Ενσωμάτωση των Προσφύγων
Για να μεταφερθείτε σε κάποια άλλη ενότητα της Ιστορίας Προσανατολισμού της Γ’ Λυκείου επιλέξτε την αντίστοιχη σελίδα από το παρακάτω μενού:
Ε. Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
1. Η ενσωμάτωση των προσφύγων
| Δυσχέρειες αποκατάστασης
|
– δεινή οικονομική κατάσταση
– πολιτικές περιστάσεις δεκαετιών 1920, 1930 – ελλιπής κρατική οργάνωση – τεράστιος αριθμός προσφύγων
|
| Αξιολόγηση έργου Ε.Α.Π.
|
– υπό διεθνή έλεγχο
– αποστασιοποιημένη από την ταραγμένη ελληνική πολιτική ζωή
– υλικά μέσα – ανθρώπινο δυναμικό
– βιαστικά – εμπειρικά – πρόχειρα – εξυπηρετούσε: – άμεσες ανάγκες – πολιτικές σκοπιμότητες |
| Ρυθμοί ενσωμάτωσης προσφύγων
|
– κοινωνικής προέλευσης – πολιτιστικής παράδοσης – διαλέκτου – γλώσσας (100.000 τουρκόφωνοι πρόσφυγες)
|
| Λόγοι δυσαρέσκειας προσφύγων |
– ψυχικά τραυματισμένοι – με το άγχος της επιβίωσης – με το άγχος της βελτίωσης της ζωής τους ◊ παράπονα για την αντιμετώπιση τους από: – το Κράτος: – παραβίασε βασικά δικαιώματά τους με τη Σύμβαση Ανταλλαγής (1923) και το ελληνοτουρκικό Σύμφωνο (1930) – τους αποζημίωσε για μέρος μόνο της περιουσίας τους – δεν τους παραχώρησε πάντοτε την ανταλλάξιμη περιουσία τους: → ύπαρξη νόμων που υπαγόρευαν τη μεταβίβαση μουσουλμανικής ακίνητης ιδιοκτησίας, όμως:
→ περιήλθαν εκτάσεις σε ντόπιους → το ίδιο το Κράτος παραχώρησε ανταλλάξιμη περιουσία σε:
– τους γηγενείς → διαφορά νοοτροπίας – ιδιοσυγκρασίας → γηγενείς: αναφέρονταν συχνά στους πρόσφυγες για: – το ήθος – τη ροπή τους στη διασκέδαση – την κοσμοπολίτικη συμπεριφορά τους → πρόσφυγες: – χαμηλό μορφωτικό-πολιτιστικό επίπεδο ντόπιων – πρόβαλλαν την ελληνικότητά τους → την αμφισβητούσαν οι ντόπιοι |
| Τομείς αντιπαράθεσης προσφύγων – γηγενών |
– στην αγορά εργασίας – στην ιδιοκτησία γης – σε άλλες επιχειρηματικές δραστηριότητες
– οι πρόσφυγες: ◊ απέκτησαν: – την ελληνική ιθαγένεια – πολιτικά δικαιώματα ◊ εντάχθηκαν στο κόμμα του Βενιζέλου ως: – ψηφοφόροι – πολιτευτές – βουλευτές – υπουργοί – οι αντιβενιζελικοί καλλιεργούσαν το μίσος εναντίον τους
– οι πρόσφυγες των συνοικισμών → απομονωμένοι: – όχι συχνές επαφές με τους ντόπιους – συνάπτουν γάμους μεταξύ τους – οι πρόσφυγες σε πόλεις/χωριά: ◊ επικοινωνία με ντόπιους: – εργασία – σχολείο – εκκλησία ◊ συνάπτουν μικτούς γάμους
– σπάνια μορφή ανοιχτής σύγκρουσης – ο όρος πρόσφυγας = υποτιμητική σημασία για πολλά χρόνια – η διαχωριστική γραμμή έπαψε μετά τη δεκαετία του 1940 και από πιο πριν οι πρόσφυγες συμμετείχαν σε όλες τις δραστηριότητες |
Πηγές
ΠΗΓΗ 1
«Οι Κυδωνιάτες ήταν ικανοί για Τέχνες και Γράμματα και όχι για μεγαλοβιομήχανοι και εισαγωγείς. Την πολιτισμική προσφορά μετρούσαν κι όχι την πολιτική των οικονομικών διεκδικήσεων. Να φανταστείτε ότι μόλις οι συντοπίτες μας πήραν την αποζημίωση – το ένα τρίτο από εκείνη που έπρεπε – πήγαν και αγόρασαν έπιπλα και πίνακες και βιβλιοθήκη και ηλεκτρικά είδη για να φτιάξουν το περιβάλλον τους. Θα έλεγα ότι σε σύγκριση με τους ντόπιους αυτός ήταν πολιτισμός. Κι ήταν πολύ πικρό να βλέπουμε στη σκηνή των αθηναϊκών επιθεωρήσεων ότι γινόμαστε στόχος τραγικής σάτιρας για το ήθος των Μικρασιατισσών ή για τις συνήθειές μας»
