Πρωταγόρας Ενότητα 3

Πρωταγόρας Ενότητα 3

Μετάφραση σε αντιστοίχιση

Ἔλαθεν, λαθὼν < λανθάνω: λάθος, αλάθητος, λήθη, λησμονιά, λαθραίος, λαθρεπιβάτης, λαθρεμπόριο, λαθροκυνηγός, αλήθεια, αναληθής

καταναλώσας < κατὰ + ἀναλίσκω: καταναλωτής, (κατ-)ανάλωση, παρανάλωμα, καταναλωτικός

δυνάμεις < δύναμαι: δυνατός, δυνατότητα, δύναμη, δυναμικός, δυναμικό (το), δυναμισμός, δυνητικός, δυνάστης, δυναστεία, καταδυνάστευση, δυναμίτης, ενδυνάμωση, αδύναμος, αδυναμία

λοιπὸν < λείπω: λείψανο, λειψός, λειψυδρία, λειψανδρία, έκλειψη, παράλειψη, διάλειψη, εγκατάλειψη, έλλειψη, διάλειμμα, έλλειμμα, ελλειπτικός, ελλιπής, λιποβαρής, λιπόψυχος, λιποθυμία, λιπόσαρκος, λιποτάκτης, λιποταξία, λοιπός, λοιπόν, κατάλοιπος, υπόλοιπος

χρήσαιτο < χρήομαι –ῶμαι: χρήση, χρήστης, χρήσιμος, χρησιμοθήρας, χρηστικός, χρησιμότητα, χρησιμοποίηση, αχρησιμοποίητος, χρηστός, εύχρηστος, δύσχρηστος, άχρηστος, ιδιοχρησία, χρήμα, χρηματικός, χρησμός

ἀποροῦντι < ἀπορῶ < ἄπορος < ἀ– στερητικό + πόρος: πορεία, πορθμός, εύπορος, άπορος, απορία, βιοπορισμός, βιοποριστικός, οδοιπόρος, οδοιπορία, οδοιπορικός, αργοπορία, πεζοπόρος, πεζοπορία, αεροπόρος, αεροπορία, πρωτοπόρος, πρωτοπορία

ἐμμελῶς < ἐμμελής < ἐν + μέλος (= μελωδία, μουσική): μελογράφος, μελογραφία, μελοποιός, μελωδός, μελωδία

ἔδει < δεῖ: δέηση, ενδεής αδέητος

εὕροι < εὑρίσκω: δυσεύρετος, ευρεσιτεχνία, εύρετρα, εύρημα, ευρηματικός, εφευρέτης

κλέπτει < κλέπτω: κλοπή, κλοπιμαία, κλέφτης, υποκλοπή, κλεπτομανής, κλεψύδρα

πυρὶ < πῦρ: πυρά, πυρκαγιά, πύρινος, πυρετός, πυρήνας, πυρσός, πυρίμαχος, πυρπόληση, πύραυλος, πυραγός, πυρασφάλεια, πυρόπληκτος, πυρομανής, πυροβόλος, πυροσβέστης, πυροδότηση, πυροκροτητής, πυρομαχικά (τα), πυροτέχνημα, πυροτεχνουργός, πυρότουβλο, πυροφάνι, πυράκτωση, αναζωπύρωση

ἀμήχανον < ἀ– στερητικό + μηχανή < μῆχος (τό): μηχανή, μηχάνημα, μηχανικός, μηχανισμός, πολυμήχανος, αμήχανος, μηχανοκίνητος, μηχανόβιος, μηχανογράφηση, μηχανοργάνωση, μηχανοδηγός, μηχανολόγος, μηχανοστάσιο, βιομηχανία

κτητὴν < κτάομαι –ῶμαι: κτήμα, κτήση, κτητικός, κτήτορας, κτήνος, κτηματίας, κτηματικός, ακτήμονας, γαιοκτήμονας, κτηματομεσίτης, κτηματολόγιο, ανάκτηση, κατάκτηση, κατακτητικός, επανάκτηση, αγανάκτηση, αγρόκτημα, απόκτημα, επίκτητος, ιδιόκτητος, ιδιοκτήτης, ιδιοκτησία, πλοιοκτήτης

δωρεῖται < δωροῦμαι < δῶρον < δίδωμι: δωρεά, δωρητής, δωροδότης, δωροθέτης, δώρημα, δωροδοκία, δόση, μισθοδοσία, λογοδοσία, ηλεκτροδότηση, σηματοδότης, δοσολογία, δοσίλογος, επίδοση, παράδοση, έκδοση, απόδοση, μετάδοση, δότης, αιμοδότης, καταδότης, εκδοτικός, αποδοτικός, ενδοτικός, μεταδοτικός

