Γ Κλίση Αρχαία Συμφωνόληκτα: Θεωρία και Ασκήσεις

Γ Κλίση Αρχαία Συμφωνόληκτα

ΜΟΙΡΑΣΟΥ ΤΟ:

Ουσιαστικά Γ΄ Κλίσης

Γενικά Χαρακτηριστικά

  • Τα συμφωνόληκτα τριτόκλιτα ουσιαστικά υποδιαιρούνται:
    α) σε αφωνόληκτα (δηλ. με χαρακτήρα άφωνο): κόραξ, κόρακ-ος· ραψ, ραβος· τάπης, τάπητ-ος·
    β) σε ημιφωνόληκτα (δηλ. με χαρακτήρα ημίφωνο): σωλήν, σωλν-ος· κλητήρ, κλητρ-ος.

Αφωνόληκτα ουσιαστικά

α) Ουρανικόληκτα καταληκτικά μονόθεμα

(θ. κορακ-) (θ. πτερυγ-) (θ. ὀνυχ-)
Ενικός αριθμός
ον. κόραξ (κ-ς) πτέρυξ (γ-ς) ὄνυξ (χ-ς)
γεν. τοῦ κόρακ-ος τῆς πτέρυγ-ος τοῦ ὄνυχ-ος
δοτ. τῷ κόρακ-ι τῇ πτέρυγ-ι τῷ ὄνυχ-ι
αιτ. τὸν κόρακ-α τὴν πτέρυγ-α τὸν ὄνυχ-α
κλ. (ὦ) κόραξ (κ-ς) (ὦ) πτέρυξ (γ-ς) (ὦ) ὄνυξ (χ-ς)
 

Πληθυντικός αριθμός

ον. οἱ κόρακ-ες αἱ πτέρυγ-ες οἱ ὄνυχ-ες
γεν. τῶν κοράκ-ων τῶν πτερύγ-ων τῶν ὀνύχ-ων
δοτ. τοῖς κόραξι(κ-σι) ταῖς πτέρυξι (γ-σι) τοῖς ὄνυξι (χ-σι)
αιτ. τοὺς κόρακ-ας τὰς πτέρυγ-ας τοὺς ὄνυχ-ας
κλ. (ὦ) κόρακ-ες (ὦ) πτέρυγ-ες (ὦ) ὄνυχ-ες

β) Χειλικόληκτα καταληκτικά μονόθεμα

(θ. γπ-) (θ. ραβ-) (θ. γπ-) (θ. ραβ-)
 

Ενικός αριθμός

 

Πληθυντικός αριθμός

ον. γψ (π-ς) ραψ (β-ς) ο γπ-ες ραβ-ες
γεν. τοῦ γυπ-ς Ἄραβ-ος τῶν γυπ-ν Ἀράβ-ων
δοτ. τῷ γυπ- Ἄραβ-ι τοῖς γυψ (π-σὶ) Ἄραψι (β-σι)
αιτ. τὸν γῦπ-α Ἄραβ-α τοὺς γῦπ-ας Ἄραβ-ας
κλ. (ὦ) γὺψ (π-ς) Ἄραψ (β-ς) (ὦ) γῦπ-ες Ἄραβ-ες

γ) Οδοντικόληκτα καταληκτικά μονόθεμα με χαρακτήρα απλό οδοντικό τ ή δ ή θ

(θ. ταπητ-) (θ. πατριδ-) (θ. ὀρνιθ-)
 

Ενικός αριθμός

ον. τάπης (τ-ς) πατρὶς (δ-ς) ὄρνις (θ-ς)
γεν. τοῦ τάπητ-ος τῆς πατρίδ-ος τοῦ ὄρνιθ-ος
δοτ. τῷ τάπητ-ι τῇ πατρίδ-ι τῷ ὄρνιθ-ι
αιτ. τὸν τάπητ-α τὴν πατρίδ-α τὸν ρνιν
κλ. (ὦ) τάπης (τ-ς) (ὦ) πατρὶς (ὦ) ρνι
 

Πληθυντικός αριθμός

ον. οἱ τάπητ-ες αἱ πατρίδ-ες οἱ ὄρνιθ-ες
γεν. τῶν ταπήτ-ων τῶν πατρίδ-ων τῶν ὀρνίθ-ων
δοτ. τοῖς τάπησι (τ-σι) ταῖς πατρίσι (δ-σι) τοῖς ὄρνισι (θ-σι)
αιτ. τοὺς τάπητ-ας τὰς πατρίδ-ας τοὺς ὄρνιθ-ας
κλ. (ὦ) τάπητ-ες (ὦ) πατρίδ-ες (ὦ) ὄρνιθ-ες

