Επιπτώσεις από την Άφιξη των Προσφύγων

Ε. Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

2. Οι επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων

• εξέλιπε η κύρια πηγή προστριβών Ελλάδας-Τουρκίας → καλές σχέσεις για 3 τουλάχιστον δεκαετίες

ΠΗΓΗ

Στο χώρο των εργοστασίων κυριάρχησε η ταπητουργία με δεύτερη τη βαμβακουργία, την οποία οι πρόσφυγες εμπλούτισαν με νέα είδη: αλατζάδες, ντοκουμάδες, κουβέρτες και άλλα.

Το σύνολο των βιομηχανικών οικοπέδων που παραχώρησε η ΕΑΠ σε ενδιαφερόμενους σε όλους τους προσφυγικούς συνοικισμούς ήταν 40. Από αυτά, τα 24 βρίσκονταν στη Νέα Ιωνία και, από τα υπόλοιπα, δύο στην Καισαριανή, εφτά στη Νίκαια, εφτά στον Υμηττό, ένα στο Βύρωνα, ένα στα Ταμπούρια του Πειραιά, ένα στη Δραπετσώνα και ένα στον Πειραιά.

Εκτός από ταπητουργεία και υφαντουργεία, στη Νέα Ιωνία ένα οικόπεδο χρησιμοποιήθηκε για εργοστάσιο ελαστικών, ένα για σοκολατοποιία και ζαχαροπλαστική, ένα για βιομηχανία χρωμάτων και ένα για αγγειοπλαστική. Χαρακτηριστικό των επιχειρήσεων που αναπτύχθηκαν ήταν ότι οι μεγαλύτερες ιδρύθηκαν από πρόσφυγες καταγόμενους από τη Μουταλάσκη (Ταλάς) Καισάρειας, που ήρθαν με την ανταλλαγή και έφεραν μαζί τους λίρες και κοσμήματα· επίσης, ότι ήταν στην πλειονότητά τους οικογενειακές επιχειρήσεις και ακόμη ότι οι Καισαριώτες ασχολήθηκαν με τη βαμβακουργία ενώ οι Σπαρταλήδες με την εριουργία. Κάθε επιχείρηση μικρή ή μεγάλη έχει τη δική της ιστορία και όλες μαζί γράφουν τη βιομηχανική ιστορία της Νέας Ιωνίας και της Ελλάδας γενικότερα.

Στο χώρο των εργοστασίων επιβλήθηκαν με την παρουσία τους η Υφαντουργική Εταιρεία Μουταλάσκη, που ξεκίνησε η οικογένεια Τσαλίκογλου και συνεχίστηκε από την οικογένεια του Σινιόσογλου (το εργοστάσιο παρήγε εξαίρετο κάμποτ)· η οικογενειακή επιχείρηση της Υφαντουργίας Συνάνογλου· η εριουργική επιχείρηση των Σπαρτάληδων Εφραίμογλου και Στύλογλου· η Ιωνική Υφαντουργία η «Ελληνίδα», η Υφαντουργία και Ταπητουργία της οικογένειας Μποσταντζόγλου και η Ταπητουργία των Δουρμούσογλου. Αυτές πλαισιώθηκαν με πολλές μικρότερες ταπητουργικές επιχειρήσεις.

Ο νέος και πολλά υποσχόμενος κλάδος της ταπητουργίας προσήλκυσε το ενδιαφέρον πολλών γνωστών γηγενών επιχειρηματιών, οικονομικών παραγόντων και τραπεζών, που εκμεταλλευόμενοι την τεχνογνωσία των προσφύγων συνεταιρίστηκαν μαζί τους στη δημιουργία μεγάλων εταιρειών.

Η εταιρεία «Σπάρταλης», γνωστή από τη Σμύρνη, συνέχισε τις δραστηριότητές της στην Ελλάδα και με την ενίσχυση γνωστών γηγενών επιχειρηματιών, ως μετόχων, ίδρυσε μεγάλο εργοστάσιο στο χώρο της Ελευθερούπολης.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ιστορία της ταπητουργίας παρουσιάζουν δυο άλλες ταπητουργικές εταιρείες, που ίδρυσαν τα εργοστάσιά τους έξω από τη βιομηχανική ζώνη: η Ελληνική Ταπητουργία και η Ανατολική Ταπητουργία. Τις δυο αυτές ταπητουργίες θεωρώ ιστορικές γιατί συνδέονται άμεσα με τις πρώτες ταπητουργικές προσπάθειες στην Ελλάδα. (…)

Η ταπητουργία, εκτός του ότι κατέλαβε το μεγαλύτερο μέρος της βιομηχανικής ζώνης της Ελευθερούπολης, κατέκλυσε και ολόκληρο τον συνοικισμό με εργοστάσια, βιοτεχνίες και οικοτεχνίες.

Το 1927, στη Νέα Ιωνία, εργάζονταν στην ταπητουργία 1.223 εργάτριες χωρίς να υπολογίζονται οι εργαζόμενες στα σπίτια. Τα γνωστά μας μεγάλα εργοστάσια, εκτός από τη δική τους παραγωγή, έδιναν παραγγελίες κατ’ οίκον σε ταπητεργάτριες παρέχοντάς τους τα υλικά και τα σχέδια. Η αμοιβή γινόταν ανάλογα με την ποιότητα του χαλιού και τα σχέδια. Τα πρώτα χρόνια ο τύπος Σπάρτα είχε τη μεγαλύτερη ζήτηση κυρίως στην Αμερική.

