Γ Κλίση Αρχαία Συμφωνόληκτα

Ουσιαστικά Γ΄ Κλίσης

Γενικά Χαρακτηριστικά

• Τα συμφωνόληκτα τριτόκλιτα ουσιαστικά υποδιαιρούνται:
  α) σε αφωνόληκτα (δηλ. με χαρακτήρα άφωνο): κόραξ, κόρακ-ος· Ἄραψ, Ἄραβος· τάπης, τάπητ-ος·
  β) σε ημιφωνόληκτα (δηλ. με χαρακτήρα ημίφωνο): σωλήν, σωλῆν-ος· κλητήρ, κλητῆρ-ος.

α) Ουρανικόληκτα καταληκτικά μονόθεμα

β) Χειλικόληκτα καταληκτικά μονόθεμα

γ) Οδοντικόληκτα καταληκτικά μονόθεμα με χαρακτήρα απλό οδοντικό τ ή δ ή θ

δ) Οδοντικόληκτα καταληκτικά μονόθεμα με θέμα σε -ντ  (ον. -ας, γεν. -αντος και ον. -ους, γεν. -οντος)

Κατά το ἱμὰς κλίνεται ὁ ἀνδριάς.

Κατά το γίγας κλίνονται ὁ ἀδάμας, ὁ ἐλέφας, ὁ Αἴας, ὁ Κάλχας κ.ά., καθώς και το συνηρημένο (ἀλλάεντ-ς = ἀλλάεις) ἀλλᾶς, γεν. τοῦ (ἀλλάεντ-ος) ἀλλᾶντος κτλ.

Κατά το ὀδοὺς κλίνεται και το συνηρημένο (πλακόεντ-ς = πλακόεις) πλακοῦς, γεν. τοῦ (πλακόεντος) πλακοῦντος κτλ.· έτσι και Σελινοῦς (Σελινοῦντος), Τραπεζοῦς (Τραπεζοῦντος), Φλιοῦς (Φλιοῦντος) κ.ά.

ε) Οδοντικόληκτα ακατάληκτα διπλόθεμα με θέμα σε -ντ (ον. -ων, γεν. -οντος)

(θ. γεροντ-)

Κατά το γέρων κλίνονται: ὁ δράκων, ὁ θεράπων, ὁ λέων, ὁ τένων (= νεύρο), ὁ Κρέων κ.ά., καθώς και μερικά συνηρημένα κύρια ονόματα: ὁ (Ξενοφάοντ-, Ξενοφάωντ-) Ξενοφῶν, τοῦ (Ξενοφάοντ-ος) Ξενοφῶντος, τῷ (Ξενοφάοντ-ι) Ξενοφῶντι κτλ. Έτσι και ὁ Ἀντιφῶν, ὁ Κλεοφῶν, ὁ Κτησιφῶν (όν. προσώπων), ἡ Κτησιφῶν (όν. πόλης) κ.ά.

ζ) Οδοντικόληκτα ουδέτερα ακατάληκτα μονόθεμα σε -α (γεν. -ατος)

(θ. κτηματ-)

1. –ις (-ιτος/ -ιδος/ -ιθος)

ἡ χάρις, τῆς χάριτος

ἡ πατρίς, τῆς πατρίδος

ὁ ὄρνις, τοῦ ὄρνιθος

2. –ης / -ητος

ὁ τάπης, τοῦ τάπητος

ὁ λέβης, τοῦ λέβητος

3. –ότης / -ότητος

ἡ ποιότης, τῆς ποιότητος

ἡ δεξιότης, τῆς δεξιότητος

4. –ύτης / – ύτητος

ἡ ταχύτης, τῆς ταχύτητος

ἡ βαρύτης, τῆς βαρύτητος

5. –ας / – αδος

ἡ ἀγελάς, τῆς ἀγελάδος

6. –υς, / – υδος

ἡ χλαμύς, τῆς χλαμύδος

7. –ως, / – ωτος

ὁ ἱδρώς, τοῦ ἱδρῶτος

ὁ ἔρως, τοῦ ἔρωτος

Από τα αφωνόληκτα της γ΄ κλίσης:

1) Τα περισσότερα αρσενικά και θηλυκά σχηματίζουν κανονικά την αιτιατική του ενικού με κατάληξη –α (τὸν κόρακ-α, τὴν πατρίδ-α) και την κλητ. του ενικού όμοια με την ονομαστική (ὦ κόραξ, ὦ πατρίς, ὦ ἱμάς, ὦ ὀδούς).

