Αριστερά κόμματα

Δ. ΑΝΑΝΕΩΣΗ – ΔΙΧΑΣΜΟΣ (1909-1922)

3. Τα αριστερά κόμματα

Πηγή 1

Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΙΟΥ, υπήρξε ένας από τους κορυφαίους πολιτικούς της νεώτερης Ελλάδας, με καίρια συμβολή στους αγώνες για τη θεμελίωση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, έμεινε γνωστός ως ο «πατέρας της Δημοκρατίας». Εξελέγη πολλές φορές βουλευτής (1910, 1915, 1923, 1926, 1928, 1932, 1933 -σε επαναληπτική εκλογή- και 1936) με αδιάλειπτη και ενεργό συμμετοχή στη Βουλή, προτάσεις πρωτοποριακές για όλους τους τομείς και ιδιαίτερα για τα κοινωνικά και τα αγροτικά θέματα.
Γεννήθηκε στο Λεβίδι της Αρκαδίας το 1876. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και κοινωνικές επιστήμες, φιλοσοφία και νομικά στα πανεπιστήμια της Χαϊδελβέργης και του Βερολίνου, ενώ ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Λονδίνο και το Παρίσι.

Από την περίοδο των σπουδών του στη Γερμανία, είχε έρθει σε επαφή με τα θεωρητικά προβλήματα του συνεργατισμού και μελέτησε διεξοδικά τα συνεταιριστικά ρεύματα της εποχής του. Διαμόρφωσε τις αντιλήψεις του από οικονομική, κοινωνική και πολιτική άποψη, επηρεαζόμενος από τη συνεταιριστική πρακτική που κυριαρχούσε στη Γερμανία στις αρχές του 20ού αιώνα. Μάλιστα σε πολύ πρώιμη εποχή είχε υπογραμμίσει στις σημειώσεις του «Πολιτεία και aγροτικοί Συνεταιρισμοί» την πρωτοποριακή αντίληψη ότι «ο συνεταιρισμός είναι ένωση προσώπων και όχι κεφαλαίων». Αργότερα, θα γίνει ο σημαντικότερος υποστηρικτής του συνεταιριστικού κινήματος σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο.

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα το 1907 άρχισε να αναμιγνύεται ενεργά με τα κοινά. Το 1908 ίδρυσε με τους Κωνσταντίνο Τριανταφυλλόπουλο, Αλέξανδρο Μυλωνά και Παναγιώτη Αραβαντινό, την «Κοινωνιολογική Εταιρία». Επίσης μαζί με τον Δελμούζο και τον Πετμεζά ήταν ο συνιδρυτής της «Ομάδας των Κοινωνιολόγων». Oλοι οι συνεργάτες του προέρχονται και ήταν επηρεασμένοι από τη γερμανική σχολή με μια ευρεία διεργασία μαρξιστικών και άλλων σοσιαλιστικών ιδεών, πολιτικά φιλελεύθερων απόψεων και εκσυγχρονιστικών τάσεων, με κύρια συνισταμένη την εκπαίδευση. Οι απόψεις τους ήταν ανάλογες με εκείνες των Eυρωπαίων μεταρρυθμιστών σοσιαλιστών. Οι Κοινωνιολόγοι αποτέλεσαν την «αριστερή» πτέρυγα των Φιλελευθέρων, ενώ το 1910 ιδρύσαν δικό τους κόμμα.

Ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου, εισήγαγε απόψεις που συνέτειναν προς ένα πρόγραμμα κρατικής παρέμβασης σε σοσιαλιστική κατεύθυνση. Στο πλαίσιο αυτό αναγνωριζόταν η αναγκαιότητα μιας κοινωνικής πολιτικής για την εξομάλυνση των προβλημάτων που προκαλεί το καπιταλιστικό σύστημα. Βέβαια είχε υποστεί την κριτική ότι παρά την προοδευτικότητά τους οι απόψεις αυτές αντανακλούσαν μια αριστοκρατική αντίληψη της πολιτικής, η οποία στηρίζονταν σε μια φωτισμένη ηγεσία, πεπεισμένη για την πολιτικοκοινωνική της αποστολή πέρα από προσωπικά συμφέροντα και ταξικές διεκδικήσεις. Παράλληλα όμως, ο επηρεασμός από τις ιδέες και τα πρότυπα των φαβιανών της Αγγλίας τον οδήγησαν στη συμπόρευση με τους φιλελεύθερους, αλλά και στην κατά καιρούς συνεργασία με εκπροσώπους του εργατικού κινήματος.
Το 1910 ιδρύθηκε από τα μέλη της Κοινωνιολογικής Εταιρίας το Λαϊκό Κόμμα με μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα και δημοκρατική οργάνωση. Την ίδια χρονιά ο Παπαναστασίου εξελέγη βουλευτής και έδωσε σκληρές μάχες για την επίλυση του αγροτικού ζητήματος και την παραχώρηση των τσιφλικιών της Θεσσαλίας στους ακτήμονες.

Στη δίνη του Εθνικού Διχασμού, το 1916, ως βουλευτής του κόμματος των Φιλελευθέρων, προσχώρησε στο κίνημα της Θεσσαλονίκης και αντιπροσώπευσε την Επαναστατική Κυβέρνηση των Ιόνιων Νήσων. Τον Μάρτιο του 1917 του ανατέθηκε από την προσωρινή κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης η Γενική Διοίκηση των Ιόνιων Νήσων όπου είχε την ευκαιρία να επιδείξει τη διορατικότητά του στον χειρισμό των εθνικών θεμάτων. Από το 1917 ώς το 1920 διετέλεσε υπουργός Συγκοινωνιών και προσωρινά υπουργός Περιθάλψεως και Εσωτερικών στην κυβέρνηση Βενιζέλου. Στη θέση αυτή επιτέλεσε λαμπρό έργο, όπως η ανάπτυξη των μέσων μαζικής μεταφοράς, η οικιστική νομοθεσία σχετικά με το σχέδιο πόλεων, ο έλεγχος των δημοσίων έργων, η ανοικοδόμηση της Θεσσαλονίκης μετά την πυρκαγιά του 1917, η πρόνοια για τη γεωργική και τεχνική εκπαίδευση.
Το 1922 ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου προχώρησε σε ανασυγκρότηση του Λαϊκού Κόμματος, το οποίο ονομάστηκε «Δημοκρατική Ένωση». Το 1926 πήρε τον υπότιτλο «Αγροτικόν και Εργατικόν Κόμμα», ο οποίος από το 1928 και μετά έγινε ο οριστικός του τίτλος.

Στις 12 Φεβρουαρίου του 1922 μέσα σε ένα κλίμα αναβρασμού που επικρατούσε στη χώρα -αποτέλεσμα των στρατιωτικών αποτυχιών, της διπλωματικής απομόνωσης και της οικονομικής κρίσης- δημοσίευσε το «Δημοκρατικό Μανιφέστο», επικρίνοντας τη πολιτική που ακολουθούσε το Παλάτι και υποδεικνύοντας το ως υπαίτιο των εθνικών συμφορών. (…)

KΑTEPINΑ. BΑPEΛΑ Πολ. Επιστήμων – Ιστορικός

ΠΗΓΗ 2

«Από το ιδρυτικό της Κοινωνιολογικής Εταιρείας»

«Ιδρύεται εν Αθήναις Σύλλογος υπό την επωνυμίαν «Κοινωνιολογική Εταιρεία», σκοπών:

Ι. Να υποβοηθήση τας φιλοσοφικάς, κοινωνιολογικάς και οικονομικάς μελέτας και να τας εκλαϊκεύση.

