Πρωταγόρας Ενότητα 5

Πρωταγόρας Ενότητα 5

Μετάφραση σε αντιστοίχιση

Ὄντι < εἰμί: ανούσιος, απουσία, επουσιώδης, εξουσία, ομοούσιος, ον, οντολογία, οντολογικός, όντως, ουσία, ουσιαστικός, ουσιώδης, παρουσία, περιουσιακός, περιούσιος.

Λαβέ < λαμβάνω: ακατάληπτος, αμεροληψία, ανάληψη, αντιλαβή, ανεπανάληπτος, αντίληψη, απολαβή, ασύλληπτος, δικολάβος, εικονολήπτης, επανάληψη, επιληψία, εργολάβος, ευυπόληπτος, ηχολήπτης, ηχοληψία, θρησκοληψία, κατάληψη, λαβή, λάφυρο, λήμμα, λήψη, μεροληψία, μετάληψη, παραλαβή, παραλήπτης, περίληψη, προκατάληψη, πρόσληψη, συλλαβή, σύλληψη, υπόληψη, χειρολαβή.

Φῇ < φημί: αντίφαση, αντιφατικός, απόφαση, άφατος, διαφήμιση, διαφημιστικός, δυσφήμιση, δυσφημιστικός, έμφαση, εμφατικός, επίφαση, κατάφαση, καταφατικός, περίφημος, πρόσφατος, πρόφαση, προφήτης, φήμη, φημολογία.

Προσιόντες < προσέρχομαι < πρὸς + έρχομαι: ανεξίτηλος, διέλευση, εισιτήριο, ελευθερία, έλευση, Ελευσίνα, εξιτήριο, έπηλυς, ερχομός, ισθμός, οδός, προσέλευση, προσηλυτισμός, προσήλυτος, προσιτός (στο σχολικό εγχειρίδιο δίνεται ετυμολόγηση από το ρήμα προσίημι < πρὸς + ἵημι: άνεση, αφέτης, αφετηρία, δίεση, ένεση, έφεση, εφετείο).

Εἰδῶσιν, ἴσασιν < οἶδα: ειδήμων, είδηση, ειδικός, ειδοποιός, είδος, ιστορία.

ἀλήθεια < ἀληθής < ἀ– στερητικό + λήθη (< λανθάνω): αληθεύω, αληθινός, αληθοφάνεια, επαληθεύω, φιλαλήθεια, φιλαλήθης.

δεῖν < δεῖ (απρόσωπο): αντιδεοντολογικός, δεοντολογία, δεοντολογικός.

εἰκότως < ἔοικα: εικασία, εικόνα, εικονικός, επιεικής

πειράσομαι < πειράομαι –ῶμαι: απειρία, απόπειρα, εμπειρία, πείρα, πείραγμα, πείραμα, πειραματόζωο, πειρατεία, πειρατής, πειρατικός, πειραχτήρι, πειρασμός

ἀσθενεῖς < ἀ– στερητικό + σθένος: ασθένεια, ασθενώ, ασθενώς, εξασθενώ

ἀσέβεια < ἀσεβὴς < ἀ– στερητικό + σέβω: ασέβημα, ασεβώ, σεβάζομαι, σέβας, σέβασμα, σεβαστός.

συλλήβδην < σὺν + λαμβάνω: συλλαβή, συλλαβίζω, σύλληψη

Πηγή

ἡγοῦνται πάντες… πολιτικῆς ἀρετῆς: Το επιχείρημα του Πρωταγόρα δε στηρίζεται σε κάποια λογική θεμελίωση, αλλά στην κοινή αντίληψη.

τεκμήριον: Ο Πρωταγόρας προσκομίζει μια εμπειρική απόδειξη για τη συμμετοχή όλων στην πολιτική αρετή: θεωρείται «τρελός» όποιος δέχεται ότι δεν κατέχει τη δικαιοσύνη και την άλλη πολιτική αρετή. Επομένως η συνύπαρξη των ανθρώπων είναι αδιανόητη, αν δε διαθέτουν όλοι την πολιτική αρετή και όποιος δεν την έχει πρέπει να υποκρίνεται ότι την κατέχει!