Παράλληλα με τις μεγάλες αλλά και μικρότερες ταπητουργικές επιχειρήσεις οι Σπαρταλήδες ταπητουργοί, το 1924, προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν τον μεγάλο συναγωνισμό, ιδρύοντας τον πρώτο ταπητουργικό Συνεταιρισμό με την επωνυμία «Ταπητουργικός Συνεταιρισμός Σπάρτης της Πισιδίας, Π.Ε.» με κύριους στόχους την προβολή της ταπητουργίας, την προαγωγή των οικονομικών συμφερόντων των μελών του και τη χρηματοδότησή τους από την ΕΑΠ.

Η πορεία της ταπητουργίας στην Ελλάδα ήταν εντυπωσιακή αλλά σύντομη και ξεπηδάει ανάγλυφη από τη μελέτη των γνωστών μας ταπητουργικών επιχειρήσεων. Το 1929, η διεθνής οικονομική κρίση που επηρέασε ιδιαίτερα την αμερικανική αγορά, η οποία απορροφούσε το 90% της παραγωγής, καθώς και ο συναγωνισμός από τα φτηνότερα περσικά και τούρκικα χαλιά της έδωσαν καίριο χτύπημα. Η βιομηχανική ζώνη της Ελευθερούπολης επιβίωσε με καθολική στροφή στη βαμβακουργία.

Όμως η αναδίφηση στη βιομηχανική κληρονομιά της Νέας Ιωνίας μας επιφύλασσε μια έκπληξη. Στο χώρο των Ποδαράδων αποδείχθηκε ότι υπήρξε μια πρόδρομη των προσφύγων βιομηχανική εγκατάσταση. Στο συνοικισμό του Περισσού, όπου τα σωζόμενα βιομηχανικά κελύφη εντυπωσιάζουν ακόμη και σήμερα, ο γνωστός βιομήχανος Νικόλαος Κυρκίνης, ιδρυτής της «Ελληνικής Εριουργίας» των Πατησίων, είχε ήδη από το 1918 αγοράσει έκταση 124 στρεμμάτων και χρησιμοποιούσε τον ευρισκόμενο μέσα στο κτήμα υδρόμυλο για πλυντήριο της εριουργίας. Ο χώρος ήταν προνομιούχος, διέθετε άφθονο νερό από το παρακείμενο ρέμα του Περισσού (Ποδονίφτη) και συγκοινωνιακή σύνδεση με το κέντρο μέσω της σιδηροδρομικής γραμμής Αθηνών – Κηφισιάς και της οδού προς το «χωρίον Ηράκλειον».

Εκτιμώντας αυτά τα προσόντα, ο Ν. Κυρκίνης, μέσα στο 1919, άρχισε τις εργασίες για την ίδρυση εργοστασίου μεταξουργίας, με συνεργάτη τον μεταξοβιομήχανο από την Καλαμάτα Α. Ναθαναήλ και τον γιο του Κωνσταντίνο. Οι πρώτες εργασίες στέφθηκαν με επιτυχία. «Στο εργοστάσιο των Ποδαράδων αναπηνίζουσι την μέταξαν και υφαίνουσιν ωραία μεταξωτά», σημειώνει πηγή της εποχής. Τον Ιανουάριο του 1923, όταν τα κύματα των προσφύγων κατακλύζουν τον χώρο, η Μεταξουργία του Κυρκίνη με τη συμμετοχή των ιδίων μετόχων της Ελληνικής Εριουργίας γίνεται Ανώνυμη Εταιρεία με την Επωνυμία «Ελληνική Μεταξουργία Α.Ε.», με γενικό διευθυντή τον Ν. Κυρκίνη και εταιρικό κεφάλαιο 5.000.000 δρχ.

Κύριος παράγοντας της ανάπτυξης της μεταξουργίας στην Ελλάδα ήταν η συνεισφορά των προσφύγων που με την τεχνογνωσία τους αλλά, κυρίως, με τα φθηνά εργατικά χέρια που πρόσφεραν, έδωσαν μεγάλη ώθηση στην Ελληνική Βιομηχανία Μεταξιού. Στο εργοστάσιο του Κυρκίνη «τα πολυπληθή θύματα του Κεμαλισμού, τα εκ Νικομηδείας και Προύσης καταγόμενα εύρον την γνωστήν της πατρίδος των ενασχόλησιν δια τελειοτάτων μηχανημάτων… γίνεται μάλιστα προσπάθεια εν τω Υπουργείω Περιθάλψεως, ώστε να απασχοληθώσι άπασαι αι εργατίδες» γράφει η Χρυσή Βίβλος.

Το 1923 ο Κυρκίνης αγοράζει με αναγκαστική απαλλοτρίωση 150 στρέμματα από το κτήμα των Ποδαράδων του Παναγίου Τάφου για να κτίσει εργατικές κατοικίες· ενώ η ραγδαία εξέλιξη της Μεταξουργίας του τον οδηγεί σε μεγάλες επεκτάσεις στα οικοδομήματα (υφαντήρια, κλωστήρια, αναπηνιστήρια) και σε προσθήκες στο μηχανολογικό εξοπλισμό.

Η παραγωγή του 1923 ήταν 3.850 μ. μεταξωτού υφάσματος. Τα παραγόμενα είδη είναι κρεπ ντε σιν, φουλάρια, ζορζέτ, σαντακρούτες, βαμβακομέταξα, ενώ για πρώτη φορά στην Ελλάδα κατασκευάζονται υφάσματα ταπετσαρίας και λαιμοδέτες. Το 1924 έχουμε την πρώτη εξαγωγή στην Ιταλία 336 οκάδων μετάξης προς 346 λιρέτες το κιλό.