ΙΙ. Να εργασθή, όπως αναγνωρισθή πρακτικώς η πολιτική αρχή ότι: α. σκοπός της πολιτείας είναι η δι’ όλα τα μέλη της κοινωνίας εξασφάλισις και προαγωγή εξ ίσου ευνοϊκών ×συνθηκών προς ανάπτυξιν της προσωπικότητάς των β. προς επίτευξιν του σκοπού τούτου, ο οποίος δεν είναι δυνατόν να πληρωθή τελείως, αν μη καταστώσι κοινά τα μέσα της παραγωγής και ρυθμισθή η διανομή του πλούτου αναλόγως των αναγκών εκάστου, πρέπει να μεταβάλλεται βαθμιαίως ο οικονομικός και πολιτειακός οργανισμός κατά το εκάστοτε δυνατόν μέτρον, αδιαφόρως προς την εκ τούτου βλάβην των ατομικών συμφερόντων ωρισμένων προσώπων ή τάξεων. γ. προς τοιαύτην βαθμιαίαν επίτευξιν του ανωτέρου σκοπού είναι απαραίτητος η οργάνωσις του εργαζομένου λαού εις οικονομικούς συνεταιρισμούς, και ίδιον πολιτικόν κόμμα.»

Αλέξ. Παπαναστασίου, Μελέτες, Λόγοι, Άρθρα, σ. 3, (1957) Μονάδες 20

Με βάση τις παραπάνω πηγές και τις ιστορικές σας γνώσεις να παρουσιάσετε το ρόλο του Αλ. Παπαναστασίου στη διαμόρφωση των αρχών της Κοινωνιολογικής Εταιρείας  και την επακόλουθη επίδρασή της στην ελληνική πολιτική σκηνή.

Πηγή

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και με βάση τα στοιχεία του παρακάτω κειμένου: α) Να εκθέσετε τις προγραμματικές αρχές της Κοινωνιολογικής Εταιρείας και του Λαϊκού Κόμματος Μον. 12 β) Να αποτιμήσετε κατά πόσο το αναθεωρητικό και νομοθετικό έργο του Ε. Βενιζέλου το 1911–12 υλοποίησε τις προγραμματικές εξαγγελίες της Κοινωνιολογικής Εταιρείας. Μον. 13

Αλ. Παπαναστασίου, «Τι πρέπει να γίνη», κείμενο που επιδόθηκε από την Κοινωνιολογική Εταιρεία στο Στρατιωτικό Σύνδεσμο, 1909. Η διόρθωσις των κακών (…) είναι βεβαίως δυνατή δια καταλλήλου διδασκαλίας του λαού, δια συνεταιριστικής οργανώσεώς του, δι’ εισαγωγής αρμόζοντος εις τα ήθη και την ιστορίαν μας συστήματος τοπικής αυτοδιοικήσεως και τέλος δια του σχηματισμού λαϊκού κόμματος μη στηριζομένου εις τους προσωπικούς δεσμούς και εις την ικανοποίησιν ατομικών συμφερόντων, το οποίον θα ήτο εις θέσιν ως εκ της καταρτίσεώς του, να ενασκή αυστηρόν έλεγχον επί της διοικήσεως και να μεριμνά διαρκώς περί της καλλιτερεύσεως της οικονομικής θέσεως του λαού, -αλλά τούτο θ’ απαιτήση μακρόν χρόνον, τοσούτω μάλλον καθόσον τα υπάρχοντα προσωπικά κόμματα και συμφέρον έχουν και είναι εις θέσιν δια της επιρροής, ην (…) ασκούν, να δυσχεράνουν την τοιαύτην εργασίαν.

ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΛΥΚΕΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ 2003

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα Α, Β και Γ, να απαντήσετε στα ερωτήματα: α. Ποιες ήταν οι προγραμματικές θέσεις του Ελ. Βενιζέλου, όπως διατυπώθηκαν στο λόγο του της 5ης Σεπτεμβρίου 1910, και ποιες οι βασικές θέσεις της Κοινωνιολογικής Εταιρείας; (μον. 15) β. Πώς αποτυπώθηκαν οι θέσεις του Ελ. Βενιζέλου και της Κοινωνιολογικής Εταιρείας στην Αναθεώρηση του Συντάγματος του 1911 και στο νομοθετικό έργο της κυβέρνησης Βενιζέλου κατά την περίοδο 1910-1912; (μον.10) Μονάδες 25