ἐκεῖ σωφροσύνην… ἐνταῦθα μανίαν: Χαρακτηριστική αντίθεση.

ἁμῶς γέ πως: Κατά την αντίληψη του πλατωνικού Πρωταγόρα εκείνο που απαιτείται αυστηρά να υπάρχει σε κάθε πολίτη δεν είναι το πιο ψηλό επίπεδο πολιτικής αρετής, αλλά η ελάχιστη απαιτούμενη δικαιοσύνη. Γι’ αυτό και οι κυρώσεις είναι άτεγκτες.

ἢ μὴ εἶναι ἐν ἀνθρώποις: Εδώ η κύρωση είναι ελαφρότερη σε σχέση με παραπάνω (κτείνειν), τουλάχιστον από φυσική άποψη· από ψυχολογική άποψη βέβαια και λαμβάνοντας υπόψη τη σημασία που έχει για τον άνθρωπο η κοινωνική ζωή, ο ολοκληρωτικός αποκλεισμός από οποιαδήποτε κοινωνία ανθρώπων είναι αφόρητα βαριά τιμωρία.

οὐ φύσει… ἀλλὰ διδακτόν: Σύμφωνα με την αρχαϊκή αντίληψη περί ηθικής, οι ιδιότητες -τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου- δίνονται εκ φύσεως και, όσο «ανώτερο» είναι το γένος, η γενιά, τόσο ανώτε­ρα, «ευγενέστερα», είναι τα χαρακτηριστικά. Η διδασκαλία των σοφιστών αμφισβητεί αυτή την ηθική και μερικοί από τους σοφιστές διατυπώνουν θέσεις στις οποίες η ανθρωπότη­τα θα φτάσει ξανά στην εποχή του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, όπως ότι οι άνθρωποι είναι από τη φύση τους ίσοι και οι ανισότητες είναι θέμα κοινωνικών συμβάσεων. Με το οὐ φύσει θα εννοήσουμε ότι δε δίνεται «έτοιμη» από τη φύση η πολιτική αρετή, αλλά δίνεται μόνο ως δυνατότητα σε όλους. Τα υπόλοιπα είναι θέμα διδασκαλίας και διαπαιδαγώγησης (όπως θα τονίσει παρακάτω ο Πρωταγόρας). Έχουμε λοιπόν σαφή αντιδιαστολή της φυσικής προδιάθεσης ή της φυσικής λειτουργίας προς τη διδακτική διαδικασία. Ο διαχωρισμός αυτός εντάσσεται στα πλαίσια της θεμελιώδους για όλη τη σοφιστική κίνηση διάκρισης ανάμεσα στη φύση και στο νόμο. Ο Πρωταγόρας θα επισημάνει τον εσωτερικό δεσμό ανάμεσα στη διδακτική διαδικασία και τους νόμους.

φύσει ἢ τύχῃ: Ο σοφιστής δέχεται ότι υπάρχει σκοπιμότητα στη φύση, όχι όμως απεριόριστη· δέχεται και το τυχαίο, το άσκοπο. Και η περιορισμένη αυτή σκοπιμότητα όμως δεν εκπορεύεται από τη θεία βούληση (θεία πρόνοια) για την επιτέλεση προκαθορισμένων σκοπών, αλλά είναι υποταγμένη σε μια μηχανική αιτιοκρατία, αυτοτελή και ανεξάρτητη.

οὐδεὶς θυμοῦται οὐδὲ νουθετεῖ οὐδὲ διδάσκει οὐδὲ κολάζει: Το πολυσύνδετο σχήμα ακολουθεί ανιούσα κλίμακα από την ηπιότερη προς την αυστηρότερη αντίδραση.

τοὺς αἰσχροὺς ἢ σμικροὺς ἢ ἀσθενεῖς: Τα τρία επίθετα συμπυκνώνουν την αντίληψη του Πρωταγόρα για τα φυσικά ελαττώματα.