ἐνεχώρει < ἐν + χωρέω–ῶ: αναχώρηση, αναχωρητής, αχώρητος συγχώρηση, χωρικός, χώρος

ἐφιλοτεχνείτην < φιλοτεχνέω–ῶ: άτεχνος, φιλοτέχνημα, φιλοτέχνηση, φιλοτεχνικός, φιλότεχνος

Πηγή

τὴν ἔντεχνον σοφίαν … τὴν περὶ τὸν βίον σοφίαν – τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί … τὴν ἔμπυρον τέχνην τὴν τοῦ Ἡφαίστου καὶ τὴν ἄλλην τὴν τῆς Ἀθηνᾶς: Το πρώτο ζεύγος εννοιών αναφέρεται στις τεχνικές γνώσεις που βοηθούν τον άνθρωπο να αντεπεξέλθει στις υλικές και βιοτικές ανάγκες του. Το δεύτερο ζεύγος αναφέρεται στην ευεργετική για τη δημιουργία υλικού πολιτισμού επίδραση της φωτιάς (Ήφαιστος) και στην ευεργετική για τη δημιουργία πνευματικού πολιτισμού επίδραση της σοφίας (Αθηνά).

τὴν δὲ πολιτικήν: Η φράση αναφέρεται στην πολιτική τέχνη και αρετή με την οποία ο άνθρωπος εγκατέλειψε το δίκαιο της πυγμής και ακολούθησε τον νόμο της δίκης, δηλαδή την έννομη τάξη και την οργάνωση πολιτικού και κοινωνικού βίου.

αἱ Διὸς φυλακαί: Το Κράτος, προσωποποίηση της σωματικής δύναμης, και η Βία, προσωποποίηση της επιβολής, τέκνα του Τιτάνα Πάλλαντα και της Ωκεανίδος Στυγός, θεότητες που μνημονεύονται και στη Θεογονία του Ησιόδου και στον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου.

Ἡφαίστου καὶ Ἀθηνᾶς: Προς τιμήν των δύο θεοτήτων που προήγαγαν τον τεχνικό (Ήφαιστος) και πνευματικό πολιτισμό (Αθηνά) και τιμώνταν από κοινού τελούνταν γιορτές, όπως τα Χαλκεῖα και τα Ἀπατούρια (προς τιμήν καθενός ξεχωριστά τελούνταν τα Παναθήναια και τα Ἡφαίστεια). Κοινό ιερό τους υπήρχε στην Αθήνα (Ἡφαίστειον ή Ἐρέχθειον) και στην Ολυμπία. Η Αθηνά είχε μάλιστα αναλάβει την ανατροφή του γιου του Ηφαίστου Εριχθονίου, του πρώτου μυθικού κατοίκου της Αττικής.

Προμηθέα δι’ Ἐπιμηθέα δίκη κλοπῆς μετῆλθεν: Ο Ήφαιστος προσέδεσε τον Προμηθέα στον Καύκασο, όπου τον φρουρούσαν το Κράτος και η Βία. Τον Προμηθέα ελευθέρωσε ο γιος του Δία Ηρακλής.

1. Παρατηρήστε πώς χαρακτηρίζονται μέσα στο κείμενο του Πρωταγόρα οι δραστηριότητες που σήμερα ονομάζουμε «τεχνολογία». Σχολιάστε αυτούς τους χαρακτηρισμούς.

Οι φράσεις που αναφέρονται στις τεχνολογικές δραστηριότητες είναι: «τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί», «τὴν περὶ τὸν βίον σοφίαν» και «τὴν ἔμπυρον τέχνην τῆν τοῦ Ἡφαίστου καὶ τὴν ἄλλην τὴν τῆς Ἀθηνᾶς». Οι δύο πρώτες αναφέρονται στις τεχνικές γνώσεις που αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση δημιουργίας υλικού πολιτισμού, των υλικών αγαθών που καλύπτουν τις βιοτικές ανάγκες του ανθρώπου. Η τρίτη φράση περιλαμβάνει ένα πρώτο σκέλος που αναφέρεται στην κατεργασία των μετάλλων και ένα δεύτερο σκέλος που αναφέρεται στις τέχνες (αρχιτεκτονική, γλυπτική, ιατρική, ζωγραφική κ.ά.), στη γεωργία, στην αργυροχρυσοχοΐα, στη ναυπηγική και τη ναυτιλία, στην υφαντική και, γενικότερα, τη χειροτεχνία και στην αγγειοπλαστική, με δυο λέξεις στις ειρηνικές τέχνες που ανακάλυψε και προστάτευε η Αθηνά, γι’ αυτό και αποκαλούνταν Ἐργάνη. Τα αποτελέσματα της σοφής διορθωτικής παρέμβασης του Προμηθέα απαριθμούνται από τον Πρωταγόρα στην αρχή της επόμενης Ενότητας. Πρέπει ωστόσο να επισημάνουμε στο σημείο αυτό την ποικιλία και τον καίριο χαρακτήρα των προσφορών του και τον βαθιά φιλάνθρωπο χαρακτήρα της δράσης του, για τον οποίο θεωρούνταν ευεργέτης ή και – κατά άλλη εκδοχή του μύθου – δημιουργός της ανθρωπότητας.