Η αύξηση των επιχειρήσεων της Μεταξουργίας και της Εριουργίας και οι αυξημένες ανάγκες τους σε κινητήρια δύναμη, η προνομιούχος θέση του εργοστασίου της Μεταξουργίας στη μέση της γραμμής που ένωνε την Αθήνα με τα προάστια και ακόμη η γειτνίασή του με τον προσφυγικό συνοικισμό των Ποδαράδων, οδήγησε στη δημιουργία της ανώνυμης εταιρείας παραγωγής κινητήριας δύναμης της Ηλεκτροβιομηχανικής Α.Ε. Η δύναμη του εργοστασίου ήταν 1.000 ίπποι και έδινε κίνηση στα εργοστάσια της Εταιρείας αλλά και φωτισμό και κίνηση στους συνοικισμούς έως την Κηφισιά και τη συνοικία Κυπριάδου. Διευθυντής και του νέου εργοστασίου ήταν ο Ν. Κυρκίνης.

Στα πλαίσια της «Ηλεκτροβιομηχανικής Α.Ε.» ιδρύθηκε εργοστάσιο κοπής και ραφής που κρίθηκε απαραίτητο μετά τη σύμβαση της εταιρείας με το Δημόσιο. Το εργοστάσιο είχε τη δυνατότητα παραγωγής 1.000 στολών την ημέρα και τριπλασιασμού του αριθμού σε περίοδο πολέμου. Ακόμη ιδρύθηκε εργοστάσιο ξυλουργείου, μηχανουργείου και σιδηρουργείου για τις ανάγκες των επιχειρήσεων.

Το 1925, και πάλι για τις ανάγκες της σύμβασης με το Δημόσιο, χτίστηκε το μνημειώδες οικοδόμημα της Βαμβακουργίας, που επιβάλλεται με τον όγκο και τη μορφή του ως σήμερα, πάνω σε σχέδια της προμηθεύτριας των μηχανημάτων Εταιρείας Brooks and Doxey. Το εργοστάσιο παρήγε καμπότ, σινδονόπανα, τραπεζομάντιλα και πουκαμισόπανα, καθώς και βαμβακερό νήμα. Επίσης ο Κυρκίνης, την ίδια χρονιά, συμμετείχε μαζί με τον Βύρωνα Κωνσταντάρα και την Εθνική Τράπεζα στη δημιουργία της Ανώνυμης Εταιρείας «Ελληνική Ταπητουργία» του Φουστάνου ιδρύοντας σύγχρονο διώροφο εργοστάσιο στο χώρο των Ποδαράδων.

……………………………………………………………………………………………………………

Στον χώρο του Περισσού και στα πλαίσια της «Ελληνικής Εριουργίας Α.Ε.», χτίστηκαν ακόμη, το 1929, το εργοστάσιο της «Ελληνικής Βιομηχανίας Μετάξης Α.Ε.», το 1932 το εργοστάσιο της ΕΒΥΠ και το 1935, στα χέρια πια του Μποδοσάκη, τα «Εκκοκιστήρια της Νέας Ιωνίας».

Η πορεία της «Ελληνικής Εριουργίας Α.Ε.» υπήρξε πολυκύμαντη και πολύ ενδιαφέρουσα για την ιστορία της κλωστοϋφαντουργίας στη χώρα μας.

Η μετά το 1935 εμφάνιση του Μποδοσάκη Αθανασιάδη στη διεύθυνση της Ελληνικής Εριουργίας και η παράλληλη ανάπτυξη της βιομηχανικής ζώνης της Ελευθερούπολης φανερώνει ότι, έκτοτε, ολόκληρη η βιομηχανική εξέλιξη της Ν. Ιωνίας στηρίχθηκε στα χέρια των μικρασιατών προσφύγων, που μέσα σε μύριες δυσκολίες και σε ένα περιβάλλον πολλές φορές εχθρικό έδωσαν το δικό τους στίγμα. Από χωροθετική άποψη, θα έλεγε κανείς ότι η βιομηχανική ζωή της πόλης κινήθηκε ανάμεσα σε δυο πόλους. Σε εκείνον της βιομηχανικής ζώνης της Ελευθερούπολης, δημιούργημα αποκλειστικά των προσφύγων, και σε εκείνο του αγροκτήματος Περισσού, που οι πρόσφυγες με το μόχθο τους βοήθησαν να ανδρωθεί. Οι δυο αυτές ζώνες συμπίπτουν με τα καθορισμένα και σήμερα βιομηχανικά πάρκα της Νέας Ιωνίας.

Τα εργοστάσια πολύ σύντομα ξαπλώθηκαν στον ευρύτερο χώρο της Ν. Φιλαδέλφειας και στο Ηράκλειο, με αποκλειστικό σχεδόν αντικείμενο την κλωστοϋφαντουργία. Εν τω μεταξύ η ανάπτυξη της βιομηχανίας στη Νέα Ιωνία συμβάδισε με εκείνη του συνοικισμού, και η σχέση κατοικίας και εργασίας έμεινε για πολλά χρόνια στενή. Ως το 1929 στη Νέα Ιωνία είχαν κτιστεί από την ΕΑΠ και το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων 2.814 σπίτια. Στην απογραφή του 1928, η Νέα Ιωνία είχε 16.382 χιλιάδες κατοίκους.

