Ενότητα 9 & Αδίδακτο Κείμενο Κριτήριο Αξιολόγησης (Φάκελος Υλικού)

Διδακτική Ενότητα 9

Η αλληγορία του σπηλαίου: η παιδεία

Πλάτων, Πολιτεία 514Α-515Α, 519Β -D

Δεῖ δή, εἶπον, ἡμᾶς τοιόνδε νομίσαι περὶ αὐτῶν, εἰ ταῦτ᾽ ἀληθῆ·  τήν παιδείαν οὐχ οἵαν τινὲς ἐπαγγελλόμενοί φασιν εἶναι τοιαύτην καὶ εἶναι. Φασὶ δέ που οὐκ ἐνούσης ἐν τῇ ψυχῇ ἐπιστήμης σφεῖς ἐντιθέναι, οἷον τυφλοῖς ὀφθαλμοῖς ὄψιν ἐντιθέντες.

Φασὶ γὰρ οὖν, ἔφη.

Ὁ δέ γε νῦν λόγος, ἦν δ᾽ ἐγώ, σημαίνει ταύτην τὴν ἐνοῦσαν ἑκάστου δύναμιν ἐν τῇ ψυχῇ καὶ τὸ ὄργανον ᾧ καταμανθάνει ἕκαστος, οἷον εἰ ὄμμα μὴ δυνατὸν ἦν ἄλλως ἢ σὺν ὅλῳ τῷ σώματι στρέφειν πρὸς τὸ φανὸν ἐκ τοῦ σκοτώδους, οὕτω σὺν ὅλῃ τῇ ψυχῇ ἐκ τοῦ γιγνομένου περιακτέον εἶναι, ἕως ἂν εἰς τὸ ὂν καὶ τοῦ ὄντος τὸ φανότατον δυνατὴ γένηται ἀνασχέσθαι θεωμένη·  τοῦτο δ᾽ εἶναί φαμεν  τἀγαθόν. Ἦ γάρ;

Ναί.

Τούτου τοίνυν, ἦν δ᾽ ἐγώ, αὐτοῦ τέχνη ἂν εἴη, τῆς περιαγωγῆς, τίνα τρόπον ὡς ῥᾷστά τε καὶ ἀνυσιμώτατα μεταστραφήσεται, οὐ τοῦ ἐμποιῆσαι αὐτῷ τὸ ὁρᾶν, ἀλλ᾽ ὡς ἔχοντι μὲν αὐτό, οὐκ ὀρθῶς δὲ τετραμμένῳ οὐδὲ βλέποντι οἷἔδει, τοῦτο διαμηχανήσασθαι.

Ἔοικεν γάρ, ἔφη.

Αἱ μὲν τοίνυν ἄλλαι ἀρεταὶ καλούμεναι ψυχῆς κινδυνεύουσιν ἐγγύς τι εἶναι τῶν τοῦ σώματος – τῷ ὄντι γὰρ  οὐκ ἐνοῦσαι πρότερον ὕστερον ἐμποιεῖσθαι ἔθεσι καὶ ἀσκήσεσιν – ἡ δὲ τοῦ φρονῆσαι παντὸς μᾶλλον θειοτέρου τινὸς τυγχάνει, ὡς ἔοικεν, οὖσα, ὃ τὴν μὲν δύναμιν οὐδέποτε ἀπόλλυσιν, ὑπὸ δὲ τῆς περιαγωγῆς χρήσιμόν τε καὶ ὠφέλιμον  καὶ ἄχρηστον αὖ καὶ βλαβερὸν γίγνεται.

Α1. α.«οὐδὲ βλέποντι οἷ ἔδει»: Σε ποιες λέξεις του αρχαίου κειμένου αναφέρεται το επίρρημα «οἷ»; (μονάδες 2)

β.« … τοῦτο διαμηχανήσασθαι»: Σε ποια πρόταση του αρχαίου κειμένου αναφέρεται η αντωνυμία «τοῦτο»; (μονάδες 2)

Α2.  Να γράψετε το γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε μία από τις παρακάτω περιόδους λόγου και δίπλα σε αυτόν τη λέξη «Σωστό», αν είναι σωστή, ή τη λέξη «Λάθος», αν είναι λανθασμένη, με βάση το αρχαίο κείμενο (μονάδες 3), και να τεκμηριώσετε κάθε απάντησή σας γράφοντας τις λέξεις/φράσεις του αρχαίου κειμένου που την επιβεβαιώνουν (μονάδες 3).

α. Ο Γλαυκών επιβεβαιώνει τον ισχυρισμό του Σωκράτη  ότι η  ψυχή είναι ένα τυφλό μάτι που ενεργοποιείται με το φως.