2) Τα βαρύτονα (όσα δεν τονίζονται στη λήγουσα) όμως οδοντικόληκτα σε –ις (γεν. –ιδος, -ιτος, -ιθος) σχηματίζουν την αιτιατ. του ενικού σε –ν και την κλητ. του ενικού όμοια με το θέμα (χωρίς το χαρακτήρα): τὴν χάρι-ν, τὴν ἔρι-ν, τὴν ὄρνι-ν· ὦ χάρι, ὦ ἔρι, ὦ ὄρνι (από αναλογία προς τα φωνηεντόληκτα: τὴν πόλιν, ὦ πόλι)· όμοια και μερικά οδοντικόληκτα βαρύτονα σε –ης ή –υς: (ὁ και) ἡ Πάρνης -ηθος, (τὸν και) τὴν Πάρνην, ὦ Πάρνη· ἡ κόρυς -υθος (= περικεφαλαία), τὴν κόρ-υν, ὦ κόρυ.

3) Τα βαρύτονα οδοντικόληκτα σε –ων (γεν. –οντος) και –ας (γεν. –αντος), το οξύτονο τυραννὶς (-ίδος) και το περισπώμενο (ὁ και) ἡ παῖς (από τὸ πάις, γεν. παιδὸς) σχηματίζουν την κλητ. του ενικού χωρίς κατάληξη (με αφαίρεση του οδοντ. χαρακτήρα): ὦ γέρον, ὦ γίγαν, ὦ Αἶαν, ὦ τυραννί, ὦ παῖ.

4) Τα ουδέτερα οδοντικόληκτα σε –μα (γεν. –ματος) είναι όλα ακατάληκτα: κτῆμα, σῶμα, στράτευμα · καταληκτικά είναι μόνο τα ουδέτ. φῶς (φῶτ-ς), γεν. φωτ-ός, δοτ. φωτ-ὶ  κτλ. και το ανώμαλο οὖς (οὖτ-ς), γεν. ὠτ-ὸς

Γενικά Χαρακτηριστικά

• Τα ημιφωνόληκτα τριτόκλιτα ουσιαστικά κατά το χαρακτήρα είναι:α) ενρινόληκτα (δηλ. με χαρακτήρα ν) {τριτόκλιτα με χαρακτήρα μ δεν υπάρχουν}β) υγρόληκτα (δηλ. με χαρακτήρα λ, ρ)γ) σιγμόληκτα (δηλ. με χαρακτήρα σ).

α) Μονόθεμα: καταληκτικά σε -ις (γεν. –ῖνος) και ακατάληκτα σε -αν (γεν.-ᾶνος), -ην (γεν. -ηνος) και -ων (γεν. -ωνος)

β) Διπλόθεμα: ακατάληκτα σε -ην (γεν. -ενος) και -ων (γεν. -ονος)

(θ. ποιμην-, ποιμεν-) (θ. ἡγεμων-, ἡγεμον-) (θ. γειτων-, γειτον-)

α) Μονόθεμα: ακατάληκτα σε -ηρ (γεν. -ηρος), -ωρ (γεν. -ωρος) και ουδέτερα σε -αρ (γεν. -αρος)

(θ. κλητηρ-)             (θ. ἰχωρ-)                (θ. νέκταρ )

1. Ο ἰχώρ= το αίμα που ρέει στις φλέβες των θεών· ορός αίματος· αίμα σάπιο· ύλη με πύο· δηλητήριο φιδιών.- 2. Έχει μόνο ενικό.