Στο χώρο των εργοστασίων, και με την έγκριση της ΕΑΠ, οι πρώτοι επιχειρηματίες έχτισαν και τα σπίτια τους, ενώ η πλειοψηφία των εργατών έμενε στον οικισμό. Παράλληλα, οι επιχειρηματίες, με το δικαιολογητικό της προσφοράς άνετης και φθηνής κατοικίας έχτιζαν εργατικές κατοικίες στο χώρο των εργοστασίων, που στην πραγματικότητα τις χαρακτήριζε η αθλιότητα. Το ίδιο συνέβαινε και με τον εργατικό συνοικισμό του Κυρκίνη.

Όλγα Βογιατζόγλου, «Η βιομηχανική εγκατάσταση στη Νέα Ιωνία – Παράμετρος εγκατάστασης»,
στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα, ό.π., σσ. 150-156

Αφού μελετήσετε την παραπάνω πηγή και λάβετε υπόψη την αφήγηση του σχολικού σας βιβλίου να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις:
α) Ποια ήταν η συμβολή των προσφύγων στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας;
β) Σε ποιους τομείς της οικονομίας συνεισέφεραν περισσότερο;

ΠΗΓΗ

Τα αποτελέσματα του μεγάλου προσφυγικού ζητήματος ήταν τεράστια από οικονομική, πολιτική και εθνολογική άποψη. Παρατηρείται αύξηση του αστικού πληθυσμού, τόνωση του εμπορίου, επίρρωση ιδιαίτερων βιομηχανιών, π.χ. υφαντουργίας, ταπητουργίας, κεραμοποιίας και πλαστικής. Η ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών μεταβάλλει και την εξωτερική πολιτική της Ελλάδας προς την Τουρκία και ύστερα από λίγα χρόνια (1930) συνθήκη φιλίας ενώνει τους δύο λαούς. Αλλά και με τα άλλα βαλκανικά κράτη επιζητεί η Ελλάδα να συνάψει φιλικές σχέσεις.

Απ. Βακαλόπουλος, Νέα Ελληνική Ιστορία, σ. 385

Αφού λάβετε υπόψη σας την παραπάνω πηγή και την αφήγηση του σχολικού σας βιβλίου να σχολιάσετε την παρακάτω φράση: «Το προσφυγικό ζήτημα, ως συνέπεια της Μικρασιατικής Καταστροφής, αποτέλεσε για την Ελλάδα ένα οικονομικό, κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό ζήτημα μεγάλης σπουδαιότητας, με επιπτώσεις σε όλους τους τομείς της ζωής του νεοελληνικού έθνους» (σχολικό βιβλίο, σ. 168).

Προέλευση

Αντλώντας στοιχεία από την παρακάτω πηγή και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αποτιμήσετε τη συμβολή των Μικρασιατών προσφύγων στην ανάπτυξη του τομέα της βιομηχανίας. (μον. 25)

Στο χώρο των εργοστασίων κυριάρχησε η ταπητουργία με δεύτερη τη βαμβακουργία, την οποία οι πρόσφυγες εμπλούτισαν με νέα είδη: αλατζάδες, κουβέρτες και άλλα. Το σύνολο των βιομηχανικών οικοπέδων που παραχώρησε η Ε.Α.Π. σε ενδιαφερόμενους σε όλους τους προσφυγικούς συνοικισμούς ήταν 40. Από αυτά, τα εικοσιτέσσερα βρίσκονταν στη Νέα Ιωνία και, από τα υπόλοιπα, δύο στην Καισαριανή, επτά στη Νίκαια, επτά στον Υμηττό, ένα στο Βύρωνα, ένα στα Ταμπούρια του Πειραιά, ένα στη Δραπετσώνα και ένα στον Πειραιά. Εκτός από τα ταπητουργεία και τα υφαντουργεία, στη Νέα Ιωνία ένα οικόπεδο χρησιμοποιήθηκε για εργοστάσιο ελαστικών, ένα για σοκαλατοποιία και ζαχαροπλαστική, ένα για βιομηχανία χρωμάτων και ένα για αγγειοπλαστική. […] Ο νέος και πολλά υποσχόμενος κλάδος της ταπητουργίας προσήλκυσε το ενδιαφέρον πολλών γνωστών γηγενών επιχειρηματιών, οικονομικών παραγόντων και τραπεζών, που εκμεταλλευόμενοι την τεχνογνωσία των προσφύγων συνεταιρίστηκαν μαζί τους στη δημιουργία μεγάλων εταιρειών. […] Ο Ν.Κυρκίνης, μέσα στα 1919, άρχισε τις εργασίες για την ίδρυση εργοστασίου μεταξουργίας, με συνεργάτη το μεταξοβιομήχανο από την Καλαμάτα Α. Ναθαναήλ και τον γιο του Κωνσταντίνο. Οι πρώτες εργασίες στέφθηκαν με επιτυχία. […] Τον Ιανουάριο του 1923, όταν τα κύματα των προσφύγων κατακλύζουν τον χώρο, η Μεταξουργία του Κυρκίνη με τη συμμετοχή των ιδίων μετόχων της Ελληνικής Εριουργίας γίνεται Ανώνυμη Εταιρεία με την επωνυμία «Ελληνική ΜεταξουργίαΑ.Ε.», με γενικό διευθυντή τον Ν.Κυρκίνη και εταιρικό κεφάλαιο 5.000.000 δραχμές. Κύριος παράγοντας της ανάπτυξης της μεταξουργίας στην Ελλάδα ήταν η συνεισφορά των προσφύγων που με την τεχνογνωσία τους αλλά, κυρίως, με τα φτηνά εργατικά χέρια που πρόσφεραν έδωσαν μεγάλη ώθηση στην Ελληνική Βιομηχανία Μεταξιού. Στο εργοστάσιο του Κυρκίνη «τα πολυπληθή θύματα του Κεμαλισμού, τα εκ Νικομηδείας και Προύσης καταγόμενα εύρον την γνωστήν της πατρίδος των ενασχόλησιν διά τελειοτάτων μηχανημάτων… γίνεται μάλιστα προσπάθεια εν τω Υπουργείω Περιθάλψεως, ώστε να απασχοληθώσι άπασαι αι εργάτιδες» γράφει η Χρυσή Βίβλος.