δ) Οδοντικόληκτα καταληκτικά μονόθεμα με θέμα σε -ντ  (ον. -ας, γεν. -αντος και ον. -ους, γεν. -οντος)

(θ. ἱμᾰντ-) (θ. γιγαντ-) (θ. ὀδοντ-)
Ενικός αριθμός
ον. ἱμὰς (ντ-ς) γίγας (ντ-ς) δος (ὀδόντ-ς)
γεν. τοῦ ἱμάντ-ος γίγαντ-ος ὀδόντ-ος
δοτ. τῷ ἱμάντ-ι γίγαντ-ι ὀδόντ-ι
αιτ. τὸν ἱμάντ-α γίγαντ-α ὀδόντ-α
κλ. (ὦ) ἱμὰς γίγαν δος (ὀδόντ-ς)
 

Πληθυντικός αριθμός

ον. οἱ ἱμάντ-ες γίγαντ-ες ὀδόντ-ες
γεν. τῶν ἱμάντ-ων γιγάντ-ων ὀδόντ-ων
δοτ. τοῖς μσι (ᾰντ-σι) γίγασι (αντ-σι) δοσι (ὀδόντ-σι)
αιτ. τοὺς ἱμάντ-ας γίγαντ-ας ὀδόντ-ας
κλ. (ὦ) ἱμάντ-ες γίγαντ-ες ὀδόντ-ες

Κατά το μς κλίνεται  νδριάς.

Κατά το γίγας κλίνονται  δάμας, λέφας, Αας, Κάλχας κ.ά., καθώς και το συνηρημένο (λλάεντ-ς = λλάεις) λλς, γεν. το (λλάεντ-ος) λλντος κτλ.

Κατά το δος κλίνεται και το συνηρημένο (πλακόεντ-ς = πλακόεις) πλακος, γεν. το (πλακόεντος) πλακοντος κτλ.· έτσι και Σελινος (Σελινοντος), Τραπεζος (Τραπεζοντος), Φλιος (Φλιοντος) κ.ά.

ε) Οδοντικόληκτα ακατάληκτα διπλόθεμα με θέμα σε -ντ (ον. -ων, γεν. -οντος)

(θ. γεροντ-)

Ενικός Πληθυντικός
ον. γέρων οἱ γέροντ-ες
γεν. τοῦ γέροντ-ος τῶν γερόντ-ων
δοτ. τῷ γέροντ-ι τοῖς γέρουσι (γέροντ-σι)
αιτ. τὸν γέροντ-α τοὺς γέροντ-ας
κλ. (ὦ) γέρον (ὦ) γέροντ-ες

Κατά το γέρων κλίνονται:  δράκων, θεράπων, λέων, τένων (= νεύρο),  Κρέων κ.ά., καθώς και μερικά συνηρημένα κύρια ονόματα:  (Ξενοφάοντ-, Ξενοφάωντ-) Ξενοφν, το (Ξενοφάοντ-ος) Ξενοφντος, τ (Ξενοφάοντ-ι) Ξενοφντι κτλ. Έτσι και  ντιφν, Κλεοφν, Κτησιφν (όν. προσώπων),  Κτησιφν (όν. πόλης) κ.ά.

ζ) Οδοντικόληκτα ουδέτερα ακατάληκτα μονόθεμα σε -α (γεν. -ατος)

(θ. κτηματ-)

Ενικός Πληθυντικός
ον. τὸ κτῆμα τὰ κτήματ-α
γεν. τοῦ κτήματ-ος τῶν κτημάτ-ων
δοτ. τῷ κτήματ-ι τοῖς κτήμασι (ατ-σι)
αιτ. τὸ κτῆμα τὰ κτήματ-α
κλ. (ὦ) κτῆμα (ὦ) κτήματ-α

Καταλήξεις οδοντικόληκτων ουσιαστικών

  1. –ις (-ιτος/ -ιδος/ -ιθος)

ἡ χάρις, τῆς χάριτος

ἡ πατρίς, τῆς πατρίδος

ὁ ὄρνις, τοῦ ὄρνιθος

  1. –ης / -ητος

ὁ τάπης, τοῦ τάπητος

ὁ λέβης, τοῦ λέβητος

  1. ότης / -ότητος

ἡ ποιότης, τῆς ποιότητος

ἡ δεξιότης, τῆς δεξιότητος

  1. ύτης / ύτητος

ἡ ταχύτης, τῆς ταχύτητος

ἡ βαρύτης, τῆς βαρύτητος

  1. ας / αδος

ἡ ἀγελάς, τῆς ἀγελάδος

  1. υς, / υδος

ἡ χλαμύς, τῆς χλαμύδος

  1. ως, / ωτος

ὁ ἱδρώς, τοῦ ἱδρῶτος

ὁ ἔρως, τοῦ ἔρωτος

Παρατηρήσεις στα αφωνόληκτα της γ΄ κλίσης

Από τα αφωνόληκτα της γ΄ κλίσης:

1) Τα περισσότερα αρσενικά και θηλυκά σχηματίζουν κανονικά την αιτιατική του ενικού με κατάληξη –α ν κόρακ-α, τν πατρίδ-α) και την κλητ. του ενικού όμοια με την ονομαστική ( κόραξ, πατρίς, μάς, δούς).