β) Διπλόθεμα: ακατάληκτα σε –ὴρ (γεν. -έρος) και -ωρ (γεν. -ορος)

(θ. ἀθηρ-, ἀθερ-) (θ. ῥητωρ-, ῥητορ-)

Κατά το όνομα ὁ ἀθὴρ (= η λεπτότατη άκρη στα στάχυα, αθέρας) κλίνονται τα ονόματα ὁ ἀὴρ και ὁ αἰθήρ, εύχρηστα μόνο στον ενικό.

1) Τα φωνήεντα  ι  και  α  εμπρός από το χαρακτήρα ν  των ονομάτων σε –ις (γεν. –ινος) και –αν (γεν. –ανος) είναι μακρόχρονα: τῆς ἀκτῖν-ος, τῆς Σαλαμῖν-ος· τοῦ Τιτᾶν-ος, τοῦ πελεκᾶν-ος.

2) Τα ενρινόληκτα και υγρόληκτα της γ΄ κλίσης σχηματίζουν κανονικά την κλητ. του ενικού όμοια με την ονομαστική του ενικού: ἡ ἀκτὶς – ὦ ἀκτίς· ὁ Τιτὰν – ὦ Τιτάν· ὁ Ἕλλην – ὦ Ἕλλην· ὁ ἡγεμὼν – ὦ ἡγεμών· ὁ ποιμὴν – ὦ ποιμήν· ὁ ἰχὼρ – ὦ ἰχώρ.

Αλλά τα βαρύτονα διπλόθεμα σε –ων (γεν. –ονος) και –ωρ (γεν. –ορος) σχηματίζουν την κλητ. του ενικού όμοια με το αδύνατο θέμα: ὁ γείτων – ὦ γεῖτον· ὁ δαίμων – ὦ δαῖμον· ὁ Ἰάσων – ὦ Ἰᾶσον· ὁ ῥήτωρ – ὦ ῥῆτορ

3) Ο χαρακτήρας  λ  και ρ  εμπρός από το σίγμα της κατάληξης παραμένει, ενώ ο χαρακτήρας ν  εμπρός από αυτό αποβάλλεται (χωρίς αντέκταση του προηγούμενου τυχόν βραχύχρονου φωνήεντος): ὁ ἅλ-ς, τοῖς ἁλ-σί, (ὁ ῥήτωρ) τοῖς ῥήτορ-σι· αλλά:ἡ (ἀκτίν-ς) ἀκτίς, ταῖς (ἀκτῖν-σι) ἀκτῖσι· τοῖς (ἡγεμόν-σι) ἡγεμόσι)

γ) Συγκοπτόμενα διπλόθεμα: ακατάληκτα σε -ηρ (γεν. -ρος)

Από τα υγρόληκτα ουσιαστικά της γ΄ κλίσης τα διπλόθεμα ὁ πατήρ, ἡ μήτηρ, ἡ θυγάτηρ, ἡ γαστὴρ (= κοιλιά), ἡ Δημήτηρ και ὁ ἀνὴρ συγκόπτουν (δηλ. αποβάλλουν) σε ορισμένες πτώσεις το  ε  του αδύνατου θέματος και γι’ αυτό λέγονται συγκοπτόμενα

(θ. πατήρ-, πάτερ-)     (θ. ἀνηρ-, ἀνερ-) (θ. Δημητηρ-, Δημητερ-)

Από τα συγκοπτόμενα υγρόληκτα της γ΄ κλίσης:

1) Τα ονόματα ὁ πατήρ, ἡ μήτηρ, ἡ θυγάτηρ και ἡ γαστὴρ συγκόπτουν, δηλ. χάνουν, το  ε  του θέματος στη γεν. και δοτ, του ενικού και στη δοτ. του πληθυντικού· το όνομα ἡ Δημήτηρ στις πλάγιες πτώσεις του ενικού, και το όνομα ὁ ἀνὴρ στις πλάγιες πτώσεις του ενικού και σε όλες τις πτώσεις του πληθυντικού, στις οποίες εμπρός από το χαρακτήρα αναπτύσσεται το σύμφωνο δ  για να διευκολυνθεί η προφορά (θ. ἀνερ- ἀνρ- ἀνδρ-)·