(Όλγα Βογιατζόγλου, «Η βιομηχανική εγκατάσταση στη Νέα Ιωνία – Παράμετρος εγκατάστασης»,
στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα, σσ. 150 – 5).

Ημερ. Επαν. 2004

Αντλώντας στοιχεία και πληροφορίες από τον πίνακα και το κείμενο που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφερθείτε στην ανάπτυξη της βιομηχανίας / βιοτεχνίας στην Ελλάδα μετά από τη Μικρασιατική Καταστροφή. (μον. 25)

Κείμενο: «Το γεγονός ότι ακόμα και το 1961 το ένα τέταρτο των βιομηχάνων καταγόταν έξω από την Ελλάδα, κυρίως από την Τουρκία, δείχνει την κρίσιμη συμβολή των προσφύγων της Μικράς Ασίας από την άποψη των επιχειρηματικών δεξιοτήτων».

(Νίκου Μουζέλη, Οικονομία και κράτος την εποχή του Βενιζέλου).

Εσπερ. Επαν. 2005

Αφού σχολιάσετε τα στοιχεία των πινάκων που ακολουθούν (μον. 12) και αξιοποιήσετε τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφερθείτε στη συμβολή των προσφύγων στην αγροτική παραγωγή και την ανάπτυξη της ταπητουργίας (μον. 13).

Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΕ, Αθήνα 1978, σλ. 297 Χρ. Χατζηιωσήφ (επιμέλεια),
Ιστορία της Ελλάδας του 20ου αιώνα, 1922 -1940, Ο ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΣ, Β1, 2002, Αθήνα, σελ. 27

Εσπερ. 2008

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που σας δίνεται, να αναφερθείτε στις επιπτώσεις από την άφιξη των Μικρασιατών προσφύγων στον τομέα της ελληνικής βιομηχανίας. Μον. 25

ΚΕΙΜΕΝΟ

Αξιοσημείωτες ήταν οι επιπτώσεις από την εγκατάσταση των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και της ανατολικής Θράκης και στον επιχειρηματικό τομέα. Η εσωτερική αγορά διευρύνθηκε με την προσθήκη μεγάλου αριθμού καταναλωτών ενώ, ταυτόχρονα, από τον αστικό προσφυγικό πληθυσμό αντλήθηκε φθηνό εργατικό δυναμικό αλλά και ειδικευμένοι τεχνίτες. Η χώρα πλουτίστηκε με ανθρώπους δεδομένης επιχειρηματικής ικανότητας και πείρας, που πρωταγωνιστούσαν στις μεγάλες αγορές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι, όπως αναφέρεται στην έκδοση της ΚΤΕ του 1926, στους 7.000 εμπόρους και βιομηχάνους γραμμένους στο Επιμελητήριο της Αθήνας, οι χίλιοι  ήταν πρόσφυγες, ενώ στον Πειραιά η αναλογία ήταν μεγαλύτερη. Από την αρχή η πολιτική της ΕΑΠ ενθάρρυνε την εγκατάσταση βιομηχανιών στους συνοικισμούς, με σκοπό την εκτόνωση της ανεργίας. Επρόκειτο όμως, κατά το μεγαλύτερο μέρος, για μικρές βιοτεχνικές μονάδες, οι οποίες ενισχύθηκαν από το κράτος, την ΕΑΠ ή την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, με κοινωνικά και όχι αναπτυξιακά κριτήρια. Καινούριοι βιομηχανικοί- βιοτεχνικοί κλάδοι αναπτύχθηκαν (ταπητουργία, μεταξουργία, πλαστικά, βυρσοδεψία) και δόθηκε νέα ώθηση στην κλωστοϋφαντουργία και τη βιοτεχνία ειδών διατροφής. Άνθιση γνώρισε και η βιομηχανία οικοδομικών υλικών, ο μόνος κλάδος που υποκατέστησε μαζικά τις εισαγωγές στο Μεσοπόλεμο. Στη δεκαετία 1922-1932 διπλασιάστηκε ο αριθμός των βιομηχανικών μονάδων και αυξήθηκε ο όγκος και η αξία της παραγωγής, χωρίς όμως να επέλθει κάποια δομική αλλαγή. Η βιομηχανία θα αρχίσει να κινείται με ταχύτερους ρυθμούς το 1931, χάρη κυρίως στην πολιτική υποκατάστασης των εξαγωγών που ακολουθεί το ελληνικό κράτος μετά την κατάρρευση του διεθνούς νομισματικού συστήματος.

