Λακωνικότητα Κριτήριο Αξιολόγησης (Συνεξέταση)
Για να μεταφερθείτε σε κάποια άλλη ενότητα των Νέων Ελληνικών Γενικής Παιδείας της Β’ Λυκείου επιλέξτε την αντίστοιχη σελίδα από το παρακάτω μενού:
Α. Μη λογοτεχνικό κείμενο
Λακωνικότητα Κριτήριο Αξιολόγησης (Συνεξέταση)
Λεξιπενία και αδολεσχία
Οι Έλληνες, όπως όλοι οι λαοί άλλωστε, έχουμε τα προτερήματα και τα ελαττώματά μας. Τα πρώτα τα προβάλλουμε σε κάθε ευκαιρία, ενώ τα δεύτερα τα αποσιωπούμε. Δύο από αυτά είναι η λεξιπενία και η αδολεσχία. Σύμφωνα με το λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών, λεξιπενία είναι η ελλιπής γνώση του λεξιλογίου μίας γλώσσας και αδολεσχία η φλυαρία, η πολυλογία. Η γλώσσα μας, όπως διατείνονται οι ειδικοί, διαθέτει το πλουσιότερο λεξιλόγιο από όλες τις γλώσσες του κόσμου, αλλά ο λεξιλογικός θησαυρός του μέσου Έλληνα είναι φτωχός. Η λεξιπενία και η αδολεσχία αποτελούν πλέον εθνικά χαρακτηριστικά. «Το λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν» του αρχαίου σοφού Χίλωνα και η λαϊκή ρήση «τα πολλά λόγια είναι φτώχια» φαίνεται πως μας αφήνουν αδιάφορους. Στις καθημερινές μας συζητήσεις δεν επικρατεί συνήθως τάξη και ηρεμία. Οι κανόνες του ευπρεπούς διαλόγου δεν τηρούνται πάντα. Οι Έλληνες έχουμε συνηθίσει να μιλούμε μεγαλόφωνα και μερικές φορές ταυτόχρονα δύο ή και περισσότερα άτομα. Ως ομιλητές πλατειάζουμε και μακρηγορούμε και ως ακροατές είμαστε ανυπόμονοι. Διακόπτουμε τον συνομιλητή μας και συνακόλουθα και τον ειρμό της σκέψης του. Για να στηρίξουμε την άποψή μας χρησιμοποιούμε πολλά και περιττά παραδείγματα. Η δυσκολία μας να εκφραζόμαστε με λίγα, λιτά και απλά λόγια μάς αναγκάζει να καταφεύγουμε στην πολυλογία. Η άρθρωση σύντομου και περιεκτικού λόγου δεν είναι εύκολη υπόθεση, γιατί προϋποθέτει αφαιρετική σκέψη, ικανότητα που τη διαθέτουν λίγοι. Μερικές φορές μάλιστα, ακκιζόμενοι από τη ρητορική μας αυταρέσκεια, εκφωνούμε μακροσκελή λογύδρια, δοκιμάζοντας την υπομονή των συνομιλητών μας. Οι απόψεις μας είναι συνήθως επηρεασμένες από προκαταλήψεις και εμμονές που έχουν ιδεολογικό, πολιτικό και κομματικό υπόβαθρο ή προηγούμενες τραυματικές εμπειρίες. Ο εγωισμός και ο φανατισμός −κακοί σύμβουλοι στην ανθρώπινη επικοινωνία− δεν μας αφήνουν να δεχτούμε και μια άλλη άποψη, ακόμα και όταν αυτή είναι πειστικά τεκμηριωμένη. «Ενδέχεται και άλλως έχειν», έλεγε ο Αριστοτέλης. Προσπαθούμε να επιβάλλουμε την άποψή μας και δυσχεραίνουμε τον διάλογο και την επικοινωνία. Άλλοτε πάλι οι κρίσεις μας είναι προσωποποιημένες, οπότε θίγουμε αναπόφευκτα τον συνομιλητή μας. Γενικά, έχουμε την τάση να μιλούμε ως αυθεντίες και επί παντός επιστητού, ακόμα και για θέματα