Πρωταγόρας Ενότητα 2

Πρωταγόρας Ενότητα 2

Μετάφραση σε αντιστοίχιση

Γένη, γενέσεως, γένος, ὀλιγογονίαν, πολυγονίαν, γένει < γίγνομαι: γέννηση, γενεά, γενιά, γενέτειρα, γενετήσιος, γενέθλιος, γηγενής, εγγενής, συγγενής, γενικός, γόνος, γονέας, γονικός, γονίδιο, γόνιμος, γονιμότητα, υπογονιμότητα, νεογνό, γνήσιος

εἱμαρμένος < μείρομαι: μέρος, μερίδα, μερίδιο, μερικός, μερτικό, μέρισμα, απόμερος, παράμερος, ανωμερίτης, κατωμερίτης, επιμερισμός, καταμερισμός, μοίρα, μοιραίος, άμοιρος, δύσμοιρος, κακόμοιρος, μεμψίμοιρος, μοίραρχος, μοιρολό(γ)ι, μοιρολάτρης, μοιρολατρικός, μοιρασιά, μοίρασμα, μοίραρχος, μοιρογνωμόνιο, μόριο, συμμορία

μείξαντες < μείγνυμι: μείγμα, μείξη, μ(ε)ικτός, πρόσμειξη, ανάμ(ε)ιξη, ανάμ(ε)ικτος, σύμμιξη, σύμμικτος, επιμιξία, αιμομιξία, μιγάς, αμιγής

κεράννυται < κεράννυμαι: κέρασμα, κράμα, κράση, κρασί, κρατήρας, άκρατος, εύκρατος, ακέραστος

ἄγειν < ἄγω: αγωγή, αγωγός, παραγωγός, δημαγωγός, προσαγωγός, νηπιαγωγός, αγώνας, άγημα, άξονας, απαγωγή, συναγωγή, διαγωγή, εισαγωγέας, αρχηγός, στρατηγός, λοχαγός, ξεναγός, άμαξα, παρείσακτος, πλοηγός, ξεναγός, λοχαγός, χορηγός, σύναξη, υδραγωγείο, άξονας

προσέταξαν < πρὸς + τάττ(σσ)ω: τάγμα, διάταγμα, πρόσταγμα, σύνταγμα, διαταγή, επιταγή, προσταγή, συνταγή, υποταγή, νομοταγής, άτακτος, απότακτος, ανυπότακτος, ανάταξη, παράταξη, σύνταξη, ένταξη, πρόταξη, επίταξη, μετάταξη, ανακατάταξη, αταξία, (αρχι)συντάκτης, συντακτικό, επιτακτικός, τακτός.

νεῖμαι, νείμαντος, νέμων, ἔνεμεν < νέμω: νομός, νόμος, νομικός, νομική, νομαδικός, νέμεση, νόμισμα, νομισματικός, διανομέας, διανομή, κατανομή, απονομή, αστυνομία, αστυνομικός, αστυνόμος, τροχονόμος, αγορανομία, παρανομία, παράνομος, υπόνομος, ανομία, δασονομία, δασονόμος, οικονομία, οικονόμος, χειρονομία, αυτονομία, αυτόνομος, ταξινόμηση, εξοικονόμηση, νομοθέτης, νομοθεσία, νομοσχέδιο, νομοταγής, νομομαθής, νομάς

ἐπίσκεψαι < ἐπὶ + σκοπέω –ῶ: σκοπός, σκοπιά, σκόπιμος, σκόπελος, σκέψη, σκεπτικός, σκεπτικισμός, απερίσκεπτος, αυτοσκοπός, κερδοσκόπος, οιωνοσκόπος, καιροσκόπος, ωροσκόπος, άσκοπος, επίσκοπος, κατάσκοπος, πρόσκοπος, ανασκόπηση, βιντεοσκόπηση, επισκόπηση, προεπισκόπηση, δημοσκόπηση, βυθοσκόπηση, ακτινοσκόπηση, βολιδοσκόπηση, κερδοσκοπία, κατασκοπία, τηλεσκόπιο, περισκόπιο, στηθοσκόπιο, μικροσκόπιο, ωροσκόπιο, σκοποβολή, σύσκεψη, συνδιάσκεψη, περίσκεψη, επίσκεψη, επισκέψιμος, σκεπτικιστής

πείσας < πείθω: πειθήνιος, πειθαναγκασμός, πιθανός, πιθανότητα, πίστη, πιστός, πειστήριο, πειστικός, πειθαρχία, πεισιθανάτιος, πείσμα, πεισματάρης

προσῆπτεν < πρὸς + ἅπτω: αφή, επαφή, συναφής, συνάφεια, απτός, αψίδα, αψιμαχία, αψίκορος, σύναψη, επισύναψη, έξαψη, άναμμα, προσάναμμα, αναπτήρας, αφθώδης