Γ. Γιαννακόπουλος, «Η Ελλάδα με τους πρόσφυγες. Η δύσκολη προσαρμογή στις νέες συνθήκες», στο: Β. Παναγιωτόπουλος (επιμ.), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770-2000, 7ος τόμος: Ο Μεσοπόλεμος, 1922-1940: Από την Αβασίλευτη Δημοκρατία στη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2003, σσ. 97-98.

Ημερ. 2011

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που σας δίνεται, να αναφερθείτε στις επιδράσεις που άσκησαν στον Νεοελληνικό Πολιτισμό οι πρόσφυγες μετά την άφιξή τους στην Ελλάδα (1922). Μονάδες 25

ΚΕΙΜΕΝΟ

Η έλευση των Μικρασιατών έδωσε ώθηση στην ελληνική λογοτεχνία και την πλούτισε με νέα στοιχεία. Στο γλωσσικό τομέα, η υιοθέτηση της δημοτικής από τους συγγραφείς και ποιητές τη ς περιόδου, όπως και η αποκλειστική χρήση της από τις προσφυγικές μάζες, συνέβαλαν στην επικράτησή της επί της καθαρεύουσας. […]. Ο λαϊκός πολιτισμός, η μουσική, το τραγούδι, ο χορός, η μαγειρική, η ενδυμασία, τα έθιμα των Μικρασιατών πλούτισαν την ελληνική λαϊκή παράδοση. Στις εκφράσεις αυτές του καθημερινού ανθρώπου δεν υπάρχουν στεγανά. Έτσι και στην Μικρασία οι λαοί, πέρα από τα όποια προβλήματα, συζούσαν ειρηνικά ανταλλάσσοντας ήθη, τραγούδια και χορούς. Η ιδιαίτερη αυτή μουσικο-χορευτική παράδοση από τα δυτικά παράλια, την Καππαδοκία, τον Πόντο, έφθασε μαζί με τους πρόσφυγες στην Ελλάδα. Στα χρόνια εκείνα το δημοτικό τραγούδι (συμπεριλαμβανομένου και εκείνου των ελληνικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας), ως «εθνική» μουσική, απέκτησε βαρύνουσα σημασία […].Αλλά και ο πιο ανεπτυγμένος, σε σχέση με την Ελλάδα, αστικός πολιτισμός της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης μεταφυτεύθηκε και προσαρμόσθηκε στις νέες συνθήκες. Ο πλούτος της λαϊκής μικρασιατικής μουσικής μεταφέρθηκε στη μητρόπολη. Το σμυρναίικο τραγούδι (ο όρος καλύπτει το αστικό τραγούδι από την Κωνσταντινούπολη ως το μικρασιατικό νότο) κυριάρχησε ως τα μέσα της δεκαετίας του 1930 στη λαϊκή μουσική σκηνή της χώρας.

Β. Παναγιωτόπουλος (επιμ.), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770-2000, 7ος τόμος: Ο Μεσοπόλεμος, 1922-1940: Από την Αβασίλευτη Δημοκρατία στη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2003, σσ. 98-99.

Εσπερ. 2011

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τον πίνακα και τα κείμενα που σας δίνονται, να παρουσιάσετε: α) τις επιπτώσεις από την άφιξη και την εγκατάσταση των προσφύγων στην εθνολογική σύσταση του πληθυσμού της Ελλάδας (μονάδες 13) και β) τη συμβολή τους στην αγροτική οικονομία της χώρας. (μονάδες 12) Μονάδες 25

ΚΕΙΜΕΝΟ Α: […] Στη Θράκη, όπου ο ελληνικός πληθυσμός είχε υποστεί δραστική μείωση μετά τη βουλγαρική κατοχή το 1913, η εγκατάσταση των προσφύγων ήταν άμεση προτεραιότητα για το ελληνικό κράτος. Το 1924, το ελληνικό στοιχείο έφτασε το 62,1% του πληθυσμού, ενώ, τέσσερα χρόνια αργότερα ένας στους τρεις κατοίκους της Θράκης ήταν πρόσφυγας. […] Όπως επισήμανε ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος σε λόγο του το 1929, «…δεν υπήρξε ποτέ εθνικόν ελληνικόν κράτος εξίσου μεγάλον, όπως αυτό το οποίον έχουμε σήμερον (…) και μάλιστα τόσον ομοιογενές».

Γιώργος Γιαννακόπουλος, «Η Ελλάδα με τους πρόσφυγες», στο ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ 1770-2000, τ. 7ος ,
Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 2003, σ. 92.

ΚΕΙΜΕΝΟ Β: […] Οι κυβερνήσεις […] εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα, κυρίως σε τρεις περιοχές, στις πεδιάδες των Σερρών, της Δράμας και της Θεσσαλονίκης: διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών, όπως του Αξιού, του Στρυμόνα κλπ., που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βάθος, αποξηραίνουν λίμνες […] και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς. Ο Γερμανός Stephan Ronhart […] γράφει «Σήμερα η Ελλάδα, αφότου δέχθηκε στο έδαφός της τα πλήθη των προσφύγων, περικλείει στα σύνορά της ένα σχεδόν απόλυτα ομογενή από άποψη γλώσσας και θρησκείας λαό 6.550.000 ψυχών». Και σε άλλο σημείο: «Ο ελληνισμός σώζοντας τους πρόσφυγές του από την καταστροφή και την εξουθένωση έσωσε ο ίδιος τον εαυτό του και ανορθώθηκε πάλιν ηθικά, ενώ σύγχρονα συναρμολόγησε σφικτά ολόκληρο τον εθνικό του κορμό […]».

