Πολιτικά Ενότητα 13

Πολιτικά Ενότητα 13

Η συγκεκριμένη ενότητα δεν εξετάζεται από το πρωτότυπο  για αυτό το λόγο δεν υπάρχει μετάφραση ούτε λεξιλογικές ασκήσεις. Επομένως, θα ακολουθήσει άμεσα η ανάλυση του περιεχομένου της.

«Σήμερα διακρίνουμε την ατομική και την κοινωνική ηθική, αναλόγως αν η ηθική αναφέρεται σε ένα άτομο ή στην ανθρώπινη κοινωνία. Για τον Αριστο­τέλη όμως ο στόχος του καθενός ξεχωριστά ταυτίζεται με το στόχο της κοι­νότητας και στην περίπτωση της κοινότητας εμφανίζεται πιο καθαρά: «Αξίζει ασφαλώς να προσέξουμε την περίπτωση κατά την οποία και ο καθένας ξεχω­ριστά κατορθώνει αυτό το στόχο, αλλά είναι ωραιότερο και ανώτερο, όταν το κατορθώνουν εθνότητες και κοινότητες». Γι’ αυτό η ηθική του Αριστοτέλη εί­ναι κοινωνική ηθική, φιλοσοφία της ανθρώπινης συμβίωσης. Σε κανένα από τα έργα του δεν υπάρχει έστω ένας υπαινιγμός ότι διέκρινε την ηθική (ως ατομι­κή ηθική) από την πολιτική (ως κοινωνική ηθική). Μπορεί να μιλά για «ηθικές» προτάσεις και συχνά χρησιμοποιεί το επίθετο «ηθικός», αλλά ποτέ δε μι­λά για ηθική τέχνη. Τα ηθικά έργα του Αριστοτέλη και αυτά που έχουν συνε­νωθεί στα Πολιτικὰ του έχουν στενή σχέση μεταξύ τους από πραγματολογική άποψη. Στα ηθικά έργα το βασικό ερώτημα είναι πώς μπορούμε να πραγμα­τώσουμε στη ζωή το αγαθό για μας τους ανθρώπους. Ιδιαίτερα τα Ἠθικὰ Νικομάχεια έχουν σαφώς δηλωμένο προτρεπτικό χαρακτήρα. Η προτροπή του Αριστοτέλη είναι: Καλοί νόμοι, ήθη και συνήθειες της κοινότητας δημιουργούν καλούς χαρακτήρες με την παιδαγωγική τους επίδραση· το να διαθέτει κανείς τέτοιο χαρακτήρα είναι η προϋπόθεση για πράξεις που οδηγούν στην ευτυχι­σμένη ζωή. Στα Πολιτικὰ αυτή είναι η αφετηρία, για να πραγματευτεί ο Αρι­στοτέλης την οργάνωση της κοινότητας.

Η ηθική του εναρμονίζεται πλήρως με τη φιλοσοφία του για το τέλος. Για τον Αριστοτέλη τέλος σημαίνει ότι όλα τείνουν στην τελείωσή τους· ούτε η λέ­ξη «στόχος» ούτε η λέξη «σκοπός» αποδίδουν το πλήρες νόημα της λέξης, γιατί το τέλος συμπεριλαμβάνει και τη διαδικασία μέσα από την οποία φτάνει κάτι στην τέλεια μορφή του. Όλα όσα υπάρχουν εκ φύσεως έχουν μια απαρχή κίνη­σης και ηρεμίας μέσα τους, και όχι σε κάτι άλλο. Όλα αναπτύσσονται τείνο­ντας σε ένα σημείο κορύφωσης. Στην περίπτωση της ψυχής αυτό σημαίνει ότι η δράση της έχει μια ανώτατη βαθμίδα· αυτή η βαθμίδα είναι το τέλος της. Μόνο για τη φύση στο σύνολό της υπάρχει καθολικό τέλος. Εάν το τέλος μας είναι το αγαθό, πρέπει να είναι το αγαθό για μας τους ανθρώπους. Και η αρε­τή είναι στόχος και όχι ιδιότητα. «Πριν από την αρετή οι θεοί έθεσαν τον ι­δρώτα. Ο δρόμος προς την αρετή είναι μακρύς και απότομος και τραχύς στην αρχή. Όταν όμως φτάσεις στην κορυφή, είναι εύκολος». Στον Ὕμνο του ο Αριστοτέλης ονομάζει την αρετή «το ωραιότερο θήρα­μα που μπορούμε να πιάσουμε σ’ όλη μας τη ζωή».

Το διανόημα ότι η ευτυχία του ατόμου πρέπει να θυσιάζεται για την ευτυ­χία της κοινότητας είναι εντελώς ξένο προς τον Αριστοτέλη. Όπως απέρριψε τις ι­δέες του Πλάτωνα, οι οποίες υπάρχουν χωριστά, έτσι θεωρούσε την κοινότητα πεμπτουσία των ατόμων. Με συγκεκριμένο τρόπο υπάρχει μόνο το άτομο· ευδαιμονία που δε θα ήταν η ευδαιμονία ενός ορισμένου ατόμου δεν υπάρχει στην πραγματικότητα, παρά υπάρχει μόνο ως έννοια. Επομένως, για την κοινότητα δεν υπάρχει τίποτε το «αγαθό» που θα μπορούσε να αποκτηθεί εις βάρος των ατόμων που τη συγκροτούν.»