που δεν ανήκουν στη σφαίρα του γνωστικού μας πεδίου. Κοντολογίς, παριστάνουμε τους ξερόλες. Στον αντίποδα των πολυλογάδων βρίσκονται οι ολιγόλογοι. Τα άτομα αυτά έχουν συνηθίσει να ακούν περισσότερο και να μιλούν λιγότερο. Είναι, κατά τον Χίλωνα, σοφότερα των πρώτων. Ασπάζονται μάλλον το «κρείττον του λαλείν το σιγάν» των αρχαίων προγόνων μας, που φαίνεται να το υιοθετεί και ο Άγγλος δραματουργός Ουίλιαμ Σαίξπηρ, όπως υποδηλώνει η ακόλουθη δήλωσή του: «Πολλές φορές μετάνιωσα που Γλώσσα – Λακωνικότητα 23 μίλησα αλλά ποτέ που δεν μίλησα». Από τα παραπάνω προκύπτει ότι είναι δύσκολο να είναι κανείς καλός ομιλητής, αλλά δυσκολότερο ακόμα είναι να είναι καλός ακροατής. Σε κάθε περίπτωση, και τα δύο προσόντα προϋποθέτουν σωστή αγωγή, που πρέπει να αρχίζει από την οικογένεια, να συνεχίζεται στο σχολείο και να ολοκληρώνεται στην κοινωνία. Όσο οι παράγοντες που ασκούν κοινωνική αγωγή με τον δημόσιο λόγο τους δεν προσφέρουν τα κατάλληλα πρότυπα, οι αδόλεσχοι και οι ξερόλες θα εξακολουθούν να υπάρχουν.
Απ. Γερόπουλος, 31 Οκτ 2020, Εφημερίδα Ελευθερία
Α. Λογοτεχνικό κείμενο
ΤΟ ΠΟΛΥΤΟΝΙΚΟ
Από συνέντευξη της Κικής Δημουλά στην εφημερίδα Τα Νέα, στο ένθετο Βιβλιοδρόμιο λίγο πριν από την κυκλοφορία της συλλογής Άνω τελεία:
«- Ας αρχίσουμε από τον τίτλο: «Άνω τελεία». Για ποιον λόγο τον επιλέξατε;
– Δεν τον επέλεξα, μου επεβλήθη. Ίσως τον ενθάρρυνε ότι στο ποίημα με τίτλο «Το Πολυτονικό» επαινώ τη σημασία των τόνων και της στίξης. Αν τώρα με ρωτήσετε γιατί άνω τελεία και όχι τελεία θα πω ότι την απέφυγα γιατί θα ήταν σαν να κατέθετα μια ληξιαρχική πράξη. Μελόδραμα δηλαδή. Το πιθανότερο όμως είναι ότι με μαγνήτιζε η λέξη: Άνω. Με τραβούσε κατά πάνω σαν για να με απομακρύνει από το αρπακτικό: Κάτω.»
| Ποτέ δεν κακολόγησα το πολυτονικό.
Αντίθετα με γοήτευε η γραφικότητά του να βλέπω πώς φυτρώνει ο τόνος πάνω στις λέξεις σαν έξαφνο ανθάκι που φύτεψε η ανάγκη |
| ναι, η ανάγκη γιατί θέλουν οι λέξεις
τη βαρεία τους αξία ο χρόνος την αμετακίνητη οξεία διάρκειά του και μόνον ο έρωτας έχει το ελεύθερο να τονίζεται στην παραλήγουσα -τι αγράμματη που είναι η συντομία. |
| Εκτιμώ το βαρύ έργο των τόνων
σαν καρφί καθηλώνουν τη συλλαβή στην ισόβια έντασή τους. Νοσταλγώ την περισπωμένη. Θυμάμαι πόσο την νοιάζονταν η παιδικότητά μου |
| πώς τη σκέπαζε με το χεράκι της
ώστε ο σφοδρός αέρας που σήκωνε το ταχύ πέρασμα του χρόνου να μη χαλάει τα σκαλωτά της κατάμαυρα μαλλιά -θα ’χουν ασπρίσει τώρα κι αυτά. |
| Οι τόνοι. Και τα πνεύματα;
Ψιλή ή δασεία; Απόφυγέ τα. |
| Αν προσέξεις θα δεις
ότι το ένα πνεύμα γυρίζει περιφρονητικά την πλάτη του στο άλλο. |
| Εγώ σε αντιπαλότητες δε συμμετέχω.
