Πολιτεία 11-12: Κριτήριο Αξιολόγησης Απαντήσεις (Νέα Μορφή)

Πολιτεία Ενότητες 11 & 12

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ  Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α. 1. α, 2. β, 3. γ, 4. β, 5. α

Β1.  Στην  αλληγορία του σπηλαίου οι δεσμώτες είναι οι άνθρωποι που κατοικούν στο βάθος του σπηλαίου «ἐκ παίδων», είναι αλυσοδεμένοι και στα πόδια και στον αυχένα και γι’ αυτό είναι ακίνητοι και βλέπουν μόνο κατευθείαν μπροστά∙ δεν βλέπουν παρά μόνο σκιές να προβάλλονται στο βάθος πάνω στο τοίχωμα και πιστεύουν ότι οι σκιές είναι η μοναδική αλήθεια. Ο χρονικός προσδιορισμός «ἐκ παίδων» τονίζει τη μακρά διαμονή τους στο δεσμωτήριο και την έλλειψη εμπειριών.  

Ο Σωκράτης με το σχόλιο «ὁμοίους ἡμῖν» αποκαλύπτει τον συμβολισμό των δεσμωτών. Είναι οι αφιλοσόφητοι πολίτες και πολιτικοί, οι άνθρωποι που ζουν μέσα στο σκοτάδι της αμάθειας, που αγνοούν την αλήθεια και είναι ανίκανοι για ουσιαστική βοήθεια προς το σύνολο. Η στάση των δεσμωτών για την πραγματικότητα μπορεί να αποδοθεί με τον όρο «αφελής εμπειρισμός» και το γνωστικό τους επίπεδο μπορεί να αποδοθεί με τον όρο εικασία – το κατώτερο επίπεδο της δόξας – που ισοδυναμεί με την εμπιστοσύνη του ανθρώπου στο δεδομένο της αίσθησης (σκιές). Oι δεσμώτες πιστεύουν πως η μόνη πραγματικότητα είναι ό,τι βλέπουν ή ακούν, δηλαδή, ό,τι  αισθάνονται.

Αυτοί οι άνθρωποι μόνο κακό μπορούν να προκαλέσουν, αφού αδυνατούν να υπηρετήσουν τόσο το ιδιωτικό όσο και το δημόσιο καλό.

Έτσι, οι δεσμώτες συνδέονται με τους «ἀπαιδεύτους καὶ ἀληθείας ἀπείρους» πολιτικούς της συγκαιρινής πραγματικότητας του Πλάτωνα. Αυτοί, κατά τη γνώμη του, δεν είναι κατάλληλοι να κυβερνήσουν σωστά μια πολιτεία («ἐπιτροπεῦσαι»), διότι τους λείπει η παιδεία , δεν έχουν γνώσεις ούτε έχουν κατακτήσει την αρετή. Η άμεση θέαση της αλήθειας (του Αγαθού), που υπερβαίνει την απλή μάθηση, είναι εμπειρία που δεν διαθέτουν οι απαίδευτοι (είναι ά-πειροι από αυτήν). Επιπλέον, δεν έχουν έναν συγκεκριμένο στόχο στη ζωή τους, έναν ανώτερο στόχο, που να συνδέεται με την παιδεία και που να κατευθύνει όλες τους τις ενέργειες τόσο στην ιδιωτική  όσο και στη δημόσια ζωή («τοὺς μὲν ὅτι … καὶ δημοσίᾳ») Οι τυχαίοι και αφιλοσόφητοι πολιτικοί δεν έχουν έναν υψηλό σκοπό να υπηρετήσουν παρά μόνο το προσωπικό τους συμφέρον. Αντιθέτως ο εἷς σκοπός που έχουν οι φύλακες της πολιτείας είναι να υπηρετήσουν πιστά και ανιδιοτελώς την πόλη ολόκληρη («σκοπόν… ἕνα»).

Οι στόχοι και τα κίνητρα των απαίδευτων είναι ταπεινά: παρασύρονται από υλικά αγαθά και αξιώματα, προσπαθούν να εξυπηρετήσουν τα προσωπικά τους συμφέροντα και έχουν τάσεις αυτοπροβολής. Είναι ιδιοτελείς, αλαζόνες και ασυνεπείς απέναντι στις ευθύνες άσκησης της εξουσίας, ανάξιοι και ανίκανοι να διαχειριστούν τις υποθέσεις της πόλης για το κοινό καλό, ώστε να διασφαλίσουν την ευημερία όλων.