2) Τα βαρύτονα (όσα δεν τονίζονται στη λήγουσα) όμως οδοντικόληκτα σε –ις (γεν. –ιδος, -ιτος, -ιθος) σχηματίζουν την αιτιατ. του ενικού σε –ν και την κλητ. του ενικού όμοια με το θέμα (χωρίς το χαρακτήρα): τν χάρι-ν, τν ρι-ν, τν ρνι-ν· χάρι, ρι, ρνι (από αναλογία προς τα φωνηεντόληκτα: τν πόλιν, πόλι)· όμοια και μερικά οδοντικόληκτα βαρύτονα σε –ης ή –υς: ( και)  Πάρνης -ηθος, (τν και) τν Πάρνην, Πάρνη· κόρυς -υθος (= περικεφαλαία), τν κόρ-υν, κόρυ.

3) Τα βαρύτονα οδοντικόληκτα σε –ων (γεν. –οντος) και –ας (γεν. –αντος), το οξύτονο τυραννς (-ίδος) και το περισπώμενο ( και)  πας (από τ πάις, γεν. παιδς) σχηματίζουν την κλητ. του ενικού χωρίς κατάληξη (με αφαίρεση του οδοντ. χαρακτήρα):  γέρον,  γίγαν,  Ααν, τυραννί, πα.

4) Τα ουδέτερα οδοντικόληκτα σε –μα (γεν. –ματος) είναι όλα ακατάληκτα: κτῆμα, σῶμα, στράτευμα · καταληκτικά είναι μόνο τα ουδέτ. φῶς (φῶτ-ς), γεν. φωτ-ός, δοτ. φωτ-  κτλ. και το ανώμαλο οὖς (οὖτ-ς), γεν. ὠτ-ὸς

Ημιφωνόληκτα ουσιαστικά

Γενικά Χαρακτηριστικά

  • Τα ημιφωνόληκτα τριτόκλιτα ουσιαστικά κατά το χαρακτήρα είναι:α) ενρινόληκτα (δηλ. με χαρακτήρα ν) {τριτόκλιτα με χαρακτήρα μ δεν υπάρχουν}β) υγρόληκτα (δηλ. με χαρακτήρα λ, ρ)γ) σιγμόληκτα (δηλ. με χαρακτήρα σ).

I. Ενρινόληκτα (χαρακτ. ν)

α) Μονόθεμα: καταληκτικά σε -ις (γεν. –νος) και ακατάληκτα σε -αν (γεν.-νος), -ην (γεν. -ηνος) και -ων (γεν. -ωνος)

(θ. κτιν-) (θ. Τιταν-) (θ. λλην-) (θ. χειμων-)
Ενικός αριθμός
ον. ἀκτὶς Τιτὰν Ἕλλην χειμὼν
γεν. τῆς ἀκτῖν-ος τοῦ Τιτᾶν-ος Ἕλλην-ος χειμῶν-ος
δοτ. τῇ ἀκτῖν-ι τῷ Τιτᾶν-ι Ἕλλην-ι χειμῶν-ι
αιτ. τὴν ἀκτῖν-α τὸν Τιτᾶν-α Ἕλλην-α χειμῶν-α
κλ. (ὦ) ἀκτὶς (ὦ) Τιτὰν Ἕλλην χειμὼν
 

Πληθυντικός αριθμός

ον. αἱ ἀκτῖν-ες oἱ Τιτᾶν-ες Ἕλλην-ες χειμῶν-ες
γεν. τῶν ἀκτίν-ων τῶν Τιτάν-ων Ἑλλήν-ων χειμών-ων
δοτ. ταῖς ἀκτῖ-σι(ν) τοῖς Τιτᾶ-σι(ν Ἕλλη-σι(ν) χειμῶ-σι(ν)
αιτ. τὰς ἀκτῖν-ας τοὺς Τιτᾶν-ας Ἕλληνας χειμῶν-ας
κλ. (ὦ) ἀκτῖν-ες (ὦ) Τιτᾶν-ες Ἕλλην-ες χειμῶν-ες

