Το Πρώτο Διάστημα

Β. Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ

2. Το πρώτο διάστημα

ΠΗΓΗ 1

Η άφιξη στην Αθήνα – Αμερικανική βοήθεια για την περίθαλψη των προσφύγων

Το αντιτορπιλικό έφτασε στον Πειραιά τα χαράματα της επόμενης μέρας. Ύστερα από σύντομες διαπραγματεύσεις, οι αρχές έδωσαν άδεια αποβίβασης σε όλα τα μέλη της παροικίας μας. Πολύ σύντομα πείστηκα ότι είχα κάνει πολύ καλά που ανέλαβα προσωπικά την υπόθεση των πολιτών μας.

Οδήγησα, προσωρινά, τους επιβάτες του Simpson στις εγκαταστάσεις του τελωνείου και φρόντισα να συγκροτηθεί αμέσως μια επιτροπή από τους πιο ικανούς στο χειρισμό γραφειοκρατικών θεμάτων – εξασφάλιση προμηθειών, διανομή χρημάτων για τις ανάγκες κάθε οικογένειας κλπ. Τα χρήματα αυτά τα είχαμε πάρει στη Σμύρνη από τους αντιπροσώπους της Επιτροπής Ανακούφισης της Εγγύς Ανατολής. Στη συνέχεια καταπιάστηκα με το πρόβλημα της στέγασης των φυγάδων. Τηλεγράφησα στο Κέντρο, στην Ουάσιγκτον, και εξήγησα στους προϊσταμένους μου ότι έτσι όπως είχαν εξελιχθεί τα πράγματα στη Σμύρνη, χρειαζόμουν έκτακτη οικονομική ενίσχυση προκειμένου να αντιμετωπίσω τις ανάγκες των Αμερικανών προσφύγων. Ο Πειραιάς και η Αθήνα είχαν ήδη πλημμυρίσει πρόσφυγες από όλη την Τουρκία. Πολύ γρήγορα κατάλαβα ότι η εξεύρεση καταλύματος για τους νεοαφιχθέντες Αμερικανούς θα ήταν υπόθεση δύσκολη ή και ακατόρθωτη. Αφού έτρεχα σαν τρελός όλη μέρα από τη μια υπηρεσία στην άλλη, κατάφερα επιτέλους, προς το βραδάκι, να πάρω άδεια για να κάνω χρήση ενός μεγάλου ατμόπλοιου που βρισκόταν στο λιμάνι για επισκευές.

Η έκκλησή μου στην Ουάσιγκτον για οικονομική βοήθεια βρήκε αμέσως ανταπόκριση και μου στάλθηκε επιταγή δύο χιλιάδων δολαρίων. Δεκαπέντε ημέρες αργότερα ήρθε από την Κωνσταντινούπολη και ο πρόξενος Oscar Heizer, ο οποίος μας έφερε κι άλλα χρήματα. Ένα μικρό δωμάτιο στο ισόγειο του αμερικανικού προξενείου των Αθηνών διατέθηκε για να στεγάσει το προσωπικό του προξενείου της Σμύρνης. Το γραφείο αυτό πλημμύριζε καθημερινά από τους πρόσφυγες και τους αναρίθμητους συγγενείς τους.

Ήμαστε αναγκασμένοι να μελετούμε προσεκτικά κάθε περίπτωση χωριστά, για να διαπιστώνουμε κατά πόσο ο ενδιαφερόμενος δικαιούνταν τη βοήθεια που πρόσφερε η αμερικανική κυβέρνηση. Η ανυπαρξία αρχείων έκανε την έρευνά μας ακόμα πιο δύσκολη. Αλλά το πιο δυσάρεστο καθήκον μας ήταν το ζήτημα της μετανάστευσης. Ενώ οι Αμερικανοί πολίτες μπορούσαν να επαναπατριστούν, πολλοί συγγενείς τους δε δικαιούνταν βίζα.