ἐξ ἐπιμελείας καὶ ἀσκήσεως καὶ διδαχῆς: Ο Πρωταγόρας αναφέρει τρεις βασικές μορφές του φαινομένου της αγωγής: α) φροντίδα, β) άσκηση και γ) διδασκαλία. Παραλείπει όμως τη μίμηση, παρά την ευρύτητά της, ίσως επειδή οδηγεί και σε αρνητικά αποτελέσματα και επομένως δε θα τον εξυπηρετούσε στην επιχειρηματολογία του.

ἡ ἀδικία καὶ ἡ ἀσέβεια: Ο Πρωταγόρας συνεχίζει τις παραλλαγές στα συστατικά ζεύγη της αρετής, τη φορά αυτή με αντιθετικές έννοιες (αντί δικαιοσύνη και ευσέβεια). Με τον πρώτο όρο γίνεται αναφορά στις σχέσει μεταξύ ανθρώπων και με τη δεύτερη στις σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και θεών.

πᾶν τὸ ἐναντίον τῆς πολιτικῆς ἀρετῆς: Προοικονομείται το επόμενο πρόβλημα του διαλόγου: αν η αρετή είναι μια και ενιαία ή πολλές, ποια είναι τα μόριά της κ.ά.

Οι απόψεις του ρήτορα εκτίθενται μέσα από λογική διερεύνηση:

Πρώτος συλλογισμός[1]: (αποδεικτέα θέση: είναι γενικά παραδεκτό ότι όλοι έχουν μερίδιο στη δικαιοσύνη και στην άλλη πολιτική αρετή[2].)

1. Στις άλλες αρετές οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν χλευαστικά, με δυσαρέσκεια, αγανάκτηση και συμβουλευτική διάθεση όποιον υποστηρίζει ότι κατέχει μια τεχνική γνώση που στην πραγματικότητα δεν κατέχει. Θεωρούν μάλιστα ότι αυτός είναι τρελός εξαιτίας αυτής της υποκριτικής συμπεριφοράς του.

2. Στην περίπτωση της δικαιοσύνης και της πολιτικής αρετής γενικότερα οι άνθρωποι θεωρούν τρελό όποιον δεν εφαρμόζει τη δικαιοσύνη και το παραδέχεται· πιστεύουν μάλιστα ότι ο καθένας θα έπρεπε έστω να υποκρίνεται ότι κατέχει τη δικαιοσύνη και ότι στην αντίθετη περίπτωση είναι τρελός· αυτή η στάση τους οφείλεται στην πεποίθηση ότι όλοι έχουν μερίδιο στην πολιτική αρετή[3] και ότι, αν κάποιος δεν την κατέχει, δεν μπορεί να ανήκει στους ανθρώπους[4].

Πρώτο συμπέρασμα: (απάντηση-ερμηνεία στον προβληματισμό[5] του Σωκράτη)

1. Οι Αθηναίοι πράγματι δέχονται μόνο τους ειδικούς ως συμβούλους στα ειδικά ζητήματα.
2. Οι Αθηναίοι δέχονται όμως τον καθένα ως σύμβουλο στα πολιτικά ζητήματα λόγω της συνολικής, θεωρητικά τουλάχιστον, μετοχής σε αυτήν.

Το επιχείρημα είναι σόφισμα λήψεως του ζητουμένου, δηλ. συλλογισμός στον οποίο χρησιμοποιείται ως αιτιολόγηση θέση που χρήζει και αυτή αποδείξεως (ὡς ἀναγκαῖον… ἀνθρώποις).

Δεύτερος συλλογισμός[6]: (αποδεικτέα θέση: Η αρετή είναι αποτέλεσμα διδασκαλίας και μελέτης και όχι έμφυτο ή τυχαίο περιστατικό )