διδοὺς < δίδωμι: δόση, παράδοση, έκδοση, μετάδοση, δοσολογία, δοσίλογος, μισθοδοσία, λογοδοσία, ηλεκτροδότηση, σηματοδότης, δότης, αιμοδότης, καταδότης, εκδοτικός, αποδοτικός, ενδοτικός, μεταδοτικός, δώρο, δωροθέτης, δωρεά, δωροδοκία, ανέκδοτος, παραδοτέος

εὐμάρεια < εὐμαρής < εὖ + μάρη (= χέρι)

ἀμφιεννὺς < ἀμφιέννυμι < ἀμφὶ + ἔννυμι/ἐννὺω: άμφιο, αμφίεση, μεταμφίεση, ιμάτιο, ιματιοθήκη

ἰοῦσιν < εἶμι/ἔρχομαι: ερχομός, οδός, έλευση, προσέλευση, διέλευση, ελευθερία, ανεξίτηλος, ισθμός, εισιτήριο, εξιτήριο, προσηλυτισμός, προσιτός, ιταμός, αμαξιτός

οἰκεία < οἶκος: οίκημα, οίκηση, ιδιοκατοίκηση, διοίκηση, συγκατοίκηση, μετοίκηση, οικία, κατοικία, μονοκατοικία, πολυκατοικία, συνοικία, αποικία, παροικία, ένοικος, περίοικος, κάτοικος, συγκάτοικος, μέτοικος, οικισμός, οικιστικός, αποικισμός, αποικιστικός, οικοδεσπότης, οικογένεια, οικότροφος, οικόπεδο, οικοσκευή, οικόσημο, οικονομία, οικόσιτος, οικουμένη, οικολογία, οικόσημο

βορὰ < βιβρώσκω: βρώση, αιμοβόρος, σαρκοβόρος, χρονοβόρος, βάραθρο, βρόγχος, βρογχίτιδα

Πηγή

ἦν γάρ ποτε χρόνος: Συνήθης αρχή μύθων. Ίσως περιεχόταν στο χαμένο για μας έργο του Πρωταγόρα Περὶ τῆς ἐν ἀρχῇ καταστάσεως, που περιέκλειε αισιόδοξα μηνύματα για την ανοδική πορεία εξέλιξης του ανθρώπου.

θνητὰ γένη: Τα είδη των έμβιων όντων. Κατά τον Πρωταγόρα και οι θεοί γεννιούνται και πεθαίνουν.

γῆς ἔνδον μείξαντες ἐκ γῆς καὶ πυρός καὶ τῶν ὅσα πυρὶ καὶ γῇ κεράννυται: Η γη γονιμοποιημένη από τον Ουρανό ή τον Αιθέρα γίνεται μητέρα των ζώων και των φυτών. Πρωταρχικά στοιχεία αυτής της κοσμογονίας κατά τον Παρμενίδη είναι δύο: η φωτιά και το χώμα, ενώ κατά τον Εμπεδοκλή, και γενικότερα κατά τους Ίωνες και Ελεάτες φυσικούς φιλοσόφους, τέσσερα: το χώμα, η φωτιά, το νερό και ο αέρας. Την άποψη των τελευταίων φαίνεται ότι ασπαζόταν και ο Πρωταγόρας.

Προμηθεῖ καὶ Ἐπιμηθεῖ: Τιτάνες, γιοι του Ιαπετού και της Ωκεανίδας Κλυμένης. Ο Προμηθεύς, βοηθός του Δία, μεγάλος ευεργέτης και προστάτης του ανθρώπινου γένους, συντέλεσε στη δημιουργία ενός ανώτερου τεχνικού πολιτισμού δωρίζοντας στον άνθρωπο τη φωτιά. Ο Επιμηθεύς προκάλεσε μύρια δεινά στην ανθρωπότητα, όταν η Πανδώρα άνοιξε το κουτί που είχε στείλει ο Δίας ως γαμήλιο δώρο σε αυτήν και τον Επιμηθέα. Προς τιμήν του Προμηθέως τελούνταν κάθε χρόνο στην Αθήνα τα Προμήθεια.

Προμηθέα παραιτεῖται Ἐπιμηθεύς: Στην ουσία ο Επιμηθεύς ζητάει την αντιστροφή των ρόλων, αφού ο ίδιος είναι ἐπι-μηθεύς, δηλαδή επιβλέπει, ενώ ο Προ-μηθεύς προβλέπει, προνοεί.

ἃ σμικρότητι ἤμπισχεν … ἃ ηὖξε μεγέθει: Ανακολουθία σε σχέση με το: «τυποῦσιν αὐτὰ θεοὶ ἔνδον γῆς».