Οι υπάλληλοι του προξενείου βρέθηκαν κατά συνέπεια στη δυσάρεστη θέση να χωρίζουν οικογένειες και μάλιστα να ακολουθούν τους τύπους τόσο αυστηρά, ώστε να αποκόβουν ανήμπορους ηλικιωμένους γονείς από τα παιδιά τους. Ήμαστε όλοι υποχρεωμένοι να ενεργούμε σαν όργανα του ανελαστικού συστήματος μετανάστευσης. Η γνώμη μου ήταν και είναι πως, κάτω από τις έκτακτες συνθήκες της φάσης εκείνης, το σύστημά μας έπρεπε κατ’ εξαίρεση να αντιμετωπίσει κάπως υποχωρητικά την ιδιομορφία και τον επείγοντα χαρακτήρα του προσφυγικού ζητήματος της Σμύρνης. Μια πιο ευχάριστη πτυχή της δουλειάς μας ήταν η επανένωση κάποιων διαλυμένων οικογενειών. Συμβάλαμε στην επανασύνδεσή τους εντοπίζοντας τους αγνοούμενους συγγενείς που βρίσκονταν διασκορπισμένοι σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Αυτό το έργο ξεκίνησε από εμένα και συνεχίστηκε αργότερα πιο συστηματικά από τις υπηρεσίες του Ερυθρού Σταυρού της Αθήνας.

George Horton, Αναφορικά με την Τουρκία, ό.π., σσ. 175-177

ΠΗΓΗ 2

Για να συνειδητοποιήσουμε το μέγεθος της καταστροφής, αρκεί να αναλογιστούμε πόσο χρόνο και χρήμα χρειάστηκε η Επιτροπή Ανακούφισης για να βοηθήσει τους επιζήσαντες μετά τα αιματηρά γεγονότα. Κάποια συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε και από τα τεράστια ποσά που συγκεντρώθηκαν με εράνους, κυρίως στην Αμερική, για να συντηρηθούν οι χήρες και τα ορφανά.

Ο Charles V. Vickery, γραμματέας της Επιτροπής Ανακούφισης της Εγγύς Ανατολής, κάτοικος Νέας Υόρκης, δήλωσε τα εξής:

«Σχετικά με το συνολικό ποσό που συγκεντρώθηκε αποκλειστικά από Αμερικανούς και δαπανήθηκε για τις ανάγκες των απόρων και για έργα ανακούφισης των πληγέντων στην Εγγύς Ανατολή, δηλώνω ότι φθάνει περίπου τα ενενήντα πέντε εκατομμύρια δολάρια. Δεν υπάρχουν, απ’ όσο μπορώ να γνωρίζω, ανάλογες στατιστικές για τα ποσά που πρόσφεραν οι άλλες χώρες. Το κράτος που πρόσφερε τα περισσότερα ήταν βέβαια η Μεγάλη Βρετανία, αλλά στα δικά μας γραφεία δεν υπάρχουν στοιχεία για το συνολικό ποσό που στάλθηκε από τις δυτικές χώρες στην Εγγύς Ανατολή.

Όσον αφορά στο δεύτερο ερώτημά σας, δηλαδή πόσα χρήματα θα χρειαστούν επιπλέον, είναι τρομερά δύσκολο να πάρετε υπεύθυνη απάντηση. Η δυσκολία στον υπολογισμό έγκειται στο γεγονός ότι, όπως γνωρίζετε πολύ καλά, υπεισέρχονται πολλοί παράγοντες. Εκείνο που μπορώ να πω είναι ότι τα προγράμματά μας στην Εγγύς Ανατολή θα αρχίσουν να περιορίζονται δραστικά ύστερα από παρέλευση ενός ή δύο ετών. Η Εκτελεστική Επιτροπή της οργάνωσής μας αποφάσισε πριν από εννέα μήνες ότι μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια ή και νωρίτερα, αν είναι δυνατόν, θα πρέπει να γίνει κάποια συγχώνευση των υποεπιτροπών που λειτουργούν στην Εγγύς Ανατολή.

Αν συνεχιστεί η σημερινή κατάσταση, η Επιτροπή Ανακούφισης στον τομέα της Εγγύς Ανατολής θα χρειαστεί για την επόμενη διετία περίπου οκτώ εκατομμύρια δολάρια.