Απ. Βακαλόπουλος, Νέα Ελληνική Ιστορία, σ. 383-385 στο Αξιολόγηση των μαθητών της Γ ΄τάξης του Ενιαίου Λυκείου
στο μάθημα Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, τχ. Β, ΚΕΕ, Αθήνα 2000, σ. 205-206.

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ: […] Δόθηκε ιδιαίτερη ώθηση σε τομείς της γεωργίας, όπως η αμπελουργία και η μεταξοσκωληκοτροφία ιδιαίτερα στις περιοχές Αξιούπολης, Βέροιας, Έδεσσας, Αριδαίας, Φλώρινας, και στη ροδοκαλλιέργεια για ροδέλαιο στις περιοχές Έδεσσας, Βέροιας και Δράμας. Παράλληλα, οι πρόσφυγες […] φύτεψαν αμπέλια αμερικανικής προέλευσης που δεν προσβάλλονταν από τη φυλλοξήρα. […]

Ρ. Αλβανού, «Οι πρόσφυγες και η αγροτική επανάσταση του Μεσοπολέμου»
στο Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΙΚΡΑΣ ΑΣΙΑΣ, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία ,Οκτώβριος 2011, Αθήνα σ. 64.

ΠΙΝΑΚΑΣ

Παραγωγή δημητριακών, καπνού και βάμβακος (σε χιλιάδες τόννους)

(Πηγή: Foreign Office, 371: Annual reports on Greece, 1920-25 The Statesman’s Year-Book, 1919 -27.) Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,
τ. ΙΕ΄: Νεώτερος Ελληνισμός από το 1913 ως το 1941, Eκδοτική Αθηνών, Αθήνα 20002 , σ. 297.

Ημερ. 2014

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα, να αναφερθείτε: α) στη συμβολή των προσφύγων στη βιομηχανική ανάπτυξη της Ελλάδας (μονάδες 15) και β) στην ένταξη των γυναικών προσφύγων στον ενεργό πληθυσμό της χώρας. (μονάδες 10) Μονάδες 25

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

[…] Η ελληνική οικονομία απλά διευρύνθηκε ποσοτικά διατηρώντας τα ίδια χαρακτηριστικά της. Αυτό είχε αποτέλεσμα η υποαπασχόληση και η αυτοαπασχόληση, το μικρεμπόριο, οι δουλειές του ποδαριού να αποτελούν την κύρια εργασία των προσφύγων, δημιουργώντας ένα τεράστιο πλήθος φτωχών. Η περίπτωση της Πάτρας εντάσσεται ακριβώς στο τυπικό παράδειγμα.[…] Οι μικροβιομηχανίες είναι κυρίως βυρσοδεψεία, μηχανολογικά εργαστήρια, επεξεργασίας τροφίμων και ειδών εκ νημάτων. Οι μεσαίες βιομηχανίες είναι ειδών εκ νημάτων, τροφίμων, δέρματος, ξύλου, οικοδομών. Οι μεγάλες βιομηχανίες είναι ελάχιστες και αποτελούν μόνο το 4% του συνόλου και μόνο 6 απασχολούν πάνω από 100 εργάτες. Συνολικά μόνο 55 από τις 1.349 χρησιμοποιούν μηχανική κινητήρια δύναμη, γεγονός που αποδεικνύει ότι η απόλυτη πλειονότητα βασιζόταν στην εργατική δύναμη, ενώ το τεχνικό προσωπικό ήταν μηδαμινό. Όμως η εμφάνιση των προσφύγων οδηγεί σε αύξηση των ανώνυμων, ομόρρυθμων εταιρειών, αλλά κυρίως των ατομικών επιχειρήσεων. Αλλά και όλες οι προσφυγικές περιοχές δεν ξεφεύγουν σχεδόν καθόλου από τον γενικό αυτό κανόνα. Η Νέα Ιωνία (Ποδαράδες) είναι ένα παράδειγμα που αποκλίνει σχετικά μόνο από τον γενικό κανόνα, καθώς ιδρύθηκαν πολλές μικρές βιοτεχνικές επιχειρήσεις, αλλά και μεγάλα ή μεσαία εργοστάσια. Ιδρύθηκαν σχεδόν αποκλειστικά από πρόσφυγες εργοστάσιο ελαστικών, σοκολατοποιία και ζαχαροπλαστική, βιομηχανία χρωμάτων και αγγειοπλαστικής, βαμβακουργίας, εριουργίας και υφαντουργίας, αλλά και ταπητουργίας.

Κ. Παλούκη, «Αστική αποκατάσταση: Η συμβολή των προσφύγων στην ελληνική οικονομία»
στο Ιστορία της Μικράς Ασίας τ. 7, εκδ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Αθήνα 2011, σ. 106.

