ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ No 9 (ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ)

Εφ’ όλης της Ύλης

Θέμα Α

Α1.

Δ.Ο.Ε.: Τα οικονοµικά του ελληνικού κράτους, το 1898, οδηγήθηκαν σε καθεστώς Διεθνούς Οικονοµικού Ελέγχου (ΔΟΕ). Εκπρόσωποι έξι δυνάµεων (Αγγλία, Γαλλία, Αυστρία, Γερµανία, Ρωσία, Ιταλία) ανέλαβαν τη διαχείριση βασικών κρατικών εσόδων. Επρόκειτο για τα έσοδα των µονοπωλίων αλατιού, φωτιστικού πετρελαίου, σπίρτων, παιγνιόχαρτων, χαρτιού σιγαρέτων, τα έσοδα από την εξόρυξη της σµύριδας της Νάξου, το φόρο καπνού, τα λιµενικά δικαιώµατα του Πειραιά, το φόρο χαρτοσήµου κ.λπ. Το ύψος αυτών των εσόδων ανερχόταν σε 28.000.000 έως 30.000.000 δραχµές. *(Στόχος αυτής της υποχρεωτικής διαχείρισης ήταν η εκπλήρωση των υποχρεώσεων της χώρας προς την Οθωµανική αυτοκρατορία, δηλαδή η καταβολή της πολεµικής αποζηµίωσης ύψους 92.000.000 δραχµών και η εξυπηρέτηση των άλλων δανείων. Η διεθνής επιτροπή, που ξεκίνησε τη λειτουργία της το 1898, αντιµετώπισε τις τρέχουσες ανάγκες µε ένα µεγάλο δάνειο, που χορηγήθηκε µε την εγγύηση των Δυνάµεων. Στη συνέχεια, εκτός από το βασικό της ρόλο, δηλαδή την εξασφάλιση της αποπληρωµής των δανείων, λειτούργησε επιπρόσθετα ως τεχνικό συµβουλευτικό σώµα, συµβάλλοντας γενικότερα στη βελτίωση των επιδόσεων της ελληνικής οικονοµίας.)

* Οι στόχοι µπορούν να παραληφθούν

Σύµβαση της Λοζάνης: Στις 30 Ιανουαρίου 1923, είχε υπογραφεί η ελληνοτουρκική Σύµβαση, η οποία ρύθµιζε την ανταλλαγή των πληθυσµών µεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Προβλεπόταν η υποχρεωτική ανταλλαγή µεταξύ των Ελλήνων ορθοδόξων κατοίκων της Τουρκίας και των Μουσουλµάνων κατοίκων της Ελλάδας. Αυτή θα ίσχυε τόσο γι’ αυτούς που παρέµεναν στις εστίες τους, όσο και για εκείνους που είχαν ήδη καταφύγει στην οµόθρησκη χώρα. Μάλιστα, η ανταλλαγή ίσχυσε αναδροµικά για όλες τις µετακινήσεις που έγιναν από τη µέρα που κηρύχθηκε ο Α΄ Βαλκανικός πόλεµος (18 Οκτωβρίου 1912). Από την ανταλλαγή αυτή εξαιρέθηκαν οι Έλληνες ορθόδοξοι της Κωνσταντινούπολης, της Ίµβρου και της Τενέδου και οι Μουσουλµάνοι της Δυτικής Θράκης. Μετά την υπογραφή της Σύµβασης της Λοζάνης, οι πρόσφυγες άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι το όνειρο της επιστροφής δεν επρόκειτο να πραγµατοποιηθεί.

Αρχή της Δεδηλωμένης: Ψηφίστηκε το 1875. Η ιδέα ανήκε στον νέο τότε πολιτικό Χαρίλαο Τρικούπη, ο οποίος υποστήριξε δηµόσια ότι µόνη λύση στο πρόβληµα της πολιτικής αστάθειας ήταν η συγκρότηση δύο µεγάλων κοµµάτων εξουσίας, σύµφωνα µε το πρότυπο της Αγγλίας. Για να καταστεί αυτό δυνατόν, έπρεπε ο βασιλιάς να αναθέτει την εντολή σχηµατισµού κυβέρνησης µόνο σε πολιτικό ο οποίος σαφώς είχε τη «δεδηλωµένη» εµπιστοσύνη της πλειοψηφίας των βουλευτών. Αυτό θα στερούσε από τα κόµµατα µειοψηφίας τη δυνατότητα να σχηµατίζουν κυβέρνηση, θα τα ωθούσε σε συνένωση µε τα µεγάλα και θα είχε ως αποτέλεσµα σταθερότερες κυβερνήσεις πλειοψηφίας. Ο βασιλιάς, υπό την πίεση της αντιπολίτευσης και του επαναστατικού αναβρασµού του λαού, υιοθέτησε τελικά την άποψη του Τρικούπη, η οποία αποτελεί τοµή στην πολιτική ιστορία της χώρας, καθώς οδήγησε σε µεταβολή του πολιτικού τοπίου.

