αντίρρηση συνείδησης, για το ένα και για το άλλο. Ούτε φυσικά είχα την τόλμη να σου κάνω κήρυγμα σε ύφος παραπονεμένου ή ενοχλημένου για τα «κακά» του αιώνα μας: τον καταναλωτισμό, αχ! Την έλλειψη αλληλεγγύης, εχ! Τη μανία του χρήματος, οχ! Τη βία, ουχ! Την κρίση των αξιών, αχ, εχ, οχ, ουχ! Έχω τις απόψεις μου και γι’ αυτά και γι’ άλλα, αλλά εγώ δεν είμαι «η ηθική»·  είμαι απλώς μπαμπάς. Μέσω εμού, το μόνο που μπορεί να σου πει η ηθική είναι να ψάχνεις και να σκέφτεσαι μόνος σου, ελεύθερα, υπεύθυνα, χωρίς να πέφτεις σε παγίδες. Προσπάθησα να σου μάθω τρόπους να βαδίζεις, αλλά ούτε εγώ ούτε κανένας άλλος έχει το δικαίωμα να σε κουβαλήσει στους ώμους του.

Ωστόσο, να τελειώσω με μια συμβουλή; Μια και πρόκειται στη ζωή σου να επιλέγεις, φρόντιζε να κάνεις πάντα τις επιλογές εκείνες που θα σου επιτρέπουν κατόπιν μεγαλύτερο αριθμό άλλων πιθανών επιλογών, όχι αυτές που οδηγούν σε αδιέξοδο. Επίλεξε αυτό που σε κάνει να είναι ανοιχτός στους άλλους, σε νέες εμπειρίες, σε διαφορετικές χαρές. Απόφευγε ό,τι σε κλείνει και ό,τι σε χαντακώνει. Κατά τα άλλα, καλή τύχη και εμπιστοσύνη στον εαυτό σου!

Fernando Savater, 2013, Μιλώντας στον γιο μου για την ηθική και την ελευθερία.

Αθήνα: Εκδ. Πατάκη, σελ. 106-107 και 194-195 (Διασκευή)

ΚΕΙΜΕΝΟ 3 (λογοτεχνικό κείμενο)

Το ποίημα «Το μαχαίρι» του Τάσου Πορφύρη (γεν. 1931) δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Μανδραγόρας, τχ. 60/ Απρίλιος 2019, σελ 4⁵.

ΤΟ ΜΑΧΑΙΡΙ

Τούτο το μαχαίρι είναι γερά μπηγμένο

Στα πλευρά  μου ανάμεσα

Καμπουριάζω απ’ τον πόνο

Παραμιλώ απ’ τον πόνο

Δεν μπορώ να ρίξω ένα ρούχο πάνω μου

Δεν μπορώ να βγάλω το μαχαίρι ή

Να το σπρώξω βαθύτερα

Βολεύτηκα επί πλέον προσέχω

Πώς κάθομαι πού στέκω πώς

Κοιμάμαι μα ποιος ενδιαφέρεται;

Ο καθένας αγκαλιά με την πληγή του.

---

1. α) μειωμένη διανοητική ανάπτυξη, β) (συνεκδοχικά) ο αστόχαστος λόγος ή πράξη, ανοησία (Μπαμπινιώτης, Λεξικό για το σχολείο και το γραφείο)
2. ελλατωματικό, ελλιπές
3. η μεσημεριανή ανάπαυση
4. αυτός που συμβιβάζεται

---

ΘΕΜΑ Α΄ 

Με συνοπτικό τρόπο να αποδώσεις το νοηματικό περιεχόμενο που αποδίδει ο συγγραφέας στον όρο «ηλίθιος», με βάση το παρακάτω απόσπασμα του Κειμένου 1: «α) αυτός που πιστεύει ότι δεν θέλει τίποτα…. καταλήγει να μπερδεύει το καλό με αυτό που θα τον καταστρέψει». (70-80 λέξεις)

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β΄

1^ο ερώτημα 

Να γράψεις δίπλα από κάθε γράμμα τη λέξη Σωστό ή Λάθος, ανάλογα με το αν νομίζεις ότι η πρόταση αποδίδει ορθά το νόημα του Κειμένου 2. Στη συνέχεια να τεκμηριώσεις την απάντησή σου, παραθέτοντας τα αντίστοιχα χωρία από το κείμενο.