ΚΕΙΜΕΝΟ Α

[…] Από το μπαλκόνι του «Grand Hôtel» στην Πλατεία Συντάγματος [ο Ελ. Βενιζέλος] εκφώνησε στις 5 Σεπτεμβρίου την πασίγνωστη εκείνη προγραμματική ομιλία με την οποία παρουσιάστηκε ως «σημαιοφόρος νέων πολιτικών ιδεών» και όχι ως αρχηγός ενός νέου κόμματος […]. [Στην ομιλία του] εντυπωσιάζει αμέσως η κυριαρχία των πλευρών του τεχνικού εκσυγχρονισμού του πολιτικού συστήματος και η προσπάθεια να σταθεροποιηθεί αυτό το πολιτικό σύστημα μέσω της περιορισμένης εξισορρόπησης των συμφερόντων των μεσαίων και των κατώτερων κοινωνικών ομάδων. […] Το δεύτερο μέρος της προγραμματικής του ομιλίας, με το οποίο ο Κρης πολιτικός παρουσίασε τους πολιτικούς του στόχους, επιβεβαιώνει τη διαπίστωσή μας: με την αναθεώρηση του συντάγματος, είπε, […] χωρίς όμως να αλλάξει τις θεμελιώδεις διατάξεις για το πολίτευμα, τη βασιλεία και τη διαδοχή, τη λαϊκή κυριαρχία και τη διάκριση των εξουσιών, το σύστημα θα εκσυγχρονιζόταν τεχνικά. […] Oι περισσότερες αλλαγές του συντάγματος αφορούσαν ακριβείς διατυπώσεις με στόχο την αποτελεσματικότερη εφαρμογή του πνεύματος του συντάγματος. Παρά τη δριμεία κριτική κατά του στέμματος, ο Βενιζέλος τόνισε ότι η δημοκρατία με βασιλιά ως αρχηγό του κράτους «είναι ο τύπος του πολιτεύματος, όστις προσαρμόζεται άριστα προς την πολιτικήν μόρφωσιν του Ελληνικού Λαού και εξυπηρετεί προσφορώτερον τα εδαφικά συμφέροντα». […]

Hering, Τα Πολιτικά Κόμματα στην Ελλάδα 1821 -1936, μτφ. Θ. Παρασκευόπουλος, Αθήνα 2006, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., σσ. 780-781.

ΚΕΙΜΕΝΟ Β

[…] Οι απόψεις [των Κοινωνιολόγων] για τη μεταρρύθμιση του πολιτικού συστήματος ήταν σχετικά συγκρατημένες […]. Ζητώντας καλύτερη διασφάλιση της τοπικής αυτοδιοίκησης και την προσήκουσα εκπροσώπηση των πολιτικών μειοψηφιών στη βουλή επιδίωκαν να διευρύνουν τις δυνατότητες συμμετοχής των πολιτών […]. Από την άλλη επιδίωκαν, όπως και οι Φιλελεύθεροι, να εκσυγχρονίσουν τη διοίκηση, δηλαδή να αυξήσουν την αποτελεσματικότητά της αποκεντρώνοντάς την και αποκλείοντας την άμεση επιρροή των πολιτικών, δημιουργώντας στην πράξη μια δημοσιοϋπαλληλία με μεγαλύτερα προσόντα και αξιοποιώντας τις τεχνικές εμπειρίες των καλύτερα οργανωμένων κρατών. Οι Κοινωνιολόγοι παρουσίασαν ένα εκτενές πρόγραμμα κοινωνικής πολιτικής, που περιλάμβανε κατάλογο μέτρων φορολογικής πολιτι κής, νόμους προστασίας της εργασίας, βελτίωση του νομικού καθεστώτος για τους ενοικιαστές γης στη Θεσσαλία και ευνόηση των συνεταιρισμών. […] Για πρώτη φορά προτάθηκε ένα μικρό βήμα προς την πολιτική ισότητα των γυναικών: το Λαϊκό Κόμμα τούς υποσχόταν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις δημοτικές εκλογές. […] Σε πολλά πρακτικά ζητήματα το Λαϊκό Κόμμα ήταν πρόθυμο να κάνει συμβιβασμούς. […] Ήταν ικανοποιημένο με τη δεκάωρη ημερήσια εργασία, για να μην επηρεαστεί αρνητικά η ανταγωνιστικότητα τη ς ελληνικής βιοτεχνίας.[…]

Hering, Τα Πολιτικά Κόμματα στην Ελλάδα 1821 -1936, μτφ. Θ. Παρασκευόπουλος, Αθήνα 2006,
εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., σσ. 847-852.

