
Πρωταγόρας Ενότητα 6
Για να μεταφερθείτε σε κάποια άλλη ενότητα των Αρχαίων Ελληνικών Προσανατολισμού της Γ’ Λυκείου επιλέξτε την αντίστοιχη σελίδα από το παρακάτω μενού:
Πρωταγόρας Ενότητα 6
Μετάφραση σε αντιστοίχιση
Ἔνθα δὴ πᾶς
θυμοῦται παντὶ
καὶ νουθετεῖ,
δῆλον ὅτι
ὡς οὔσης κτητῆς
ἐξ ἐπιμελείας καὶ μαθήσεως.
Εἰ γὰρ ἐθέλεις, ὦ Σώκρατες,
ἐννοῆσαι
τί ποτε δύναται
τὸ κολάζειν
τοὺς ἀδικοῦντας,
αὐτὸ
διδάξει σε
ὅτι οἱ ἄνθρωποι
γε ἡγοῦνται
ἀρετὴν εἶναι παρασκευαστόν.
Οὐδεὶς γὰρ ὅστις
μὴ τιμωρεῖται
ἀλογίστως
ὥσπερ θηρίον
κολάζει τοὺς ἀδικοῦντας
ἔχων τὸν νοῦν
πρὸς τούτῳ καὶ ἕνεκα τούτου,
ὅτι ἠδίκησεν·
ὁ δὲ ἐπιχειρῶν
κολάζειν μετὰ λόγου
οὐ τιμωρεῖται
ἕνεκα τοῦ παρεληλυθότος
ἀδικήματος
-οὐ γὰρ ἂν θείη
ἀγένητον
τό γε πραχθέν- ἀλλὰ
χάριν τοῦ μέλλοντος,
ἵνα μὴ ἀδικήσῃ αὖθις
μήτε οὗτος αὐτὸς
μήτε ἄλλος
ὁ ἰδὼν τοῦτον κολασθέντα.
Καὶ ἔχων τοιαύτην διάνοιαν
διανοεῖται ἀρετὴν
εἶναι παιδευτήν·
κολάζει γοῦν ἕνεκα ἀποτροπῆς.
Ταύτην οὖν τὴν δόξαν
ἔχουσιν πάντες
ὅσοιπερ τιμωροῦνται
καὶ ἰδίᾳ καὶ δημοσίᾳ.
Τιμωροῦνται δὲ καὶ κολάζονται
οἵ τε ἄλλοι ἄνθρωποι
οὓς ἂν οἴωνται ἀδικεῖν,
καὶ οὐχ ἥκιστα Ἀθηναῖοι
οἱ σοὶ πολῖται· ὥστε
κατὰ τοῦτον τὸν λόγον
καὶ Ἀθηναῖοί
εἰσι τῶν ἡγουμένων
ἀρετὴν εἶναι
παρασκευαστὸν καὶ διδακτόν.
Ἀποδέδεικται οὖν σοι
ἱκανῶς,
ὦ Σώκρατες,
ὥς γε φαίνεταί μοι,
ὡς εἰκότως οἱ σοὶ πολῖται
ἀποδέχονται καὶ χαλκέως
καὶ σκυτοτόμου συμβουλεύοντος
τὰ πολιτικά καὶ ὅτι
ἡγοῦνται ἀρετὴν
διδακτὸν
καὶ παρασκευαστόν.
Σε αυτή την περίπτωση ο καθένας
οργίζεται με τον καθένα
και τον συμβουλεύει,
προφανώς
με την ιδέα ότι μπορεί να αποκτηθεί
με τη φροντίδα και τη μάθηση.
Αν δηλαδή θέλεις, Σωκράτη,
να καταλάβεις
ποια τέλος πάντων αποτελέσματα
έχει το να τιμωρεί κανείς
αυτούς που αδικούν,
αυτό το ίδιο
θα σου δώσει να καταλάβεις
ότι οι άνθρωποι
τουλάχιστον θεωρούν
ότι η αρετή μπορεί να μεταδοθεί.
Κανείς δηλαδή, με την προϋπόθεση
ότι δεν τιμωρεί
απερίσκεπτα
σαν θηρίο,
δεν τιμωρεί αυτούς που αδικούν
έχοντας τον νου του
σε αυτό και γι’ αυτό το λόγο,
επειδή δηλαδή αδίκησε·
αντίθετα, όποιος επιδιώκει
να τιμωρεί σύμφωνα με τη λογική
δεν τιμωρεί
για το αδίκημα που διαπράχθηκε
στο παρελθόν
-γιατί δε θα μπορούσε να κάνει
να μην έχει γίνει
αυτό που πράγματι έγινε-, αλλά
για να αποτρέψει αδίκημα μελλοντικό,
δηλαδή για να μην αδικήσει πάλι
ούτε αυτός ο ίδιος
ούτε κάποιος άλλος
που είδε ότι αυτός τιμωρήθηκε.