α. Είναι αυστηρά προδιαγεγραμμένη η πορεία που ακολουθούμε στη ζωή μας.

β. Ο συγγραφέας θέλει να δείξει στο παιδί του τρόπους να πορεύεται στη ζωή του και όχι να τον χειραγωγήσει.

γ. Ο συγγραφέας δε νιώθει ικανός να συμβουλέψει το παιδί του, γιατί ο ίδιος δεν έχει σχέση με την ηθική.

δ. Η ηθική υπαγορεύει την ακηδεμόνευτη σκέψη.

ε. Ο συγγραφέας τον παροτρύνει να είναι επικοινωνιακός και ανοιχτόμυαλος.

Μονάδες 15

2^ο  ερώτημα 

Στο κείμενο 2 ο συγγραφέας θέλει να επικοινωνήσει με τον γιο του και να τον συμβουλεύσει. Να καταγράψεις τρεις γλωσσικές επιλογές με τις οποίες προσπαθεί να επιτύχει τον παραπάνω στόχο.

Μονάδες 1ο

3^ο  ερώτημα 

3α. «Ούτε φυσικά είχα την τόλμη…είμαι απλώς μπαμπάς»:

Με βάση το παραπάνω απόσπασμα από το Κείμενο 2

α) να επιλέξεις μια από τις παρακάτω προτάσεις που κατά την άποψή σου αποδίδει το νόημά του και

β) να τεκμηριώσεις την απάντησή σου με αναφορές στο νοηματικό περιεχόμενο και σε γλωσσικές επιλογές του αποσπάσματος. (5 μονάδες)

1. Ο συγγραφέας ειρωνεύεται τη διαφορετική στάση που κρατούν άλλοι ενήλικοι ως προς τον συμβουλευτικό τους ρόλο απέναντι στους νέους.
2. Ο συγγραφέας εκφράζει τη συμπάθειά του σε όσους κρατούν διαφορετική στάση από αυτόν ως προς τον συμβουλευτικό τους ρόλο απέναντι στους νέους.

3β. «Προσπάθησα να σου μάθω τρόπους να βαδίζεις, αλλά ούτε εγώ ούτε κανένας άλλος έχει το δικαίωμα να σε κουβαλήσει στους ώμους του»:

Να μεταφέρεις το παραπάνω απόσπασμα σε πλάγιο λόγο και να χρησιμοποιήσεις συνώνυμες φράσεις και λέξεις με τις οποίες να διαμορφώσεις ύφος επίσημο. (10 μονάδες)

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Γ΄ 

Ποιο είναι το θέμα του ποιήματος (Κείμενο 3); Ποια είναι η άποψή σου για τον τρόπο που το αντιμετωπίζει το ποιητικό υποκείμενο; (100-150 λέξεις)

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ΄

Σε άρθρο σου, το οποίο θα αναρτηθεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σου, επιλέγεις να αναδείξεις ως το πιο σημαντικό για σένα και για τους /τις συμμαθητές/ τριές σου, στους οποίους απευθύνεσαι, ένα από τα συμπτώματα της «ηλιθιότητας» (κείμενο 1) και στη συνέχεια διατυπώνεις τη δική σου άποψη για τους τρόπους με τους οποίους αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί (300-350 λέξεις).