George Horton, Αναφορικά με την Τουρκία, ό.π., σσ. 196-197

ΠΗΓΗ 3

Η Πηνελόπη Δέλτα οργανώνει αποστολές τροφών και ρουχισμού για τους πρόσφυγες στη Μυτιλήνη

Ξαπέστειλα το φούρναρη και πήγα ίσια στο Y.M.C.A.[1] που ήξερα που μάζευε χρήματα για βοηθήματα. Βρήκα το διευθυντή, έναν ως εκεί πάνω, προστυχούτσικο άνθρωπο, που με δέχθηκε με καλόβουλο χαμόγελο. Του είπα πως θέλω στην προκυμαία ν’ ανοίξω μαγειριό, οπωσδήποτε στεγασμένο, να δίνω σούπα και ψωμί σ’ όσους φθάνουν πεινασμένοι.

– «Εμείς να σας δώσουμε και σκηνές και καζάνια και φουφούδες και ό,τι θέλετε», μου είπε προθυμότατος. «Σας τα στήνομε και από σήμερα το απόγεμα. Θέλαμε να το κάνομε και μεις. Μα χρειάζεται άδεια. Και δε μας τη δίνουν. Αν την πάρετε, αρχίζομε αμέσως».

– «Από ποιον εξαρτάται;» Μου έδωσε όλες τις οδηγίες και πήγα στο υπουργείο.

Με παρέπεμψαν στον αρμόδιο τμηματάρχη που με δέχθηκε αμέσως. Ήταν μεγαλόσωμος, μπατάλικος, προστυχούλης, με μαύρο μουστάκι και πομαδιασμένα μαλλιά, μα πρόσχαρος, πρόθυμος, γεμάτος καλή θέληση. Με δέχθηκε καθιστός και μου πρόσφερε μια καρέγλα.

Του είπα το όνομά μου. «Κόρη Μπενάκη νομίζω;» -«Μάλιστα», και του εξέθεσα την υπόθεση. «Θέλω ν’ ανοίξω συσσίτιο για τους πεινασμένους. Δε ζητώ ούτε χρήματα ούτε εγκατάσταση. Τα έχω όλα. Ζητώ μόνο μια γραπτή άδεια για ν’ αρχίσω σήμερα και να μην εμποδίσει ο αστυνόμος τη δουλειά μου». Και του διηγήθηκα την αποτυχία μου με τα ψωμιά του σταθμού.

Είχε σταυρώσει τα χέρια του στο στομάχι του και με άκουε μ’ ένα χαμόγελο που μαρτυρούσε κάποια στεναχώρια.

– «Λυπούμαι, κυρία Δέλτα», μου είπε σαν τελείωσα. «Μα δεν μπορώ να σας δώσω άδεια».

– «Γιατί;»

– «Επειδή… Με συγχωρείτε, παρακαλώ μη με παρεξηγήσετε…»

– «Αυτοί οι άνθρωποι φθάνουν πεινασμένοι, δεν έφαγαν από τη Σμύρνη, είναι γυμνοί, δεν έχουν πεντάρα!»

– «Το ξέρω και ματώνει η καρδιά μου που τ’ ακούω. Αλλά άδεια δεν μπορώ να σας δώσω, μου απαγορεύεται».

– «Μα γιατί! Γιατί!»

– «Γιατί… Με συγχωρείτε, κυρία Δέλτα, αλλά ξέρετε, τα πράγματα παν άσχημα, η θέση της κυβερνήσεως είναι δύσκολη, δε θέλει βενιζελική προπαγάντα…»

– «Προπαγάντα; Πρόκειται να δώσω φαγί ζεστό σε πεινασμένους!»

– «Και λίγη προπαγάντα είναι, νομίζετε, αυτή; Τ’ όνομά σας…»

– «Ποιος με ξέρει από τους Σμυρνιούς; Βάλετέ μου αστυνόμους βοηθούς, να παρακολουθούν, και αν κάνω προπαγάντα να μου κλείσουν το συσσίτιο!»

– «Δεν αμφιβάλλω πώς εσείς δε θα κάνετε προπαγάντα. Μα θα μαθευτεί μεταξύ τους πως το συσσίτιο το ανοίξατε εσείς, πως είστε κόρη του Μπενάκη. Και αυτό δεν το θέλει η κυβέρνηση».

– «Να πεθάνουν λοιπόν οι άνθρωποι αυτοί από την πείνα; Να που η κυβέρνηση δεν κάνει τίποτα!»