πρὸς τὰς ἐκ Διὸς ὥρας: Ο Δίας ως προσωποποίηση του ουρανού είναι κύριος και δημιουργός όλων των ατμοσφαιρικών φαινομένων (πβ. τα επίθετα: νεφεληγερέτης, κελαινεφής, οὔριος, ὑψιβρεμέτης, τερπικέραυνος, ὑέτιος, ὄμβριος, εὐάνεμος κ.ά.), αλλά και ρυθμιστής των εποχών του έτους, που είναι οι καλούμενες Ώρες. Οι Ώρες, κόρες του Δία και της Θέμιδας, η Ευνομία, η Δίκη και η Ειρήνη, προστατεύουν τους καρπούς και καθετί φυσικό.

1. Στον μύθο του Πρωταγόρα ο άνθρωπος παρουσιάζεται ως το πιο αδύναμο και λιγότερο προικισμένο βιολογικά ον. Συζητήστε αυτήν την παρουσίαση και αναζητήστε τα χαρακτηριστικά εκείνα του ανθρώπου που του επέτρεψαν να επιβιώσει, να διαφοροποιηθεί και να αναπτύξει πολιτισμό.

Όπως διαβάζουμε στον μύθο του Πρωταγόρα, ο Επιμηθεύς μοίρασε με περισσή σοφία και προνοητικότητα σε όλα τα όντα τα μέσα που απαιτούνταν για την επιβίωσή τους. Μόνο ο άνθρωπος απέμεινε εντελώς ανυπεράσπιστος και αβοήθητος, καταδικασμένος στον αφανισμό. Όταν ο Προμηθέας βρέθηκε αντιμέτωπος με αυτήν την κατάσταση, δεν ήταν δυνατό να παραμείνει ασυγκίνητος. Αναγκάστηκε να κλέψει από την Αθηνά και τον Ήφαιστο την έντεχνη σοφία και τη φωτιά, στοιχείο απαραίτητο για την απόκτηση και τη χρησιμοποίηση των τεχνικών γνώσεων, και τα δώρισε στον άνθρωπο, με αποτέλεσμα αυτός όχι μόνο να επιβιώσει και να διαφοροποιηθεί από τα υπόλοιπα έμβια όντα, αλλά και να αναπτύξει ανώτερο πολιτισμό.

2. Διαβάστε το απόσπασμα της Θεογονίας του Ησιόδου για τον Προμηθέα. Συγκρίνετε τις αφηγήσεις του Ησιόδου και του Πρωταγόρα.

Και οι δύο μύθοι πραγματεύονται την κλοπή της φωτιάς από τον Προμηθέα και την παραχώρησή της στον άνθρωπο, για να βελτιώσει τη ζωή του.

α. Μια βασική διαφορά των δύο αφηγήσεων εστιάζεται στο ότι ο Ησίοδος αναφέρει πως τη φωτιά τη διέθεταν οι άνθρωποι, τους την αφαίρεσε όμως ο Δίας θέλοντας να εκδικηθεί τον Προμηθέα, επειδή αυτός τον ξεγέλασε στη μοιρασιά των ζώων που προορίζονταν για θυσία. Ο Προμηθέας κατάφερε να την κλέψει και να την ξαναδώσει στους ανθρώπους. Στην εκδοχή του Πρωταγόρα, ο Προμηθέας εξαρχής κλέβει και δωρίζει στον άνθρωπο τη φωτιά φοβούμενος μήπως αφανιστεί το ανθρώπινο είδος, αφού ο Επιμηθέας δεν είχε λάβει τα αναγκαία μέτρα για την προστασία του είδους.

β. Μια δεύτερη διαφορά εστιάζεται στον σκοπό των δύο διηγήσεων. Σκοπός του Ησιόδου είναι να παρουσιάσει τις έριδες των θεών και παρεμπιπτόντως και μόνο αναφέρεται στον άνθρωπο. Αντίθετα, ο μύθος του Πρωταγόρα είναι κατεξοχήν ανθρωποκεντρικός και στόχο έχει να εξηγήσει πώς οι άνθρωποι κατάφεραν να οργανώσουν κοινωνίες. Έτσι, ο Ησίοδος αναφέρει μόνο την κλοπή της φωτιάς, ενώ ο Πρωταγόρας μιλάει και για κλοπή της έντεχνης σοφίας.

γ. Μια τρίτη διαφορά σχετίζεται με την πατρότητα των δύο διηγήσεων. Ο ποιητής Ησίοδος προσπερνά τη διαδικασία δημιουργίας του ανθρώπινου είδους και των υπόλοιπων όντων της δημιουργίας. Αντίθετα, ο φιλόσοφος Πρωταγόρας επικεντρώνει τη διήγησή του σε αυτό το ζήτημα αναφέροντας αναλυτικά τον εξοπλισμό των διαφόρων ειδών. Μάλιστα, οι λεπτομέρειες που περιλαμβάνει στη διήγησή του μαρτυρούν υψηλό επίπεδο φυσικής γνώσης, προϊόν επισταμένης και ουσιαστικής έρευνας της φύσης.