Α2.

Λ

Σ

Σ

Σ

Θέμα Β

Β1. «Ήδη από το 1912 … παραίτηση της κυβέρνησης»,  σελ. 93 – 94

 Β2. α)«Λίγους μήνες μετά… ισχυρές αντιδράσεις», σελ. 218-219

«Εκείνο … 12 Οκτωβρίου 1912»,  σελ. 219

 β) «Η κρίση κορυφώθηκε … αναμέτρηση με τον πρίγκιπα», σελ. 209 – 210

Θέμα Γ

Σελίδες σχολικού βιβλίου προς αξιοποίηση:

σελ. 248 “Η οικονομική ανάπτυξη…δημοκρατικό πολίτευμα”

“Ο 20ος αι. … οικονομικό – πνευματικό τομέα”

Θέμα Δ

σελ. 153-54: “Διάκριση σε αστούς & αγρότες”

σελ. 154: “Αντικειμενικές Συνθήκες”

• Στοιχεία πίνακα που συνδέονται με τις ιστορικές γνώσεις και το παράθεμα:

α) Μακεδονία: ποσοστό 52%, δηλ. 638.253 πρόσφυγες

β) Δυτ. Θράκη: ποσοστό 8,8%, 107.607 πρόσφυγες
γ) στις υπόλοιπες περιοχές υπήρξε μικρό ποσοστό, γι’ αυτό προτεραιότητα της ΕΑΠ ήταν η Μακεδονία και η Δυτ. Θράκη.

ΘΕΜΑ Γ

Η παρούσα πηγή προέρχεται από τις αυθεντικές εκθέσεις και τα επίσημα κείμενα των επιτρόπων των εν Μυτιλήνη Μικρασιατών προσφύγων (1915) και αναφέρεται στις διώξεις που υπέστη το ελληνικό στοιχείο και συγκεκριμένα οι Έλληνες της Ανατολικής Θράκης και της Δυτικής Μικράς Ασίας από την τουρκική κυβέρνηση. Πρόκειται για μια πρωτογενή πηγή, καθώς είναι σύγχρονη με τα γεγονότα και οι πληροφορίες που παρέχει είναι άμεσες.

(Σχολικό βιβλίο, σελ. 138): Τους πρώτους μήνες του 1914 έγιναν αθρόες μεταναστεύσεις Μουσουλμάνων της Σερβίας, της Βουλγαρίας και της Ελλάδας προς τη Μικρά Ασία, οι οποίες υποκινήθηκαν σε γενικές γραμμές από την τουρκική κυβέρνηση. Αυτό έδωσε το πρόσχημα στην τουρκική κυβέρνηση, σε συνδυασμό με την επικείμενη είσοδο της Τουρκίας στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο, να εκδιώξει τους Έλληνες. Πρώτα θύματα υπήρξαν οι Έλληνες της Ανατολικής Θράκης, οι οποίοι εκδιώχθηκαν από τις εστίες τους στις αρχές του 1914.

Η στοχευμένη τουρκική πολιτική εναντίον των ελληνικών πληθυσμών επιβεβαιώνεται και από το παράθεμα, στο οποίο γίνεται λόγος συγκεκριμένα για τις διώξεις του ελληνικού στοιχείου στο χωριό Κάτω Παναγιά. Ανταποκριτής αγγλικής εφημερίδας κατέγραψε το μεθοδευμένο πρόγραμμα, σύμφωνα με το οποίο Μουσουλμάνοι επήλυδες εγκαταστάθηκαν στο εν λόγω χωριό ακολουθώντας τις οδηγίες της νεοτουρκικής πολιτικής. Μάλιστα, ο πρόκριτος της κωμόπολης διατάχθηκε σε αυστηρό τόνο να μεριμνήσει για τα καταλύματα των νεοφερμένων, εντολή που προκάλεσε πανικό στους περίπου τέσσερις χιλιάδες Έλληνες κατοίκους, οι οποίοι, με τη σειρά τους, διατάχθηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να διαπεραιωθούν στη Χίο.