Και σκεπτόμενος με αυτό τον τρόπο,
θεωρεί ότι η αρετή
μπορεί να διδαχθεί·
τιμωρεί λοιπόν, για να αποτρέψει.
Αυτή λοιπόν την αντίληψη
έχουν όλοι
όσοι βέβαια τιμωρούν
και κατ’ ιδίαν και στη δημόσια ζωή.
Και εκδικούνται και τιμωρούν
και οι άλλοι άνθρωποι
όσους τυχόν θεωρούν ότι αδικούν
και προπάντων οι Αθηναίοι,
οι δικοί σου συμπολίτες· επομένως
σύμφωνα με αυτή τη λογική
και οι Αθηναίοι
ανήκουν σε αυτούς που πιστεύουν
ότι η αρετή
μπορεί να μεταδοθεί και να διδαχθεί.
Έχει αποδειχθεί λοιπόν σ’ εσένα
κατά τρόπο ικανοποιητικό,
Σωκράτη,
όπως τουλάχιστον φαίνεται σ’ εμένα,
ότι εύλογα οι δικοί σου συμπολίτες
αποδέχονται και το χαλκουργό
και τον τσαγκάρη να συμβουλεύει
για τα πολιτικά και ότι
θεωρούν ότι η αρετή
μπορεί να διδαχθεί
και να μεταδοθεί.
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΟΜΟΡΡΙΖΑ ΣΤΗ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
θυμοῦται < θυμόομαι –οῦμαι < θυμός < θύω (= κινούμαι με ορμή): θυμωμένος, ράθυμος, ραθυμία, αμφιθυμία, θυμοειδής, θυμηδία, εύθυμος, ευθυμία, πρόθυμος, προθυμία, απρόθυμος, απροθυμία, οξύθυμος, λιποθυμία, λιποθυμικός, επιθυμία, κυκλοθυμικός, θυμόσοφος.
νουθετεῖ < νοῦς + τίθημι: νουθεσία, νουθέτηση, νουθέτημα, νουθετητής.
α. νοῦς: < νοέω –ῶ: νους, νόηση, νοητικός, νόημα, νοηματικός, νοήμων, νοημοσύνη, νοησιαρχικός, παράνοια, παρανοϊκός, πρόνοια, προνοητικός, μετάνοια, διχόνοια, διάνοια, διανοητικός, άνοια, ανόητος, επίνοια, επινοητικός, εύνοια, ευνοϊκός, υπόνοια, υπονοούμενο, κατανόηση, επινόηση, παρανόηση, διανόηση.
β. τίθημι: θεσμός, θέση, διάθεση, παράθεση, έκθεση, επίθεση, σύνθεση, θέμα, απόθεμα, παράθεμα, έκθεμα, θετός, πρόσθετος, εμπρόθετος, σύνθετος, έκθετος, αντίθετος, εκθέτης, καταθέτης, υιοθεσία, αδιαθεσία, τοποθεσία, νουθεσία, θήκη, διαθήκη, παρακαταθήκη, συνθήκη, αποθήκη, αποθηκάριος, υποθετικός, επιθετικός, συνθετικός, υπερθετικός, θεμέλιο, θεμελιώδης.
κτητῆς < κτῶμαι: κτήμα, κτήση, κτητικός, κτηματικός, κτηματομεσίτης, κτήτορας, κτηματίας, ιδιοκτήτης, πλοιοκτήτης, ιδιόκτητος.
οὔσης < εἰμί: ουσία, παρουσιαστικό, ευπαρουσίαστος, εσθλός, έτυμον, ετυμολογία, ετυμολογικός, όντως, οντολογικός, οντολογία, παροντικός, παρουσία, εξουσία, εξουσιαστικός, συνουσία, απουσία.
ἐθέλεις < ἐθέλω: θέλημα, εθελούσιος, αθέλητος, θεληματικός, εθελοντικός, εθελοντισμός, εθελοντής, εθελοθυσία, εθελόδουλος.