δ. Τέλος, μια ουσιαστική διαφορά εντοπίζεται στην αντίληψη για τον θεό που διέπει τις δύο αφηγήσεις. Στον μύθο του Ησιόδου ο Δίας εμφανίζεται από αδιάφορος έως εχθρικός απέναντι στο ανθρώπινο γένος, ενώ στο μύθο του Πρωταγόρα πιο φιλάνθρωπος.

Οι παρακάτω ερωτήσεις προέρχονται από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (ΚΕΕ) και καλύπτουν το σύνολο της ερμηνευτικής προσέγγισης του συγκεκριμένου αποσπάσματος.

1. ῏Ην γάρ ποτε χρόνος: Ποια είναι η λειτουργία της φράσης στη δομή του λόγου;
2. Ο Πρωταγόρας αξιοποιεί στον μύθο αρχέγονες αντιλήψεις για τη Γη-Μητέρα και για τον αυτοχθονισμό, την αντίληψη ότι ορισμένες φυλές ξεφύτρωσαν από τη γη, όπου και τελικά εγκαταστάθηκαν. Να εντοπίσετε τις αντιλήψεις αυτές στο κείμενο και να εξηγήσετε τη σημασία τους για τον μύθο. Θα σας βοηθήσουν οι γνώσεις σας από τη μυθολογία για τη θεοποίηση της Γης και ο μύθος του Κάδμου για τους «Σπαρτούς» (Καδμείους) Θηβαίους.
3. ὅτε θεοὶ μὲν ἦσαν – τυποῦσιν αὐτὰ θεοί: Νομίζετε ότι οι απόψεις αυτές έρχονται σε αντίθεση με τη θέση του Πρωταγόρα: περὶ μὲν θεῶν οὐκ ἔχω εἰδέναι, οὔθ’ ὡς εἰσὶν οὔθ’ ὡς οὐκ εἰσὶν οὔθ’ ὁποῖοί τινες ἰδέαν· πολλὰ γὰρ τὰ κωλύοντα εἰδέναι ἥ τ’ ἀδηλότης καὶ βραχὺς ὢν ὁ βίος τοῦ ἀνθρώπου;
4. Από ποια στοιχεία δημιουργούν οι θεοί τα θνητά όντα; Ποιες κοσμολογικές αντιλήψεις φαίνεται να ακολουθεί ο Πρωταγόρας;
5. Ποιον ρόλο διαδραματίζει η μοίρα (εἱμαρμένη) στην Ενότητα και πώς εξηγείται αυτός;
6. Με ποιες ιδιότητες-δυνάμεις εξόπλισε τα ζώα ο Επιμηθέας και από ποιους κινδύνους τα εξασφάλιζαν αυτές;
7. Να δείξετε ότι ο μύθος του Πρωταγόρα εξηγεί τελεολογικά το νόμο της αναπλήρωσης.

1. πῦρ, γῆ: Να γράψετε δέκα σύνθετες λέξεις, της α.ε. ή της ν.ε., με πρώτο συνθετικός τα ουσιαστικά που δίνονται.
2. κατευνάζω, κατανάλωση, εκδορά, αμπέχονο, αυτάρκεια, σαρκοβόρο, καταβροχθίζω, περιδέραιο: Να εντοπίσετε στο κείμενο λέξεις ομόρριζες αυτών των λέξεων που σας δίνονται (μερικές από αυτές αναφέρονται στην ίδια λέξη του κειμένου).
3. Με ποιες λέξεις του κειμένου παρουσιάζουν ετυμολογική συγγένεια οι λέξεις της ν.ε.: γενική, ανάγωγος, αφοπλισμός, βιομήχανος, αναύξητος, σώσμα, σχεδόν, κέρασμα, βοτανικός, παρανάλωμα, εγγόνι, βιοποριστικός;
4. Με ποιες λέξεις του κειμένου συνδέονται ετυμολογικά οι παρακάτω λέξεις: τυποποίηση, μερίδα, μείγμα, σθεναρός;
5. κατάγειον: Να σχηματίσετε 5 ομόρριζα στα νέα ελληνικά χρησιμοποιώντας το β’ συνθετικό της λέξης ως α’ ή β’ συνθετικό.
6. Να δώσετε τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων του κειμένου στα αρχαία ελληνικά: ἀσθενεστέρους, ἄοπλον, κατάγειον, οἰκεία.

Οι παραπάνω λεξιλογικές ασκήσεις έχουν αντληθεί από τις ιστοσελίδες ΚΕΕ και study4exams.gr

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.