Αξίζει να σημειωθεί ότι, σε αντίθεση με τη σκληρή νεοτουρκική πολιτική, οι Μουσουλμάνοι πρόσφυγες δε συμπεριφέρθηκαν βίαια στους Έλληνες κατοίκους του χωριού, απλώς ενθουσιάστηκαν με την ομορφιά των νέων σπιτιών τους. Από την άλλη όμως, οι φτωχότερες τάξεις των Ελλήνων, οι οποίες μέχρι πριν ζούσαν μια ήσυχη ζωή και ασχολούνταν με την καλλιέργεια της γης ή την αλιεία, με τα νέα μέτρα περιήλθαν σε άθλια κατάσταση.

(Σχολικό βιβλίο, σελ. 138): Τον Μάιο οι διωγμοί επεκτάθηκαν και στη Δυτική Μικρά Ασία, με το πρόσχημα της εκκένωσης της περιοχής απέναντι από τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, για στρατιωτικούς λόγους. Όλη η επιχείρηση έγινε με την καθοδήγηση των Γερμανών, συμμάχων των Τούρκων. Η εκκένωση μεθοδεύτηκε πρώτα με ανθελληνική εκστρατεία του τουρκικού τύπου και καταπίεση των Ελλήνων για να εξαναγκαστούν σε «εκούσια» μετανάστευση. Σε πολλές περιπτώσεις διαπράχθηκαν λεηλασίες και δολοφονίες σε βάρος των Ελλήνων.

Τα ανθελληνικά σχέδια της τουρκικής κυβέρνησης επισημαίνονται και από τον Άγγλο ανταποκριτή, ο οποίος στο τέλος της αναφοράς του τονίζει ότι η εγκατάσταση των Μουσουλμάνων προσφύγων από τη Μακεδονία στα ελληνικά χωριά και κυρίως σε αυτά που βρίσκονται απέναντι από τη  Χίο και τη Μυτιλήνη εντάσσονται στα επίσημα σχέδια της τουρκικής πολιτικής, τα οποία μάλιστα δε διστάζει να τα παραδεχτεί η τουρκική κυβέρνηση. Άλλωστε, όλα τα στοιχεία αποδεικνύουν ότι απώτερος στόχος των Νεότουρκων ήταν να δημιουργήσουν ένα συμπαγές μουσουλμανικό τείχος σε όλο το μήκος των μικρασιατικών ακτών, προκειμένου να αντιμετωπίσουν αυτά που οι ίδιοι χαρακτηρίζουν ως «πανελλήνια προπαγάνδα».

Συμπερασματικά, η ανθελληνική νεοτουρκική πολιτική εντασσόταν στο πλαίσιο των γενικότερων εξελίξεων, λόγω της έκρηξης του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, και δικαιολογούνταν από την τουρκική πλευρά με το πρόσχημα της προστασίας των τουρκικών συμφερόντων από τις ελληνικές διεκδικήσεις. Η πηγή λειτουργεί επιβεβαιωτικά στη γνώση του σχολικού βιβλίου, ενώ παράλληλα προσφέρει και πρόσθετες πληροφορίες, οι οποίες μάλιστα είναι δυνατόν να αξιολογηθούν ως αντικειμενικές, εφόσον προέρχονται από ξένο δημοσιογράφο.

ΘΕΜΑ Δ1

Οι συγκεκριμένες πηγές προέρχονται από αποσπάσματα του βιβλίου του ιστορικού Λευτέρη Παπαγιαννάκη, Οι Ελληνικοί Σιδηρόδρομοι (1882 – 1910). Γεωπολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές διαστάσεις και του ιστορικού Γ. Δερτιλή, Κοινωνικός μετασχηματισμός και στρατιωτική επέμβαση (1880 – 1909). Αναφέρονται στην περίοδο της εποχής των σιδηροδρόμων και στη συνεισφορά αυτού στην ανάπτυξη της ελληνικής κοινωνίας. Πρόκειται για δευτερογενείς πηγές, καθώς συντάχτηκαν μεταγενέστερα και απέχουν χρονικά από το ιστορικό συμβάν.