1. Υπάρχουν ελαττώματα και προτερήματα που έχουν φυσική ή τυχαία προέλευση, πράγμα που σημαίνει ότι δεν ευθύνεται ο άνθρωπος γι’ αυτά και δεν έχει τη δυνατότητα παρέμβασης, στην περίπτωση των ελαττωμάτων τουλάχιστον, για την αλλαγή ή την τροποποίησή τους.
2. Στην περίπτωση λοιπόν των φυσικών αδυναμιών κανείς δε θυμώνει, δε συμβουλεύει, δε διδάσκει, δεν τιμωρεί αυτόν που τις έχει, για να τις απομακρύνει ή να τις αλλάξει· αντίθετα, όλοι τον αντιμετωπίζουν ευσπλαχνικά,
3. Μπορούμε να πάρουμε ως παράδειγμα τους άσχημους ανθρώπους, τους μικρόσωμους, τους αδύναμους, για των οποίων τα φυσικά ελαττώματα κανείς δε θυμώνει, δε συμβουλεύει, δε διδάσκει και δεν τιμωρεί.
4. Τα φυσικά ελαττώματα αντιμετωπίζονται κατ’ αυτόν τον τρόπο, γιατί ακριβώς οι άνθρωποι αναγνωρίζουν ότι δεν υπάρχει η δυνατότητα παρέμβασης και αλλαγής τους.
5. Ο θυμός, η συμβουλή, η διδαχή και η τιμωρία αποτελούν διδακτικά μέσα που υποβοηθούν την παιδαγωγική διαδικασία ή και γίνονται τα ίδια διδάσκαλοι· εφαρμόζονται σε θέματα που οι άνθρωποι θεωρούν ότι μπορούν να διδαχτούν.

Επιμέρους συμπέρασμα: α) Τα έμφυτα χαρακτηριστικά δεν τροποποιούνται με τη διδασκαλία κάθε μορφής. β) Οι άνθρωποι δεν εφαρμόζουν τη διδασκαλία σε θέματα που θεωρούν ότι δεν μπορούν να διδαχθούν.

1. Αντίθετα[7], οι άνθρωποι εφαρμόζουν τα διδακτικά μέσα για όσα θετικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας θεωρούν ότι μπορούν να αποκτηθούν με την επιμέλεια την άσκηση και τη διδασκαλία.
2. Συγκεκριμένα, μπορεί να εκφράσουν το θυμό τους, να τιμωρήσουν ή να συμβουλεύσουν κάποιον, όταν είναι άδικος ή ασεβής, γενικά όταν δε χαρακτηρίζεται από πολιτική αρετή.
3. Δηλαδή χρησιμοποιούν διδακτικά μέσα, για να οδηγήσουν κάποιον στην απόκτηση της πολιτικής αρετής.

Τελικό συμπέρασμα: α) Η πολιτική αρετή δεν είναι φυσικό ή τυχαίο χαρακτηριστικό. β) Η πολιτική αρετή διδάσκεται.

[1] Βασίζεται στην εμπειρική παρατήρηση της πολιτικής δράσης των Αθηναίων· δομείται στα πλαίσια της αντίθεσης που υπάρχει ανάμεσα στην πολιτική αρετή-ικανότητα και τις τεχνικές αρετές-ικανότητες ως προς την αντιμετώπισή τους από τους Αθηναίους πολίτες.

[2] Το διδακτόν της αρετής δεν αποδεικνύεται ακόμα ευθέως· αφήνεται απλώς να εννοηθεί ότι, αν οι προϋποθέσεις που οδηγούν στην αρετή καλλιεργηθούν, θα επιτρέψουν την απόκτησή της. Η καλλιέργεια αυτή βέβαια δεν μπορεί παρά να πραγματοποιηθεί με την παρέμβαση της διδασκαλίας.

[3] Αφού ο Δίας την προσέφερε σε όλους τους ανθρώπους.

[4] Γιατί η πολιτική αρετή είναι συνυφασμένη με την ανθρώπινη ύπαρξη, άρα, αν κάποιος δεν την έχει, δεν είναι άνθρωπος, αλλά και γιατί είναι επικίνδυνος για τους υπόλοιπους και για την ίδια την πόλη.

[5] Καλό είναι να αποφευχθεί ο όρος συλλογισμός, γιατί η επιχειρηματολογία του Σωκράτη υπήρξε πιθανολογική, αφού ο ίδιος δεν ταυτίστηκε με καμιά άποψη, απλώς εξέθεσε τις υπάρχουσες απόψεις.