– «Το ξέρω, και ματώνει η ψυχή μου… Ακούστε, κυρία Δέλτα, σας το λέγω εμπιστευτικώς, ήμουν κι εγώ βενιζελικός, ποιος Έλληνας δεν είναι; Μα τώρα στα πράματα… καταλαβαίνετε είμαστε υπάλληλοι, δεν είμαστε ελεύθεροι… Και φοβούνται την προπαγάντα…»

– «Μα για ποιον δόθηκε η απαγόρευση; Για μένα; Όχι βέβαια. Δεν ξέρουν πως διαθέτω χρήματα. Άλλωστε και το Αμερικανικό Y.M.C.A. θέλησε ν’ ανοίξει συσσίτιο και δεν του έδωσαν άδεια».

– «Όχι, σε κανένα δε δίνουν. Η κυβέρνηση θα μεριμνήσει».

– «Πότε; Αφού πεθάνουν όλοι;»

– «Έχετε δίκαιο, τα κυβερνητικά μέτρα αργούν. Μα κάτι θα γίνει… Πιστέψετέ με, ματώνει η καρδιά μου…»

– «Δεν υπάρχει ελπίδα; Αν πάγω στον υπουργό…»

– «Δε θα σας δεχθεί».

Έφυγα άπρακτη, βράζοντας από θυμό και μίσος. Πήγα πάλι στο Y.M.C.A.

– «Nothing to do», μου είπαν.

Κάποιος Έλληνας υπάλληλος μου σφύριξε πως υπάρχει τρόπος, μέσον του Y.M.C.A. να στείλω τροφές και ρουχισμό στη Μυτιλήνη, όπου πρωτάραξαν τα φορτηγά γεμάτα πρόσφυγες, κι εκεί οι Αμερικάνοι θα τα μοίραζαν στους απόρους. Μα χρειάζουνταν οργάνωση, αγορά υλικού, δε γίνουνταν σε 24 ώρες. Πήγα πάλι και είδα το διευθυντή. Δέχθηκε να το αναλάβει και άρχισε η δουλειά.

Μα βγήκε διαταγή της Σοφίας, όλοι όσοι έχουν και διαθέτουν χρήματα για τους πρόσφυγες να της τα στείλουν, και κείνη, βασίλισσα πονόψυχη, θα φρόντιζε για τις ανάγκες των πεινασμένων κλπ.

Αγρίεψα. … Έκανα τον ανήξερο και εξακολούθησα τη μυστική μου οργάνωση με Έλληνες υπαλλήλους και μέλη του Y.M.C.A. που θα πήγαιναν και θα μοίραζαν οι ίδιοι τις αποστολές μου στη Μυτιλήνη.

Ελευθέριος Βενιζέλος, Αρχείο της Π.Σ. Δέλτα, εκδ. Ερμής, Αθήνα 1988, σσ. 122-124

Αφού μελετήσετε τις παραπάνω πηγές και με βάση το κείμενο του σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στη βοήθεια που παρείχαν ξένα κράτη και φιλανθρωπικές οργανώσεις για την ανακούφιση και περίθαλψη των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής.

[1] Young Men’ s Christian Association: Χριστιανική Αδελφότης Νέων (ΧΑΝ).

α. Με ποιους τρόπους αντιμετωπίστηκαν οι πρώτες στοιχειώδεις ανάγκες των προσφύγων αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή; Μον 12 β. Πώς αντιμετωπίστηκε ειδικότερα το πρόβλημα της προσωρινής στέγασης των προσφύγων; Μον 18 Στην απάντησή σας να συνδυάσετε τις ιστορικές σας γνώσεις με τις πληροφορίες που παρέχει το ακόλουθο κείμενο.