Μονάδες 30

Ενδεικτικές απαντήσεις από τη συνάδελφο Γεωργία Μωραΐτη

ΘΕΜΑ Α

 Ο συγγραφέας στο κείμενό του κάνει λόγο για διάφορους τύπους ηλιθίων. Έτσι ηλίθιος χαρακτηρίζεται τόσο αυτός που δε θέλει τίποτα, ο απαθής, ο οκνηρός όσο κι αυτός που ενώ τα θέλει όλα επιδιώκει τα άκρως αντίθετα. Βέβαια ο χαρακτηρισμός αυτός ταιριάζει αντίστοιχα σ’ αυτόν που δεν ξέρει τι θέλει και συνεπώς μαζοποιείται, σ’ αυτόν που ενώ ξέρει τι θέλει δεν το πραγματοποιεί εξαιτίας φόβου και έλλειψης θέρμης αλλά και σ’ αυτόν που ενώ  θέλει σφοδρά κάτι, πλανιέται και μπερδεύεται.

(79 λέξεις)

ΘΕΜΑ Β

1^ο ερώτημα

 α) Λ  («τη ζωή μας τη δίνουν… χρήσης.»)

β) Σ  («Μέσω εμού… ώμους του.»)

γ) Σ  («Έχω τις απόψεις μου… μπαμπάς.»)

δ) Σ  («Το μόνο που μπορεί… σε παγίδες.»)

ε) Σ  («Επίλεξε… διαφορετικές χαρές.»)

2^ο ερώτημα

α) χρήση α΄ ενικού προσώπου («αρνήθηκα να σου δώσω», «ούτε είχα»…)

β) χρήση β΄ενικού προσώπου («να ψάχνεις», «να σκέφτεσαι»)

γ) χρήση προστακτικής έγκλισης («φρόντιζε», «επίλεξε», απόφευγε»)

3^ο ερώτημα

3. α. α) i) ειρωνεύεται

β) Αναφορές στο νοηματικό περιεχόμενο: «να σου κάνω κήρυγμα σε ύφος παραπονεμένου ή ενοχλημένου για τα «κακά» του αιώνα μας.»

«Εγώ δεν είμαι «η ηθική». Είμαι απλώς μπαμπάς.»

Γλωσσικές επιλογές:

– χρήση θαυμαστικών

– χρήση επιφωνημάτων (αχ!, εχ!, οχ!, ουχ!)

– χρήση εισαγωγικών («ηθική»)

3. β. Ο πατέρας αναφέρει/δηλώνει ότι αποπειράθηκε να τον διδάξει τρόπους/μεθόδους, να βαδίζει αλλά ούτε αυτός ούτε κανένας άλλος δικαιούται να τον μεταφέρει στους ώμους του.

ΘΕΜΑ Γ

Θέμα του ποιήματος είναι ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος αντιμετωπίζει τα προβλήματά του και η απάθεια του κόσμου προς τον τρόπο αυτό.

Άποψη μαθητή (ενδεικτική απάντηση)

1^η περίπτωση: (με την επιλογή αυτή ο μαθητής μπορεί να αξιοποιήσει όλους τους κειμενικούς δείκτες)

Ο μαθητής συμφωνεί με το ποιητικό υποκείμενο. Μπορεί λοιπόν να αναφέρει τα εξής στοιχεία:

• Η κατάσταση είναι πολύ δύσκολη («Τούτο το μαχαίρι είναι γερά μπηγμένο»)
• Επισημαίνεται η μονιμότητα του προβλήματος («Στα πλευρά μου ανάμεσα»)
• Ο σύγχρονος άνθρωπος πονά και μέσω του σχήματος της επανάληψης επιτείνεται το πρόβλημα. («Καμπουριάζω από τον πόνο. Παραμιλώ από τον πόνο.»)
• Είναι αδύναμος, ανήμπορος να κάνει κάτι μόνος του και η αίσθηση αδυναμίας επιτείνεται από την επανάληψη. («Δεν μπορώ… δεν μπορώ»)
• Έτσι συμβιβάζεται με το πρόβλημα («Βολεύτηκα…») και κάνει υπομονή
• Στο πρόβλημα αυτό ο κόσμος αδιαφορεί, δείχνει απάθεια και το μόνο που τον απασχολεί είναι τα δικά του προβλήματα χωρίς να έχει ίχνος ενσυναίσθησης κι αλτρουισμού. («…μα ποιος ενδιαφέρεται; Ο καθένας αγκαλιά με την πληγή του»). Κατ’ αυτόν τον τρόπο ο άνθρωπος υπομένει την υπόλοιπη ζωή χωρίς θέρμη, χωρίς πάθος για αλλαγή και διαφοροποίηση.

