Ενότητα 7 Κριτήριο Αξιολόγησης Απαντήσεις (Φάκελος Υλικού)

Διδακτική Ενότητα 7

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 

Α.1.    α. 2, β. 3., γ. 2., δ. 2., ε. 3

Α.2.  α. Λάθος, Φύσει μὲν οὖν ἡ ὁρμὴ ἐν πᾶσιν ἐπὶ τὴν τοιαύτην κοινωνίαν· ὁ δὲ πρῶτος συστήσας μεγίστων ἀγαθῶν αἴτιος.

β. Σωστό, τελεωθεὶς βέλτιστον τῶν ζῴων ἄνθρωπός ἐστιν.

γ. Λάθος, ὁ δὲ ἄνθρωπος ὅπλα ἔχων φύεται φρονήσει καὶ ἀρετῇ, οἷς ἐπὶ τἀναντία ἔστι χρῆσθαι μάλιστα.

δ. Σωστό, ἡ γὰρ δίκη πολιτικῆς κοινωνίας τάξις ἐστίν

Α.3.   ὅπλα

Β.1. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη  όταν ο άνθρωπος πραγματώνει την φύση του εφαρμόζοντας την δικαιοσύνη είναι το ανώτερο από όλα τα όντα (τελεωθεὶς βέλτιστον τῶν ζῴων), αντίθετα, όταν ο άνθρωπος είναι αποκομμένος από τη δικαιοσύνη, που παρέχεται από τους νόμους της πόλης ,  γίνεται το χειρότερο από όλα τα όντα (χωρισθεὶς νόμου καὶ δίκης χείριστον πάντων). Η πολιτική οργάνωση συνεπάγεται υπέρβαση της πρωτόγονης κατάστασης. Ο Πλάτωνας  κάνει λόγο για πολιτικὸν καὶ ἥμερον γένος και λέει ότι η «δίκη… ἡμέρωκεν τὰ ἀνθρώπινα».

Η αναλογία (ὥσπερ – οὕτω) με τις συμμετρικές αντιθέσεις καὶ τελεωθεὶς βέλτιστον τῶν ζῴων ἐστιν – και χωρισθεὶς χείριστον (τῶν ζῴων ἐστιν) τονίζει με έμφαση ότι  ο άνθρωπος είναι ικανός τόσο για το καλό όσο και για το κακό.

Η γενική αυτή θέση αποτελεί την βάση της έρευνας του φιλοσόφου και την διατυπώνει με βεβαιότητα και σιγουριά με δύο υποθετικές μετοχές τελεωθεὶς – χωρισθεὶς (το πραγματικό ή αόριστη επανάληψη στο παρόν – μέλλον)· οι καταστάσεις τελεωθεὶς – βέλτιστον, χωρισθεὶς – χείριστον είναι κάτι εξαιρετικά πιθανό.

Η θέση αυτή τεκμηριώνεται από το γεγονός ότι φύση εφοδίασε τον άνθρωπο με όπλα, όπως τα φυσικά πάθη, τον λόγο και τη γλώσσα, τα οποία με δική του προαίρεση (ἔστι χρῆσθαι) μπορεί να αξιοποιήσει είτε για να εξελίξει τη φρόνηση σε ορθή και ωφέλιμη σκέψη και να υπηρετήσει την δικαιοσύνη (φύεται φρονήσει καὶ ἀρετῇ), είτε να χρησιμοποιήσει τη φρόνηση με στόχο να διαπράξει άδικες πράξεις (ἐπὶ τἀναντία). Η φρόνησις εδώ σημαίνει τη διανοητική ικανότητα του ανθρώπου στο σύνολό της. Ο όρος, δηλαδή, δεν έχει την ειδική σημασία της πρακτικής σοφίας, της ικανότητας να παίρνει ο άνθρωπος τις σωστές αποφάσεις σε καθημερινά συμβάντα της ζωής του. Με αυτή την ειδικότερη σημασία χρησιμοποιεί συχνά ο Αριστοτέλης τον όρο φρόνησις στα Ἠθικὰ Νικομάχεια. Επίσης, η φράση φύεται ἀρετῇ δεν σημαίνει ότι η αρετή είναι έμφυτη στον άνθρωπο, αλλά ότι ο άνθρωπος έχει τη δυνατότητα και τις προϋποθέσεις να την αποκτήσει, ίσως και έχει μια έμφυτη τάση προς αυτήν.

