Αντιγόνη 473-507

Β’ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 

Στίχοι 473-507

Γεμάτος οργή ο Κρέων από την παρέμβαση του Χορού και κυρίως από την ομιλία της Αντιγόνης τονίζει τις συνέπειες του πείσματος και της ισχυρογνωμοσύνης με μία σειρά από παραδείγματα. Πρώτα κάνει μια γενική διατύπωση. Παρατηρεί ότι τα σκληρά φρονήματα όπως αυτό της Αντιγόνης γρήγορα ταπεινώνονται και χρησιμοποιεί δύο παρομοιώσεις για να δικαιολογήσει την άποψή του. Η Αντιγόνη δείχνει ωμότητα όμοια με τη σκληρότητα του σιδήρου και παραφορά όπως το ορμητικό άλογο. Την κατηγορεί για τη μεγαλοφροσύνη της και θεωρεί ότι διέπραξε ὓβριν για δύο λόγους:

1. παραβίασε τους νόμους της πολιτείας, τοποθετώντας τον εαυτό της πιο πάνω από αυτή.
2. η αλαζονεία της προχώρησε ακόμη περισσότερο γιατί όχι μόνο δεν αναγνώρισε το σφάλμα της αλλά και επειδή καυχιέται για την πράξη της και ειρωνεύεται το βασιλιά. Η τραγική ειρωνεία είναι φανερή γιατί στο τέλος αυτός θα πληρώσει για την ωμότητα και την ισχυρογνωμοσύνη του.

Ο Κρέων χρησιμοποιεί επιχειρήματα με γνωμικό και απόλυτο κύρος και εκφράζει την άποψη που θα προκαλούσε αποτροπιασμό στους δημοκρατικούς πολίτες της Αθήνας: «δεν επιτρέπεται να σηκώνει κεφάλι όποιος είναι δούλος άλλου». Αποκαλεί δούλη μία στενή συγγενή του και βασιλοπούλα. Ο χαρακτηρισμός αυτός αποκαλύπτει τον τρόπο με τον οποίο βλέπει την εξουσία και τη σχέση του με τους πολίτες. Η τάξη και η πειθαρχία που ζητά από τους πολίτες σημαίνουν για αυτόν δουλεία.

Στο τέλος ο Κρέων διακηρύσσει πως η Αντιγόνη και η Ισμήνη δε θα αποφύγουν, δικαιολογημένα, τον πιο επονείδιστο θάνατο. Δε λαμβάνει υπόψιν του ότι η Αντιγόνη έθαψε τον Πολυνείκη παρακινημένη από τον άγραφο ηθικό νόμο, εκτελώντας το ύψιστο ηθικό καθήκον προς το νεκρό της αδερφό. Αισθάνεται μειωμένος γιατί μία γυναίκα τόλμησε να αντισταθεί στο διάταγμά του. Με αυτόν τον τρόπο η σύγκρουση παίρνει προσωπικό χαρακτήρα για τον Κρέοντα, η ταφή παύει να είναι δημόσια υπόθεση.

Ένα νέο στοιχείο που υπεισέρχεται είναι η ενοχοποίηση της Ισμήνης. Έτσι προετοιμάζει τους θεατές για τη δεύτερη εμφάνισή της. Μέσα από τα λόγια του Κρέοντα αποκαλύπτεται το αληθινό του ήθος. Δεν είναι ο αγαθός βασιλιάς αλλά ένας τύραννος αυταρχικός και παράφορος, γιατί συνδυάζει άμετρο εγωισμό και φοβερή ματαιοδοξία. Όλοι οφείλουν τυφλή υπακοή στη θέλησή του. Όταν νιώθει ότι τραυματίζεται η ματαιοδοξία του, ξεσπάει σε υβριστικά λόγια ενώ παράλληλα προσποιείται αυτάρεσκα τον ευσεβή επικαλούμενος το όνομα του Δία.

