Αντιγόνη 724-780

Γ’ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 

Στίχοι 724-780

Μετά τη ρήση του Αίμωνα παρεμβαίνει ο Κορυφαίος του Χορού. Απευθύνεται τόσο στο βασιλιά όσο και στο γιο του, επιδιώκοντας να συμφιλιώσει τα πράγματα, παίζοντας το ρόλο του μεσολαβητή και ενδιάμεσου. Κατά τα άλλα κρατάει ουδέτερη στάση, με τον έπαινο και των δύο δεν φανερώνει τη δική του θέση. Από δραματική άποψη η παρέμβαση του Κορυφαίου του Χορού αποτελεί μια ανάπαυλα πριν από την κορύφωση του δράματος.

Η ευγλωττία και η διπλωματικότητα του Αίμωνα δεν θα φέρουν αποτέλεσμα. Ο Κρέων βαδίζει ακάθεκτα προς την απομόνωσή του και το χτύπημα τώρα το δέχεται από μέσα. Μόλις θίγεται η ματαιοδοξία του, μόλις ο γιος του τολμάει να τον συμβουλεύσει μετατρέπεται ξανά σε αυθαίρετο τύραννο, απροσπέλαστο και αχαλίνωτο.

Απαιτεί απόλυτη υπακοή από τους πολίτες όπως απαιτεί και από τους δούλους. Δεν εκπροσωπεί μόνο την πόλη αλλά τη θεωρεί κτήμα του. Μόλις νιώσει την αδυναμία του επικαλείται την εξουσία του, το φύλο, την ηλικία. Μέσα στο θυμό του κατηγορεί τον Αίμωνα ότι είναι «δούλος ενός ελεεινού γύναιου». Στις αντιρρήσεις του γιου του διαβλέπει ταπεινά κίνητρα και επειδή δεν μπορεί να αντιτάξει σοβαρά επιχειρήματα απαντά με ύβρεις και προσωπικούς χλευασμούς. Εκτοξεύει ύβρεις ακόμα και προς το Δία αν και θέλει να θεωρείται ευσεβής.

Σε κάθε νέα απόκριση του Αίμωνα ξεσπάει ολοένα και πιο έντονα ο χείμαρρος του πάθους του. Στις απαντήσεις του Αίμωνα παρατηρούμε το εξής παράδοξο:ο γιος χωρίς να το ξέρει χρησιμοποιεί τις παρατηρήσεις και τα αξιώματα του πατέρα του σαν να είναι δικά του. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούνται απρόβλεπτες παρεξηγήσεις γιατί ο Κρέων τα εκλαμβάνει ως προσωπικούς διαξιφισμούς και μεγαλώνει ο θυμός του. Καθώς ηττάται στο διάλογο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πρόκειται για αγώνα λόγων, αμύνεται με παιδαριώδη τρόπο. Ο θυμός του εναντίον του γιου του μας και η όλη συμπεριφορά του μας προετοιμάζει για το χτύπημα που θα δεχτεί από τους Θεούς στο τέλος το δράματος.

Ο ποιητής αναδεικνύεται απαράμιλλος στη δημιουργία αντιθέσεων και καλλιτέχνης στη σκιαγράφηση χαρακτήρων. Σε όλη τη στιχομυθία η σύγκρουση παρουσιάζει το εξής παράδοξο:ο Αίμων αν και νέος χαρακτηρίζεται από αυτοκυριαρχία και αυτοσυγκράτηση, δείχνει φρόνηση. Ο Κρέων, ένας ώριμος άντρας, είναι εκτός εαυτού αντίθετα με ότι ορίζει η ηλικία του. Ο νέος έχει γεροντική σύνεση και ο άντρας συμπεριφέρεται με παιδαριώδη τρόπο.

Κάτω από το σεμνό και ήρεμο ύφος του νέου κρύβεται το υψηλό και αγέρωχο ήθος του, που το συγκρατεί μέχρι που ο Κρέων οργισμένος ξεστομίζει την τελική του απόφαση για θανατική καταδίκη της Αντιγόνης. Τότε ξεσπάει σε μία απειλή που πηγάζει από την απόγνωση. Ο νέος είναι ευγενής αλλά και παράφορος, άξιος μνηστήρας της Αντιγόνης όπως είχε παρατηρήσει η Ισμήνη προηγουμένως (στ 570).

Οι θεατές παρακολούθησαν με κομμένη την ανάσα την προοδευτική ένταση του διαλόγου και την όξυνση των σχέσεων πατέρα – γιου. Τώρα φαίνεται ότι δεν υπάρχει καμία γέφυρα επικοινωνίας ανάμεσά τους. Νιώθουν συμπάθεια για τον Αίμωνα και την προσπάθειά του και αγωνιούν έντονα για την εξέλιξη των πραγμάτων. Την ψυχή τους κατέχουν ὁ ἒλεος καὶ ὁ φόβος.