Τίποτα δεν είναι πιο ολέθριο από την αδικία (χαλεπωτάτη γὰρ ἀδικία ἔχουσα ὅπλα). Και αλλού ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά Νικομάχεια», γράφει ότι ένας κακός άνθρωπος μπορεί να κάνει απείρως περισσότερα (μυριοπλάσια) κακά από ένα θηρίο. Ο άδικος άνθρωπος είναι το πιο ανόσιο ον στις σχέσεις του με το θείο (ἀνοσιώτατον), το πιο άγριο στις σχέσεις του με τους άλλους ανθρώπους  (ἀγριώτατον ἄνευ ἀρετῆς), το χειρότερο από όλα τα όντα στις ερωτικές απολαύσεις και στις απολαύσεις του φαγητού (καὶ πρὸς ἀφροδίσια καὶ ἐδωδὴν χείριστον).

Επομένως ο άνθρωπος έξω από το πλαίσιο της πόλης κράτους χάνει τη σωφροσύνη, κυριαρχείται από τα πάθη και τις επιθυμίες, ξεφεύγει από τα όρια του μέτρου, επιδίδεται σε ακολασίες και δεν έχει κανέναν ηθικό φραγμό. Η συσσώρευση υπερθετικών βαθμών (βέλτιστον, χείριστον, χαλεπωτάτη, ἀνοσιώτατον, ἀγριώτατον, χείριστον) και η κλιμάκωση των συνεχόμενων αρνητικών προσδιορισμών με πολυσύνδετο σχήμα (ἀνοσιώτατον καὶ ἀγριώτατον καὶ  χείριστον)  υπογραμίζουν με έμφαση την έκταση του κακού που μπορεί να διαπράξει ο άνθρωπος και τις βλαβερές συνέπειες της αδικίας.

Β.2.α. Το ρήμα τελειοῦμαι παράγεται από τη λέξη τέλος. Με τον όρο τέλος ο Αριστοτέλης δηλώνει τον απώτερο σκοπό, τον λόγο, μιας σειράς ενεργειών ή την ολοκληρωμένη μορφή προς την πραγμάτωση της οποίας τείνει ένα ον. Έτσι, το τέλος δεν είναι αποτελείωμα αλλά τελείωση, ολοκλήρωση.  Ο άνθρωπος τελειοῦται, όταν ολοκληρώσει τη σωματική και πνευματική του ανάπτυξη και φτάσει στην πληρότητα των δυνατοτήτων του. Τότε μόνο μπορεί να πε­τύχει την ευτυχία. Στα Ἠθικὰ Μεγάλα ο φιλόσοφος αναφέρει: «Αφού, πάλι, η ευτυχία είναι τέλειο αγαθό και τελικός στόχος, δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι και ο άνθρωπος που θα την έχει θα είναι τέλειος ­ολοκληρωμένος (την ευτυχία δεν θα την έχει ένα παιδί, ούτε υπάρχει παιδί ευτυχισμένο, αλλά θα την έχει ο ενήλικος, για τον λόγο ότι αυτός είναι ολοκληρωμένος άνθρωπος)». Ασφαλώς και δεν αποστερεί ο Αριστοτέλης τη δυνατότητα της ευτυχίας από το παιδί· δεν λέει πως δεν υπάρχουν παιδιά ευτυχισμένα! Αυτό που ο φιλόσοφος αρνείται στην παιδική ηλικία είναι η ευτυχία στην ολοκληρωμένη της μορφή, η ευτυχία ενός ενήλικου· αυτήν και μόνο αυτήν δεν μπορούν να έχουν τα παιδιά.