Κατά τις πρώτες ώρες της μικρασιατικής τραγωδίας, η πρώτη δραστηριοποίηση από πλευράς ελληνικών αρχών ήταν η συλλογή τροφίμων και χρημάτων για να περιθάλψουν τα ράκη[1] που αποβιβάζονταν από το «Καρνάκ» και τη «Φρυγία», τα δυο πρώτα ξένα ατμόπλοια που κατέπλευσαν στον Πειραιά. Όπως ήταν φυσικό, εξίσου πρωταρχική ενέργεια υποδοχής ήταν η παραχώρηση, όπου υπήρχαν, των υποστέγων του Πειραιά, των προτεσταντικών εκκλησιών της πόλης και κάποιων αιθουσών του Τζάννειου Νοσοκομείου. Και πάρα πολύ σύντομα, στις εφημερίδες της 2ας Σεπτεμβρίου, […] διαβάζουμε στα ψιλά γράμματα ότι στο Υπουργείο Δικαιοσύνης «μελετάται η τροποποίηση του ενοικιοστασίου», στο σημείο που αφορά στην υπενοικίαση των δωματίων. Ακόμη, στο Ελεύθερον Βήμα παρουσιάζεται από τις πρώτες κιόλας μέρες «προσφορά δωματίου εντός κατοικίας», αλλά υπό τον εξής όρο: το δωμάτιο προσφέρεται «για ενοικίαση από οικότροφο προσφυγοπούλα». Τα δείγματα αυτά είναι οι προάγγελοι, κατά κάποιον τρόπο, των επικείμενων επιτάξεων, έστω και αν για την ώρα μάλλον δε φαίνεται να υπάρχει σαφής αντίληψη στο κράτος και στην κοινή γνώμη περί της εκτάσεως των γεγονότων. Στο μεταξύ οι καταλήψεις επεκτείνονται σε κάθε κενό, δημόσιο χώρο.

(Βίκα Δ. Γκιζελή, «Επίταξις ακινήτων κατοικουμένων ή οπωσδήποτε χρησιμοποιουμένων» [στον τόμο:] Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα. Επιστημονικό συμπόσιο, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Αθήνα 1997, σσ. 71-72.)

Ημερ. Επαν. 2008

Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των Μικρασιατών προσφύγων κατά το πρώτο διάστημα της έλευσής τους στην Ελλάδα. (Κείμενο Μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων για την άφιξή τους στην Ελλάδα) (Μον. 20)

«Δεκαπέντε μέρες μείναμε στα βαπόρια. Έπειτα φτάσαμε στον Πειραιά. Απ’τον Πειραιά μόνο τα σύρματα ξέρω. Στα σύρματα είκοσι μέρες μας κρατήσανε. Αμάν, πολύ μας ρεζιλέψανε, πολύ μας βασανίσανε. […] Μας γδύσανε. Ό,τι φορούσαμε στον κλίβανο, άντε, τα βάλανε. Παπούτσια δεν είχαμε έπειτα να φορέσουμε. Μας δίνανε να φάμε. Είχαμε και μαζί μας. Όμως στην καραντίνα μεγάλο ρεζιλίκι, μεγάλο σεφιλίκι [=κακοπάθεια] ήτανε. Είκοσι μέρες κράτησε. Από τον Άι-Γιώργη, απ’ τον Πειραιά, μας βάλανε στο βαπόρι, στη Θεσσαλονίκη μας φέρανε. Μας βγάλανε και μας αφήσανε. Στα σοκάκια της Θεσσαλονίκης μας αφήσανε. Στα σοκάκια της Θεσσαλονίκης πεταμένοι ήμαστε. […] Περνούσε ο κόσμος. Μας βλέπανε από μακριά. Δεν ερχόντανε κοντά μας:-Προσφυγιά! προσφυγιά! λέγανε και περνούσανε…».

(Μαρτυρία Καλλισθένης Καλλίδου από το χωριό Φερτέκι της Καππαδοκίας, κοντά στη Νίγδη).
Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών).

Εσπερ. 2009

[1] ράκη: εξαθλιωμένοι πρόσφυγες,

• Ποια προβλήματα αντιμετώπισαν οι πρόσφυγες κατά το πρώτο διάστημα της παραμονής τους στην Ελλάδα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή; Μονάδες 12 Ημερ. Εσπερ. Επαν. 2011

Για να μεταβείτε σε κάποιο άλλο Κεφάλαιο ή Ενότητα της Ιστορίας Ανθρωπιστικών Σπουδών της Γ’ Λυκείου, επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τους παρακάτω πίνακες:

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1936)

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1930)

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ
ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ

Η Ομάδα του filologika.gr

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν τα Φιλολογικά μαθήματα ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.