(μαρτυρία Π. Βαλσαμάκη). Άννα Παναγιωταρέα, Όταν οι αστοί έγιναν πρόσφυγες,
εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1994, σ. 176
ΠΗΓΗ 2
«Όταν πήραμε τα ψυχία της αποζημιώσεως αντί να τα χρησιμοποιήσουμε προς βελτίωσιν της τροφής μας, τα εδαπανήσαμε σε λούσα και έπιπλα, όπερ προδίδει τον αυτοσεβασμόν μας. Έτσι όμως εφθάρη ακόμη περισσότερον ο ήδη εξαντλημένος οργανισμός μας που είχε ανάγκη από καλή τροφή και ξεκούραση. Αλλά δεν θεωρώ τυχαίον ότι με τις αποζημιώσεις στολίστηκαν τα σπίτια μας. Διότι επιστεύομεν ότι η πενία μας καθιστούσε πρόσφυγας εις τα όμματα των εντοπίων»
(μαρτυρία Α. Κερεστεντζή). Άννα Παναγιωταρέα, ό.π., σ. 176
ΠΗΓΗ 3
«Είμαστε Έλληνες όσο κι εδώ. Αλλά με το ‘πρόσφυγες’ μας ξεχώρισαν, μας τοποθέτησαν στο περιθώριο της κοινωνίας και κοντέψαμε να ξεχάσουμε τις ήμαστε. Ήταν τίτλος ανυποληψίας το ‘πρόσφυγας’, πώς να σας το πω. Μόνο όταν πιάσαμε στα χέρια μας τον κόπο μας και κάναμε δικό μας σπίτι, όταν έγιναν γνωστοί οι Κόντογλου, Βαλσαμάκης, Βενέζης, οι επιστήμονές μας κι έτρεχαν σ’ αυτούς οι ντόπιοι να τους συμβουλευτούν, τότε το ‘πρόσφυγας’, δεν μας ένοιαζε. Τιμή μας, που αν και μας ήθελαν πρόσφυγες, εμείς τα είχαμε καταφέρει»
(μαρτυρία Π. Καλαϊτζή). Άννα Παναγιωταρέα, ό.π., σ. 177
ΠΗΓΗ 4
Σχέσεις προσφύγων και ντόπιων
Με όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω θέλησα να δείξω ότι η ελληνική κοινωνία βρέθηκε μπροστά σε ζητήματα δυσεπίλυτα, σε ζητήματα που, ενώ δεν ανατρέπουν δομές, ενώ υποτάσσονται στο κοινωνικό status quo, δημιουργούν ωστόσο παρενέργειες στην καθημερινή ζωή των γηγενών, πολύ περισσότερες από αυτές που δημιουργούν οι άλλες μέθοδοι της στεγαστικής πολιτικής.
Επιτάξεις και συγκατοίκηση, όταν θεωρούνται στο επίπεδο της καθημερινότητας, όπου οι σχέσεις των ανθρώπων μεταλλάσσονται σε σχέσεις φόβων, καχυποψίας, προκαταλήψεων και επιρροής στερεοτύπων, αντεγκλίσεων και εντάσεων, φαίνεται ότι δεν τεκμηριώνουν αυτές τις στάσεις κοινωνικής ευαισθησίας και σύμπνοιας που θέλουμε να πιστεύουμε ότι υπήρξαν και ότι οδήγησαν στην αμοιβαία αφομοίωση των δύο κοινωνικών μορφωμάτων, προσφύγων και ντόπιων. Όταν όμως θεωρούνται στο επίπεδο μιας γενικεύουσας προοπτικής του ευρύτερου φαινομένου, αποδεικνύουν περίτρανα την ύπαρξη μιας κοινωνίας με ανεκτικότητα, αντοχή και βαθύ αίσθημα κοινωνικής αλληλεγγύης, μιας κοινωνίας που στάθηκε εντέλει ικανή να αφομοιώσει 1,5 σχεδόν εκατομμύριο πληθυσμού, πραγματοποιώντας ένα τεράστιο έργο αποκατάστασης και παραχωρώντας, ως ένα βαθμό, ακόμα και τα σχολεία της, ακόμα και τα ενδότερα της οικογενειακής της ζωής.