Αρκούμαι να είμαι ίση με τα μικρότερα |
Δημουλά Κική, Άνω Τελεία, Ίκαρος, 2016
Παρατηρήσεις
ΘΕΜΑ Α
Α1. Να αποδώσετε συνοπτικά (50-60 λέξεις) τη στάση που κρατούν οι Έλληνες στις καθημερινές τους συνομιλίες (μη λογοτεχνικό κείμενο).
Εναλλακτικά
Α2. Να παρουσιάσετε συνοπτικά (40-50 λέξεις) τα διδάγματα όλων των αρχαίων και λαϊκών ελληνικών ρήσεων που απαντούν στο μη λογοτεχνικό κείμενο.
ΘΕΜΑ Β
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το μη λογοτεχνικό κείμενο, τις παρακάτω διαπιστώσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή́ τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη. Να επικαλεστείτε αποσπάσματα που επιβεβαιώνουν την επιλογή σας.
- Οι Έλληνες δεν αποσιωπούν τη λεξιπενία τους.
- Ο Έλληνας δεν παρακολουθεί λεξιλογικά τον πλούτο της γλώσσας του.
- Το αρχαίο ρητό «τα πολλά λόγια είναι φτώχεια» δεν ενδιαφέρει τους Έλληνες.
- Οι Έλληνες δεν τηρούν ποτέ τους κανόνες του υγιούς διαλόγου.
- Η παρουσία ακατάλληλων προτύπων πυροδοτεί την αδολεσχία.
Β2. 1. Να χωρίσετε την τρίτη παράγραφο του μη λογοτεχνικού κειμένου σε δύο μικρότερες και να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.
- «Στις καθημερινές μας συζητήσεις… δοκιμάζοντας την υπομονή των συνομιλητών μας»: Να εντοπίσετε και να διαγράψετε εκείνο το επιχείρημα του αποσπάσματος (μη λογοτεχνικό κείμενο) που δεν ανταποκρίνεται στον σκοπό της παραγράφου.
Β3. «Οι Έλληνες έχουμε συνηθίσει να μιλούμε… και τον ειρμό της σκέψης του»: Θεωρείτε ότι ο συντάκτης του μη λογοτεχνικού κειμένου νιώθει ότι αποτελεί και ο ίδιος μέρος του προβλήματος που θίγει στο συγκεκριμένο απόσπασμα; Για την απάντησή σας να αξιοποιήσετε τις γνώσεις σας για τα ρηματικά πρόσωπα. Πώς η επιλογή του ρηματικού προσώπου διαμορφώνει το ύφος του αποσπάσματος;
Β4. «Μερικές φορές μάλιστα, ακκιζόμενοι… να δεχτούμε και μια άλλη άποψη»: Να επισημάνετε τέσσερις λεξιλογικές επιλογές του συντάκτη (μη λογοτεχνικό κείμενο), οι οποίες συμβάλλουν στη διαμόρφωση ενός επικριτικού ύφους.
ΘΕΜΑ Γ
Γ1. Ποιο είναι το βασικό σχήμα λόγου που χρησιμοποιείται από την ποιήτρια στο λογοτεχνικό κείμενο που σας δίνεται; Παραθέστε πέντε παραδείγματα κι εξηγήστε πώς λειτουργούν μέσα στο ποίημα.