ἐννοῆσαι < ἐν + νοέω –ῶ: < νοῦς: νους, νόηση, , νοητικός, νόημα, νοηματικός, νοήμων, νοημοσύνη, νοησιαρχικός, παράνοια, παρανοϊκός, πρόνοια, προνοητικός, μετάνοια, διχόνοια, διάνοια, διανοητικός, άνοια, ανόητος, επίνοια, επινοητικός, εύνοια, ευνοϊκός, υπόνοια, υπονοούμενο, νοερός, ευνόητος, απρονοησία, νοησιαρχία, παρανόηση, κατανόηση, συνεννόηση, νοητικότητα, νοηματοδότηση, ανόητος, νοερός, νοηματικός, νοήμων, νοησιοκρατία, ακατανόητος.
τὸ κολάζειν (ουσιαστικοποιημένο απαρέμφατο) < κολάζω < κόλος (= κοντός, βραχύς, πρβλ. κολοβός, κόλουρος) + άδ-j-ω: ακόλαστος, κόλαση, κολάσιμος, κολασμένος, κολασμός, κολαστήριο, κολαστής, κολαστικός.
ἀδικοῦντας (< ἀδικῶ < ἄδικος < ἀ στερ. + δίκη): αδικία, αδίκημα, αδικημένος, άδικος, αδικοπραγία, αδικοσκοτωμένος, αδικοσφαγμένος, αδικοχαμένος, αδικοχαμός, αδίκως.
δύναται < δύναμαι: δυνατός, δυνατότητα, δύναμη, δυναμικός, ενδυνάμωση, δυναμικό (το), δυναμισμός, δυνητικός, δυνάστης, δυναστεία, καταδυνάστευση, δυναμίτης, αδυναμία, αδύναμος, δυναμωτικό, δυναμικότητα, δυναμισμός, δυναμίτης, δυναμογόνος, δυναμογράφος, δυναμοηλεκτρισμός, δυναμόμετρο.
ἡγοῦνται < ἡγέομαι –οῦμαι: ηγέτης, ηγεμόνας, ηγεσία, ηγεμονικός, ηγούμενος, ηγουμενικός, ηγετικός, υφηγεσία, προηγουμένως, ηγήτορας, ηγούμενος, ηγουμενία, ηγουμενικός, Ηγουμενίτσα, ηγουμενοσυμβούλιο, ηγουμενείο, περιήγηση, περιηγητής, περιηγητικός, αφήγηση, αφηγητής, αφηγηματικός, αφηγηματικότητα, διήγηση, διήγημα, διηγηματικός, καθηγητής, εξήγηση, επεξήγηση, επεξηγηματικός, παρεξήγηση, εισήγηση, εισηγητής, προηγούμενος, καθηγητής.
ἔχων < ἔχω: εξής, σχέση, σχεδόν, σχολείο, σχετικός, κατεχόμενος, διάδοχος, πάροχος, ανάδοχος, παροχή, εξοχή, σχόλη, σχολή, σχέδιο, σχεδιασμός, σχεδιαστής, σχετικός, άσχετος, σχετικότητα, σχεδίαση, σχεδιαστήριο, σχήμα, σχηματικός, σχηματισμός, έξοχος, εξοχότητα.
τιμωρεῖται < τιμωρέω –ῶ < τιμωρός < τιμάορος < τιμή + οὖρος (= φύλακας, φρουρός) [η λέξη επιδέχεται και τις εξής επιπλέον ετυμολογήσεις: < τιμή + ὤρα = φροντίδα, < τιμή + ἄρνυμαι = παίρνω]: τιμώρημα, τιμώρηση, τιμωρία, ατιμώρητος, ατιμωρησία, τιμωρός, ακταιωρός, εμβρυωρός, θεωρός, θυρωρός, ολίγωρος, τιμή, τιμητικός, τίμημα, τίμημα, τιμητής, τίμιος, τιμιότητα, έντιμος, εντιμότητα, άτιμος, ατιμία, πρόστιμο, επιτίμηση, επιτιμητικός, αποτίμηση, εκτίμηση, εκτιμητής, διατίμηση, υποτίμηση, υποτιμητικός, προτίμηση, τιμολόγιο, τιμοκατάλογος, τιμοκρατία, τιμοκρατικός, αντίτιμο.
ἐπιχειρῶν < ἐπιχειρῶ < ἐπὶ + χείρ: επιχειρηματίας, επιχειρηματικός, επιχειρηματολογία, επιχειρησιακός, εγχείρημα, εγχειρίδιο, χειροπιαστός, χειροποίητος, χειροδύναμος, επιχειρηματικότητα εγχείρηση, μετεγχειρητικός, επιχείρηση, διαχείριση, διαχειριστής, επιχείρημα, μεταχείριση, μεταχειρισμένος, υποχείριο, χειρολαβή, χειράμαξα, χειραφέτηση, χειραγώγηση χειραψία, χειρισμός, χειριστής, χειροκρότημα, χειρονομία, χειροτεχνία, χειροτονία, χειρουργός.
