Τα  «Νόμιμα» Λάθη της Γλώσσας

Τα  «Νόμιμα» Λάθη της Γλώσσας

ΤΑ  «ΝΟΜΙΜΑ» ΛΑΘΗ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Είναι αυτονόητο πως η γλώσσα είναι δομημένο σύστημα που αποτελείται από κανόνες, χωρίς τους οποίους δεν θα μπορούσε να υπάρξει και να επιτελέσει την επικοινωνιακή αποστολή της, αλλά και όποια άλλη απορρέει από αυτήν. Είναι, όμως, επίσης δεδομένο ότι η γλώσσα είναι δυναμικό κι όχι στατικό φαινόμενο κι ως εκ τούτου υπόκειται στον νόμο της εξέλιξης. Μάλιστα, όσο κι αν ακούγεται παράξενο, μέρος της εξέλιξής της αποτελούν κάποτε και λάθη και αστοχίες. Πρόκειται για παρεκκλίσεις από κανόνες, που προϊόντος του χρόνου παγιώνονται και αποκρυσταλλώνονται σε  νέο κανόνα. Πότε ένα λάθος «νομιμοποιείται»; Όταν γίνεται αποδεκτό από το σύνολο της γλωσσικής κοινότητας, δηλαδή όταν γνωρίζει τόσο εκτεταμένη χρήση, ώστε πλέον καθιερώνεται ως «νόμιμο». Ορθώς έχει ειπωθεί ότι κάποια από τα λάθη του σήμερα είναι οι κανόνες του αύριο.

Εντυπωσιακό παράδειγμα «νομιμοποιημένου» πια λάθους συνιστά η ίδια η λέξη «λάθος»!! Στις γνωστές φράσεις «λάθος άνθρωπος», «λάθος απόφαση», «λάθος εποχή», κ.τ.ο η χρήση της εν λόγω λέξης ως επιθετικού προσδιορισμού δεν συνάδει με το τυπικό του συντακτικού, αφού πρόκειται για ουσιαστικό. Κι όμως, η εκτεταμένη χρήση της δεκαετίες τώρα την έχει «νομιμοποιήσει», ώστε να μη γίνεται καν αισθητή ως λάθος.

Ενδιαφέρουσα περίπτωση που βρίσκεται σε μια μεταβατική φάση και οδεύει προς «νομιμοποίηση» είναι και αυτή του ρήματος «διαρρέω». Πανάρχαιο ρήμα, μας έχει παραδοθεί από την αρχαία και μεσαιωνική ελληνική ως ενεργητικό κι αμετάβατο. Τα τελευταία χρόνια, όμως, πληθαίνουν οι παθητικές και μεταβατικές χρήσεις του σε φράσεις που ακούμε συχνά, όπως «η κυβέρνηση διέρρευσε την είδηση», «διαρρέεται ότι…» κλπ. Οι νέες αυτές χρήσεις προφανώς εξυπηρετούν νέες επικοινωνιακές ανάγκες και μάλλον πρέπει να αντιμετωπίζονται ως «εμπλουτισμός» του ρήματος.

Σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις το λάθος δεν οφείλεται σε άγνοια κανόνων αλλά στον νόμο της αναλογικής επίδρασης (αλληλεπίδραση μεταξύ συναφών τύπων), που έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη διαχρονική εξέλιξη της ελληνικής γλώσσας. Είναι τυχαίο ότι το γνωστό λάθος με την τοποθέτηση «ε» στην προστακτική (επανέλαβέ μου, υπέγραψέ μου, κλπ) γίνεται συχνά ακόμα κι από ανθρώπους που έχουν γνώση του κανόνα για την αύξηση; Το αίτιο, όταν δεν πρόκειται για άγνοια-υπάρχει κι αυτό- είναι η ενστικτώδης έλξη που ασκεί το γ΄ ενικό της οριστικής. Η εξήγηση βρίσκεται στο γεγονός ότι η γλώσσα στη γραπτή εκδοχή της είναι έργο, αλλά στην προφορική είναι ενέργεια, κι ως τέτοια «δραπετεύει» πιο εύκολα από νόρμες και τυπικά. Κάπως έτσι μπορεί να εξηγηθεί και η αυξανόμενη τα τελευταία χρόνια αλληλοεπικάλυψη μεταξύ επιρρημάτων, που κανονικά έχουν διακριτή διαφορά σημασίας μεταξύ τους, όπως π.χ απλά-απλώς, ιδιαίτερα-ιδιαιτέρως.

Ας δούμε δύο παραδείγματα «νόμιμων» πια παρεκκλίσεων τέτοιου τύπου: η ήδη ελληνιστική λέξη «(ε)φέτος», κανονικά θα έπρεπε να είναι «επέτος» αφού το β΄ συνθετικό «έτος» είχε ψιλή, κάτι που δεν δικαιολογεί τη δάσυνση του «π» της πρόθεσης. Υπό την επίδραση, όμως, φράσεων εκείνης της περιόδου («εφ΄ ‘οσον», «εφ΄ ημέραν»), η λέξη παγιώθηκε έκτοτε με «φ». Η λέξη «ωρίμα-ν-ση» έπρεπε να είναι χωρίς «ν», αφού είναι παράγωγο του ρήματος «ωριμάζω» κι όχι κάποιου ενρινόληκτου ρήματος. Προφανώς σχηματίστηκε με «ν» από έλξη λέξεων όπως «εξυγίανση», «κατεύθυνση», όντως παραγώγων ενρινόληκτων ρημάτων.

Μετά από όλα αυτά ας εξάγουμε ένα συμπέρασμα. Όσοι ασχολούμαστε με τη γλώσσα πρέπει να διδάσκουμε κανόνες και να διορθώνουμε αστοχίες, αλλά χωρίς δογματισμό και ακαμψίες, έχοντας επίγνωση της «κινητικότητας» της γλώσσας. Και δεν θα ήταν κακή ιδέα να έχουμε κατά νου, όταν διορθώνουμε γλωσσικά λάθη, την υπέροχη φράση του Χριστού, όπως μας την παρέδωσε η ελληνιστική περίοδος της γλώσσας μας: «Ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω».

Γιάννης Μπουμέλης, φιλόλογος

 

Η ομάδα του filologika.gr

 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την εκπαίδευση ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook, και διαβάστε παρόμοια προτεινόμενα θέματα της επικαιρότητας ακριβώς από κάτω.

Η Ομάδα του filologika.gr

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την εκπαίδευση ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook, και διαβάστε παρόμοια προτεινόμενα θέματα της επικαιρότητας ακριβώς από κάτω!

0
Would love your thoughts, please comment.x