2. Λαμβάνοντας υπόψη σας τις θεϊκές ιδιότητες της Αθηνάς και του Ηφαίστου να προσδιορίσετε τι ακριβώς εννοεί ως έντεχνη σοφία ο Πρωταγόρας. Η τέχνη και τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα συμπεριλαμβάνονται, νομίζετε, στην έντεχνη σοφία; Υπάρχει πρωταρχική σχέση ανάμεσα στην τεχνολογία και την τέχνη; Είναι και η τέχνη εξίσου απαραίτητη στη δημιουργία του πολιτισμού και στην επιβίωση του ανθρώπου μέσα σε μια φύση εχθρική;

Με τον όρο έντεχνη σοφία ο Πρωταγόρας αναφέρεται στην εμπειροτεχνία, δηλαδή την εμπειρία και τη δεξιότητα στις τέχνες, τις μεταλλουργικές του Ηφαίστου, με πηγή ενέργειας τη φωτιά, και τις ειρηνικές που αναλυτικά περιγράψαμε στην προηγούμενη απάντηση. Σε αυτές θα πρέπει να  δεχθούμε ότι ο Πρωταγόρας σαφέστατα περιλαμβάνει τις τέχνες και τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα, αφού και αυτά είναι προϊόν γνώσης, εμπειρίας και ικανότητας. Η σχέση τέχνης και τεχνολογίας είναι σαφέστατα στενότατη. Η τεχνολογία θα πρέπει να θεωρηθεί συνέχεια, συνέπεια και εξέλιξη της τέχνης. Η τέχνη ως προσπάθεια απομίμησης της πραγματικότητας και ως πρώτη εκδήλωση της διάθεσης του ανθρώπου να υπερβεί τα πεπερασμένα χρονικά όρια της ύπαρξής του είναι που τον ώθησε στην κατασκευή των πρώτων χοντροκομμένων εργαλείων και έθεσε σε κίνηση τη νόηση και την εφευρετικότητά του. Εξάλλου, δε θα πρέπει να λησμονούμε ότι οι πρώτες καλλιτεχνικές εκφράσεις του ανθρώπου είναι αλληλένδετες με την καθημερινότητά του. Διακοσμεί τον χώρο όπου ζει και κινείται αποτυπώνοντας με τα πρωτόγονα εργαλεία του σκηνές από τη φύση και το κυνήγι στα τοιχώματα των σπηλαίων, κατασκευάζει αγαλματίδια και ξόανα, για να διοχετεύσει το θρησκευτικό του συναίσθημα και να κατευνάσει τον φόβο του απέναντι στη φύση, εφοδιάζει με καλλιτεχνημένα αντικείμενα πρώτης ανάγκης τους νεκρούς του για τον άλλο κόσμο. Για τον πρωτόγονο άνθρωπο θα πρέπει να ήταν δυσδιάκριτα τα όρια της ομορφιάς και της χρησιμότητας. Σίγουρα, για αυτοτελή και ανεξάρτητη καλλιτεχνική δημιουργία («τέχνη για την τέχνη») μπορούμε να μιλήσουμε πολύ αργότερα. Θα μπορούσαμε εξάλλου να προσθέσουμε ότι με την καλλιτεχνική δημιουργία ο άνθρωπος οικειοποιείται το περιβάλλον στο οποίο ζει, το κάνει δικό του, προέκταση και έκφραση της ίδιας του της ύπαρξης. Από αυτή την άποψη η τέχνη και η δι’ αυτής κατοχύρωση της ταυτότητας (πβ. τους σφραγιδόλιθους που αποτελούσαν το σήμα κατατεθέν εμπόρων, βιοτεχνών και τεχνιτών) αποτέλεσε απαραίτητο βήμα για τη δημιουργία του ανθρώπινου πολιτισμού. Ο άνθρωπος είναι εν τέλει το μόνο ον της δημιουργίας που επιδιώκει την απόλαυση και το κάλλος ανεξάρτητα από ωφελιμιστικά κίνητρα.