παρεληλυθότος < παρέρχομαι / πάρειμι: ερχομός, έλευση, προσέλευση, διέλευση, ελευθερία, ανεξίτηλος, ισθμός, εισιτήριο, εξιτήριο, προσηλυτισμός, προσιτός, συνέλευση, ελεύθερος, Ελευθέριος, απελευθερωτικός, ελευθερωτής, ελευθερόστομος.
ἀγένητον < ἀ (στερητικό) + γίγνομαι: γένος, γενεά, γενιά, γόνος, γονίδιο, γονέας, γένεση, άγονος, πρόγονος, εγγονός, γεγονός, γενέτειρα, γυνή, γηγενής, γενετήσιος, γνήσιος, ευγενής, πρωτογενής, εγγενής, ενδογενής, εξωγενής, νεογνό, γενέθλιος, ιθαγενής, συγγενής, γενικός, γονικός, γόνιμος, γονιμότητα, υπογονιμότητα.
θείη < τίθημι: θέση, ανάθημα, νομοθέτης, θεσμός, παρακαταθήκη, σύνθετος, πρόσθετος, θεμέλιος, θετός, υποθήκη.
ἰδὼν < εἶδον < ἐ- Fιδ -ον του ρ. ὁρῶ: είδος, είδωλο, ειδύλλιο, ειδεχθής, ανθρωποειδής, ελικοειδής, χονδροειδής, τριγωνοειδής.
ἰδίᾳ: ιδιώτης, ιδιωτικός, ιδιόμορφος, ιδιόρρυθμος, ιδιοσυγκρασία, ιδιοτελής, ιδιοτέλεια, ιδιότροπος, ιδιοχρησία, ιδιόλεκτος, ιδίωμα, ιδιωματικός.
πολῖται < πόλις: πολίτευμα, πολιτικός, πολιτευτής, πολιτεία, πόλη, κωμόπολη, πολιτεία, κοινοπολιτεία, πολίτης, συμπολίτης, πολιτικός, πολιτειακός, πολιτικάντης, πολιούχος, πολιτικοποίηση, πολιτικολογία, αντιπολίτευση, μεταπολίτευση, πολιτισμός, πολιτισμικός, απολίτιστος, διαπολιτισμικός, απολίτικος, απολιτικοποίηση, πολιτάρχης, πολιτειολογία.
λόγον < λέγω: λέξη, λεξικό, λογική, λογικός, λογοπαίγνιο, έπος, ρήμα, ρητό, ρήση, επίρρημα, απόρρητος, ρήση, ρήτορας, ρητορικός, παρρησία, πρόλογος, διάλογος, άρρητος, ρήτρα, λέξημα, διάλεξη, συνδιάλεξη, λεξικό, λεξιλόγιο, λεξιπενία, λεξικογράφος, λεκτικός, κυριολεξία, κυριολεκτικός, δυσλεξία, δυσλεκτικός, ιδιόλεκτος, διάλεκτος, μονολεκτικός, μονόλογος, διαλογικός, υπόλογος, παράλογος, έλλογος, επίλογος, ομολογία, αναλογία, αναλογικός, απολογία, απολογητικός, έπος, επικός, ανείπωτος.
ἀποδέχονται < ἀπὸ + δέχομαι: δοχείο, δέκτης, δεξαμενή, αποδοχή, παραδοχή, συνεκδοχή, υποδοχή, αποδεκτός, ανάδοχος, δεξιός, παραδεκτός, απαράδεκτος, αποδέκτης, δόκανο, ακατάδεκτος, ευπρόσδεκτος, αναδεξιμιός, δεκτός, διάδοχος, ανάδοχος, δοκιμή, δοκιμάζω.
σκυτοτόμου < σκῦτος (τὸ) + τέμνω: σκυτάλη, σκυταλοδρομία, σκύτινος, σκυτοτομώ, σκυτοτομείο, σκυτοτομικός, τομή, τόμος, τμήση, τμήμα, τεμάχιο, διχοτόμος, επιτομή, διατομή, σύντομος, τέμενος, ταμίας, απότομος, επίτομος, διατομή, κατατομή, περιτομή, νεκροτομή, λοβοτομή, προτομή, σύντομος, συντομογραφία, ανατομία, καινοτομία, ρυμοτομία, κατάτμηση, σύντμηση.