Η κατηγορία εναντίον της Ισμήνης δεν στηρίζεται σε αποδείξεις αλλά σε αστήρικτες υποθέσεις. Η καχυποψία του φτάνει σε επικίνδυνες διαστάσεις. Τα λόγια του αυτά ενισχύουν την αρνητική αντίληψη που έχουν οι θεατές για τον Κρέοντα. Σε μία πόλη που η απόδοση του νόμου στηριζόταν σε αποδείξεις η ενοχοποίηση της Ισμήνης με αυτόν τον τρόπο λειτουργεί επιβαρυντικά.

Μετά τη ρήση του Κρέοντα ακολουθεί, όπως συνήθως συμβαίνει στιχομυθία, που συντελεί στη βαθμιαία έξαρση συναισθημάτων και παρουσιάζει σαφέστατα το αγεφύρωτο χάσμα που χωρίζει τους δύο πρωταγωνιστές. Πρώτα η Αντιγόνη διέκοψε τις σκέψεις του Κρέοντα, ρωτώντας τον αν θέλει κάτι παραπάνω από το θάνατό της. Με τον τρόπο αυτό τον εξαγριώνει περισσότερο. Τον προκαλεί να μη καθυστερήσει την τιμωρία της με την πολυλογία του, μειώνοντας έτσι τη δύναμή του και γελοιοποιώντας τα δικαιώματα που έχει πάνω της.

Η απάντηση του Κρέοντα δείχνει την αυταπάτη μέσα στην οποία βρίσκεται καθώς είναι μεθυσμένος από το συναίσθημα της εξουσίας και συνεπαρμένος από την αλαζονεία του. Τραγική ειρωνεία γιατί σε λίγο θα χάσει τη γυναίκα και το γιο του. Στη συνέχεια υποδηλώνεται η εχθρότητα που υπάρχει ανάμεσα στα δύο πρόσωπα. Η επανάληψη της έννοιας ἀρεστόν –ἀρεσθείη επιτείνει την αποστροφή της ηρωίδας προς τον Κρέοντα και φανερώνει την αντιπάθεια μεταξύ τους.

Στο σημείο αυτό η Αντιγόνη προβάλλει ένα άλλο κίνητρο για να δικαιολογήσει την πράξη της:τη δόξα. Αυτό αποτελεί έκφραση ηρωικού ήθους της ομηρικής εποχής. Αυτό που αξίζει περισσότερο είναι η δόξα που κερδίζει ο άνθρωπος με τις πράξεις του όσο ζει και μετά θάνατον. Το κίνητρο αυτό δεν συμβαδίζει με τα προηγούμενα. Απλώς η Αντιγόνη προσπαθεί να μειώσει τη δύναμη του Κρέοντα και να προβάλλει την ταφή, όχι μέσω της φύσης της αλλά μέσω των αποτελεσμάτων που είχε πάνω στην ίδια.

Προεξοφλεί ότι ο Χορός εγκρίνει την επιλογή της και τη στάση της αλλά φοβάται. Πράγματι ο Χορός νιώθει φόβο μπροστά στον Κρέοντα. Ήδη έχει δοκιμάσει την οργή του (στ 280 κ. ε). Η Αντιγόνη τον αποδίδει στο τυραννικό πολίτευμα, που αντιπροσωπεύει ο Κρέων, και στην πανίσχυρη θέση του. Παρόμοιες ιδέες για την εξουσία του είχε διατυπώσει στο παρελθόν ο Χορός (στ 213-214). Η δεσποτική αυθαιρεσία προβάλλεται σε όλη της την μεγαλοπρέπεια. Ο Κρέων μπορεί να στερεί από το νεκρό το δικαίωμα της ταφής, δρᾶν και να υποστηρίζει ότι έτσι εκπληρώνει το καθήκον του προς την πολιτεία, λέγειν. Είναι φανερό πως η Αντιγόνη ζήτησε από το Χορό να πάρει θέση για να τη στηρίξει αλλά αυτός δεν παίρνει θέση και έτσι επιτείνεται η μοναξιά της ηρωίδας.

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.