[6] Και εδώ οι προκείμενες, οι αιτιολογήσεις και τα συμπεράσματα στηρίζονται στην εμπειρία και την παρατήρηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς σε σχέση με τα φυσικά και τα επίκτητα στοιχεία της προσωπικότητας.

[7] Ο συλλογισμός είναι βασισμένος στη διαφορετική-αντίθετη αντιμετώπιση των φυσικών και των επίκτητων χαρακτηριστικών.

1. Γιατί η δικαιοσύνη και η πολιτική αρετή θεωρούνται, κατά τον Πρωταγόρα, στοιχεία σύμφυτα με την ίδια την ανθρώπινη ιδιότητα (τουλάχιστον από τη στιγμή που ο άνθρωπος εισέρχεται στον πολιτισμό); Να αναλύσετε τα επιχειρήματα του Πρωταγόρα στο απόσπασμα αυτό και να προσθέσετε δικά σας.

Στην Ενότητα που εξετάζουμε στόχος του Πρωταγόρα είναι να αποδείξει στον Σωκράτη ότι τόσο η δικαιοσύνη όσο και η πολιτική αρετή είναι στοιχεία σύμφυτα με την ανθρώπινη ιδιότητα.

Έτσι, ως πρώτο επιχείρημα του συλλογισμού του χρησιμοποιεί την αντιμετώπιση από τους συγγενείς ή τους συνανθρώπους tους των ανθρώπων εκείνων που επιχειρούν να συμβουλεύσουν σε θέματα που δεν είναι της δικής τους αρμοδιότητας. Αναφέρει δηλαδή ότι όποιος καυχιέται πως είναι ικανός και επιχειρεί να δώσει συμβουλές σχετικά με μια τέχνη, την οποία στην πραγματικότητα δε γνωρίζει, οι άλλοι τον χλευάζουν, τον περιφρονούν ή και οργίζονται μαζί του και, τέλος, οι δικοί του άνθρωποι τον παίρνουν παράμερα και τον συμβουλεύουν με τη σκέψη ότι ενεργεί ή συμπεριφέρεται παράλογα. Το αντίθετο φαίνεται να θεωρεί ότι συμβαίνει στην περίπτωση της δικαιοσύνης και της πολιτικής αρετής. Στο σημείο αυτό στήνεται το δεύτερο επιχείρημα του Πρωταγόρα, σύμφωνα με το οποίο ο άνθρωπος που διατείνεται ότι δεν κατέχει την δικαιοσύνη, ακόμη και αν ο ισχυρισμός του είναι αληθινός, θεωρείται επίσης παράλογος, γιατί οι άνθρωποι, προφανώς, πιστεύουν ότι όλοι πρέπει να έχουν μερίδιο στη δικαιοσύνη, αν θέλουν να ανήκουν στην ανθρώπινη κοινωνία, αφού μάλιστα αυτή την ευκαιρία την πρόσφερε ο Δίας σε όλους ανεξαιρέτως τους ανθρώπους, όταν μοίρασε με τη συνδρομή του Ερμή την αιδώ και τη δίκη. Και βέβαια το γεγονός ότι αποδέχονται οι Αθηναίοι τον καθένα να δίνει συμβουλές στα πολιτικά τους θέματα αποδεικνύει ότι πιστεύουν πως όλοι έχουν μερίδιο σε αυτήν.

Ως συμπληρωματικά επιχειρήματα μπορούμε να αναφέρουμε: α) τους συνεχείς αγώνες του ανθρώπου για την καθιέρωση της δικαιοσύνης στη δημόσια και την ιδιωτική ζωή, γεγονός που καταδεικνύει ότι αυτή υπήρξε εσωτερική επιταγή για τον άνθρωπο· β) το γεγονός ότι η δικαιοσύνη και η πολιτική αρετή στηρίζουν τις ανθρώπινες κοινωνίες, που αποτελούν τη φυσική εξέλιξη του ατόμου, αφού έξω από αυτές δε νοείται ούτε το άτομο ούτε η ανάπτυξή του· τέλος, γ) ότι σε όλους τους μορφωτικούς φορείς δεν προβλέπεται εκμάθηση της δικαιοσύνης και της πολιτικής αρετής παρά μόνο καλλιέργειά τους και με τη δύναμη της επιμέλειας και της άσκησης