Γ2. Η ποιήτρια στο λογοτεχνικό κείμενο δηλώνει τη συμπάθειά της τουλάχιστον απέναντι στη χρήση τονικού συστήματος στη γλώσσα μας. Πώς δηλώνεται αυτή η στάση; Χρησιμοποιήστε κειμενικούς δείκτες για την απάντησή σας (σχήματα λόγου, γλωσσικές επιλογές, εκφραστικά μέσα). Ποια είναι η προσωπική σας θέση στο ζήτημα με δεδομένη την εξέλιξη της γλώσσας και τις νέες ανάγκες που καλείται να ικανοποιήσει; Καταγράψτε τις σκέψεις σας σε ένα κείμενο 150-200 λέξεων.
ΘΕΜΑ Δ
Δ1. «Η άρθρωση σύντομου και περιεκτικού λόγου δεν είναι εύκολη υπόθεση, γιατί προϋποθέτει αφαιρετική σκέψη, ικανότητα που τη διαθέτουν λίγοι», αναφέρει ο συντάκτης. Να περιγράψετε τους λόγους για τους οποίους ο Έλληνας επιδεικνύει ασυγκράτητη πολυλογία κατά τους διαλόγους, καθώς και τις προϋποθέσεις που απαιτούνται για να αποκτήσει τη δυνατότητα ορθής λακωνικής διατύπωσης των σκέψεών του. Το κείμενό σας θα δημοσιευτεί στη σχολική εφημερίδα. Για την οργάνωση του κειμένου σας μπορείτε να αξιοποιήσετε στοιχεία από το μη λογοτεχνικό κείμενο. (300 – 350 λέξεις)
ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΟ ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
1. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση ανάμεσα σε αυτές που σας προτείνονται σε σχέση με την περίοδο που ακολουθεί. Να επικαλεστείτε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα που να επιβεβαιώνει την επιλογή σας.
Στο κείμενο που σας δόθηκε γίνεται αναφορά:
α) στις αιτίες της λεξιπενίας
β) στα εθνικά χαρακτηριστικά των Ελλήνων
γ) στα χαρακτηριστικά των αδόλεσχων
δ) στα αποτελέσματα της αδολεσχίας
2. «Από τα παραπάνω προκύπτει ότι… δυσκολότερο ακόμα είναι να είναι (κανείς) καλός ακροατής»: Να επικαλεστείτε δύο αποσπάσματα του κειμένου που να αποδεικνύουν αυτόν τον ισχυρισμό.
3. Πρόθεση του συντάκτη στην πρώτη παράγραφο είναι να εξηγήσει και να πείσει. Να αξιολογήσετε κατά πόσο επιτυγχάνει τον στόχο του αναφερόμενες/οι στους τρεις τρόπους με τους οποίους οργάνωσε τον λόγο του στην παράγραφο αυτή.
4. Να επισημάνετε κατά πόσο τα δύο θέματα που τίθενται στον πρόλογο (και στον τίτλο) αποτελούν και την κατευθυντήρια ιδέα για την οργάνωση και ανάπτυξη όλου του κειμένου.
5. Σύμφωνα με το κείμενο, ο Άγγλος δραματουργός Ουίλιαμ Σαίξπηρ δήλωσε: «Πολλές φορές μετάνιωσα που μίλησα αλλά ποτέ που δεν μίλησα». Να μεταφέρετε στην τάξη σας σε πλάγιο λόγο τα λόγια του Σαίξπηρ. Ποια μορφή από τις δύο πιστεύετε ότι προτιμούν οι συμμαθητές σας και γιατί;
ΘΕΜΑΤΑ ΕΞΑΣΚΗΣΗΣ ΣΤΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
1ο ΘΕΜΑ
1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τους αριθμούς 1, 2, 3, 4, 5 από τη στήλη Α και, δίπλα, ένα από τα γράμματα α, β, γ, δ, ε, στ της στήλης Β, που δίνει τη σωστή αντιστοίχιση στον παρακάτω πίνακα, σύμφωνα με το νόημα του ποιήματος. Σημειώνεται ότι ένα γράμμα από τη στήλη Β θα περισσέψει.
