
Αντιγόνη 39-68
Για να μεταφερθείτε σε κάποια άλλη ενότητα των Αρχαίων Ελληνικών Γενικής Παιδείας της Β’ Λυκείου επιλέξτε την αντίστοιχη σελίδα από το παρακάτω μενού:
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Στίχοι 39-68
ΙΣΜΗΝΗ
Ὦ ταλαῖφρον͵
εἰ τάδ΄ ἐν τούτοις͵
ἐγὼ λύουσ΄ ἂν εἴθ΄ ἅπτουσα
τὶ δ΄προσθείμην πλέον;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Σκόπει εἰ ξυμπονήσεις
καὶ ξυνεργάσῃ.
ΙΣΜΗΝΗ
Ποῖόν τι κινδύνευμα;
ποῖ γνώμης ποτ΄ εἶ;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Εἰ τὸν νεκρὸν
κουφιεῖς
ξὺν τῇδε χερί.
ΙΣΜΗΝΗ
῏Η γὰρ νοεῖς θάπτειν σφ΄͵
ἀπόρρητον
πόλει;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Τὸν γοῦν ἐμὸν
καὶ τὸν σόν ἀδελφόν͵
ἢν σὺ μὴ θέλῃς͵
οὐ γὰρ δὴ προδοῦσ΄
ἁλώσομαι.
ΙΣΜΗΝΗ
Ὦ σχετλία͵
Κρέοντος ἀντειρηκότος;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Ἀλλ΄ οὐδὲν
αὐτῷ
μ΄ εἴργειν
τῶν ἐμῶν μέτα.
ΙΣΜΗΝΗ
Οἴμοι· φρόνησον͵ ὦ κασιγνήτη͵
πατὴρ ὡς νῷν ἀπεχθὴς
δυσκλεής τ΄ ἀπώλετο͵
πρὸς αὐτοφώρων
ἀμπλακημάτων
ἀράξας διπλᾶς ὄψεις αὐτὸς
αὐτουργῷ χερί·
ἔπειτα μήτηρ καὶ γυνή͵
διπλοῦν ἔπος͵
λωβᾶται βίον
πλεκταῖσιν ἀρτάναισι·
τρίτον δ΄
ἀδελφὼ δύο
μίαν καθ΄ ἡμέραν
αὐτοκτονοῦντε
τὼ ταλαιπώρω
μόρον κοινὸν κατειργάσαντ΄
ἐπαλλήλοιν
χεροῖν.
Νῦν δ΄ σκόπει αὖ
νὼ μόνα
δὴ λελειμμένα
ὅσῳ κάκιστ΄ ὀλούμεθ΄͵
εἰ νόμου βίᾳ
παρέξιμεν ψῆφον
ἢ κράτη τυράννων.
Ἀλλ΄ ἐννοεῖν χρὴ τοῦτο μὲν
ὅτι ἔφυμεν γυναῖχ΄ ͵
ὡς πρὸς ἄνδρας
οὐ μαχουμένα·
ἔπειτα δ΄ οὕνεκ΄ ἀρχόμεσθ΄
ἐκ κρεισσόνων
καὶ ταῦτ΄ ἀκούειν
κἄτι τῶνδ΄ ἀλγίονα.
Ἐγὼ μὲν οὖν αἰτοῦσα
τοὺς ὑπὸ χθονὸς
ξύγγνοιαν ἴσχειν͵
ὡς βιάζομαι τάδε͵
πείσομαι
τοῖς ἐν τέλει βεβῶσι ·
τὸ γὰρ περισσὰ
πράσσειν
οὐκ ἔχει νοῦν οὐδένα.
ΙΣΜΗΝΗ
Δύστυχη
αν έχουν έτσι τα πράγματα,
ό,τι και να κάνω
τι όφελος θα μπορούσα να φέρω;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Σκέψου αν θα με βοηθήσεις
και θα συνεργαστείς μαζί μου.
ΙΣΜΗΝΗ
Για ποια επικίνδυνη πράξη μιλάς;
Τι έχεις στο μυαλό σου;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
(Σκέψου) αν θα σηκώσεις
για ταφή το νεκρό
με τούτο εδώ το χέρι.
ΙΣΜΗΝΗ
Αλήθεια έχεις σκοπό να τον θάψεις
αν και αυτό έχει απαγορευτεί
ρητά στους πολίτες;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
(Θα θάψω) το δικό μου
και το δικό σου αδερφό
αν εσύ δεν θέλεις
γιατί δεν θα κατηγορηθώ
ότι τον πρόδωσα.
ΙΣΜΗΝΗ
Παράτολμη,
ενώ το έχει απαγορεύσει ο Κρέων;
ΑΝΤΙΓΟΝΗ
Αλλά αυτός
δεν έχει κανένα δικαίωμα
να με εμποδίσει
να θάψω τους δικούς μου.
ΙΣΜΗΝΗ
Αλίμονο σκέψου αδερφή μου
ο πατέρας μας πόσο μισητός
και ντροπιασμένος χάθηκε
αφού, για τα αδικήματα
που ο ίδιος έφερε στο φως
χτύπησε δυνατά τα δύο του μάτια
με το ίδιο του το χέρι.
Έπειτα η μάνα και γυναίκα,
διπλό όνομα
πεθαίνει ντροπιασμένη
σε μια πλεκτή θηλιά.
Τρίτο κακό
τα δύο μας αδέρφια
που σε μια μέρα
αλληλοσκοτώθηκαν
οι δυστυχισμένοι
βρήκαν αμοιβαίο θάνατο
με χέρια που σήκωσαν
ο ένας εναντίον του άλλου.
Και τώρα σκέψου
εμείς οι δύο
που έχουμε μείνει μόνες
πόσο ατιμωτικά θα χαθούμε
αν παραβιάζοντας το νόμο
παραβούμε την απόφαση
ή την εξουσία του βασιλιά.
Αλλά πρέπει να σκέφτεσαι και αυτό
ότι γυναίκες γεννηθήκαμε
και δεν μπορούμε να
τα βάζουμε με τους άνδρες.
Έπειτα αυτοί που μας κυβερνούν
είναι δυνατότεροι
και πρέπει να υπακούμε και σε αυτά
και σε ακόμα χειρότερα.
Εγώ λοιπόν παρακαλώντας
αυτούς που είναι στο Κάτω Κόσμο
να με συγχωρήσουν,
επειδή αναγκάζομαι να τα κάνω
θα υποταχθώ
σε αυτούς που έχουν την εξουσία
Γιατί το να κάνει κανείς περισσότερα
από τη δύναμή του
είναι ανόητο
Ανάλυση Τρίτης Ενότητας
Η απάντηση της Ισμήνης στην πρόσκληση της αδερφής της γίνεται με ερώτηση που ξεκινάει με την προσφώνηση ὦ ταλαῖφρον (39). Διαβλέπει τις οδυνηρές συνέπειες που εγκυμονεί η στάση της Αντιγόνης και στέκεται απέναντι της με απορία και αμηχανία. Βρίσκεται σε εναγώνια ταραχή και τη χαρακτηρίζει μια δειλία. Η Αντιγόνη ζητά τη συνεργασία της σωματικά και ηθικά στην ταφή του νεκρού αδερφού. Έχει πάρει την απόφασή της και αναμένει και την απόφαση της Ισμήνης. Δηλώνει την αποφασιστικότητα και τη σταθερότητά της. Η αντίθεση ανάμεσα στις δύο αδερφές φαίνεται πλέον ξεκάθαρα. Μια έντρομη και μικρόψυχη Ισμήνη απέναντι σε μια τολμηρή και αποφασιστική Αντιγόνη.
Στην ενότητα αυτή προοικονομείται η είσοδος του Κρέοντα με την ανακοίνωση της Αντιγόνης ότι θα έρθει για να καταστήσει σαφές το διάταγμα του. Οι θεατές νιώθουν θαυμασμό για το περήφανο ήθος και την αποφασιστικότητα της ηρωίδας και οίκτο για τον Πολυνείκη που ατιμάζεται. Η περιέργεια και η αγωνία τους τώρα κορυφώνεται καθώς αναμένουν την απάντηση της Ισμήνης στην πρόσκληση της Αντιγόνης.
Η Αντιγόνη κάλεσε την αδερφή της να συμπράξει στο έργο της ταφής και την υπέβαλλε σε μία τρομερή δοκιμασία. Με την αδυναμία της Ισμήνης να καταλάβει τη σημασία που έχει η πράξη για την αδερφή της ανάβει μια σύντομη στιχομυθία. Ως εκφραστικός τρόπος, η στιχομυθία ακολουθεί κατά κανόνα μονολόγους και με την ταχύτητα και την ορμητικότητά της ανεβάζει το σκηνικό ρυθμό, φανερώνοντας την ψυχική ταραχή των διαλεγομένων προσώπων.
Η Ισμήνη αντιδρά στην πρόσκληση της Αντιγόνης αποκαλώντας το έργο της ταφής κινδύνευμα που υποδεικνύει το δικό της ήθος σε αντίθεση προς αυτό της αδερφής της. Για αυτήν η απόφαση της Αντιγόνης που είναι αντίθετη προς τη διαταγή του Κρέοντα είναι παράλογη και επικίνδυνη. Για αυτήν η απαγόρευση του Κρέοντα εκφράζει όλο το κύρος της κρατικής εξουσίας και επομένως είναι απαράβατη.
Η Αντιγόνη ζητάει επίμονα από την Ισμήνη να ξεκαθαρίσει αν θα τη βοηθήσει στην ταφή. «Με αυτό εδώ το χέρι»λέει, σηκώνοντας το χέρι της. Με την κίνηση αυτή έχουμε μία σκηνοθετική πληροφορία. Στην έκπληξη και τις επιφυλάξεις της αδερφής της δηλώνει ότι θα εκτελέσει το ιερό της καθήκον μόνη της. Με μία δόση υπαινιγμού λέει ότι για αυτήν η απάρνηση της ταφής ισοδυναμεί με προδοσία. Η επιλογή της δείχνει την αποφασιστικότητα και το ηρωικό της ήθος. Βρίσκεται στον αντίποδα σε σχέση με την Ισμήνη.
Ο Σοφοκλής, δίνοντας αυτόν τον τολμηρό και αποφασιστικό ρόλο σε μία γυναίκα έρχεται σε αντίθεση με τις καθιερωμένες αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων. Από τη μία ο σεβασμός προς τους νόμους ήταν απεριόριστος από την άλλη η δυσπιστία του κοινού είναι μεγαλύτερη γιατί αυτή που αψηφάει αυτές τις αντιλήψεις είναι γυναίκα άρα κατώτερη από τον άνδρα και η θέση της βρίσκεται μέσα στο σπίτι και ο ρόλος της περιορίζεται στη γέννηση και ανατροφή των παιδιών.
Βέβαια ο ποιητής ήταν δέσμιος του μύθου, όμως και η ταφή του νεκρού υπηρετείται μόνο από γυναικείο χέρι, γιατί μόνο η κλεισμένη στο σπίτι γυναίκα ήταν πιστός τηρητής του άγραφου νόμου και σε αυτή έπεφτε όλο το βάρος της απονομής των νεκρικών τιμών.