2^η περίπτωση: Ο μαθητής μπορεί να δηλώσει πως το ποιητικό υποκείμενο δεν πράττει σωστά. Ο μαθητής δε συμφωνεί με την απάθεια, είναι νέος, δυνατός, ορμητικός με όνειρα και προσδοκίες ν’ αλλάξει η κατάσταση αυτή. Πρέπει να κάνει τα πάντα για ν’ αντιμετωπίσει τη ζοφερή αυτή κατάσταση. Πρέπει ν’ αγωνιστεί, ν’ αντιταχθεί, να διαφοροποιηθεί.

(Η δυσκολία της 2^ης αυτής επιλογής είναι πως ο μαθητής δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει κειμενικούς δείκτες. Θα μπορούσε μόνο να το κάνει, αν στην παράγραφό του παρουσίαζε και την αρνητική πλευρά. Π.χ Μολονότι η κατάσταση είναι πολύ δύσκολη («Τούτο το μαχαίρι είναι γερά μπηγμένο») ο νέος θα βρει το σθένος ν’ αντισταθεί και να εναντιωθεί στα κακώς κείμενα.)

ΘΕΜΑ Δ

Για την παραγωγή γραπτού λόγου ο μαθητής έχει την ευχέρεια να επιλέξει όποιο τύπο ηλιθίου επιθυμεί και να αναδείξει ως το πιο σημαντικό για εκείνον το συγκεκριμένο σύμπτωμα της ηλιθιότητας.

Ενδεικτικά εδώ αναλύεται η περίπτωση γ) και δ).

Κειμενικό είδος: Άρθρο

Ύφος: σοβαρό, επίσημο

Πρόσωπα: γ΄ενικό, γ΄ πληθυντικό, α΄ πληθυντικό

Θέμα: – ανάδειξη ενός από τα συμπτώματα της ηλιθιότητας

– τρόποι αντιμετώπισης

«Η χρυσή εποχή των ηλιθίων»

Πρόλογος

Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο αιώνας που διανύουμε με την πληθώρα ιατρικών ανακαλύψεων, τεχνολογικών επιτευγμάτων κι επιστημονικών εξελίξεων θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ο πιο έξυπνος αιώνας όλων των εποχών. Κι όμως! Μέσα σ’ αυτόν τον αιώνα ζουν και βρίσκονται ανάμεσά μας οι πιο ηλίθιοι άνθρωποι που γέννησε ποτέ η ανθρωπότητα. Είναι παντού, προέρχονται απ’ όλες τις κοινωνικές τάξεις και είναι πάντα έτοιμοι να προκαλέσουν ζημιά στους άλλους. Κατατάσσονται σε διάφορες κατηγορίες κι έτσι στις μέρες μας η ανάγκη να βρεθούν τρόποι, ώστε τα συμπτώματα της ηλιθιότητας ν’ αντιμετωπιστούν είναι πιο επιτακτική από ποτέ.