β) Διπλόθεμα: ακατάληκτα σε -ην (γεν. -ενος) και -ων (γεν. -ονος)

. ποιμην-, ποιμεν-) (θ. γεμων-, γεμον-) (θ. γειτων-, γειτον-)

Ενικός αριθμός
ον. ποιμὴν ἡγεμὼν γείτων
γεν. τοῦ ποιμέν-ος ἡγεμόν-ος γείτον-ος
δοτ. τῷ ποιμέν-ι ἡγεμόν-ι γείτον-ι
αιτ. τὸν ποιμέν-α ἡγεμόν-α γείτον-α
κλ. (ὦ) ποιμὴν ἡγεμὼν γεῖτον
 

Πληθυντικός αριθμός

ον. oἱ ποιμέν-ες ἡγεμόν-ες γείτον-ες
γεν. τῶν ποιμέν-ων ἡγεμόν-ων γειτόν-ων
δοτ. τοῖς ποιμέ-σι(ν) ἡγεμό-σι(ν) γείτο-σι(ν)
αιτ. τοὺς ποιμέν-ας ἡγεμόν-ας γείτον-ας
κλ. (ὦ) ποιμέν-ες ἡγεμόν-ες γείτον-ες

ΙΙ. Υγρόληκτα (χαρακτ. λ, ρ)

α) Μονόθεμα: ακατάληκτα σε -ηρ (γεν. -ηρος), -ωρ (γεν. -ωρος) και ουδέτερα σε -αρ (γεν. -αρος)

(θ. κλητηρ-)             (θ. χωρ-)                (θ. νέκταρ )

Ενικός αριθμός
ον. κλητὴρ ἰχὼρ1 τὸ νέκταρ2
γεν. τοῦ κλητῆρ-ος ἰχῶρ-ος τοῦ νέκταρ-ος
δοτ. τῷ κλητῆρ-ι ἰχῶρ-ι τῷ νέκταρ-ι
αιτ. τὸν κλητῆρ-α ἰχῶρ-α τὸ νέκταρ
κλ. (ὦ) κλητὴρ ἰχὼρ (ὦ) νέκταρ
 

Πληθυντικός αριθμός

ον. oἱ κλητῆρ-ες ἰχῶρ-ες
γεν. τῶν κλητήρ-ων ἰχώρ-ων
δοτ. τοῖς κλητῆρ-σι(ν) ἰχῶρ-σι(ν)
αιτ. τοὺς κλητῆρ-ας ἰχῶρ-ας
κλ. (ὦ) κλητῆρ-ες ἰχῶρ-ες

 

  1. Ο χώρ= το αίμα που ρέει στις φλέβες των θεών· ορός αίματος· αίμα σάπιο· ύλη με πύο· δηλητήριο φιδιών.- 2. Έχει μόνο ενικό.

β) Διπλόθεμα: ακατάληκτα σε –ρ (γεν. -έρος) και -ωρ (γεν. -ορος)

(θ. θηρ-, θερ-) (θ. ητωρ-, ητορ-)

Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός
ον. ἀθὴρ ῥήτωρ oἱ ἀθέρ-ες ῥήτορ-ες
γεν. τοῦ ἀθέρ-ος ῥήτορ-ος τῶν ἀθέρ-ων ῥητόρ-ων
δοτ. τῷ ἀθέρ-ι ῥήτορ-ι τοῖς ἀθέρ-σι(ν) ῥήτορ-σι(ν)
αιτ. τὸν ἀθέρ-α ῥήτορ-α τοὺς ἀθέρ-ας ῥήτορ-ας
κλ. (ὦ) ἀθὴρ ῥῆτορ (ὦ) ἀθέρ-ες ῥήτορ-ες

 

Κατά το όνομα  θρ (= η λεπτότατη άκρη στα στάχυα, αθέρας) κλίνονται τα ονόματα  ἀὴρ και  αἰθήρ, εύχρηστα μόνο στον ενικό.

Παρατηρήσεις στα ενρινόληκτα και υγρόληκτα της γ΄ κλίσης

1) Τα φωνήεντα  ι  και  α  εμπρός από το χαρακτήρα ν  των ονομάτων σε –ις (γεν. –ινος) και –αν (γεν. –ανος) είναι μακρόχρονα: τς κτν-ος, τς Σαλαμν-ος· το Τιτν-ος, το πελεκν-ος.

2) Τα ενρινόληκτα και υγρόληκτα της γ΄ κλίσης σχηματίζουν κανονικά την κλητ. του ενικού όμοια με την ονομαστική του ενικού:  κτς – κτίς· Τιτν – Τιτάν· λλην – λλην· γεμν – γεμών· ποιμν – ποιμήν· χρ – χώρ.