συμβουλεύοντος < συμβουλεύω < σὺν + βουλεύω < βούλομαι [υπάρχει και δεύτερη ετυμολόγηση: το ρήμα παρασύνθετο < συμβουλὴ < συν + βουλὴ < βούλομαι]: βουλή, βούλευμα, προβούλευμα, διαβούλευση, εκδούλευση, βουλευτής, βούληση, βουλησιαρχία, βουλευτιλίκι, βουλευτίνα, βουλησιοκρατία. συμβουλή, σύμβουλος, συμβούλιο, κοινοβουλευτικός.
ἀποδέδεικται < ἀπὸ + δείκνυμαι: αποδεικτικός, δυσαπόδεικτος, αναπόδεικτος, αυταπόδεικτος, δείξιμο, δείκτης, δείγμα, ένδειξη, υπόδειξη, απόδειξη, παράδειγμα, παραδειγματικός, παραδειγματισμός, υπόδειγμα, δειγματολόγιο, δειγματοληψία.
φαίνεται < φαίνομαι: φάσμα, φαινόμενο, φανός, φανερός, φανάρι, φάντασμα, φαντασία, φανταστικός, φαντασίωση, φαντασμαγορικός, άφαντος, αφάνεια, διαφάνεια, επιφάνεια, διαφανής, αφανής, περιφανής, καταφανής, φως, φαεινός, Φανή, Θεοφάνεια, απόφανση, περιφανής, εμφαντικός, έμφαση, πρωτόφαντος, τροφαντός.
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ
θυμοῦται καὶ νουθετεῖ: Η αδικία, η ασέβεια και οτιδήποτε αντίθετο προς την αρετή δεν είναι «φυσικά ελαττώματα», ώστε να αντιμετωπίζονται με κατανόηση και συμπάθεια· αντίθετα, αυτά επισύρουν την οργή και τη νουθεσία, διότι δείχνουν ότι ο άνθρωπος αδιαφόρησε για κάτι που είχε υποχρέωση και δυνατότητα να μάθει και να διδαχτεί, δηλαδή τη δικαιοσύνη, την ευσέβεια και τα άλλα είδη της αρετής.
οὐδεὶς… κολάζει: Στο σημείο αυτό ο Πρωταγόρας διατυπώνει τη θεωρία του για τις ποινές. Σύμφωνα με αυτή τη ρηξικέλευθη για την αρχαιότητα θεωρία, η ποινή έχει παιδευτικό και όχι κατασταλτικό σκοπό, σωφρονιστικό και όχι εκδικητικό χαρακτήρα. Απορρίπτονται τα κίνητρα της ανταπόδοσης και της αντεκδίκησης, που ήταν πολύ ισχυρά και κατά την εποχή του Πρωταγόρα. Οι πρωτόγονες κοινωνίες έβλεπαν την ποινή υπό το πρίσμα του τελετουργικού άγους, ως μαγική απαλλαγή από κάποιο μίασμα. Οι περισσότερες κοινωνίες της αρχαιότητας θεωρούσαν την ποινή ως θεϊκή ανταπόδοση για το αδίκημα (τίσις) – πράγμα που θα επέφερε την αποκατάσταση της ηθικής τάξης, καθώς και της κοσμικής ισορροπίας (δίκη). Ακόμα και στην εποχή του Πρωταγόρα η ποινή είχε συχνά τη μορφή της σκληρής εκδίκησης για το έγκλημα του διαπράχθηκε. Το κείμενο του πλατωνικού Πρωταγόρα είναι το πρώτο γραπτό δείγμα μιας θεωρητικής προσπάθειας να συλλάβουν οι άνθρωποι την ποινή ως ανθρώπινο θεσμό που εξυπηρετεί ορισμένη κοινωνική σκοπιμότητα. Η άποψη ότι η τιμωρία πρέπει να επιβάλλεται για σωφρονισμό και όχι για εκδίκηση επικράτησε κατά τους νεότερους χρόνους και στην Παιδαγωγική και στη Φιλοσοφία του Δικαίου (πρβλ. τις απόψεις του Ιταλού διαφωτιστή Cesare Beccaria).
ἵνα μὴ… ἰδὼν κολασθέντα: Σκοπός της ποινής δεν είναι η εκδίκηση, αλλά ο σωφρονισμός εκείνου που διέπραξε το αδίκημα και ο παραδειγματισμός των άλλων.
οἱ σοὶ πολῖται: Ο Πρωταγόρας αναφέρεται στους συμπολίτες του Σωκράτη με έναν τόνο αυταρέσκειας· η επιχειρηματολογία του βρίσκει ερείσματα στην ίδια την Αθήνα!
χαλκέως καὶ σκυτοτόμου: Ο Πρωταγόρας χρησιμοποιεί τις λέξεις που είχε χρησιμοποιήσει και ο ίδιος ο Σωκράτης στο ερώτημά του.