Μένει να διερευνηθεί αν η διαφορά της κοινωνικής συμπεριφοράς στα δύο αυτά επίπεδα ανάλυσης εντάσσεται μέσα στο πλαίσιο του φυσιολογικού και του αναμενόμενου, ή μήπως υποδηλώνει ίδιες της κοινωνίας μας εσωτερικές αντιφάσεις.
Βίκα Δ. Γκιζελή, «Επίταξις ακινήτων κατοικουμένων ή οπωσδήποτε χρησιμοποιουμένων»,
στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα, ό.π., σσ. 84-85
Αφού μελετήσετε τις παραπάνω πηγές και με βάση την αφήγηση του σχολικού σας βιβλίου να επισημάνετε τον τρόπο με τον οποίο ενσωματώθηκαν στις κοινωνίες των τόπων εγκατάστασής τους οι πρόσφυγες.
Πηγές Πανελλαδικών
Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να περιγράψετε και να αιτιολογήσετε τη διάσταση και την αντίθεση προσφύγων του 1922 και γηγενών στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική ζωή. (μον. 25)
«Το ταξίδι κράτησε δεκαέξι μέρες. Μετά τη Ρόδο πιάσαμε Πειραιά, μετά φτάσαμε στην Κέρκυρα. Ήταν παραμονή του Αγίου Σπυρίδωνος, 11 Δεκεμβρίου 1922. Έβρεχε. Βγήκαμε στην παραλία με καΐκια. Λένε: “Θα σας πάμε με αραμπάδες σ’ ένα χωριό”. Μας πήγαν στο χωριό Σταυρός. κάναμε τέσσερις ώρες ώσπου να φτάσουμε εκεί. Εμείς πηγαίναμε πεζή, τα πράγματα μόνο σε αραμπάδες. Και να βρεχόμαστε σ’ όλο αυτό το διάστημα. … Άλλους έβαλαν στη εκκλησία του χωριού, άλλους στο σχολείο, άλλους σε σπίτια. Δεν ρωτάει κανένας: “Ποιοι είστε, τι θέλετε;” Μια αδιαφορία. Δεν μας έδωσαν τίποτα να φάμε. Δεν είχαν κι αυτοί, τι να μας δώσουν; Μια “καλημέρα” μόνο μας έλεγαν. Καλή ήταν κι αυτή. Ευτυχώς είχαμε μαζί μας ψωμί … Μας έφεραν στην Κέρκυρα, μας έβαλαν στο φρούριο, στις εκεί παράγκες. Μεγάλο Σάββατο ήτανε. Έρχεται ένας αέρας και τις παίρνει τις παράγκες. Τί να κάνουμε; Πήγαμε στην εκκλησία του Άι-Γιώργη, εκεί κοντά … Στην αρχή δεν ταιριάζαμε με τους Κερκυραίους. Άλλες συνήθειες αυτοί, άλλες συνήθειες εμείς. Γλώσσα δεν ξέραμε, δεν μπορούσαμε να συνεννοηθούμε μαζί τους. Μετά όμως τα φτιάξαμε. Πολλά συνοικέσια έγιναν. Κερκυραίοι πήραν προσφυγοπούλες».
(Μαρτυρία Ελένης Μαναήλογλου από το Ικόνιο, Η Έξοδος
(έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, τόμ. Β΄, σσ. 348-349).