2. Πώς προσπαθούν οι άνθρωποι να καλλιεργήσουν την ιδιότητα της δικαιοσύνης και της πολιτικής αρετής;

Με τρεις τρόπους προσπαθούν οι άνθρωποι να καλλιεργήσουν την ιδιότητα της δικαιοσύνης και της πολιτικής αρετής: α) με φροντίδα, δηλαδή προσεκτική επιλογή του αντικειμένου διδασκαλίας, β) με άσκηση, δηλαδή εξασφάλιση πραγματικών συνθηκών αγωγής για ολοκληρωμένη πρόσκτηση και οικείωση των μαθήσεων και γ) με διδασκαλία, δηλαδή θεωρητική κατάρτιση και πλουτισμό των γνώσεων.

Αφού λοιπόν η αιδώς και η δίκη αποτελούν προϋποθέσεις για την απόκτηση της πολιτικής αρετής και αφού οι ηθικές αυτές αξίες δεν υπάρχουν στον ίδιο βαθμό σε όλους τους ανθρώπους ούτε μπορούν μόνες τους να οδηγήσουν στην αρετή χωρίς τη σπουδή, την άσκηση και τη διδασκαλία, είναι φανερό πως η παιδεία αποτελεί την κινητήρια εκείνη δύναμη που θα μετατρέψει τον άνθρωπο από «δυνάμει» σε «ἐνεργείᾳ» πολιτικό ον.

3. Ποια είναι η γνώμη του Πρωταγόρα για τα προτερήματα και τα ελαττώματα των ανθρώπων; Ποια στάση τηρούν οι άνθρωποι συνήθως απέναντι σε αυτά; Ποια είναι η προσωπική σας άποψη;

Ο Πρωταγόρας χωρίζει τα ελαττώματα και τα προτερήματα σε δύο κατηγορίες:

α) Στα φυσικά ελαττώματα και προτερήματα (φύσει ἢ τύχῃ, ἀπὸ τοῦ αὐτομάτου) που έχει ο καθένας χωρίς σκόπιμη προσπάθεια, π.χ. την ομορφιά, το επιβλητικό παράστημα, την ασχήμια, την αρρώστια κ.ά. Η στάση των ανθρώπων απέναντι στα φυσικά ελαττώματα είναι συμπονετική: δεν οργίζονται, δε συμβουλεύουν, δε διδάσκουν, δεν τιμωρούν όποιον έχει κάποιο φυσικό ελάττωμα, αλλά τον αντιμετωπίζουν με οίκτο και συμπάθεια.

β) Στα επίκτητα ελαττώματα και προτερήματα, π.χ. τη δικαιοσύνη, την ευσέβεια, την αδικία, την ασέβεια κ.ά. Τα επίκτητα προτερήματα αποκτώνται με φροντίδα, άσκηση και διδασκαλία (ἐξ ἐπιμελείας καὶ ἀσκήσεως καὶ διδαχῆς ἀγαθά), ενώ τα ελαττώματα αναπτύσσονται στους ανθρώπους, όταν αυτοί αδιαφορούν για την καλλιέργεια των προτερημάτων. Η στάση των ανθρώπων απέναντι στα επίκτητα ελαττώματα είναι αποδοκιμαστική· οργίζονται, νουθετούν, διδάσκουν, επιβάλλουν ποινές σε όποιον έχει κάποιο επίκτητο ελάττωμα, διότι πιστεύουν ότι είναι δυνατό να τον αλλάξουν.

Με αυτή την κατηγοριοποίηση του Πρωταγόρα μπορούμε κατ’ αρχήν να συμφωνήσουμε και σήμερα. Θα ήταν τουλάχιστον παράλογο να συμπεριφερόμαστε αποδοκιμαστικά και τιμωρητικά σε ανθρώπους με φυσικά ελαττώματα ή να μην προσπαθούμε να βελτιώσουμε «εαυτούς και αλλήλους» χρησιμοποιώντας τη φροντίδα, τη διδασκαλία και την άσκηση.