Αλλά τα βαρύτονα διπλόθεμα σε –ων (γεν. –ονος) και –ωρ (γεν. –ορος) σχηματίζουν την κλητ. του ενικού όμοια με το αδύνατο θέμα:  γείτων – γετον· δαίμων – δαμον· άσων – Ἰᾶσον· ήτωρ – ῥῆτορ

3) Ο χαρακτήρας  λ  και ρ  εμπρός από το σίγμα της κατάληξης παραμένει, ενώ ο χαρακτήρας ν  εμπρός από αυτό αποβάλλεται (χωρίς αντέκταση του προηγούμενου τυχόν βραχύχρονου φωνήεντος):  λ-ς, τος λ-σί, ( ήτωρ) τος ήτορ-σι· αλλά: (κτίν-ς) κτίς, τας (κτν-σι) κτσι· τος (γεμόν-σι) γεμόσι)

γ) Συγκοπτόμενα διπλόθεμα: ακατάληκτα σε -ηρ (γεν. -ρος)

Από τα υγρόληκτα ουσιαστικά της γ΄ κλίσης τα διπλόθεμα  πατήρ,  μήτηρ, θυγάτηρ, γαστρ (= κοιλιά),  Δημήτηρ και  νρ συγκόπτουν (δηλ. αποβάλλουν) σε ορισμένες πτώσεις το  ε  του αδύνατου θέματος και γι’ αυτό λέγονται συγκοπτόμενα

(θ. πατήρ-, πάτερ-)     (θ. νηρ-, νερ-) (θ. Δημητηρ-, Δημητερ-)

Ενικός αριθμός
ον. πατὴρ ἀνὴρ Δημήτηρ
γεν. τοῦ πατρ-ὸς ἀνδρ-ὸς τῆς Δήμητρ-ος
δοτ. τῷ πατρ-ὶ ἀνδρ-ὶ τῇ Δήμητρ
αιτ. τὸν πατέρ-α ἄνδρ-α τὴν Δήμητρ
κλ. (ὦ) πάτερ ἄνερ (ὦ) Δήμητερ
 

Πληθυντικός αριθμός

ον. oἱ πατέρ-ες ἄνδρ-ες
γεν. τῶν πατέρ-ων ἀνδρ-ῶν
δοτ. τοῖς πατρ-ά-σι(ν) ἀνδρ-ά-σι(ν)
αιτ. τοὺς πατέρ-ας ἄνδρ-ας
κλ. (ὦ) πατέρ-ες ἄνδρ-ες

Παρατηρήσεις

Από τα συγκοπτόμενα υγρόληκτα της γ΄ κλίσης:

1) Τα ονόματα ὁ πατήρ, ἡ μήτηρ, ἡ θυγάτηρ και ἡ γαστὴρ συγκόπτουν, δηλ. χάνουν, το  ε  του θέματος στη γεν. και δοτ, του ενικού και στη δοτ. του πληθυντικού· το όνομα  Δημήτηρ στις πλάγιες πτώσεις του ενικού, και το όνομα ὁ ἀνὴρ στις πλάγιες πτώσεις του ενικού και σε όλες τις πτώσεις του πληθυντικού, στις οποίες εμπρός από το χαρακτήρα αναπτύσσεται το σύμφωνο δ  για να διευκολυνθεί η προφορά (θ. νερ- νρ- νδρ-)·

2) τα ονόματα πατήρ, μήτηρ, θυγάτηρ και γαστρ στη γεν. και δοτ. του ενικού τονίζονται στη λήγουσα (πατρός, πατρ – μητρός, μητρ κτλ.)· το όνομα νρ τονίζεται στη λήγουσα στη γενική και δοτ. του ενικού και στη γεν. του πληθ. (νδρός, νδρνδρν)· το όνομα Δημήτηρ τονίζεται στην προπαραλήγουσα σε όλες τις πτώσεις του ενικού, εκτός από την ονομαστική.

Τα συγκοπτόμενα ονόματα:

1) σχηματίζουν την κλητ. του ενικού όμοια με το αδύνατο θέμα και τονίζονται σ’ αυτήν επάνω στην αρχική συλλαβή:  πάτερ, θύγατερ, Δήμητερ κτλ.· μόνο το όνομα γαστρ σχηματίζει την κλητ. του ενικού όμοια με την ονομαστική:  γαστήρ·

2) στη δοτ. του πληθ. ανάμεσα από το συγκομμένο θέμα και την κατάληξη, για να διευκολυνθεί η προφορά, παίρνουν ένα βραχύχρονο α που τονίζεται: πατρ-ά-σι(ν), νδρ-ά-σι(ν)·

 

Σημείωση: Το όνομα ὁ σωτήρ (τοῦ σωτῆρος) σχηματίζει την κλητική ενικού ὦ σῶτερ και το όνομα ὁ ἀστήρ (τοῦ ἀστέρος) σχηματίζει τη δοτική πληθυντικού τοῖς ἀστράσι(ν) κατά τα συγκοπτόμενα.