Στην κατηγορία αυτή εντάσσει ο Πλάτωνας και τους πολιτικούς ηγέτες της εποχής του. Για μεγάλα διαστήματα η αθηναϊκή δημοκρατία ήταν έρμαιο στα χέρια αδίστακτων δημαγωγών, που, όπως επισημαίνει ο κωμωδιογράφος, «καλόπιαναν, εθώπευαν, κολάκευαν και εξαπατούσαν τον Δήμο». Κατά τη γνώμη του, είναι κι αυτοί υπεύθυνοι για την καταστροφή της Αθήνας, γιατί φρόντισαν περισσότερο για την υλική (οικονομική-στρατιωτική) ανάπτυξη της πόλης και λιγότερο για τη δικαιοσύνη και την πνευματική ζωή των πολιτών.

Β2.  Ο Πλάτωνας συγχέει σκοπίμως τα όρια ανάμεσα στο θεωρητικό του οικοδόμημα, δηλαδή την ιδεώδη πολιτεία που κάποτε στο μέλλον πρόκειται να πραγματοποιηθεί, και στη συγκαιρινή του πολιτική πραγματικότητα. Η διαφορά ανάμεσα στην πολιτική πραγματικότητα της εποχής του Πλάτωνα με αυτήν στην ιδανική πολιτεία τονίζεται με την αντίθεση «ἔτι ἀπῳκίσθαι» – «μή ἐπιτρέπειν».

Έτσι, με το «ἔτι ἀπῳκίσθαι» αναφέρεται στους  πεπαιδευμένους της εποχής του, που τους επιτρέπεται να ζουν αφοσιωμένοι αποκλειστικά στις πνευματικές τους ενασχολήσεις  («τοὺς ἐν παιδείᾳ ἐωμένους διατρίβειν διὰ τέλους»). Αυτοί δεν κρίνονται ικανοί να διοικήσουν σωστά μια πολιτεία, γιατί μένουν εντελώς αποκομμένοι από τα προβλήματα της καθημερινής ζωής και την ενεργό πολιτική («τοὺς δὲ ὅτι ἑκόντες εἶναι οὐ πράξουσιν»).

Η στάση τους αυτή παρουσιάζεται από το φιλόσοφο ειρωνικά με την παρομοίωση ότι οι πεπαιδευμένοι-φιλόσοφοι πιστεύουν ότι ζουν στα νησιά των μακαρίων, ενώ είναι ακόμα ζωντανοί («ἡγούμενοι ἐν μακάρων νήσοις ζῶντες ἔτι ἀπῳκίσθαι»). Αξίζει να σημειωθεί ότι τα νησιά των μακάρων είναι νησιά στη Δύση πέρα από τις στήλες του Ηρακλέους στο ρεύμα του Ωκεανού. Εκεί σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες ζούσαν οι ήρωες, οι άνθρωποι της χρυσής εποχής (η πρώτη γενιά του ανθρωπίνου γένους) καθώς και οι ευσεβείς. Η πεποίθησή τους αυτή υποδηλώνει και την πιθανή αλαζονεία τους.

Με τη φράση  «μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ νῦν ἐπιτρέπεται» ο φιλόσοφος καταγγέλλει έμμεσα την απροθυμία των πνευματικών ανθρώπων της εποχής του να αναλάβουν την πολιτική ευθύνη της διακυβέρνησης της πόλης.

Με το «μή ἐπιτρέπειν» δηλώνει ότι στην ιδεώδη Πολιτεία δεν πρέπει να επιτραπεί στους πεπαιδευμένους να απέχουν από την ενεργό πολιτική και να ασχολούνται μόνο με τις πνευματικές τους αναζητήσεις («τὸ αὐτοῦ, ἦν δ’ ἐγώ καταμένειν καὶ μὴ ἐθέλειν πάλιν καταβαίνειν … εἴτε σπουδαιότεραι»).

Οι φιλόσοφοι στην ιδανική πολιτεία θα έχουν την ηθική υποχρέωση, να μοιραστούν με τους απαίδευτους αφενός τα καθημερινά προβλήματα των πολιτών και της δημόσιας ζωής («πόνων»), αφετέρου την κοινωνική προβολή, την ηθική ικανοποίηση, τις επευφημίες και τις τιμητικές διακρίσεις («τιμῶν») που έρχονται ως αποτέλεσμα της συμμετοχής σε δημόσια αξιώματα. Ανεξάρτητα με το πώς αυτοί τα αξιολογούν «εἴτε φαυλότεραι εἴτε σπουδαιότεραι», δεν απαλλάσσονται από το κοινωνικό και ηθικό τους χρέος απέναντι στην πολιτεία.