Εσπερ. 2005
Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το παράθεμα που σας δίνεται, να παρουσιάσετε τη διάσταση προσφύγων και γηγενών, όπως αυτή εκφράστηκε στην οικονομική (μονάδες 6), πολιτική (μονάδες 4) και κοινωνική ζωή (μονάδες 15) μέχρι τη δεκαετία του 1940. Μονάδες 25
Κείμενο: Η απομόνωση του προσφυγικού συνόλου απέναντι στην ελληνική κοινωνία αίρεται σιγά σιγά. […]Ολόκληρος ο ντόπιος πληθυσμός που είχε πια εξοικειωθεί με το θέαμα των εκκλησιών και των θεάτρων κατειλημμένων από τις προσφυγικές ομάδες, που είδε τα σπίτια του να επιτάσσονται, που απόκτησε τη συνήθεια να ενημερώνεται καθημερινά από τον τύπο για την υπόθεση των προσφύγων, μαθαίνει τώρα να ζει και να συνεργάζεται μαζί τους στη γειτονιά, στο σχολείο, στους τόπους δουλειάς ή στο κοινοβούλιο. […]Μέσα στις επερχόμενες δεκαετίες […] πρόσφυγες θα κατακτήσουν όλο το φάσμα των ελεύθερων επαγγελμάτων. Πρόσφυγες θα πλημμυρίσουν τα πνευματικά κέντρα. Πρόσφυγες θα γεμίσουν τα εργοστάσια -είτε ως εργάτες είτε ως εργοδότες.
Η ένταξη, όπως είναι φυσικό, δεν πραγματοποιείται μέσα στην τέλεια αρμονία ούτε χωρίς αντίδραση από την πλευρά των αυτοχθόνων. Είναι επίσης φυσιολογικό, παράλληλα με τις «διαπραγματεύσεις» με τους ντόπιους, να αυξάνουν οι διαφορές απόψεων. Ο αρχικός φόβος για μια κοινωνική αναστάτωση που θα οφειλόταν στην παρουσία των χιλιάδων περιθωριακών ατόμων αφήνει τη θέση του σε ανησυχίες σχετικές με τον ανταγωνισμό στον οικονομικό και επαγγελματικό τομέα, ανησυχίες που αγγίζουν όλα τα ελληνικά κοινωνικά στρώματα. Η ντόπια αστική τάξη από τη μια μεριά συνθηκολογεί κι από την άλλη αντιστέκεται και η δυσαρέσκεια παραμένει άλλοτε σιωπηρή κι άλλοτε έκδηλη. Η αγροτική και η εργατική τάξη βλέπουν να εμπλουτίζεται το δυναμικό τους με ικανοποίηση αλλά ταυτόχρονα και με σκεπτικισμό. Αλλά είναι βέβαιο ότι οι αντιπαραθέσεις και οι συγκρούσεις, που υποβόσκουν ή εκδηλώνονται, δεν κάνουν άλλο παρά να επιβεβαιώνουν το πρώτο αληθινό βήμα της κοινωνικής ανάμιξης.
Βίκα Δ. Γκιζελή, Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και προέλευση της κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα (1920-1930),
Επικαιρότητα, Αθήνα 1984, σσ. 260-263
Ημερ 2009
Ερωτήσεις Πανελλαδικών
- Πώς εκφράστηκε η διάσταση προσφύγων και γηγενών ύστερα από την μικρασιατική καταστροφή στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική ζωή; (μον. 15) Ημερ. 2004
- Η πλειονότητα των προσφύγων τάχτηκε στο πλευρό των Αντιβενιζελικών, πιστεύοντας ότι οι Φιλελεύθεροι ήταν υπεύθυνοι για τη Μικρασιατική Καταστροφή.(σωστό ή λάθος) (μον. 2) Εσπερ. Επαν. 2005
- Πώς εκφράστηκε η διάσταση προσφύγων και γηγενών στην κοινωνική ζωή; (μον. 13) Εσπερ. Επαν. 2007
- Πώς εκφράστηκε η διάσταση προσφύγων και γηγενών στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική ζωή της Ελλάδας; Μονάδες 13 ΕΣΠΕΡΙΝΑ ΛΥΚΕΙΑ 2015
- Να αιτιολογήσετε με συντομία: την καλλιέργεια του μίσους από την πλευρά των αντιβενιζελικών εναντίον των προσφύγων. (μον. 5) ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΕΣΠΕΡΙΝΑ ΛΥΚΕΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ 2015
Για να μεταβείτε σε κάποιο άλλο Κεφάλαιο ή Ενότητα της Ιστορίας Ανθρωπιστικών Σπουδών της Γ’ Λυκείου, επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τους παρακάτω πίνακες:
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ
Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1936)
ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1930)
ΤΟ ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΑΠΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΨΗ
ΚΑΤΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ού ΑΙΩΝΑ
Η Ομάδα του filologika.gr
Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν τα Φιλολογικά μαθήματα ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.
Υλικό για ΕΠΑ.Λ.