Κυρίως θέμα

• Ο σύγχρονος άνθρωπος είναι ημιμαθής. Δεν ξέρει τι θέλει αλλά εμμένει στην άγνοιά του και δεν κοπιάζει καν ν’ ανακαλύψει τον εαυτό του, τα ενδιαφέροντά του, τις δυνατότητές του, τις αξίες του.
• Χαρακτηρίζεται από έλλειψη κριτικής σκέψης, πρωτοβουλίας και στοχοθεσίας.
• Είναι κομφορμιστής, μαζοποιείται, χάνει την ατομική του βούληση κι ακολουθεί τις αποφάσεις του όχλου.
• Χαρακτηρίζεται ως φερέφωνο της πλειοψηφίας που τον περιβάλλει, επιδεικνύει τάσεις μιμητισμού χωρίς να μπει στη διαδικασία να κρίνει, αν αυτά που πιστεύουν οι άλλοι τον αντιπροσωπεύουν.
• Κάποιοι εναντιώνονται κι αντιδρούν στη γνώμη του πλήθους αλλά δεν αναλαμβάνουν δράση, στέκονται άπραγοι.

ή

• Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει επίγνωση της προνομιακής κατάστασης που βιώνει αλλά δεν έχει σθένος, ζέση, πάθος να εξελιχθεί.
• Είναι μετριοπαθής, αρκείται σ’ αυτά που εύκολα κατακτά, δε μάχεται για κάτι καλύτερο τόσο για τον ίδιο όσο και για την κοινωνία μέσα στην οποία ζει.
• Έτσι καταλήγει να κάνει αυτό που δε θέλει, γιατί δεν έχει διάθεση να πιεστεί.
• Είναι αναβλητικός. Ο φόβος για τη λήψη μιας απόφασης και η πιθανή αδυναμία πραγματοποίησής της τον καθιστούν δειλό, επαναπαύεται στη μετριότητα και δεν αναζητά κάτι ανώτερο.
• Πιστεύει πως μια άλλη φορά θα έχει περισσότερο θάρρος για γενναίες αποφάσεις. Αυτή η φορά όμως δεν έρχεται ποτέ.

Τρόποι αντιμετώπισης:

• Οικογένεια: ενδυνάμωση χαρακτήρα, εστίαση στα θετικά στοιχεία του ατόμου, ενίσχυση αυτογνωσίας. Ενίσχυση κριτικής ικανότητας μέσω ανάγνωσης βιβλίων και παρακολούθησης θεατρικών παραστάσεων κι άλλων γνήσιων μορφών ψυχαγωγίας.
• Εκπαίδευση: πνευματική καλλιέργεια με βάση την κριτική ενδυνάμωση, ανθρωπιστική παιδεία.
• Το ίδιο το άτομο: Να έχει υγιή πρότυπα, να επανακαθορίσει τις αξίες του (όχι υπέρμετρη φιλοδοξία, απληστία, διακαής επιθυμία για εξουσία, καταναλωτισμός, τάση προβολής αλλά ισορροπημένη ζωή, αλτρουισμός, φιλευσπλαχνία κι αγάπη για τον συνάνθρωπος.

Επίλογος

Εύλογα λοιπόν γεννιέται το ερώτημα για το αν υπάρχει τρόπος να απαλλαχτούμε από την παγκόσμια ηλιθιότητα. Κάποιοι λένε πως δεν υπάρχει, γιατί δεν έχει αναπτυχθεί καμιά λογική μέθοδος που να προβλέπει με ακρίβεια το πώς, το πότε και το γιατί θα χτυπήσει ένα ηλίθιο πλάσμα. Κάποιοι άλλοι πάλι ίσως πιο αισιόδοξοι για το μέλλον της ανθρωπότητας ανταπαντούν πως ο σύγχρονος άνθρωπος μπορεί να προστατευτεί ή ν’ απαλλαγεί από τα δεσμά της ηλιθιότητας αρκεί ο ίδιος να το επιδιώξει και να πασχίσει γι’ αυτό.

Τις απαντήσεις ετοίμασε η εκλεκτή συνάδελφος Γεωργία Μωραΐτη 

Η Ομάδα του filologika.gr

---

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την εκπαίδευση ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook, και διαβάστε παρόμοια προτεινόμενα θέματα της επικαιρότητας ακριβώς από κάτω!

• δοκιμαστικά θέματα
• ενδεικτικές ερωτήσεις
• Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής