Αντιγόνη 1-17

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 

Στίχοι 1-17

Στον πρόλογο γίνεται η πρότασις, η εισαγωγή δηλαδή του θεατή στο ξετύλιγμα της δράσης. Ο ποιητής μας δίνει τις αναγκαίες διευκρινίσεις για τα γεγονότα που προηγήθηκαν και μας διαφωτίζει για την τωρινή κατάσταση, από όπου θα ξεκινήσει η δράση :τον τόπο, τον χρόνο, τα πρόσωπα, τις σχέσεις των προσώπων και το ελατήριο της πράξης, την απόφαση δηλαδή της Αντιγόνης, που θα δώσει ώθηση στην εξέλιξη των γεγονότων.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στην αρχαία τραγωδία έχουμε την τριπλή ενότητα : χρόνου (σε μια μέρα), τόπου (σε ένα τόπο) και ενότητα υπόθεσης. Για να εξυπηρετηθεί αυτή η απαίτηση ο ποιητής καταφεύγει στις λεγόμενες θεατρικές συμβατικότητες.

Δραματικός χρόνος (ο χρόνος που υποτίθεται ότι έγιναν τα περιγραφόμενα γεγονότα) είναι το τέλος μιας φοβερής μάχης, κατά την οποία οι δύο γιοι του Οιδίποδα, ο Ετεοκλής και ο Πολυνείκης σκοτώθηκαν σε μια θανάσιμη μονομαχία. Ο Πολυνείκης οδήγησε ενάντια στη Θήβα τους Αργείους σε μια εκστρατεία που είναι γνωστή ως «Επτά επί Θήβας» ενώ ο Ετεοκλής υπερασπίστηκε την πόλη του. Η Θήβα λυτρώθηκε από τους εξωτερικούς εχθρούς τη νύχτα πριν από την έναρξη του δράματος. Ο μύθος αυτός ήταν γνωστός στους θεατές και μπορούσαν με ευκολία να παρακολουθήσουν την εξέλιξη του δράματος. Το ενδιαφέρον τους επικεντρωνόταν στο χειρισμό ενός γνωστού μύθου από τον τραγικό ποιητή.

Η σκηνή διαδραματίζεται μπροστά στα Ανάκτορα των Θηβών έξω από τις κεντρικές πύλες που είναι ζωγραφισμένες πάνω στην σκηνή. Το σκηνικό δείχνει την πρόσοψη των ανακτόρων που πρέπει να ήταν μεγαλοπρεπή όπως τα ομηρικά ανάκτορα. Ο σκηνικός χώρος και χρόνος προκαλεί μια κατάσταση φόβου, μυστικότητας και ανήσυχης αγρυπνίας. Οι δύο αδερφές βγαίνουν κρυφά έξω από τα ανάκτορα για να συζητήσουν κάτι επείγον και εμπιστευτικό.

Παρουσιάζονται στη σκηνή από τη δεξιά πύλη των ανακτόρων και συζητούν συνωμοτικά. Η Αντιγόνη, όπως θα φανεί αμέσως, πέρασε τη νύχτα παλεύοντας με μια νέα συμφορά και τώρα έχει πάρει τις αποφάσεις της. Θέλει να τις ανακοινώσει στην αδερφή της, στον μόνο δικό της άνθρωπο που της απέμεινε, για αυτό την προσφωνεί με πολύ τρυφερά λόγια. Η συσσωρευμένη τρυφερότητα φαίνεται από τους δύο χαρακτηρισμούς: κοινόν καὶ αὐτάδελφον. που λειτουργούν σαν δύο αναβαθμοί που φέρνουν πολύ κοντά τις δύο δυστυχισμένες αδερφές.

Η καρδιά της Αντιγόνης συγκλονίζεται από πίκρα, απορία, απογοήτευση, αλλά και οργή για τις συμφορές που έπληξαν τις δύο αδερφές. Έχει συνείδηση της μοίρας της γενιάς της εξαιτίας της παλιάς κατάρας που βαραίνει τον οίκο των Λαβδακιδών, όταν ο Λάιος παραβίασε το νόμο της φιλίας και της οικογένειας. Αυτή η κατάρα πέφτει πάνω και στους τελευταίους απόγονους της οικογένειας. Δεν υπάρχει καμία, λέει, καμία συμφορά, καμία ντροπή, καμία ατιμία που δεν έχει βρει αυτές τις δύο δυστυχισμένες κοπέλες, όσο ακόμα ζουν.

Η φράση «όσο ακόμα είναι ζωντανές»στο στόμα μιας νέας κοπέλας δείχνει τη μεγάλη απελπισία της και συγχρόνως αποτελεί έναν υπαινιγμό για το γρήγορο τέλος, που θα ακολουθήσει μια δυστυχισμένη ζωή. Απαριθμώντας τις συμφορές της οικογένειας θέλει να κεντρίσει το φιλότιμο της αδερφής της ώστε να αποσοβηθεί και η τωρινή συμφορά. Η Αντιγόνη μιλάει με μεγάλη έξαψη και η ανωμαλία που υπάρχει στους στίχους (5-6)είναι εσκεμμένη για να δείξει ακριβώς την ψυχική της ταραχή.

Στη συνέχεια αναφέρεται στο συγκεκριμένο πρόβλημα, δηλαδή το διάταγμα του Κρέοντα. Το ονομάζει κήρυγμα δεν το θεωρεί νόμο αλλά απλώς μια διακήρυξη που αποτελεί επέμβαση στα οικογενειακά της καθήκοντα και ασέβεια προς τους θεούς. Ο Σοφοκλής έπρεπε να δικαιολογήσει ουσιαστικά την παράβαση του διατάγματος από την Αντιγόνη, γιατί αυτή η συμπεριφορά ερχόταν σε αντίθεση με κάποιες καθιερωμένες αντιλήψεις για τη νομιμοφροσύνη και πολλοί θεατές θα θεωρούσαν την παράβαση του νόμου από τις δύο αδερφές ως αλαζονική και ανόητη. Με αυτόν τον τρόπο το κοινό αισθάνεται ότι και το διάταγμα του Κρέοντα δεν είναι απολύτως ορθό επειδή και αυτός παραβιάζει κάποιες άλλες καθιερωμένες αντιλήψεις και μέσα σε αυτό το παιχνίδι των αντιθέσεων η σύγκρουση αιωρείται αναπόφευκτη.

Η Αντιγόνη νιώθει αγανάκτηση για το διάταγμα του Κρέοντα, που απειλεί αγαπημένα πρόσωπα. Η οργή της είναι έκδηλη και έρχεται σε αντίθεση με την τρυφερότητα που νιώθει για το άλλο συγγενικό της πρόσωπο που τώρα απειλείται, το δυστυχισμένο Πολυνείκη. Η ψυχική της αναστάτωση και τα ανάμεικτα συναισθήματα εκφράζονται με την ειρωνική αντιμετώπιση του Κρέοντα. Τον ονομάζει απλά στρατηγόν. Με τη χρήση της λέξης φίλους εννοεί τα αγαπημένα πρόσωπα με τα οποία τη συνδέουν δεσμοί αίματος και κινδυνεύουν να πάθουν τῶν ἐχθρῶν κακά εννοεί τον νεκρό Πολυνείκη.

Φαίνεται ότι ανέλαβε ήδη πρωτοβουλία και δείχνει δυναμικότητα, τόλμη αλλά και αυστηρότητα. Ο απορηματικός λόγος με τον οποίο πρωτομπαίνει στο δράμα η Αντιγόνη, με ένα χείμαρρο από ερωτήματα, δείχνει την ψυχική της αναστάτωση και την αγωνιστική της ανησυχία Ο χαρακτήρας της διαγράφεται και μέσω του ύφους.

Απέναντι στον οίστρο της Αντιγόνης η Ισμήνη παρουσιάζεται απροβλημάτιστη και δειλή. Η ψυχή της φαίνεται ψυχρή, απαθής, συναισθηματικά ουδέτερη. Συγκρατημένη, γεμάτη επιφυλάξεις περιορίζεται να προσφωνήσει την αδερφή της με τρόπο τυπικό Αντιγόνη. Ο τρόπος προσφώνησης εναρμονίζεται με τη ψυχική διάθεση που χαρακτηρίζει την προσωπικότητα της κάθε ηρωίδας.

Η Ισμήνη φαίνεται να μη νιώθει ούτε χαρά για τη φυγή των Αργείων ούτε λύπη για το θάνατο του Πολυνείκη. Δε γνωρίζει τίποτα για το διάταγμα του Κρέοντα. Δεν φρόντισε να μάθει. Η άγνοια της έρχεται σε αντίθεση με τη γνώση της Αντιγόνης και δείχνει την ανευθυνότητά της. Δεν επιζητεί την πληροφόρηση αλλά περιορίζεται σε ότι φτάνει σε αυτή όπως το δηλώνει, απερίφραστα, στην αρχή του λόγου της.

Έτσι η καλά πληροφορημένη και πυρετώδης Αντιγόνη βρήκε την αδερφή της, όπως το περίμενε, σε πλήρη άγνοια του κινδύνου που απειλεί την οικογένειά της. Ο λόγος της κρύβει μια ανεπαίσθητη ειρωνεία για την ανευθυνότητα της Ισμήνης. Για αυτό την κάλεσε έξω από το ανάκτορο για να την ενημερώσει και να λάβουν σημαντικές αποφάσεις. Η αντιθετική στάση των χαρακτήρων είναι η τεχνική που χρησιμοποιεί ο ποιητής. Μια τρυφερή, ανήσυχη και δυναμική Αντιγόνη απέναντι σε μια ψυχρή, παθητική, και αδιάφορη Ισμήνη.

Οι θεατές νιώθουν συμπάθεια για τις δύο δυστυχισμένες κόρες του Οιδίποδα. Η περιέργειά τους εξάπτεται από το συνωμοτικό τρόπο της συνάντησης. Ο υπαινικτικός λόγος της Αντιγόνης φορτίζει συναισθηματικά τις ψυχές τους, ενώ η αναφορά στο κήρυγμα τους προκαλεί ανάμεικτα συναισθήματα περιέργειας, αγωνίας και συμπόνιας για την τύχη των δύο αδερφών. Με το διάταγμα του Κρέοντα μπαίνει σε κίνηση ο τροχός της μοίρας, καθώς εκτινάσσονται δυνάμεις που δίνουν ώθηση στην εξέλιξη του δράματος.

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.