β. Η παιδεία προϋποθέτει την περιαγωγή της ψυχής από μία μεταβαλλόμενη και απατηλή πραγματικότητα σε μία αμετάβλητη και πραγματική.

γ. Η αρετή της φρόνησης οδηγεί πάντοτε τον άνθρωπο σε ένα γνωσιολογικό και οντολογικό αναπροσανατολισμό.

Μονάδες 10

Β1.«οἷον εἰ ὄμμα μὴ δυνατὸν ἦν … ἀνασχέσθαι θεωμένη»: α. Ο Σωκράτης στηρίζει τα λεγόμενά του σε μία αναλογία- παρομοίωση. β. Τι εξυπηρετεί αυτή η εκφραστική επιλογή;

Μονάδες 10

Β2.  «(παιδεία) τέχνη ἂν εἴη, τῆς περιαγωγῆς»: Τι σημαίνει ο όρος «περιαγωγή» στον Πλάτωνα και με ποια μέσα επιτυγχάνεται προκειμένου να χρησθεί κάποιος φιλόσοφος – βασιλέας;

Μονάδες 10

Β3.Να χαρακτηρίσετε καθεμία από τις παρακάτω προτάσεις ως «Σωστή» ή Λανθασμένη:

α. Στην παραπομπή Πολιτεία 327a – 621d ο αριθμός 327 δηλώνει την σελίδα στην έκδοση του Ερρίκου Στεφάνου.

β. Ο ορισμός της δικαιοσύνης του Σωκράτη ανάγεται στην έννοια του μέτρου.

γ. Το έργο «Πολιτεία» θα πρέπει να ολοκληρώθηκε πριν το δεύτερο ταξίδι του Πλάτωνα στην Σικελία.

δ. Η ιδανική πολιτεία είναι η ιδανική  πόλη-κράτος.

ε. Η αρμονία της ψυχής οδηγεί στον αυτοπεριορισμό και την αυτοκυριαρχία.

Μονάδες 10

Β4. α. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό που αντιστοιχεί σε καθεμία από τις λέξεις της Στήλης Α του παρακάτω πίνακα και δίπλα σε αυτόν το γράμμα της πρότασης από τη Στήλη Β που αντιστοιχεί στην ορθή σημασία της λέξης, σύμφωνα με το κείμενο του Πλάτωνα.

β. Να γράψετε μία περίοδο λόγου με καθεμία από τις λέξεις της Στήλης Α του παραπάνω πίνακα. Να χρησιμοποιήσετε την κάθε λέξη με διαφορετική σημασία από εκείνη που της δίνει ο Πλάτωνας στο αρχαίο κείμενο. Οι λέξεις πρέπει να είναι στο ίδιο μέρος του λόγου και μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε οποιονδήποτε γραμματικό τύπο. (μονάδες 5)

Μονάδες 10

Β5. Για τον Πλάτωνα η γνώση είναι εσωτερική και βιωματική διαδικασία. Να συσχετίσετε τις απόψεις του Πλάτωνα με τις απόψεις του Μπρεχτ όπως αυτές παρουσιάζονται στο ποίημα του «Εγκώμιο στην αμφιβολία» ως προς αυτό το σημείο.

«Εγκώμιο στην αμφιβολία»,  Μπέρτολτ Μπρεχτ (1936)

 Ευλογημένη να’ ναι η αμφιβολία ! Σας συμβουλεύω να τιμάτε χαρούμενα και προσεκτικά εκείνον
που το λόγο σας εξετάζει σαν κάλπικη μονέδα[1] !
Άμποτε[2] νά ‘σαστε συνετοί και να μη
δίνετε το λόγο σας με σιγουριά πάρα πολλή.

Α, με πόσο κόπο καταχτήθηκε κείνο το σοφό αξίωμα!
Πόσες θυσίες κόστισε !
Πόσο δύσκολο στάθηκε να βρεθεί
πως τα πράγματα ήταν έτσι κι όχι αλλιώς!
Με στεναγμό ανακούφισης το ‘ γραψε ένας άνθρωπος μια μέρα
στης Γνώσης το βιβλίο.

Καιρό πολύ έμεινε χαραγμένο εκεί μέσα και γενιές ολόκληρες
ζήσανε μαζί του, το ‘ βλεπαν σαν αλήθεια αιώνια
κι όσοι το ξέρανε καταφρονούσαν όσους τ’ αγνοούσαν.

Μα κάποτε, μια υποψία μπορεί να γεννηθεί , γιατί μια καινούρια
εμπειρία
τραντάζει το ατράνταχτο αξίωμα . Ξυπνάει η αμφιβολία.
Και μιαν άλλη μέρα ένας άλλος άνθρωπος στοχαστικά σβήνει
απ’ το βιβλίο της Γνώσης
το αξίωμα με μια μονοκοντυλιά.