Η σταθερή απόφαση της Αντιγόνης προκαλεί φόβο στην καρδιά της Ισμήνης. Είναι γυναίκα αδύναμη που δεν μπορεί να εκτελέσει το ιερό της καθήκον. Ο φόβος της συνοδεύεται από συναισθήματα τρυφερής αγάπης και ενδιαφέροντος, όπως φαίνεται από τη δεύτερη προσφώνηση, σχετλία που έχει την ίδια συναισθηματική φόρτιση με το ταλαῖφρον. Η απάντηση της Αντιγόνης στη διαφαινόμενη άρνηση της Ισμήνης είναι ότι ο Κρέων δεν μπορεί να τη χωρίσει από τους δικούς της. Μάχεται για τη δική της ελευθερία που η πολιτεία του Κρέοντα θέλει να πνίξει.
Στη στιχομυθία υπάρχει διαφορά αντιλήψεων και διαφαίνεται ο αγέρωχος χαρακτήρας της μίας αδερφής και η δειλία της άλλης. Η παρουσίαση του χαρακτήρα της Αντιγόνης εμφανίζει κλιμάκωση: φιλάδελφη, ευσεβής και τώρα ανυποχώρητη. Αντίθετη πορεία ακολουθεί η παρουσίαση του χαρακτήρα της Ισμήνης που από απλή επιφυλακτικότητα θα καταλήξει στο συμβιβασμό. Περίτρομη η Ισμήνη απαντά με το σχετλιαστικό επιφώνημα οἲμοι. Εφιστά την προσοχή της αδερφής της στον επερχόμενο κίνδυνο με το φρόνησον, εκφράζει την αγάπη της με το ὦ κασιγνήτη και προχωρεί με την κλιμάκωση των συμφορών που έπληξαν την οικογένειά της.
Ο ποιητής για την οικονομία του έργου αναπτύσσει εκτενέστερα τις συμφορές που έπληξαν τον οίκο των Λαβδακιδών. Προβάλλεται και πάλι η συμφορά του Οιδίποδα, η αυτοκτονία της Ιοκάστης, μάνας και γυναίκας του μαζί και ο αλληλοσκοτωμός του Ετεοκλή και του Πολυνείκη. Με τον τρόπο αυτό δίνονται πληροφορίες για τα γεγονότα που προηγήθηκαν του δράματος και αποσπάται ο οίκτος των θεατών για τις δύο αδερφές.
Η Ισμήνη χρησιμοποιεί το ίδιο επιχείρημα που χρησιμοποίησε προηγουμένως η αδερφής αλλά για να πετύχει αντίθετο αποτέλεσμα. Θέλει να την αποτρέψει από το επικίνδυνο έργο. Αν θάψει τον αδερφό τους και οι δύο θα πεθάνουν άδικα. Αισθάνεται αδύναμη να τα βάλει με άντρες και να κάνει πράγματα που ξεπερνούν τις δυνάμεις της. Μέσα σε λίγους στίχους κλείνεται ένας ολόκληρος ανθρώπινος χαρακτήρας.
Η Ισμήνη είναι μια υποταγμένη γυναίκα, έτοιμη για συμβιβασμό και πρόθυμη να υπακούει και στις πιο οδυνηρές διαταγές της εξουσίας. Έχει τη συναίσθηση του καθήκοντος απέναντι στον νεκρό αδερφό της αλλά θα ζητήσει συγχώρεση από τους χθόνιους θεούς, γιατί αναγκάζεται να αποφύγει την εκτέλεση των ιερών καθηκόντων της. Οι θεατές θαυμάζουν την αποφασιστικότητα της Αντιγόνης, χωρίς να καταδικάζουν την αδερφή της για την αδυναμία που δείχνει. Το ενδιαφέρον τους τώρα επικεντρώνεται στη στάση που θα κρατήσει ο Κρέων.
Από τη βιαιότητα της συμπεριφοράς της Αντιγόνης προς την Ισμήνη οι θεατές γνωρίζουν ότι η ηρωίδα είναι αμετάκλητα αποφασισμένη να εκτελέσει το χρέος της και να βιώσει τη σκληρή δοκιμασία της σύγκρουσης με τον Κρέοντα.
Η ομάδα του filologika.gr
Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.