|
Στήλη Α |
Στήλη Β |
| 1. Ποτέ δεν κακολόγησα το πολυτονικό
Αντίθετα με γοήτευε η γραφικότητά του |
α. Η ποιήτρια δηλώνει την αποστροφή της για τα πνεύματα. |
| 2. τι αγράμματη που είναι η συντομία | β. Δηλώνει γοητευμένη από τη γραφικότητα του πολυτονικού. |
| 3. Εκτιμώ το βαρύ έργο των τόνων
σαν καρφί καθηλώνουν τη συλλαβή στην ισόβια έντασή τους. |
γ. Στο τέλος δηλώνει τον συμβιβασμό της με το απαραίτητο για την ουσία της γλώσσας απορρίπτοντας οτιδήποτε θεωρεί περιττό ή επικίνδυνο. |
| 4. Οι τόνοι. Και τα πνεύματα;
Ψιλή ή δασεία; Απόφυγέ τα. |
δ. Η ίδια ασκεί κριτική σε όσους δεν έχουν γνώση της αξίας των τόνων. |
| 5. Εγώ σε αντιπαλότητες δε συμμετέχω.
Αρκούμαι να είμαι ίση με τα μικρότερα. |
.. ε. Η ποιήτρια κρίνει ότι η συντομία συνοδεύεται από αγραμματοσύνη. |
| στ. Για την ποιήτρια η αξία των τόνων έγκειται στην ικανότητά τους να αποδίδουν την ένταση εκεί που πρέπει. |
2. Να παρουσιάσετε με συντομία (50-60 λέξεις) το νόημα των ακόλουθων στίχων:
«ναι, η ανάγκη γιατί θέλουν οι λέξεις
τη βαρεία τους αξία
ο χρόνος την αμετακίνητη οξεία
διάρκειά του και μόνον ο έρωτας
έχει το ελεύθερο να τονίζεται στην παραλήγουσα»
2ο ΘΕΜΑ
1. Να εντοπίσετε τα ρηματικά πρόσωπα που χρησιμοποιούνται και να εξηγήσετε πώς η εναλλαγή τους υπηρετεί το νόημα του ποιήματος.
2. Στο ποίημα υπάρχουν τουλάχιστον δύο αντιθέσεις που λειτουργούν και ως βασικοί θεματικοί άξονες. Ποιες, κατά την κρίση σας, είναι αυτές και πώς νομίζετε ότι αναλύονται;
3. Να καταγράψετε τέσσερα χαρακτηριστικά του ποιήματος που δικαιολογούν την ένταξή του στη μοντέρνα ποίηση.
4. Τι παρατηρείτε ως προς τη χρήση των σημείων στίξης από την ποιήτρια; Εντοπίστε συγκεκριμένα παραδείγματα και σχολιάστε τα.
5. Βασικό γνώρισμα της γλωσσικής ιδιολέκτου της Δημουλά είναι οι ανορθόδοξοι συνδυασμοί λέξεων (ονοματικά και ρηματικά σύνολα). Εντοπίστε τρία παραδείγματα για το καθένα
Για να δείτε τις απαντήσεις αυτού του κριτηρίου επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο:
Λακωνικότητα Κριτήριο Αξιολόγησης (Συνεξέταση)-Απαντήσεις
Το κριτήριο που μόλις διαβάσατε προέρχεται από το νέο βιβλίο των Εκδόσεων Χατζηθωμά για τη Β Λυκείου σύμφωνα με τον νέο τρόπο εξέτασης του μαθήματος, ο οποίος περιλαμβάνει τη συνεξέταση Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας.
Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:
Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης της Νεοελληνικής Γλώσσας B’ Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:
Η ομάδα του filologika.gr
Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.
Υλικό για ΕΠΑ.Λ.