2) τα ονόματα πατήρ, μήτηρ, θυγάτηρ και γαστὴρ στη γεν. και δοτ. του ενικού τονίζονται στη λήγουσα (πατρός, πατρὶ – μητρός, μητρὶ κτλ.)· το όνομα ἀνὴρ τονίζεται στη λήγουσα στη γενική και δοτ. του ενικού και στη γεν. του πληθ. (ἀνδρός, ἀνδρὶ – ἀνδρῶν)· το όνομα Δημήτηρ τονίζεται στην προπαραλήγουσα σε όλες τις πτώσεις του ενικού, εκτός από την ονομαστική.

Τα συγκοπτόμενα ονόματα:

1) σχηματίζουν την κλητ. του ενικού όμοια με το αδύνατο θέμα και τονίζονται σ’ αυτήν επάνω στην αρχική συλλαβή: ὦ πάτερ, ὦ θύγατερ, ὦ Δήμητερ κτλ.· μόνο το όνομα γαστὴρ σχηματίζει την κλητ. του ενικού όμοια με την ονομαστική: ὦ γαστήρ·

2) στη δοτ. του πληθ. ανάμεσα από το συγκομμένο θέμα και την κατάληξη, για να διευκολυνθεί η προφορά, παίρνουν ένα βραχύχρονο α που τονίζεται: πατρ-ά-σι(ν), ἀνδρ-ά-σι(ν)·

Σημείωση: Το όνομα ὁ σωτήρ (τοῦ σωτῆρος) σχηματίζει την κλητική ενικού ὦ σῶτερ και το όνομα ὁ ἀστήρ (τοῦ ἀστέρος) σχηματίζει τη δοτική πληθυντικού τοῖς ἀστράσι(ν) κατά τα συγκοπτόμενα.

1. –αν / -ᾶνος

ὁ μεγιστάν, τοῦ μεγιστᾶνος

2. –ίς, / –ινος

ἡ ἀκτίς, τῆς ἀκτῖνος

3. – ην, / –ηνος

ὁ σωλήν, τοῦ σωλῆνος

4. –ην, / –ενος

ὁ λιμήν, τοῦ λιμένος

ὁ αὐχήν, τοῦ αὐχένος

5. –ων, / –ῶνος

ὁ αγών, τοῦ αγῶνος

ὁ αιών, τοῦ αἰῶνος

6. –ων, / –όνος

ἡ ἀηδών, τῆς ἀηδόνος

ἡ εἰκών, τῆς εἰκόνος

1. –ήρ / -ῆρος

ὁ κρατήρ, τοῦ κρατῆρος

ὁ σωτήρ, τοῦ σωτῆρος

2. –ήρ / –έρος

ὁ ἀήρ, τοῦ ἀέρος

ὁ ἀστήρ, τοῦ αστέρος

3. –ωρ / –ωρος

ὁ ἰχώρ, τοῦ ἰχῶρος

4. –ωρ / –ορος

ὁ πράκτωρ, τοῦ πράκτορος

ὁ αὐτοκράτωρ, τοῦ αὐτοκράτορος

5. –είρ / –ειρός

ἡ χείρ, τῆς χειρός

α) Αρσενικά ακατάληκτα σε -ης (γεν. -ους) ή -κλῆς (γεν. -κλέους)

(θ. Σωκρατεσ-, Περικλεεσ)

Κατά το Σωκράτης κλίνονται: Ἀριστομένης, Ἀριστοτέλης, Ἀριστοφάνης, Δημοσθένης, Διογένης, Διομήδης, Ἱπποκράτης, Ἰσοκράτης, Ἰφικράτης, Πολυκράτης, Πολυνείκης, Πραξιτέλης – Ἀστυάγης, Τισσαφέρνης, Κυαξάρης κ.ά.