Οι παρακάτω ερωτήσεις προέρχονται από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (ΚΕΕ) και καλύπτουν το σύνολο της ερμηνευτικής προσέγγισης του συγκεκριμένου αποσπάσματος.

1. τὴν ἔντεχνον σοφίαν σὺν πυρί: «Οι τεχνικές γνώσεις εννοούνται εδώ χορηγημένες στον άνθρωπο ως ολοκληρωμένο σύνολο a priori και όχι ως θησαύρισμα σταδιακής πείρας μέσα στους αιώνες». Συμφωνείτε με την «ανάγνωση» αυτή του μύθου ή όχι και γιατί;
2. Πώς υποκαθιστά ο άνθρωπος την έλλειψη οργάνων προσαρμογής;
3. Γιατί ο Ήφαιστος και η Αθηνά αναφέρονται μαζί; Τι αντιπροσώπευαν και ποια σχέση είχαν με την Αθήνα;
4. Ο Πρωταγόρας στον μύθο αναφέρεται στον άνθρωπο γενικά, χωρίς καμία διάκριση καταγωγής, κοινωνικής τάξης κτλ. Η έννοια ἄνθρωπος είναι δηλαδή γενική και δηλώνει το ανθρώπινο γένος. Ποια σημασία νομίζετε ότι έχει η αντίληψη αυτή; Πώς θα κρίναμε σήμερα τη σπουδαιότητά της;
5. Διὸς φυλακαί: Τις φρουρές αποτελούσαν η Βία και το Κράτος, όργανα της εξουσίας του Δία, που συναντάμε στη Θεογονία του Ησιόδου (385) και στον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου (στ. 12-87). Τι συμβολίζουν, κατά τη γνώμη σας, σε συνδυασμό με την όλη παρουσία των θεών στον μύθο του Πρωταγόρα;
6. Τι νομίζετε ότι συμβολίζει η κλοπή της φωτιάς από τον Προμηθέα;
7. Πώς εξυπηρετεί την οικονομία του μύθου (Ενότητες 2 και 3) ο καταμερισμός των αρμοδιοτήτων ανάμεσα στον Προμηθέα και τον Επιμηθέα;
8. Να εντοπίσετε στο κείμενο τις λέξεις που αναφέρονται στον Επιμηθέα και τον Προμηθέα (Ενότητες 2 και 3) και να σκιαγραφήσετε την προσωπικότητα και το ρόλο καθενός στη δημιουργία. Να λάβετε υπόψη σας και την ετυμολογία των ονομάτων τους.

1. τὴν ἔντεχνον σοφίαν, τὴν ἔμπυρον τέχνην: Να σχηματίσετε στη ν.ε. τέσσερα ονοματικά σύνολα για καθένα από τα ουσιαστικά που δίνονται, με διαφορετικό κάθε φορά επίθετο.
2. κλέψας < κλέπτω: α. Να σχηματίσετε τρία παράγωγα ουσιαστικά από το ρήμα, β. Χρησιμοποιώντας ως πρώτο συνθετικό το θέμα του ρήματος να γράψετε δύο σύνθετες λέξεις.
3. Να εντοπίσετε στο κείμενο λέξεις ομόρριζες με τις ακόλουθες: πολυμήχανος, μελωδικός, οδόστρωμα, εύχρηστος, επίφοβος, κοινόβιο, λαθροκυνηγός, προμήθεια, κόσμημα.
4. Να γράψετε σύνθετες λέξεις της α.ε. ή της ν.ε. με τις λέξεις σοφὸς και ἄνθρωπος.
5. Να εντοπίσετε με ποιες λέξεις του κειμένου παρουσιάζουν ετυμολογική συγγένεια οι λέξεις: δυναμίτιδα, γενική, επίσκοπος, άσχετος, εφημερίδα, κτηματίας, εισιτήριο, δοτική, ένδικος.
6. Με ποιες λέξεις του κειμένου συνδέονται ετυμολογικά οι παρακάτω λέξεις: δώρο, εισιτήριο, όραση, όπλα, μελικός;
7. κλέψας < κλέπτω: Να γράψετε 3 παράγωγα του ρήματος.
8. «πῦρ»:  α) Να χρησιμοποιήσετε τη λέξη ως συνθετικό σε 10 σύνθετα (ουσιαστικά, επίθετα, επιρρήματα),  β) να γράψετε 4 παράγωγα της λέξης στα νέα ελληνικά.
9. «γῆ»: Να γράψετε σύνθετα (στα νέα ελληνικά) με όλα τα θέματα του ουσιαστικού (-γειος, γη-, γαιο-, γεω-).

Οι παραπάνω λεξιλογικές ασκήσεις έχουν αντληθεί από τις ιστοσελίδες ΚΕΕ και study4exams.gr

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.