Β.2.β. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η δικαιοσύνη αποτελεί τον συστατικό πυρήνα της πόλης (ἡ δὲ δικαιοσύνη πολιτικόν). Η θέση αυτή αιτιολογείται από το γεγονός ότι  η δικαιοσύνη ταυτίζεται με την δίκη και τον καθορισμό του δικαίου (ἡ δὲ δικαιοσύνη τοῦ δικαίου κρίσις). Η δίκη, δηλαδή η έμφυτη αντίληψη για το ορθό και το δίκαιο και η θέληση για την επιβολή του οδηγεί τους ανθρώπους στο να καθορίσουν  το δίκαιον,  δηλαδή το σύνολο των θεσμών και των κανόνων που εξασφαλίζουν την τάξη και την ορθή οργάνωση (τάξις) της συλλογικής συμβίωσης. Η δικαιοσύνη, ως θεσμός της πόλης αποτελεί ηθική διαπαιδαγώγηση για τους πολίτες, αφού αφενός υποδεικνύει την τήρηση του μέτρου και  τη σωστή στάση απέναντι στα πάθη, αφετέρου δημιουργεί τη συνοχή των πολιτών μεταξύ τους. Αφού μόνο με την δικαιοσύνη επιτυγχάνεται η τελείωση του ανθρώπου, ο  άνθρωπος επιτυγχάνει την τελείωσή του μόνο στο πλαίσιο της πόλης συνυπάρχοντας αρμονικά με τους συμπολίτες του και ενεργώντας ηθικά ως πολίτης. Η δικαιοσύνη είναι πολιτική αρετή. Οι πολίτες ασκούν την δικαιοσύνη όχι μόνο για τον εαυτό τους, αλλά και για το σύνολο της κοινωνίας προάγοντας τη συλλογική ευημερία.

Β.3. 1. α, 2. β, 3. γ, 4. α, 5. β

Β.4.α συστήσας: σύστημα, συστηματικός, δίκης: δείγμα, δεικτικός, ἔχων: όχημα, ανεκτικός, χρῆσθαι: χρήμα, χρηστικός, τάξις: τάγμα, τακτικός

Β4.β. φύσει: νόμῳ, πᾶσιν: οὐδέσιν, χαλεπωτάτη: ὠφελιμωτάτη / βελτίστη, τἀναντία: ταὐτά, ἀρετῇ: κακίᾳ.

Β.5. Τόσο ο Αριστοτέλης όσο και ο Ηρόδοτος εξηγούν τη διαδικασία γένεσης της πόλης. Ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι η πόλη δημιουργήθηκε από φυσική αναγκαιότητα, ότι είναι αποτέλεσμα μιας φυσικής εξέλιξης, (Φύσει μὲν οὖν ἡ ὁρμὴ ἐν πᾶσιν ἐπὶ τὴν τοιαύτην κοινωνίαν)  για την οποία επέδρασε ως καταλύτης αυτός που πρώτος τη συγκρότησε (ὁ δὲ πρῶτος συστήσας). Αυτός που πρώτος συγκρότησε την πόλη υπήρξε μεγάλος ευεργέτης (μεγίστων ἀγαθῶν αἴτιος), επειδή θέσπισε νόμους και επέβαλε τη δικαιοσύνη απομακρύνοντας τις βλαβερές συνέπειες της αδικίας. Ουσιαστική, δομική προϋπόθεση για τη δημιουργία των πόλεων αλλά και την αντοχή τους μέσα στον χρόνο είναι το αίσθημα του δικαίου και οι θεσμοί εύρεσης και πραγ­μάτωσής του μέσα στις πόλεις (ἡ δὲ δικαιοσύνη πολιτικόν· ἡ γὰρ δίκη πολιτικῆς κοινωνίας τάξις ἐστίν, ἡ δὲ δικαιοσύνη τοῦ δικαίου κρίσις).