Καταλήξεις ενρινόληκτων ουσιαστικών

  1. –αν / -ᾶνος

ὁ μεγιστάν, τοῦ μεγιστᾶνος

  1. –ίς, / ινος

ἡ ἀκτίς, τῆς ἀκτῖνος

  1. ην, / ηνος

ὁ σωλήν, τοῦ σωλῆνος

  1. ην, / ενος

ὁ λιμήν, τοῦ λιμένος

ὁ αὐχήν, τοῦ αὐχένος

  1. ων, / ῶνος

ὁ αγών, τοῦ αγῶνος

ὁ αιών, τοῦ αἰῶνος

  1. ων, / όνος

ἡ ἀηδών, τῆς ἀηδόνος

ἡ εἰκών, τῆς εἰκόνος

Καταλήξεις υγρόληκτων ουσιαστικών

  1. ήρ / -ῆρος

ὁ κρατήρ, τοῦ κρατῆρος

ὁ σωτήρ, τοῦ σωτῆρος

  1. ήρ / έρος

ὁ ἀήρ, τοῦ ἀέρος

ὁ ἀστήρ, τοῦ αστέρος

  1. ωρ / –ωρος

ὁ ἰχώρ, τοῦ ἰχῶρος

  1. ωρ / ορος

ὁ πράκτωρ, τοῦ πράκτορος

ὁ αὐτοκράτωρ, τοῦ αὐτοκράτορος

  1. είρ / ειρός

ἡ χείρ, τῆς χειρός

ΙΙΙ. Σιγμόληκτα (χαρακτήρας σ)

α) Αρσενικά ακατάληκτα σε -ης (γεν. -ους) ή -κλς (γεν. -κλέους)

(θ. Σωκρατεσ-, Περικλεεσ)

Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός
ον. Σωκράτης Περικλῆς oἱ Σωκράται Περικλεῖς
γεν. τοῦ Σωκράτους Περικλέους τῶν Σωκρατῶν Περικλέων
δοτ. τῷ Σωκράτει Περικλεῖ τοῖς Σωκράταις
αιτ. τὸν Σωκράτη Περικλέα τοὺς Σωκράτας Περικλεῖς
κλ. (ὦ) Σώκρατες Περίκλεις (ὦ) Σωκράται Περικλεῖς

 

Κατά το Σωκράτης κλίνονται: ριστομένης, ριστοτέλης, ριστοφάνης, Δημοσθένης, Διογένης, Διομήδης, πποκράτης, σοκράτης, φικράτης, Πολυκράτης, Πολυνείκης, Πραξιτέλης – στυάγης, Τισσαφέρνης, Κυαξάρης κ.ά.

Κατά το Περικλς κλίνονται: γαθοκλς, ρακλς, Θεμιστοκλς, εροκλς, Προκλς, Σοφοκλς κ.ά.

Παρατηρήσεις

Τα αρσενικά σιγμόληκτα σε –ης (γεν. –ους) και –κλς (γεν.-κλέους) είναι όλα κύρια ονόματα και:

1) έχουν θέμα σε –εσΣωκρατεσ-, Περικλεεσ-·

2) στην ονομαστική του ενικού δεν παίρνουν κατάληξη και εκτείνουν το βραχύχρονο φωνήεν ε του θέματος σε η: Σωκράτης, Περικλέης, και με συναίρεση Περικλς·

3) στις πλάγιες πτώσεις του ενικού αποβάλλουν το χαρακτήρα σ ανάμεσα στα δύο φωνήεντα και έπειτα συναιρούν τα δύο αυτά φωνήεντα: το Σωκράτεσ-οςΣωκράτε-οςΣωκράτους· τ Σωκράτεσ-ιΣωκράτε-ιΣωκράτει· τον Σωκράτεσ-αΣωκράτε-αΣωκράτη· το Περικλέεσ-οςΠερικλέεοςΠερικλέους· τ Περικλέεσ-ιΠερικλέε-ιΠερικλέει (και με δεύτερη συναίρεση=) Περικλε· τν Περικλέεσ-α, Περικλέε-, Περικλέ και σπάν. Περικλ·