α) (Σχολικό βιβλίο, σελ. 33): Η πιο χαρακτηριστική από τις αλλαγές που έφερε η βιομηχανική επανάσταση στα ανεπτυγμένα κράτη του 19ου αιώνα ήταν η εμφάνιση, η εξάπλωση και τελικά η κυριαρχία του σιδηροδρόμου στις χερσαίες μεταφορές. Το σιδηροδρομικό δίκτυο έλυνε το πρόβλημα της μεταφοράς μεγάλου όγκου προϊόντων με μικρό κόστος, σε αποστάσεις που μετριούνταν πλέον στην κλίμακα κρατών και ηπείρων. Η βιομηχανική επανάσταση, η αύξηση της παραγωγής και η δημιουργία μεγάλων πόλεων δεν θα μπορούσαν να προχωρήσουν χωρίς αυτήν τη νέα δυνατότητα που εξασφάλιζε την τροφοδοσία των πόλεων με τρόφιμα, τα εργοστάσια με πρώτες ύλες και την αγορά με προϊόντα. Κάτω από τις συνθήκες αυτές, δεν ήταν περίεργο που ο σιδηρόδρομος έγινε το σύμβολο των νέων καιρών και το συνώνυμο της ανάπτυξης κατά το 19ο αιώνα.

Το ιστορικό παράθεμα επιβεβαιώνει τη σημασία του σιδηρόδρομου τον 19^ο αιώνα, προσθέτοντας μάλιστα την πληροφορία ότι κερδίζει διαρκώς έδαφος και αναδεικνύεται σε ισχυρή στρατιωτική, πολιτική και οικονομική δύναμη σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο. Ειδικότερα, γύρω στο 1870, έχουν τεθεί αφενός μεν οι βάσεις για το εθνικό δίκτυο σιδηροδρόμων, αφετέρου δε με τις διακρατικές ενωτικές γραμμές ανοίγεται ο δρόμος προς τις Άλπεις και οργανώνεται ο σιδηρόδρομος σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

β) (Σχολικό βιβλίο, σελ. 34-35): Το σιδηροδρομικό δίκτυο της Ελλάδας ολοκληρώθηκε σε τρεις περίπου δεκαετίες, από το 1880 και μετά. Η μεγάλη ώθηση δόθηκε στις πρώτες πρωθυπουργίες του Χαρίλαου Τρικούπη (1882-1892), οπότε και κατασκευάστηκαν 900 χιλιόμετρα σιδηροδρομικής γραμμής. Τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπισε το ελληνικό κράτος επιβράδυναν την κατασκευή του έργου στη δεκαετία του 1890 και το δίκτυο ολοκληρώθηκε μόλις το 1909. Στο μεγαλύτερο τμήμα του το δίκτυο ήταν μετρικό, με γραμμές πλάτους ενός μόνο μέτρου, τη στιγμή που οι διεθνείς προδιαγραφές προέβλεπαν γραμμές πλάτους 1,56 μέτρων. Αυτό σήμαινε ότι το δίκτυο σχεδιάστηκε για να εξυπηρετεί τοπικές κυρίως ανάγκες, χωρίς φιλοδοξίες να αποτελέσει τμήμα του διεθνούς δικτύου.

Οι πληροφορίες του δεύτερου παραθέματος επιβεβαιώνουν και συνακόλουθα τεκμηριώνουν τα προαναφερθέντα, τονίζοντας την περιορισμένη ανάπτυξη της ελληνικής χώρας, γεγονός που οδηγεί τον Τρικούπη να προτιμά τη γραμμή τοπικού χαρακτήρα (1μ.). Εξάλλου, ήταν αναγκασμένος να προβεί σε αυτή την επιλογή, εξαιτίας του σημαντικά ανεβασμένου κόστους των προδιαγραφών που ίσχυαν σε διεθνές επίπεδο. Ας μην ξεχνάμε ότι (σχολικό βιβλίο, σ.35) το κράτος ανέλαβε το μεγαλύτερο μέρος του κόστους του έργου και επωμίστηκε το μεγαλύτερο μέρος του δανεισμού, που έγινε κυρίως από ξένα πιστωτικά ιδρύματα. Οι ιδιώτες συμμετείχαν με μικρότερο ποσοστό (περίπου 30%), σ’ ένα έργο του οποίου η αποδοτικότητα ήταν πολύ αμφίβολη.