Κατά το Περικλῆς κλίνονται: Ἀγαθοκλῆς, Ἡρακλῆς, Θεμιστοκλῆς, Ἱεροκλῆς, Προκλῆς, Σοφοκλῆς κ.ά.

Τα αρσενικά σιγμόληκτα σε –ης (γεν. –ους) και –κλῆς (γεν.-κλέους) είναι όλα κύρια ονόματα και:

1) έχουν θέμα σε –εσ: Σωκρατεσ-, Περικλεεσ-·

2) στην ονομαστική του ενικού δεν παίρνουν κατάληξη και εκτείνουν το βραχύχρονο φωνήεν ε του θέματος σε η: Σωκράτης, Περικλέης, και με συναίρεση Περικλῆς·

3) στις πλάγιες πτώσεις του ενικού αποβάλλουν το χαρακτήρα σ ανάμεσα στα δύο φωνήεντα και έπειτα συναιρούν τα δύο αυτά φωνήεντα: τοῦ Σωκράτεσ-ος, Σωκράτε-ος, Σωκράτους· τῷ Σωκράτεσ-ι, Σωκράτε-ι, Σωκράτει· τον Σωκράτεσ-α, Σωκράτε-α, Σωκράτη· τοῦ Περικλέεσ-ος, Περικλέε–ος, Περικλέους· τῷ Περικλέεσ-ι, Περικλέε-ι, Περικλέει (και με δεύτερη συναίρεση=) Περικλεῖ· τὸν Περικλέεσ-α, Περικλέε-ᾱ, Περικλέᾱ και σπάν. Περικλῆ·

4) στην κλητ. του ενικού δεν παίρνουν κατάληξη και ανεβάζουν τον τόνο: ὦ Σώκρατες, ὦ Περίκλεις (με συναίρεση από το Περίκλεες)·

5) όσα λήγουν σε –κλῆς συναιρούν το ε της συλλαβής κλε-, όταν ύστερα από αυτό ακολουθεί η ή ε ή ει: (Περικλέης) Περικλῆς, (Περίκλεες) Περίκλεις, (Περικλέει) Περικλεῖ·

6) κανονικά έχουν μόνο ενικό αριθμό· όταν όμως χρησιμοποιούνται στον πληθ. σχηματίζονται τα σε –ης (γεν. –ους) κατά την α΄ κλίση (οἱ Σωκράται κτλ.) και τα σε –κλῆς (γεν. –κλέους) κατά την γ΄ κλίση (οἱ Περικλέ-ες = Περικλεῖς κτλ.).

β) θηλυκά ακατάληκτα σε –ὼς (γεν. -οῦς)

(θ. αἰδωσ-, αἰδοσ-)

Ενικός αριθμός

Κατά το όνομα ἡ αἰδὼς (= ντροπή) κλίνεται και το ποιητ. ἡ ἠὼς (= αυγή) και ως κύρ. όν. ἡ Ἠὼς (= θεά της αυγής). Αυτά έχουν μόνο ενικό.

 γ) Ουδέτερα ακατάληκτα σε -ος (γεν. -ους)

(θ. βελοσ– βελεσ- και ἐδαφοσ-, ἐδαφεσ-)

Κατά τὸ βέλος κλίνονται πολλά δισύλλαβα: ἔθνος, εὖρος (= πλάτος), ζεῦγος, ἦθος, κέρδος, ξίφος, πλῆθος, σκεῦος, τέλος κ.ά. (βλ. πίν. § 138), καθώς και το κύρ. όν. τὰ Τέμπη στον πληθυντικό.

Κατά τὸ ἔδαφος κλίνονται τα τρισύλλαβα: μέγεθος, στέλεχος, τέμενος (επίσημος ή ιερός χώρος, ναός), τέναγος (= άβαθα νερά, βάλτος) κ.ά.