Πιο συγκεκριμένα, οι φύλακες λοιπόν αφού θα έχουν εκπαιδευτεί ορθά και θα έχουν φιλοσοφήσει, οφείλουν να κατεβούν στο σπήλαιο («καταβαίνειν»), δηλαδή στην πρακτική πολιτική, για να ωφελήσουν με τις γνώσεις τους και την αρετή τους την πόλη ολόκληρη. Ειδικότερα οι φύλακες θα πρέπει όταν φτάσουν στην ηλικία των 35 ετών να άρχουν στον πόλεμο και να αναλαμβάνουν αξιώματα που αρμόζουν σε νέους. Οι φύλακες – επίκουροι επωμίζονται στρατιωτικά και διοικητικά καθήκοντα και γενικά είναι αφοσιωμένοι στην υπηρεσία του κράτους. Είναι ανδρείοι και μπορούν να υπερασπισθούν αφενός την εδαφική  ακεραιότητα και αφετέρου τις αξίες που προβάλλει το εκπαιδευτικό σύστημα της ιδεώδους πολιτείας.

Όταν γίνουν 50 ετών, τότε πια μπορούν να μοιράζουν τον χρόνο τους ανάμεσα στη φιλοσοφία και στην άσκηση της εξουσίας. Όταν θα έχουν εκπαιδεύσει τους διαδόχους τους θα είναι έτοιμοι πια να φύγουν από τη ζωή και να κατοικήσουν στις νήσους των Μακάρων.

Οι φύλακες – παντελείς  μεριμνούν για την ευδαιμονία ολόκληρης της πολιτείας. Πρόκειται συνεπώς για μια αριστοκρατία του πνεύματος, που εξουσιάζει και συνάμα υπηρετεί το πλήθος. Ζουν μακάρια, επειδή απολαμβάνουν τις πνευματικές ηδονές που μόνο αυτές διαρκούν, και όταν πεθάνουν τιμώνται ως ήρωες. Είναι προσωπικότητες που δεν διαθέτουν μόνο γνώσεις και συνθετική σκέψη, αλλά πείρα ζωής, διοικητικές ικανότητες και αδαμάντινο χαρακτήρα. Αναλαμβάνουν την εξουσία από αίσθηση καθήκοντος για να διοχετεύσουν μέσα στη νομοθεσία τη σοφία τους και την ακεραιότητά τους. Δεν διαθέτουν ούτε προσωπική περιουσία ούτε καν οικογένεια για να είναι αδέκαστοι, ανεπηρέαστοι και ολόψυχα αφοσιωμένοι στο κοπιώδες λειτούργημά τους.

Με τον τρόπο αυτό ο φιλόσοφος χαρακτηρίζεται από το ιδανικό ζεύγος γνωρισμάτων που είναι ανάγκη να χαρακτηρίζει τον φιλόσοφο – άρχοντα: τη γνώση και την πράξη. Το ζεύγος «γνώσης και πράξης» σε διαλεκτική σχέση φωτίζει την πολιτική αντίληψη του Πλάτωνα. Η γνώση καταξιώνεται στο βαθμό που προσανατολίζεται σε χρήσιμη πράξη, ιδιωτική και δημόσια· αλλά και η πράξη αξιολογείται χρήσιμη, όταν κατευθύνεται από γνώση και αποσαφηνισμένο σκοπό.

Β3.  1. α,  2. β, 3. β, 4. β, 5. γ

Β4. α) α. 3, β.  2,  γ. 5,  δ. 7

β) επιτρέπω = αφήνω, δίνω την άδεια

π.χ. Η αδιαλλαξία του δεν του επέτρεψε να συμβιβαστεί.

Β5. α) Στόχος τόσο των ποιητών όσο και των απελεύθερων δεσμωτών είναι να διαβούν την πόρτα της ποίησης και την είσοδο του σπηλαίου αντίστοιχα και να ανέβουν στο «φως», για να απολαύσουν τους πνευματικούς του θησαυρούς («η ποίηση είναι μια πόρτα ανοιχτή» «και μαγεμένοι πηγαίνουνε να μπούν»  – «ἐχούσῃ τὴν εἴσοδον ἀναπεπταμένην πρός τό φῶς).

Η πόρτα της ποίησης όμως, όπως και η είσοδος του σπηλαίου, παρόλο που είναι πάντα ανοιχτή, δεν είναι προσιτή σε όλους.