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

[…] Συνολικά, σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία που παρέχουν οι απογραφές, στα αστικά επαγγέλματα απορροφήθηκαν 208.881 πρόσφυγες. Πιο συγκεκριμένα: οι άνδρες απορροφήθηκαν κυρίως από τη βιομηχανία και το εμπόριο σε ποσοστό 49,45% και 23,41% αντίστοιχα· στις γυναίκες, η συντριπτική πλειονότητα, ποσοστό 71,73%, απασχολήθηκε στη βιομηχανία, ενώ σημαντικό μέρος, το 15,52% εργάστηκε ως υπηρετικό προσωπικό. «Οι [γυναίκες] πρόσφυγες ως εκ της ανάγκης, εις ην ευρέθησαν και της ελλείψεως εξειδικεύσεως, δέχονται να εργάζονται με τα προσφερόμενα υπό των εργοδοτών ημερομίσθια, αποχωρούν όμως εις πρώτην παρουσιαζομένην ευκαιρίαν. […]»

Στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσουμε ότι ένα σημαντικό ποσοστό εργαζόμενων προσφύγων γυναικών διαφεύγει από τις απογραφές. Οι περισσότερες από αυτές, επικεφαλής απορφανισμένων από πατέρα οικογενειών, εργάζονταν ως καθαρίστριες, πλύστρες ή σε άλλες ευκαιριακές δουλειές. Όπως αναφέρουν και οι εκθέσεις των επιθεωρητών εργασίας, «το μοναδικό δωμάτιο του σπιτιού μεταβάλλεται σε εργαστήριο και γίνεται πότε πλυσταριό, πότε καρεκλάδικο και πότε ραφείο ειδών στρατού».

Μιχάλης Ρηγίνος, «Η επαγγελματική αποκατάσταση των προσφύγων στις πόλεις»
στο Επιστημονικό Συμπόσιο: Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα – οι προσφυγουπόλεις στην Ελλάδα, 11 και 12 Απριλίου 1997,
Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Αθήνα, σσ. 235-236.

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

[…] Στη Λέσβο το 1923, και για μια πενταετία περίπου, λειτούργησε ο «Σύνδεσμος παροχής εργασίας εις τας πρόσφυγας γυναίκας» ο οποίος βρήκε δουλειά σε πολλές Μικρασιάτισσες. Ήταν τότε που στα αρχοντόσπιτα της Μυτιλήνης εργάστηκαν ως παραμάνες και παραδουλεύτρες πολλές Μικρασιάτισσες, αρχόντισσες στον τόπο τους. Επίσης, οι «Αμερικανοί φίλοι της Ελλάδος» δημιούργησαν στη Μυτιλήνη εργαστήρια για τις πρόσφυγες γυναίκες που έφτιαχναν εργόχειρα και κεντήματα και προίκες ολόκληρες στον αργαλειό. Έτσι στη Μυτιλήνη βρήκαν απασχόληση 250 Μικρασιάτισσες.

Άννα Παναγιωταρέα, Όταν οι αστοί έγιναν πρόσφυγες, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1994, σσ. 171-172,
στο Κ.Ε.Ε., Αξιολόγηση των μαθητών στο μάθημα Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, τχ. Β΄, Αθήνα 2000.

Εσπερ. Επαν. 2014

• Ποια ήταν η προσφορά των Μικρασιατών προσφύγων του 1922 στον τομέα του πολιτισμού;(μον. 13) ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΛΥΚΕΙΑ 2001
• Ποιες επιπτώσεις είχε στην ελληνική οικονομία η εγκατάσταση των Μικρασιατών προσφύγων στην Ελλάδα; (μον. 13) ΕΣΠΕΡΙΝΑ ΛΥΚΕΙΑ 2001
• Ποιες ήταν οι επιπτώσεις στον πληθυσμό της Ελλάδας και στην εθνολογική του σύσταση, από την άφιξη των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή; (μον. 14) ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΛΥΚΕΙΑ 2002
• Ο λογοτέχνης Η. Βενέζης ήταν Μικρασιάτης πρόσφυγας.(σωστό ή λάθος) (μον. 2) ΕΣΠΕΡΙΝΑ ΛΥΚΕΙΑ 2002
• Ποιες ήταν οι επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική καταστροφή στον τομέα της βιομηχανίας; (μον. 15) ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΛΥΚΕΙΑ 2003
• Οι επιπτώσεις από την άφιξη των προσφύγων στην εθνολογική σύσταση του πληθυσμού της Μακεδονίας ήταν θετικές. (σωστό ή λάθος) (μον. 2) Εσπ. Επαν. 2004
• Ποια είναι η συμβολή των προσφύγων από τη Μικρά Ασία στο νεοελληνικό πολιτισμό;(μον.14) Εσπερ. 200
• Η άφιξη των προσφύγων επέδρασε και στην ένταξη των γυναικών στον ενεργό πληθυσμό. (σωστό ή λάθος) (μον. 2) Εσπερ. Επαν. 2007
• Ποιες ήταν οι επιπτώσεις στον πληθυσμό της Ελλάδας και στην εθνολογική του σύσταση από την άφιξη των προσφύγων μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή; (μον. 13) Εσπερ. Επαν. 2008
• Οι πρόσφυγες εφάρμοσαν την αμειψισπορά και την πολυκαλλιέργεια και στήριξαν το θεσμό της μικρής γεωργικής ιδιοκτησίας σωστό ή λάθος (μον. 2). Ημερ. Επαν. 2009
• Το 1920 η Ελλάδα είχε 20% μη Έλληνες ορθόδοξους, ενώ το 1928 μόλις 6%. σωστό ή λάθος (μον. 2). Ημερ. Εσπερ. Επαν. 2013

Για να μεταβείτε σε κάποιο άλλο Κεφάλαιο ή Ενότητα της Ιστορίας Ανθρωπιστικών Σπουδών της Γ’ Λυκείου, επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τους παρακάτω πίνακες:

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1936)

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1930)

ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ
ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ

Η Ομάδα του filologika.gr

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν τα Φιλολογικά μαθήματα ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.