γ) (Σχολικό βιβλίο, σελ. 35): Το σιδηροδρομικό δίκτυο κλήθηκε να εξυπηρετήσει τη διακίνηση αγροτικών κυρίως προϊόντων και από την αρχή της λειτουργίας του παρουσίαζε σοβαρή υστέρηση στα έσοδά του σε σχέση με τους αισιόδοξους υπολογισμούς που οδήγησαν στη δημιουργία του. Το γεγονός αυτό οδήγησε και στη διακοπή των περαιτέρω επενδύσεων στο χώρο του σιδηροδρόμου.

Άλλωστε, κατά την άποψη του Δερτιλή, το όλο θέμα των ελληνικών σιδηροδρόμων εξελίχθηκε σε ένα μύθο, που δεν έπαυε, ωστόσο, να αποπνέει και τη δική του ειρωνεία, εφόσον η χώρα εισήλθε στην εποχή του σιδηρόδρομου κινούμενη περισσότερο από ενοχικά συναισθήματα από την ανάγκη της να κινηθεί στην εποχή του καπιταλισμού.

Βέβαια, (σχολικό βιβλίο, σ. 35) είναι αναμφίβολο ότι το σιδηροδρομικό δίκτυο πρόσφερε πολλά σε μία χώρα που δεν είχε ποτέ πριν γνωρίσει αξιόπιστο χερσαίο συγκοινωνιακό δίκτυο. Πρόσφερε επίσης πολλές υπηρεσίες στον καιρό των πολέμων, αφού επέτρεψε τη γρήγορη επιστράτευση και τον εφοδιασμό του ελληνικού στρατού. Δεν κατόρθωσε όμως να φέρει την ανάπτυξη και την εκβιομηχάνιση στις περιοχές όπου έφτασε. Ο Δερτιλής επισημαίνει ότι η επένδυση στον σιδηρόδρομο δεν μπόρεσε να εξασφαλίσει συνθήκες αισθητής οικονομικής ανάκαμψης, αφού στη χώρα μας δεν υπήρχαν τότε ισχυρές κατασκευαστικές βιομηχανίες δικτύου και τροχαίου υλικού, ελλείψει, βέβαια, σιδήρου και κάρβουνου.

Συμπερασματικά (σχολικό βιβλίο, σ. 35)  το σιδηροδρομικό δίκτυο δεν κατόρθωσε να εκπληρώσει όσες αναπτυξιακές προσδοκίες στηρίχθηκαν πάνω του. Για να το κάνει αυτό θα έπρεπε να προκαλέσει την αλλαγή κοινωνικών και οικονομικών δομών. Και, φυσικά, ένα συγκοινωνιακό δίκτυο δύσκολα μπορεί να πετύχει τόσο ριζοσπαστικές αλλαγές, όπως άλλωστε επιβεβαιώνουν και τα παραθέματα.

*Προτείνεται για τον επίλογο να αξιοποιηθούν οι πληροφορίες του σχολικού βιβλίου, εφόσον έχουν ένα συμπερασματικό χαρακτήρα.

Οι απαντήσεις στις πηγές με τη μορφή της σύνθεσης είναι προτεινόμενες και εννοείται πως δεν αποτελούν απαραβίαστο κανόνα.

Για να δείτε το Κριτήριο Αξιολόγησης στο οποίο αναφέρονται οι παραπάνω απαντήσεις επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: 

Προσομοιωτικό Κριτήριο Αξιολόγησης Ιστορίας Προσανατολισμού Νο 9

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε προετοίμασε η συνάδελφος Δέσποινα Μαλανδρή, η οποία στη συνέχεια το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταβείτε σε κάποιο άλλο Κεφάλαιο ή Ενότητα της Ιστορίας Ανθρωπιστικών Σπουδών της Γ’ Λυκείου, επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τους παρακάτω πίνακες:

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1936)

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1930)

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ
ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Η Ομάδα του filologika.gr

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν τα Φιλολογικά μαθήματα ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.