4) στην κλητ. του ενικού δεν παίρνουν κατάληξη και ανεβάζουν τον τόνο:  Σώκρατες, Περίκλεις (με συναίρεση από το Περίκλεες

5) όσα λήγουν σε –κλς συναιρούν το ε της συλλαβής κλε-, όταν ύστερα από αυτό ακολουθεί η ή ε ή ει: (Περικλέης) Περικλς, (Περίκλεες) Περίκλεις, (Περικλέει) Περικλε·

6) κανονικά έχουν μόνο ενικό αριθμό· όταν όμως χρησιμοποιούνται στον πληθ. σχηματίζονται τα σε –ης (γεν. –ους) κατά την α΄ κλίση (ο Σωκράται κτλ.) και τα σε –κλς (γεν. –κλέους) κατά την γ΄ κλίση (ο Περικλέ-ες = Περικλες κτλ.).

β) θηλυκά ακατάληκτα σε –ς (γεν. -ος)

(θ. αδωσ-, αδοσ-)

Ενικός αριθμός

ον. αἰδὼς
γεν. τῆς αἰδοῦς
δοτ. τῇ αἰδοῖ
αιτ. τὴν αἰδῶ
κλ. (ὦ) αἰδὼς

 

Κατά το όνομα  αδς (= ντροπή) κλίνεται και το ποιητ.  ἠὼς (= αυγή) και ως κύρ. όν.  Ἠὼς (= θεά της αυγής). Αυτά έχουν μόνο ενικό.

 γ) Ουδέτερα ακατάληκτα σε -ος (γεν. -ους)

(θ. βελοσ– βελεσ- και δαφοσ-, δαφεσ-)

Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός
ον. τ βέλος ἔδαφος τ βέλη δάφη
γεν. το βέλους δάφους τν βελν δαφν
δοτ. τ βέλει δάφει τος βέλεσι(ν) δάφεσι(ν)
αιτ. τ βέλος δαφος τ βέλη δάφη
κλ. () βέλος δαφος () βέλη δάφη

Κατά τ βέλος κλίνονται πολλά δισύλλαβα: θνος, ερος (= πλάτος), ζεγος, θος, κέρδος, ξίφος, πλθος, σκεος, τέλος κ.ά. (βλ. πίν. § 138), καθώς και το κύρ. όν. τ Τέμπη στον πληθυντικό.

Κατά τ δαφος κλίνονται τα τρισύλλαβα: μέγεθος, στέλεχος, τέμενος (επίσημος ή ιερός χώρος, ναός), τέναγος (= άβαθα νερά, βάλτος) κ.ά.

Παρατηρήσεις

Τα ουδέτερα σιγμόληκτα σε –ος (γεν. –ους):

1) έχουν αρχικό θέμα σε –εσ: βελεσ-, δαφεσ- ·

2) σχηματίζουν την ονομαστ., αιτιατική και κλητ. του ενικού χωρίς κατάληξη, αλλά στις πτώσεις αυτές το φωνήεν ε που είναι πριν από το χαρακτήρα το τρέπουν σε –ο: βελεσ- = βέλος, δαφεσ- = δαφος·

3) με το αρχικό θέμα σε –εσ  σχηματίζουν τη γεν. και δοτ. του ενικού και όλες τις πτώσεις του πληθυντ. Αποβάλλουν όμως σ’ αυτές το χαρακτήρα  σ  ανάμεσα στα δύο φωνήεντα και έπειτα συναιρούν τα φωνήεντα αυτά, δηλ. το ε+ο σε ου (βέλε-ος = βέλους), το ε+ι σε ει  βέλε-ι = βέλει), το ε+ε σε ει (δυϊκ. τ βέλε-ε = βέλει), το ε+οι σε οι, το ε+ω σε ω ν βελέων = βελν) και το ε+α κανονικά σε η  βέλε-α = βέλη)· αν όμως πριν από το ε προηγείται άλλο ε, τότε συναιρούν το ε+α σε : τ χρέε-α=χρέ, τ κλέε-α-κλέ·

4) στη δοτ. πληθ. όπου βρίσκονται δύο σ (βέλεσ-σι) τα απλοποιούν σε ένα: βέλεσι.