ἱκανῶς: Ο Πρωταγόρας δηλώνει με έμφαση ότι έχει ήδη αποδείξει, και μάλιστα ικανοποιητικά, πως η αρετή είναι διδακτή.
Ο Πρωταγόρας προσπαθεί να αποδείξει πως είναι γενική πεποίθηση των ανθρώπων ότι όντως η αρετή μπορεί να διδαχθεί με δύο βασικές θέσεις:
α. Οι άνθρωποι αποδίδουν υπαιτιότητα σε όσους διαπράττουν αδικίες. Υπαιτιότητα σημαίνει ότι όποιος αδίκησε θα μπορούσε να αποφύγει την αδικία, μπορούσε δηλαδή να έχει περισσότερη αρετή, που είναι ιδιότητα αντίθετη της αδικίας. Η δυνατότητα επιλογής ανάμεσα στην αδικία και την αρετή προϋποθέτει τη δυνατότητα απόκτησης της αρετής και μάλιστα με φροντίδα, άσκηση και διδασκαλία.
Παρατήρηση: Η πεποίθηση ότι οι Αθηναίοι (και οι άλλοι άνθρωποι) αποδίδουν υπαιτιότητα και ενδεχομένως τιμωρούν όλους εκείνους που διαπράττουν αδικήματα ή ασεβήματα, με το σκεπτικό ότι αυτοί αδιαφόρησαν να αποκτήσουν την αρετή, δεν είναι δυνατόν να υιοθετηθεί ανεπιφύλακτα, διότι δεν έχει τεκμηριωθεί επαρκώς από τον Πρωταγόρα.
β. Η υπευθυνότητα του ανθρώπου για κάθε άδικη ενέργεια αποδεικνύεται από την επιβολή των ποινών. Τιμωρείται όποιος κρίνεται υπεύθυνος και θεωρείται υπαίτιος και υπόλογος για ό,τι έκανε. Ωστόσο η ποινή δεν αναφέρεται στην ίδια την άδικη πράξη. Σκοπός της είναι η αποτροπή της επανάληψης του εγκλήματος τόσο από το δράστη όσο και από τους άλλους. Επομένως και η ποινή είναι μια μορφή διδαχής, που έχει ως σκοπό να διδάξει την αρετή.
Παρατήρηση: Ο Πρωταγόρας θεωρεί a priori την ποινή ως εργαλείο παιδαγωγικού σωφρονισμού και δεν αποδεικνύει με στέρεα επιχειρήματα τον παιδευτικό σκοπό της, πράγμα που θα ήταν απαραίτητο βέβαια, αφού αναφέρεται σε μια κοινωνία όπου η ποινή είχε συχνά εκδικητικό και ανταποδοτικό χαρακτήρα.
Επομένως, και στις δυο περιπτώσεις καταλογίζεται στον Πρωταγόρα ότι επιστρατεύει το λεγόμενο σόφισμα λήψεως του αιτουμένου, δηλαδή ότι επιχειρεί να αποδείξει μια θέση με προτάσεις που οι ίδιες χρειάζονται απόδειξη.
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑ
Πρώτος συλλογισμός: Αποδεικτέα θέση: Η αρετή είναι αποτέλεσμα διδασκαλίας και προσωπικής προσπάθειας. Αποδεικτικό μέσο: η τιμωρία· η αξία και η λειτουργία της τιμωρίας μπορούν να αποδείξουν ότι η πολιτική αρετή είναι ιδιότητα που μπορεί να αποκτηθεί.
- Κανείς δεν τιμωρεί αυτούς που αδικούν μόνο εξαιτίας του αδικήματος, εφόσον βέβαια τιμωρεί με γνώμονα τη λογική.
- Η λογική υποδεικνύει στον άνθρωπο συμπεριφορά διαφορετική από αυτήν του ζώου.
- Έτσι η εκδίκηση δεν αποτελεί στόχο των τιμωριών που ορίζουν οι άνθρωποι για τους συνανθρώπους τους, όταν περιπίπτουν σε αδικήματα.
- Άλλωστε δεν μπορεί κανείς να κάνει να μην έχει γίνει αυτό που έγινε.
- Οι άνθρωποι τιμωρούν: α) για σωφρονισμό του δράστη, β) για παραδειγματισμό των άλλων.
- Αυτό σημαίνει ότι τιμωρούν: α) για να αλλάξουν την άδικη συμπεριφορά του δράστη και να την κάνουν δίκαιη, δηλ. να τον οδηγήσουν στην απόκτηση της πολιτικής αρετής, β) για να υποδείξουν στους άλλους ανθρώπους την ορθή, δίκαιη συμπεριφορά, ώστε να την υιοθετήσουν.