Να οι αστόχαστοι που ποτέ δεν αμφιβάλλουν.
Η χώνεψη τους είναι άψογη, και η κρίση τους αλάθευτη.
Δεν πιστεύουν στα γεγονότα, πιστεύουν μόνο στον εαυτό τους .
Αν χρειαστεί,

πρέπει αυτούς τα γεγονότα να πιστέψουν.
Είναι απέραντα υπομονετικοί – με τον εαυτό τους .

(μτφρ. Μάριος Πλωρίτης)

Μονάδες 10

[1]μονέδα = νόμισμα

[2]Άμποτε = μακάρι

Ξενοφώντας, Κύρου Παιδεία, 72.21. -7.2.25

Ο πρώην βασιλιάς της Λυδίας Κροίσος είναι πλέον αιχμάλωτος του βασιλιά των Περσών Κύρου και κινδυνεύει με θάνατο. Ο Κύρος θέλει να μάθει τι οδήγησε τον Κροίσο σε τόσο λανθασμένες εκτιμήσεις. Ο Κροίσος του εξηγεί ότι, αφού έχασε τα παιδιά του, σημαντικό ρόλο στις αποφάσεις του έπαιξε ο χρησμός του μαντείου των Δελφών, ότι θα ζήσει ευτυχισμένος, αρκεί να αποκτήσει αυτογνωσία. Απ΄ό,τι φάνηκε όμως, ο Κροίσος παρερμήνευσε το χρησμό αυτόν.

Ἐγὼ δ’ ἀκούσας τὴν μαντείαν ἥσθην. ἐνόμιζον γὰρ τὸ ῥᾷστόν μοι αὐτὸν προστάξαντα τὴν εὐδαιμονίαν διδόναι. ἄλλους μὲν γὰρ γιγνώσκειν τοὺς μὲν οἷόν τ’ εἶναι τοὺς δ’ οὔ· ἑαυτὸν δὲ ὅστις ἐστὶ πάντα τινὰ ἐνόμιζον ἄνθρωπον εἰδέναι. καὶ τὸν μετὰ ταῦτα δὴ χρόνον, ἕως μὲν εἶχον ἡσυχίαν, οὐδὲν ἐνεκάλουν μετὰ τὸν τοῦ παιδὸς θάνατον ταῖς τύχαις· ἐπειδὴ δὲ ἀνεπείσθην ὑπὸ τοῦ Ἀσσυρίου ἐφ’ ὑμᾶς στρατεύεσθαι, εἰς πάντα κίνδυνον ἦλθον· ἐσώθην μέντοι οὐδὲν κακὸν λαβών. οὐκ αἰτιῶμαι δὲ οὐδὲ τάδε τὸν θεόν. ἐπεὶ γὰρ ἔγνων ἐμαυτὸν μὴ ἱκανὸν ὑμῖν μάχεσθαι, ἀσφαλῶς σὺν τῷ θεῷ ἀπῆλθον καὶ αὐτὸς καὶ οἱ σὺν ἐμοί. νῦν δ’ αὖ πάλιν ὑπό τε πλούτου τοῦ παρόντος διαθρυπτόμενος καὶ ὑπὸ τῶν δεομένων μου προστάτην γενέσθαι καὶ ὑπὸ τῶν δώρων ὧν ἐδίδοσάν μοι καὶ ὑπ’ ἀνθρώπων, οἵ με κολακεύοντες ἔλεγον ὡς εἰ ἐγὼ θέλοιμι ἄρχειν, πάντες ἂν ἐμοὶ πείθοιντο καὶ μέγιστος ἂν εἴην ἀνθρώπων, ὑπὸ τοιούτων δὲ λόγων ἀναφυσώμενος, ὡς εἵλοντό με πάντες οἱ κύκλῳ βασιλεῖς προστάτην τοῦ πολέμου, ὑπεδεξάμην τὴν στρατηγίαν, ὡς ἱκανὸς ὢν μέγιστος γενέσθαι, ἀγνοῶν ἄρα ἐμαυτόν, ὅτι σοὶ ἀντιπολεμεῖν ἱκανὸς ᾤμην εἶναι, πρῶτον μὲν ἐκ θεῶν γεγονότι, ἔπειτα δὲ διὰ βασιλέων  πεφυκότι, ἔπειτα δ’ ἐκ παιδὸς ἀρετὴν ἀσκοῦντι· τῶν δ’ ἐμῶν προγόνων ἀκούω τὸν πρῶτον βασιλεύσαντα ἅμα τε βασιλέα καὶ ἐλεύθερον γενέσθαι. ταῦτ’ οὖν ἀγνοήσας δικαίως, ἔφη, ἔχω τὴν δίκην.