δ) Ουδέτερα ακατάληκτα σε -ας (γεν. -ως ή -ατος)

(θ. κρεασ-)                                         (θ. περασ-, περατ-)

Ενικός αριθμός

ον. τὸ κρέας πέρας
γεν. τοῦ κρέως πέρατ-ος
δοτ. τῷ κρέᾳ πέρατ-ι
αιτ. τὸ κρέας πέρας
κλ. (ὦ) κρέας Πέρας
Πληθυντικός αριθμός
ον. τὰ κρέ πέρατ-α
γεν. τῶν κρεῶν περάτ-ων
δοτ. τοῖς κρέα-σι(ν) πέρα-σι(ν)
αιτ. τὰ κρέ πέρατ-α
κλ. (ὦ) κρέ πέρατ-α

Παρατηρήσεις

Σιγμόληκτα ουδέτερα σε –ας είναι έξι: κρέας, γέρας (= βραβείο), γρας, πέρας, τέρας, κέρας. Από αυτά:

1) μόνο τα ονόμ. κρέας, γέρας, γρας έχουν θέμα παντού καθαρά σιγμόληκτο σε –ασ· αυτά αποβάλλουν το σ  ανάμεσα σε δύο φωνήεντα και έπειτα συναιρούν τα δύο αυτά φωνήεντα: το (κρέασ-ος, κρέα-ος) κρέως· τ (κρέασ-ι, κρέα-ϊ) κρέ  κτλ.

2) το όνομα πέρας σχηματίζει την ονομ., αιτ. και κλητ. του ενικού από σιγμόληκτο θέμα σε –ας, χωρίς κατάληξη, και τις άλλες πτώσεις από θέμα σε   –ατ, ως οδοντικόληκτο: το πέρατ-ος, τ πέρατ-ι, τ πέρατ-α, τν περάτ-ων κτλ. (όπως τ σμα, το σώματ-ος κτλ.)·

3) το όνομα τέρας σχηματίζει τον ενικό κατά το πέρας: τ τέρας, το τέρατ-ος κτλ.

4) το όνομα κέρας σε όλους τους αριθμούς και το όνομα τέρας στον πληθυντικό και δυϊκό σχηματίζονται και κατά τους δύο τρόπους, δηλ. και ως σιγμόληκτα (κατά το κρέας) και ως οδοντικόληκτα (κατά το πέρας): τ κέρας, το κέρως και κέρατος, τ κέρα και κέρατι κτλ. – πληθ. τ κέρα και κέρατ-α, τν κερν και κεράτ-ων κτλ  τέρας) πληθ. τ τέρα και τέρατ-α κτλ.

5) το όνομα γῆρας έχει μόνο ενικό αριθμό.

Για να μεταβείτε σε άλλες Ενότητες Γραμματικήςεπιλέξτε την αντίστοιχη ενότητα από τον παρακάτω πίνακα:

Τονισμός-Δίχρονα Φωνήεντα
Α΄ Κλίση Ουσιαστικών Β΄ Κλίση Ουσιαστικών
Γ΄ Κλίση ΦωνηεντόληκταΓ΄ Κλίση Συμφωνόληκτα
Συνηρημένα Ρήματα σε άω, -ῶΣυνηρημένα Ρήματα σε έω, -ῶ
Δευτερόκλιτα-Τριτόκλιτα Επίθετα ΑσκήσειςΕγκλίσεις Ρημάτων Ασκήσεις
Παραθετικά Επιθέτων-Επιρρημάτων ΘεωρίαΠαραθετικά Επιθέτων-Επιρρημάτων Ασκήσεις
Παραθετικά Επιθέτων Ασκήσεις 2Παραθετικά Επιθέτων Ασκήσεις 2 Απαντήσεις
Κριτήριο Αξιολόγησης Κριτήριο Αξιολόγησης Απαντήσεις
Κριτήριο Αξιολόγησης: Αντωνυμίες Α Κριτήριο Αξιολόγησης: Αντωνυμίες Α Απαντήσεις
Κριτήριο Αξιολόγησης: Αντωνυμίες B Κριτήριο Αξιολόγησης: Αντωνυμίες B Απαντήσεις
Κριτήριο Αξιολόγησης: Αντωνυμίες Γ Κριτήριο Αξιολόγησης: Αντωνυμίες Γ Απαντήσεις
Κριτήριο Αξιολόγησης: Παθητικός Μέλλοντας Α & Β Κριτήριο Αξιολόγησης: Παθητικός Μέλλοντας Α & Β Απαντήσεις
Κριτήριο Αξιολόγησης: Παθητικός Αόριστος Α & Β Κριτήριο Αξιολόγησης: Παθητικός Αόριστος Α & Β Απαντήσεις
Κριτήριο Αξιολόγησης: Παθητικός Αόριστος Α & Β Προστακτική Κριτήριο Αξιολόγησης: Παθητικός Αόριστος Α & Β Προστακτική Απαντήσεις
Βασικές Έννοιες Γραμματικής & Συντακτικού

Η Ομάδα του filologika.gr


Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν τα Φιλολογικά μαθήματα ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.