- Διδάσκουν δηλαδή με την τιμωρία στο δράστη του αδικήματος και τους άλλους την πολιτική αρετή.
Συμπέρασμα: Η πολιτική αρετή διδάσκεται (ακόμη και μέσω της τιμωρίας)
Δεύτερος Συλλογισμός (Ενισχύει τον προηγούμενο)
- Όσοι τιμωρούν στην ιδιωτική και τη δημόσια ζωή υπηρετούν τους παραπάνω στόχους, δηλ. τιμωρούν για σωφρονισμό και παραδειγματισμό.
- Ο σωφρονισμός και ο παραδειγματισμός είναι έννοιες ισοδύναμες με τη διδασκαλία της πολιτικής αρετής.
Συμπέρασμα: Σύμφωνα με την άποψη των ανθρώπων για την τιμωρία και τη σκοπιμότητά της, η πολιτική αρετή φαίνεται ότι μπορεί να είναι αντικείμενο διδασκαλίας και άσκησης.
Τρίτος Συλλογισμός (Επίκληση στην αυθεντία)
- Οι Αθηναίοι, όπως και οι άλλοι άνθρωποι, τιμωρούν για σωφρονισμό και παραδειγματισμό.
- Ο σωφρονισμός και ο παραδειγματισμός είναι έννοιες ισοδύναμες με τη διδασκαλία της πολιτικής αρετής.
Συμπέρασμα: Και οι Αθηναίοι θεωρούν ότι η πολιτική αρετή μπορεί να διδαχθεί και να αποκτηθεί.
Από το σύνολο των συλλογισμών των κεφαλαίων 4, 5, 6, κατά την κρίση του Πρωταγόρα, έχει αποδειχθεί:
- Πράγματι και εύλογα δέχονται οι Αθηναίοι τον καθένα άσχετα με την ιδιότητά του ως σύμβουλο στα πολιτικά θέματα.
- Οι άνθρωποι θεωρούν την πολιτική αρετή όχι έμφυτη ικανότητα, αλλά αποτέλεσμα διδασκαλίας και άσκησης.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
- Πώς παρουσιάζει εδώ την έννοια της τιμωρίας ο Πρωταγόρας; Αναλύστε τη θέση του, όπως παρουσιάζεται στο λόγο του στις δύο τελευταίες ενότητες.
Σύμφωνα με τον Πρωταγόρα η ποινή έχει παιδευτικό και όχι κατασταλτικό σκοπό, σωφρονιστικό και όχι εκδικητικό χαρακτήρα. Ο Πρωταγόρας απορρίπτει τον εκφοβισμό, την εκδίκηση ή την ανταπόδοση ως κίνητρα της επιβολής ποινών και προβάλλει κυρίως τη διδακτική λειτουργία της ποινής και τον παραδειγματικό χαρακτήρα της. Όλα τα παραπάνω βέβαια βασίζονται στην παραδοχή του ότι κανείς πρέπει να τιμωρεί «μετὰ λόγου».
Επειδή ακριβώς στις περισσότερες κοινωνίες της αρχαιότητας η ποινή έπαιρνε τη μορφή ανταπόδοσης ή σκληρής εκδίκησης για το έγκλημα του διαπράχθηκε, οι απόψεις του Πρωταγόρα θεωρούνται ριζοσπαστικές για την εποχή του, αλλά και προδρομικές για τις απόψεις που κυριάρχησαν μετά τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό στην παιδαγωγική και στη Φιλοσοφία του Δικαίου.
- Με ποιο πνεύμα νομίζετε ότι θα πρέπει μια κοινωνία να εφαρμόζει τον νόμο και τις ποινές στους παραβάτες;
Η ποινή ως θεσμός εξυπηρετεί με τον καλύτερο τρόπο την κοινωνική της σκοπιμότητα, όταν επιβάλλεται όχι με στόχο την κοινωνική εκδίκηση, αλλά το σωφρονισμό. Η ποινή πρέπει να είναι ανάλογη του αδικήματος, ώστε να θέτει τον παραβάτη ενώπιον των ευθυνών του, να τον οδηγεί δηλαδή στον αυτοέλεγχο, στην αυτοκριτική και στην αυτογνωσία. Η ποινή, λοιπόν, αποβλέπει στην ηθική βελτίωση του παραβάτη, στη δημιουργία ηθικής συνείδησης, στην ομαλή επανένταξή του στην κοινωνία, αλλά και στην προστασία και τη διατήρηση της έννομης τάξης μέσω του παραδειγματισμού όλων των πολιτών.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ
Οι παρακάτω ερωτήσεις προέρχονται από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (ΚΕΕ) και καλύπτουν το σύνολο της ερμηνευτικής προσέγγισης του συγκεκριμένου αποσπάσματος.