Ωστόσο δεν μπορούμε παρά να έχουμε και κάποιες επιφυλάξεις: Πολλά φυσικά προτερήματα και ελαττώματα εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την προσωπική φροντίδα για τον εαυτό μας, όπως, π.χ., η υγεία. Επίσης σε πολλές περιπτώσεις είναι πολύ δύσκολο να διακρίνει κανείς αν ένα χαρακτηριστικό είναι φυσικό ή επίκτητο: η φυσική προδιάθεση και οι περιβαλλοντικές επιδράσεις συνδυάζονται αξεδιάλυτα στην τελική διαμόρφωση του κάθε ανθρώπου.

Οι παρακάτω ερωτήσεις προέρχονται από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (ΚΕΕ) και καλύπτουν το σύνολο της ερμηνευτικής προσέγγισης του συγκεκριμένου αποσπάσματος.

1. «τεκμήριον»: Ο Πρωταγόρας προσκομίζει μια εμπειρική απόδειξη για τη συμμετοχή όλων στην πολιτική αρετή. Ποια είναι αυτή; Γιατί θεωρείται «τρελός» όποιος δέχεται ότι δεν κατέχει τη δικαιοσύνη και την άλλη πολιτική αρετή;
2. «ἢ μὴ εἶναι ἐν ἀνθρώποις»: Να συγκρίνετε την τιμωρία αυτή με τη θανάτωση που προτάθηκε παραπάνω («κτείνειν ὡς νόσον πόλεως»). Είναι η κύρωση αυτή ηπιότερη ή όχι και γιατί;
3. Από πού προέρχεται, σύμφωνα με τον Πρωταγόρα, η πολιτική αρετή; Ο Δίας έδωσε στους ανθρώπους την αἰδῶ και τη δίκη. Η πολιτική αρετή διδάσκεται. Πώς σχετίζονται οι δύο αυτές θέσεις του Πρωταγόρα;
4. «οὐ φύσει ἀλλὰ διδακτόν»: α) Ποιο είναι το νόημα της διάκρισης αυτής; β) Ποια σχέση έχει με τη διάκριση φύσης και νόμου που έκαναν οι σοφιστές;
5. Ο Πρωταγόρας, για να αποδείξει (να προβάλει ως γενικά αποδεκτό) ότι όλοι μπορούν να κατέχουν την αρετή και ότι η αρετή διδάσκεται, χρησιμοποιεί δύο επιχειρήματα. Να τα καταγράψετε και να τα αξιολογήσετε.
6. Ποιες είναι οι μορφές της αγωγής κατά τον Πρωταγόρα και σε ποια σχέση βρίσκονται μεταξύ τους;
7. Ποια είναι τα συστατικά στοιχεία της αρετής και με ποιον τρόπο τα παρουσιάζει ο Πρωταγόρας;

1. ἡγοῦμαι, χαλεπαίνω, θυμοῦμαι, νουθετῶ: Να γράψετε στην αρχαία ελληνική από ένα συνώνυμο για κάθε λέξη που σας δίνεται.
2. φύσει, τύχη, συλλήβδην, ἀπὸ τοῦ αὐτομάτου: Να γράψετε τέσσερις φράσεις με τα επιρρήματα και την επιρρηματική έκφραση που σας δίνο­νται στη νεοελληνική μορφή τους, ώστε να φαίνεται η σημασία τους.
3. Να βρείτε την ετυμολογία των παρακάτω λέξεων: νουθετοῦσιν, ἄδικος, τἀληθῆ, σωφροσύνην, σύμβουλον, συλλήβδην.
4. Να βρείτε συνώνυμα των παρακάτω λέξεων στα αρχαία ελληνικά: οἴῃ, μετέχειν, δεῖν, ποιεῖν, ἀγαθὰ.
5. Να δώσετε δύο ομόρριζα στα νέα ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: φῇ, οἰκεῖοι, μανίαν, φύσει, τύχῃ, διδαχῆς.

Οι παραπάνω λεξιλογικές ασκήσεις έχουν αντληθεί από τις ιστοσελίδες ΚΕΕ και  study4exams.gr

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.