O διάλογος ανάμεσα στον Κρέοντα και τον Αίμωνα κατέληξε σε πλήρη διαφωνία και σύγκρουση. Το δίστιχο σχόλιο του χορού πάνω στην αποχώρηση του Αίμωνα είχε ως στόχο να διεγείρει κάποιο φόβο μήπως ο Αίμων, στην ηλικία που βρίσκεται και μέσα στην απόγνωσή του, κάνει κάτι επικίνδυνο. Η απάντηση του Κρέοντα φανερώνει την τρικυμία συναισθημά των που ταράζει την ψυχή του, όπως φαίνεται και από το ασύνδετο. Αδιαφορεί για το τι θα κάνει ο γιος του, γιατί ό,τι και αν κάνει δε θα γλιτώσει τις δύο αδερφές. Μιλάει σαν να πρόκειται ο Αίμων να εφαρμόσει σχέδιο διάσωσης της Αντιγόνης και της Ισμήνης. Δίνει την εντύπωση ότι δε συναισθάνεται την επερχόμενη καταστροφή και δηλώνει ότι οι δύο νέες δε θα αποφύγουν το θάνατο. Πόσο βέβαιος είναι γι’ αυτό φαίνεται από το μέλλοντα οὐκ ἀπαλλάξει (στ 769),

Ο χορός παρεμβαίνει και με την ερώτησή του, αν σκέφτεται να θανατώσει και τις δύο αδερφές επιδιώκει αναψηλάφηση του θέματος, ελπίζοντας να επιτύχει επιεικέστερη τιμωρία. Η απάντηση του Κρέοντα μας ξαφνιάζει. Ανακαλώντας τη βιαστική και αδικαιολόγητη απόφασή του για την Ισμήνη, λέει ότι δε θα την τιμωρήσει, γιατί έχει αμφιβολίες. Η απόφασή του δείχνει ότι του λείπουν η σιγουριά και η σταθερότητα. Είναι άνθρωπος των βιαστικών αποφάσεων. Η ισχυρογνωμοσύνη του φαίνεται ότι αρχίζει να κάμπτεται, αλλά τη μείωση που νομίζει ότι δέχεται το πρόσωπό του την αντισταθμίζει, επιβάλλοντας στην Αντιγόνη την πιο απίθανη ποινή. Αυτή πρέπει να πληρώσει τη βαριά ζημιά που νόμισε ότι έπαθε ο εγωισμός του.

Ο Κρέων επιβάλει στην Αντιγόνη την ποινή του θανάτου από ασιτία, με εγκλεισμό σε πέτρινο τάφο. Και, επειδή, σύμφωνα με παλιά αντίληψη, υπήρχε κίνδυνος μόλυνσης της πόλης αν κάποιος πέθαινε από ασιτία πιστεύει ότι θα αποφύγει το μίασμα τοποθετώντας λίγη τροφή δίπλα στη μελλοθάνατη. Κατά την άποψή του η Αντιγόνη ενδιαφέρθηκε για την τήρηση των καθηκόντων προς τους χθόνιους θεούς ο ίδιος φαίνεται να περιφρονεί τους θεούς αυτούς. Αρχικά καγχάζει ειρωνευόμενος την Αντιγόνη και λέγοντας πως παρακαλώντας αυτούς τους θεούς θα κατορθώσει να αποφύγει το θάνατο: έπειτα ξεστομίζει τη βλαστήμια ότι θεωρεί μάταιο κόπο να σέβεται κανείς αυτούς που είναι στον Άδη.

Έτσι κορυφώνεται η ύβρις προς τους θεούς του κάτω κόσμου. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι οι χθόνιοι θεοί, εκδικούμενοι, θα συντρίψουν τελικά τον Κρέοντα. Αυτός ο άνθρωπος κάνει το παν για να επιβαρύνει τη θέση του. Με τον τελευταίο στίχο ο Κρέων εισέρχεται στο παλάτι, για να δώσει οδηγίες για την τιμωρία της Αντιγόνης σύμφωνα με την τελευταία απόφασή του.

Τώρα μπήκε στη μέση μια άλλη μεγάλη δύναμη του κόσμου, που θα σύρει στο χαμό τους δυο πρωταγωνιστές, κρατημένους από τα χέρια ενός αθώου του Αίμωνα. Με την εμφάνιση και τη στάση του Αίμωνα ο Σοφοκλής δηλώνει ότι στις τραγικές καταστάσεις που οι ήρωες μαζί με τις αρχές και τις αξίες, την ιδεολογία και το σκληρό χαρακτήρα του καθενός, θα παίζει σημαντικό ρόλο και ο έρωτας, που η παρουσία και το θάμπος του προκαλούν δέος στους γέροντες του χορού, όπως θα φανεί από τον ύμνο που αναπέμπουν.

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.