Το φως δεν είναι προσιτό ούτε στους επιφανειακούς ποιητές που  «κοιτάζουν μέσα χωρίς να βλέπουν τίποτα», αφού χρησιμοποιούν μόνο τα μάτια, όχι το νου, μένουν στην επιφανειακή και βιαστική θέαση («κοιτάζουν»), ούτε και στους δεσμώτες, αφού οι αισθήσεις τους κρατούν δέσμιους και δεν τους αφήνουν να αντιληφθούν την πραγματικότητα με τον ορθό λόγο («ἐν δεσμοῖς»).

Το φως της ποίησης είναι προσιτό μόνο στους εκλεκτούς, τους πραγματικούς ποιητές που ενορατικά «κάτι βλέπουν», δηλαδή συνειδητοποιούν την αλήθεια για την αξία της ποίησης. Αντίστοιχα το φως της αλήθειας, είναι προσιτό μόνο στις βέλτιστες φύσεις, τους φιλοσόφους που έχουν αποδεσμευτεί από την κυριαρχία των αισθήσεων και έχουν κατακτήσει τη νόηση («τό φῶς»).

Η πορεία και στις δύο περιπτώσεις είναι δύσκολη και απαιτεί κόπο («Δεν άνοιξε ποτέ για όσους μπόρεσαν να ιδούν στο βάθος»  – «ἀναβῆναι», «ἀνάβασιν», «ἀναβάντες»).

β) Οι ποιητές στην αλληγορία του Παυλόπουλου δεν μπορούν να προσεγγίσουν την ιδέα της ποίησης και οδηγούνται σε αδιέξοδο∙ «η πόρτα κλείνει», παρόλο που προσπαθούν σε όλη τους τη ζωή να δημιουργήσουν τα αντικλείδια (ποιήματα). Αντίθετα οι φιλόσοφοι, μέσω της καθαρής νόησης φτάνουν στη θέαση των ιδεών και του αγαθού και γι’ αυτό δε συναντούν αδιέξοδα, πάντα βρίσκουν λύσεις («ἀφικέσθαι», «ἰδεῖν», «ἴδωσι»).

Οι πραγματικοί ποιητές και γενικότερα οι πνευματικοί άνθρωποι απολαμβάνουν τις πνευματικές ηδονές της τέχνης τους και ίσως μοιάζουν με τους πεπαιδευμένους που νομίζουν ότι ζουν στα «νησιά των μακάρων». Αντίθετα, για τους φιλοσόφους της πλατωνικής Πολιτείας  δεν μπορεί να υπάρχουν αδιέξοδα.  Αυτοί δεν απολαμβάνουν μόνο την ενασχόληση με τις θεωρητικές τους αναζητήσεις, αλλά αναλαμβάνουν και τη διοίκηση του κράτους («καταβαίνειν») .

Οι ποιητές διαθέτουν ένα φυσικό ταλέντο που είναι μεμονωμένο, είναι ιδιοφυίες στον τομέα τους, και αφορά μια περιοχή της ανθρώπινης δραστηριότητας∙ ωθούνται από το ταλέντο τους και δρουν διαισθητικά. Οι φιλόσοφοι όμως είναι «αἱ βέλτισται φύσεις», δηλαδή συνολικά ανώτερες προσωπικότητες σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας∙ οι πνευματικές ικανότητες και οι ψυχικές δυνάμεις που διαθέτουν εκ φύσεως οι φιλόσοφοι δεν είναι αρκετές, αλλά απαιτείται σκληρή σωματική και πνευματική εκπαίδευση μέχρι τα 35 τους χρόνια, προκειμένου να αναλάβουν τη διοίκηση του κράτους.

Το Κριτήριο Αξιολόγησης μπορείτε να το βρείτε εδώ.

Τις απαντήσεις, στο οικείο κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε, προετοίμασε η εκλεκτή συνάδελφος Σοφία Πατσούρα, η οποία στη συνέχεια τις παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταβείτε σε κάποιο άλλο Κριτήριο Αξιολόγησης  επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα: 

Για να μεταβείτε σε κάποιο  Άγνωστο Κείμενο ή για να δείτε τις Απαντήσεις επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα: 

Για ολοκληρωμένη προετοιμασία για τις Πανελλαδικές εξετάσεις δείτε το υλικό μας για το Γνωστό Κείμενο στους παρακάτω πίνακες: 

Πλάτωνος Πρωταγόρας 

Πλάτωνος Πολιτεία

Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια

Αριστοτέλους Πολιτικά

Η ομάδα του filologika.gr

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.