Τα ουδέτερα σιγμόληκτα σε –ος (γεν. –ους):

1) έχουν αρχικό θέμα σε –εσ: βελεσ-, ἐδαφεσ- ·

2) σχηματίζουν την ονομαστ., αιτιατική και κλητ. του ενικού χωρίς κατάληξη, αλλά στις πτώσεις αυτές το φωνήεν ε που είναι πριν από το χαρακτήρα το τρέπουν σε –ο: βελεσ- = βέλος, ἐδαφεσ- = ἔδαφος·

3) με το αρχικό θέμα σε –εσ  σχηματίζουν τη γεν. και δοτ. του ενικού και όλες τις πτώσεις του πληθυντ. Αποβάλλουν όμως σ’ αυτές το χαρακτήρα  σ  ανάμεσα στα δύο φωνήεντα και έπειτα συναιρούν τα φωνήεντα αυτά, δηλ. το ε+ο σε ου (βέλε-ος = βέλους), το ε+ι σε ει (τῷ βέλε-ι = βέλει), το ε+ε σε ει (δυϊκ. τὼ βέλε-ε = βέλει), το ε+οι σε οι, το ε+ω σε ω (τῶν βελέων = βελῶν) και το ε+α κανονικά σε η (τὰ βέλε-α = βέλη)· αν όμως πριν από το ε προηγείται άλλο ε, τότε συναιρούν το ε+α σε ᾱ: τὰ χρέε-α=χρέᾱ, τὰ κλέε-α-κλέᾱ·

4) στη δοτ. πληθ. όπου βρίσκονται δύο σ (βέλεσ-σι) τα απλοποιούν σε ένα: βέλεσι.

δ) Ουδέτερα ακατάληκτα σε -ας (γεν. -ως ή -ατος)

(θ. κρεασ-)                                         (θ. περασ-, περατ-)

Ενικός αριθμός

Σιγμόληκτα ουδέτερα σε –ας είναι έξι: κρέας, γέρας (= βραβείο), γῆρας, πέρας, τέρας, κέρας. Από αυτά:

1) μόνο τα ονόμ. κρέας, γέρας, γῆρας έχουν θέμα παντού καθαρά σιγμόληκτο σε –ασ· αυτά αποβάλλουν το σ  ανάμεσα σε δύο φωνήεντα και έπειτα συναιρούν τα δύο αυτά φωνήεντα: τοῦ (κρέασ-ος, κρέα-ος) κρέως· τῷ (κρέασ-ι, κρέα-ϊ) κρέᾳ  κτλ.

2) το όνομα πέρας σχηματίζει την ονομ., αιτ. και κλητ. του ενικού από σιγμόληκτο θέμα σε –ας, χωρίς κατάληξη, και τις άλλες πτώσεις από θέμα σε   –ατ, ως οδοντικόληκτο: τοῦ πέρατ-ος, τῷ πέρατ-ι, τὰ πέρατ-α, τῶν περάτ-ων κτλ. (όπως τὸ σῶμα, τοῦ σώματ-ος κτλ.)·

3) το όνομα τέρας σχηματίζει τον ενικό κατά το πέρας: τὸ τέρας, τοῦ τέρατ-ος κτλ.

4) το όνομα κέρας σε όλους τους αριθμούς και το όνομα τέρας στον πληθυντικό και δυϊκό σχηματίζονται και κατά τους δύο τρόπους, δηλ. και ως σιγμόληκτα (κατά το κρέας) και ως οδοντικόληκτα (κατά το πέρας): τὸ κέρας, τοῦ κέρως και κέρατος, τῷ κέρα και κέρατι κτλ. – πληθ. τὰ κέρα και κέρατ-α, τῶν κερῶν και κεράτ-ων κτλ (τὸ τέρας) πληθ. τὰ τέρα και τέρατ-α κτλ.

5) το όνομα γῆρας έχει μόνο ενικό αριθμό.

Για να μεταβείτε σε άλλες Ενότητες Γραμματικής, επιλέξτε την αντίστοιχη ενότητα από τον παρακάτω πίνακα:

Η Ομάδα του filologika.gr

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν τα Φιλολογικά μαθήματα ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.