Ι. Düring, Ο Αριστοτέλης. Παρουσίαση και ερμηνεία της σκέψης του

1. Προσπάθησε να εκθέσεις με δικά σου λόγια τις διδασκαλίες του Αριστοτέλη: α) ότι ο λόγος αποτελεί γνώρισμα του ανθρώπου, που το ξεχωρίζει από τα άλλα ζώα, β) ότι στο γεγονός ότι ο άνθρωπος έχει, μόνος αυτός από τα άλλα ζώα, τον λόγο οφείλεται τελικά η δημιουργία πόλεων.
2. Ο Αριστοτέλης προσπαθεί στην Ενότητα αυτή να αποδείξει: α) ότι η τάση του ανθρώπου προς την πολιτικὴν κοινωνίαν είναι μια τάση φυσική, β) ότι η τάση του αυτή είναι στη φύση προγενέστερη από τα επιμέρους ανθρώπινα όντα (ως άτομα και ως οικογένεια)· ότι, επομένως, όταν οι άνθρωποι δημιουργούσαν για πρώτη φορά την πόλη, απλώς έκαναν πραγματικότητα κάτι για το οποίο τους είχε ήδη προετοιμάσει (: τους προόριζε) η φύση. Ο λόγος του Αριστοτέλη μοιάζει στο σημείο αυτό να έχει το χαρακτήρα μιας απάντησης, και μάλιστα επιθετικής, εναντίον αντιθέτων απόψεων. Σημείωσε κάποιες διδασκαλίες των σοφιστών που θα μπορούσαν να είναι οι απόψεις εναντίον των οποίων στρέφεται εδώ επιθετικά ο Αριστοτέλης.

3. Τι, στην πραγματικότητα, προσπαθεί ο Αριστοτέλης να αποδείξει με το λόγο του περί όλου και μερών; Με άλλα λόγια: Σε ποιο λογικό συμπέρασμα πιστεύει ότι θα μας οδηγήσει, άμα αποδείξει ότι τα μέρη προϋποθέτουν το όλον;

Οι παρακάτω ερωτήσεις προέρχονται από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (ΚΕΕ) και καλύπτουν το σύνολο της ερμηνευτικής προσέγγισης του συγκεκριμένου αποσπάσματος.

1. Ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει και σε ορισμένα ζώα την ιδιότητα του πο­λιτικού (= κοινωνικού), αλλά όχι με την ίδια έννοια που δίνει στον όρο για τον άνθρωπο. Ποιο περιεχόμενο έχει η έννοια, όταν αναφέρεται στα ζώα, και ποιο, όταν αναφέρεται στον άνθρωπο; Ποια είναι η ειδοποιός διαφορά του ανθρώπου από τα αγελαία ζώα;

2. Ο Αριστοτέλης υποστηρίζει ότι η φύση δεν κάνει τίποτε χωρίς λόγο και αιτία. Γιατί λοιπόν: α) προίκισε τα ζώα με φωνή, β) έδωσε στον άνθρω­πο την ικανότητα του λόγου;

3. Να εντοπίσετε και να καταγράψετε τα αντιθετικά ζεύγη των εννοιών που χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης στο κείμενο και με βάση αυτά να εξη­γήσετε ποια είναι η ειδοποιός διαφορά του «λόγου» από τη «φωνή».

4. «Η συμμετοχή σε όλα αυτά είναι που κάνει την οικογένεια και την πό­λη»: Να συσχετίσετε τη θέση του Αριστοτέλη με το νόμο του Δία στο μύθο του Πρωταγόρα «τὸν μὴ δυνάμενον αἰδοῦς καὶ δίκης μετέχειν κτείνειν ὡς νόσον πόλεως», την εξήγηση του σοφιστή «ὡς παντὶ προσῆκον ταύτης γε μετέχειν τῆς ἀρετῆς (= πολιτικῆς ἀρετῆς) ἢ μὴ εἶναι πόλεις» (σχολ. βιβλίο σ. 80) και με τη θέση του Ηράκλειτου (σχολ. βιβλίο σ. 101).

5. «Ώρα όμως να προσθέσουμε…»: Ποια είναι η θέση της πρότασης στη δομή της επιχειρηματολογίας του Αριστοτέλη;

6. Με ποια επιχειρήματα αποδεικνύει ο Αριστοτέλης α) ότι η πόλη ήρθε στην ύπαρξη «ἐκ φύσεως» και β) ότι προηγείται από κάθε επιμέρους άτομο;

7. Να εντοπίσετε τα σημεία στα οποία φαίνεται η τελεολογική σκέψη του Αριστοτέλη και να τα εξηγήσετε με λίγα λόγια.

8. Πώς αντιλαμβάνεστε τη θέση του Αριστοτέλη ότι η πόλη προηγείται από την οικογένεια και από τον καθένα μας ως άτομο; Συμφωνείτε με τη θέση αυτή;

9. Να συσχετίσετε τη θέση του Αριστοτέλη για την ύπαρξη της πόλης «ἐκ φύσεως» με όσα υποστηρίζει ο Γλαύκων στην Πολιτεία (σχολ. βιβλίο σ. 104).

10. Αφού διαβάσετε την άποψη του Περικλή για τη σχέση πολίτη-πόλης (στο βιβλίο σας, σ. 123 – Θουκ. II, 60), να τη συσχετίσετε με την υποχρέωση που αναθέτει ο Πλάτων στους φύλακες της Πολιτείας του (αλληγορία σπηλαίου, σχολ. βιβλίο σ. 121) και με τις αντιλήψεις του Αριστοτέλη για το ίδιο θέμα. Στη συσχέτιση να λάβετε υπόψη σας τη χρονική απόσταση των κειμένων μεταξύ τους.

Για να μεταφερθείτε στην Ενότητα που επιθυμείτε απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα. Εναλλακτικά για την πλοήγηση σας μπορείτε να επιλέξετε και το βοηθητικό menu στην αριστερή στήλη της σελίδας.

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.