- Ο άνθρωπος είναι υπεύθυνος για την αδικία. Η ποινή αποσκοπεί στο να διορθωθεί αυτός που αδικεί. Πώς συνδέονται οι δύο παραπάνω θέσεις με το διδακτόν της αρετής;
- Ποιος είναι ο σκοπός της ποινής σύμφωνα με τον Πρωταγόρα; Συμφωνείτε ή όχι; Να αιτιολογήσετε την άποψή σας.
- Να συγκρίνετε την άποψη του Πρωταγόρα για την ποινή με την παλιότερη αντίληψη της ανταπόδοσης (ποινή-τιμωρία, «τίσις») εντοπίζοντας ομοιότητες και διαφορές.
- Να εξηγήσετε αν, κατά τη γνώμη σας, η επιβολή των ποινών είναι έγκυρο και πειστικό επιχείρημα για το διδακτόν της αρετής.
- Η παιδεία αναδεικνύεται σε κινητήρια δύναμη που θα μετατρέψει τον άνθρωπο από δυνάμει σε ἐνεργείᾳ πολιτικό ον. Να αναλύσετε την άποψη αυτή με βάση τη συλλογιστική του Πρωταγόρα.
ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ
- ὁ δὲ μετὰ λόγου ἐπιχειρῶν κολάζειν οὐ τοῦ παρεληλυθότος ἕνεκα ἀδικήματος τιμωρεῖται –οὐ γὰρ ἂν τό γε πραχθὲν ἀγένητον θείη– ἀλλὰ τοῦ μέλλοντος χάριν, ἵνα μὴ αὖθις ἀδικήσῃ μήτε αὐτὸς οὗτος μήτε ἄλλος ὁ τοῦτον ἰδὼν κολασθέντα. Ποια είναι η σημασιολογική διαφορά των ρημάτων τιμωροῦμαι και κολάζω[1];
- κολάζω: Να γράψετε τρία παράγωγα του ρήματος και να σχηματίσετε με αυτά αντίστοιχες προτάσεις:
- ἀλογίστως-δημοσίᾳ: Να χρησιμοποιήσετε τη νεοελληνική μορφή των δύο επιρρημάτων σε ισάριθμες προτάσεις, ώστε να φαίνεται η σημασία τους.
- πειρῶμαι < πεῖρα: Να γράψετε δέκα λέξεις, απλές ή σύνθετες, με το θέμα της λέξης που σας δίνεται και να τις χρησιμοποιήσετε σε σύντομες φράσεις.
- Να δώσετε από δύο ομόρριζα στη νέα ελληνική για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: νουθετεῖ, μαθήσεως, κτητῆς, ἠδίκησεν, πραχθέν, δόξαν.
- Να βρείτε στο κείμενο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: ένδειξη, λογική, ένδοξος, προνομιούχος, προθυμία, ιδιότροπος.
- Να συμπληρώσετε τις παρακάτω προτάσεις με παράγωγα του ἰδὼν<ὁρῶ.
α) Το ουράνιο τόξο που εμφανίστηκε στον ουρανό δεν ήταν …………………… για πολλή ώρα.
β) Ένας ……………………………… μπορεί εύκολα να διαγνώσει αν έχεις προβλήματα ……………………….
γ) Ένας καλός πολιτικός πρέπει να διακρίνεται από ………………………….
δ) Ένα μεγάλο ποσοστό των εκπομπών που προβάλλονται στην ……………………… είναι ακατάλληλες για ανηλίκους.
ε) Είναι τυχερός· οι ουλές που του άφησε ο τραυματισμός είναι …………………….
[1] Κατά τον Αριστοτέλη, «κόλασις» ή «κολασμός» είναι ο σωφρονισμός του ατόμου που προκαλεί βλάβη σε κάποιο άλλο άτομο, ενώ «τιμωρία» είναι η εκδίκηση του δράστη ανάλογων βλαβών από τον ίδιο τον παθόντα. Έτσι υπεύθυνος για την κόλασιν ή τον κολασμὸν δεν είναι απαραίτητο να είναι ο παθών, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στην τιμωρίαν.
Οι παραπάνω λεξιλογικές ασκήσεις έχουν αντληθεί από τις ιστοσελίδες ΚΕΕ και study4exams.gr
Η ομάδα του filologika.gr
Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.