ΚΕΙΜΕΝΟ Γ

[…] Ο κύριος σκοπός του Βενιζέλου είναι να εκσυγχρονίσει το κράτος και να συνειδητοποιήσει στον λαό την έννοια του δικαίου και του νόμου. Αναθεωρεί ορισμένα άρθρα του συντάγματος, […] εξασφαλίζει τη μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων, την ισοβιότητα των δικαστικών, του συμβουλίου επικρατείας κλπ. Ακόμη φιλοδοξεί και κατορθώνει να εξυγιάνει τους πολιτικούς και κοινωνικούς θεσμούς, […]. Απαλλοτριώνει τα μεγάλα τσιφλίκια στη Θεσσαλία και διανέμει 300.000 στρέμματα σε 4.000 οικογένειες καλλιεργητών της. Στο ενεργητικό του ακόμη ανήκει η εργατική νομοθεσία, μολονότι τα εργατικά ζητήματα δεν είχαν ακόμη προβληθεί με ένταση. Με τη διορατικότητα του πραγματικού κυβερνήτη πρόβλεψε την έγκαιρη λύση των κοινωνικών προβλημάτων και απέτρεψε την απειλή θυελλών […].

Α. Βακαλόπουλος, Νέα Ελληνική Ιστορία, Θεσσαλονίκ η 1991, εκδ. Βάνιας, σ. 344.

Όλα τα κείμενα αποδόθηκαν σε μονοτονικό· διατηρήθηκε, όμως, η ορθογραφία τους.

ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΕΣΠΕΡΙΝΑ ΛΥΚΕΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ 2015

• Λαϊκό Κόμμα (1910) ορισμός μον. (4) ΗΜΕΡΗΣΙΑ ΛΥΚΕΙΑ 2002
• Κοινωνιολογική Εταιρεία ορισμός (μον. 5) Εσπερ 2003
• Κοινωνιολογική Εταιρεία ορισμός (μον. 4) Ημερ Επαν 2004
• Στα μέσα του 1910 οι Κοινωνιολόγοι ίδρυσαν το Λαϊκό Κόμμα με αρχηγό τον Αλέξανδρο Παπαναστασίου. Σωστό ή Λάθος (μον. 2) Εσπερ 2005
• Κοινωνιολογική Εταιρεία ορισμός (μον. 4) Εσπερ Επαν 2005
• Λαϊκό Κόμμα (1910). ορισμός (μον. 4) Ημερ 2006
• Λαϊκό Κόμμα. ορισμός (μον. 5) Εσπερ Επαν 2006
• Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (Σ.Ε.Κ.Ε.) μετονομάστηκε σε Λαϊκό Κόμμα. Σωστό ή Λάθος(μον. 2) Ημερ 2007
• Κοινωνιολογική Εταιρεία. ορισμός (μον .5) Ημερ Επαν 2007
• Λαϊκό Κόμμα. ορισμός (μον. 3) Εσπερ 2008
• Λαϊκό Κόμμα. ορισμός (μον. 5) Εσπερ 2009
• Λαϊκό Κόμμα (1910) ορισμός (μον. 5) Ημερ Επαν 2010
• Στα μέσα του 1910 οι κοινωνιολόγοι ίδρυσαν το Λαϊκό κόμμα με αρχηγό τον Αλ. Παπαναστασίου. Σωστό ή Λάθος (μον. 2) Εσπερ Επαν 2011
• Κοινωνιολογική Εταιρεία. ορισμός (μον .5) Ημερ- Εσπερ 2013

Για να μεταβείτε σε κάποιο άλλο Κεφάλαιο ή Ενότητα της Ιστορίας Ανθρωπιστικών Σπουδών της Γ’ Λυκείου, επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τους παρακάτω πίνακες:

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1936)

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (1821-1930)

Η Ομάδα του filologika.gr

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν τα Φιλολογικά μαθήματα ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.