Ο Ηρόδοτος  εξηγεί τη γένεση της πόλης μέσα από την ιστορία του Δηιόκη που ήταν ο ιδρυτής του κράτους των Μήδων. Οι Μήδοι κατοικούσαν διασκορπισμένοι σε μικρά χωριά χωρίς  πολιτικούς και δικαστικούς θεσμούς. Λόγω της έλλειψης πολιτικής οργάνωσης οι άνθρωποι αδικούσαν ένας τον άλλον (σ᾽ όλη τη χώρα των Μήδων βασίλευε μεγάλη ανομία). Η απουσία της ασφάλειας και της δικαιοσύνης οδήγησε τους Μήδους στη συλλογική απόφαση να  ενωθούν κάτω από την εξουσία ενός  βασιλιά, ο οποίος θα αναλάμβανε το έργο της επιβολής και της απονομής της δικαιοσύνης («Αφού δεν είναι δυνατό να ζήσουμε στον τόπο μας αφήνοντας τα πράγματα όπως έχουν … και δε θα μας φέρνουν άνω κάτω οι παρανομίες»). Οι  Μήδοι επέλεξαν τον Δηιόκη, έναν άνθρωπο που θεωρούσαν σοφό (σοφός), με υψηλό κύρος (του είχε και πρωτύτερα υπόληψη μεγάλη) και τον οποίο εμπιστεύονταν (με μεγαλύτερο ζήλο βάλθηκε να μοιράζει δικαιοσύνη).

Τόσο για τον Αριστοτέλη όσο και για τον Ηρόδοτο καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία του κράτους έχει η δικαιοσύνη. Η πόλη δημιουργείται από τον άνθρωπο προκειμένου να ικανοποιήσει την έμφυτη ανάγκη του για την αποκατάσταση της αδικίας που επικρατεί χωρίς την πολιτική οργάνωση. Η πραγμάτωσή της επιτυγχάνεται με τη συμβολή μιας προσωπικότητας γενικής αποδοχής, που επιβάλλει και απονέμει το δίκαιο. Παρόλο που το κείμενο του Ηροδότου περιγράφει έναν ανατολικό λαό με διαφορετικά πολιτικά ήθη από τα ελληνικά της κλασικής εποχής, εντούτοις είναι φανερό πως μια χαρισματική και ηγετική προσωπικότητα, όπως ο Δηιόκης στον Ηρόδοτο, επιβεβαιώνει την θεωρία του Αριστοτέλη για την συμβολή της ανθρώπινης δράσης στην φυσική διαδικασία της συγκρότησης των κοινωνιών. Η δημιουργία της πόλης οφείλεται σε ένα συνδυασμό της φύσης και της τέχνης.

Για να μεταφερθείτε στο αντίστοιχο κριτήριο αξιολόγησης επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο:

Ενότητα 7 Κριτήριο Αξιολόγησης (Φάκελος Υλικού)

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε προετοίμασε η εκλεκτή συνάδελφος Σοφία Πατσούρα,  η οποία στη συνέχεια το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταβείτε σε κάποιο Κριτήριο Αξιολόγησης  επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα: 

Για να μεταβείτε σε κάποιο  Άγνωστο Κείμενο ή για να δείτε τις Απαντήσεις επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα: 

Για ολοκληρωμένη προετοιμασία για τις Πανελλαδικές εξετάσεις δείτε το υλικό μας για το Γνωστό Κείμενο στους παρακάτω πίνακες: 

Πλάτωνος Πρωταγόρας 

Πλάτωνος Πολιτεία

Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια

Αριστοτέλους Πολιτικά

Η ομάδα του filologika.gr

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.