• διαθρύπτομαι = καυχιέμαι, γίνομαι αλαζόνας
• ἀναφυσῶμαι = (εδώ) φουσκώνω από περηφάνια

1. Να μεταφέρετε στη νεοελληνική το απόσπασμα «νῦν δ’αὖ πάλιν …ἀσκοῦντι».

Μονάδες 10

2. Ποιοι λόγοι οδήγησαν τον Κροίσο στη δεινή θέση που βρίσκεται τώρα; Σε ποιον επιρρίπτει o ίδιος τις ευθύνες; Να στηρίξετε την απάντησή σας στα κατάλληλα χωρία του κειμένου.

Εναλλακτικά

2.α. Τι αναγνωρίζει εκ των υστέρων ο Κροίσος στο απόσπασμα «ὑπεδεξάμην τὴν στρατηγίαν, ὡς ἱκανὸς ὢν μέγιστος γενέσθαι, ἀγνοῶν ἄρα ἐμαυτόν, ὅτι σοὶ ἀντιπολεμεῖν ἱκανὸς ᾤμην εἶναι, πρῶτον μὲν ἐκ θεῶν γεγονότι, ἔπειτα δὲ διὰ βασιλέων  πεφυκότι, ἔπειτα δ’ ἐκ παιδὸς ἀρετὴν ἀσκοῦντι»;

Μονάδες 10

3.α. Να επιλέξετε έναν τύπο παθητικού αορίστου και να γράψετε το δεύτερο ενικό της ευκτικής και της προστακτικής του.

β. δεομένων, εἰδέναι: να γράψετε το τρίτο ενικό  της οριστικής του ενεστώτα και της οριστικής παρατατικού των τύπων.

γ. Να βρείτε δύο τύπους επιθέτου και / ή επιρρήματος στον υπερθετικό βαθμό και να γράψετε τους άλλους δύο βαθμούς (για το επίθετο στο ίδιο γένος, αριθμό και πτώση).

δ. Να βρείτε μια αυτοπαθητική αντωνυμία και να γράψετε τη γενική του πληθυντικού της.

Μονάδες 10

4α. Στο απόσπασμα που μεταφράσατε να καταγράψετε δύο διαφορετικές συντακτικές χρήσεις του πᾶς – πᾶσα – πᾶν και να γράψετε σε ποια γραμματική κατηγορία ανήκει για κάθε χρήση.

Μονάδες 4

β. ὡς ἱκανὸς ὢν μέγιστος γενέσθαι: να περιγράψετε τη χρήση του μορίου ὡς στο απόσπασμα και το ρόλο του στο νόημα του κειμένου.

Μονάδες 2

γ. Να εντοπίσετε τον υποθετικό λόγο του κειμένου, να γράψετε το είδος του και να τον μεταφέρετε στο προσδοκώμενο.

Μονάδες 2

δ. Να γράψετε ποια χρονική βαθμίδα δηλώνουν οι χρονικές προτάσεις του παρακάτω αποσπάσματος: ἕως μὲν εἶχον ἡσυχίαν, οὐδὲν ἐνεκάλουν μετὰ τὸν τοῦ παιδὸς θάνατον ταῖς τύχαις· ἐπειδὴ δὲ ἀνεπείσθην ὑπὸ τοῦ Ἀσσυρίου ἐφ’ ὑμᾶς στρατεύεσθαι, εἰς πάντα κίνδυνον ἦλθον.   

Μονάδες 2

Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Κριτηρίου μπορείτε να βρείτε στο σύνδεσμο:

Φάκελος Υλικού, Ενότητα 9: Κριτήριο Αξιολόγησης & Αδίδακτο Κείμενο Απαντήσεις

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε προετοίμασαν οι εκλεκτοί συνάδελφοι Παναγιώτης Παλτζής και Σοφία Πατσούρα,  οι οποίοι στη συνέχεια το παραχώρησαν στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Τους ευχαριστούμε από καρδιάς και τους ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική τους ζωή.

Για να μεταβείτε σε κάποιο Κριτήριο Αξιολόγησης  επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα: 

Για να μεταβείτε σε κάποιο  Άγνωστο Κείμενο ή για να δείτε τις Απαντήσεις επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα: 

Για ολοκληρωμένη προετοιμασία για τις Πανελλαδικές εξετάσεις δείτε το υλικό μας για το Γνωστό Κείμενο στους παρακάτω πίνακες: 

Πλάτωνος Πρωταγόρας 

Πλάτωνος Πολιτεία

Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια

Αριστοτέλους Πολιτικά

Η ομάδα του filologika.gr

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.