Ενότητα 3, Επιστολή στον Μενοικέα, Κριτήριο Αξιολόγησης (Νέα Μορφή) Απαντήσεις

1η Θεματική Ενότητα

Η αντίληψη για τη φιλοσοφία: Η φιλοσοφία και η διαμόρφωση του ανθρώπου

3. Η φιλοσοφία ως προϋπόθεση για την ευδαιμονία

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ  Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

 Α1.

1. Λάθος (Μήτε νέος τις ὢν μελλέτω φιλοσοφεῖν)

2. Σωστό (μήτε γέρων ὑπάρχων κοπιάτω φιλοσοφῶν)

3. Σωστό (Ὁ δὲ λέγων ἢ μήπω τοῦ φιλοσοφεῖν ὑπάρχειν ὥραν ἢ παρεληλυθέναι τὴν ὥραν, ὅμοιός ἐστιν τῷ λέγοντι πρὸς εὐδαιμονίαν ἢ μήπω παρεῖναι τὴν ὥραν ἢ μηκέτι εἶναι)

4. Λάθος (οὔτε γὰρ ἄωρος οὐδείς ἐστιν οὔτε πάρωρος πρὸς τὸ κατὰ ψυχὴν ὑγιαῖνον)

5. Σωστό (Μελετᾶν οὖν χρὴ τὰ ποιοῦντα τὴν εὐδαιμονίαν)

Μονάδες 5

 Α2.

1. ἄωρος: νέος (μονάδα 1)
2. Ὁ δὲ λέγων: νέος – γέρων (μονάδες 2)
3. τῷ δὲ: νέῳ (μονάδα 1)
4. ταύτην: εὐδαιμονίαν (μονάδα 1)

Μονάδες 5

Β1.

(Σχόλιο Φακέλου Υλικού: εὐδαιμονία) Για τους περισσότερους φιλοσόφους της αρχαιότητας η ευδαιμονία είναι ο τελικός σκοπός της ανθρώπινης ζωής, το απώτατο αγαθό. Ωστόσο, κάθε φιλόσοφος και κάθε φιλοσοφική σχολή δίνουν διαφορετικό περιεχόμενο στην έννοια. Στην επικούρεια φιλοσοφία η εὐδαιμονία έχει κεντρική θέση, αποτελώντας ένα ιδανικό εφικτό σε όλους τους ανθρώπους, ανεξαρτήτως φυλετικής καταγωγής, φύλου, ηλικίας, κοινωνικής θέσης και οικονομικής κατάστασης. Η ἡδονὴ είναι το κεντρικό περιεχόμενο της ανθρώπινης ευδαιμονίας: τὴν ἡδονὴν ἀρχὴν καὶ τέλος λέγομεν εἶναι τοῦ μακαρίως ζῆν (Επιστολή στον Μενοικέα, 129). Συνίσταται στη, μέσα από νηφάλιο στοχασμό, μετρημένη απόλαυση φυσικών και πνευματικών αγαθών, που οδηγεί στην ἀπονία και στην ἀταραξία, την ψυχική γαλήνη. Ο ευδαίμων άνθρωπος, έχοντας απαλλαγεί από τον πόνο της ζωής αλλά και τον φόβο του θανάτου, παρομοιάζεται με τον θεό.

Κλειδί για την κατάκτηση ενός ευδαίμονος βίου είναι η ενασχόληση με τη φιλοσοφία, η πραγμάτωση οποιασδήποτε φιλοσοφικής δραστηριότητας. (Σχόλιο Φακέλου Υλικού: φιλοσοφεῖν). Για τον Επίκουρο η φιλοσοφία είναι συνυφασμένη με τη μελέτη των φυσικών φαινομένων (φυσιολογία) και την άσκησή της στον ευρύτερο χώρο μιας κοινότητας φίλων (συμφιλοσοφεῖν). Ο σκοπός της είναι διπλός: θεραπευτικός, καθώς απαλλάσσει τον άνθρωπο από τον φόβο για τη φύση, τους θεούς, τον θάνατο και τον πόνο, και διδακτικός, καθώς μαθαίνει τον άνθρωπο να βρίσκει τα όρια του πόνου και της ηδονής. Κρίνεται λοιπόν αναγκαία η μελέτη εκείνων των ζητημάτων που οδηγούν στον ευτυχισμένο βίο. (Σχόλιο Φακέλου Υλικού: μελετῶ) Η χρήση του απαρεμφάτου «Μελετᾶν» δηλώνει τη φροντίδα, την προσοχή απέναντι σε ένα ζητούμενο, τη σπουδή. Αντίστοιχα μελέτη σημαίνει φροντίδα, επιμέλεια, άσκηση. Στον πλατωνικό διάλογο Φαίδων (81a) ο Σωκράτης αναφέρεται στη φιλοσοφική δραστηριότητα της ψυχής ως μελέτη θανάτου. Ο Επίκουρος συμβουλεύει τον άνθρωπο να θυμάται και να μελετά διαρκώς τις βασικές αρχές της (επικούρειας) φιλοσοφίας και αναλόγως να διαμορφώνει τη ζωή του.

Ένας νέος ενδέχεται να επικαλεστεί ότι είναι πολύ νωρίς ακόμη για μια τέτοια, σοβαρή δραστηριότητα, ότι υπάρχει χρόνος γι’ αυτό και πως στην παρούσα χρονική περίοδο υπάρχουν άλλες ανάγκες και προτεραιότητες. Η φιλοσοφία, θεωρεί ένας νέος, είναι δραστηριότητα για την ώριμη ηλικία. Από την άλλη ένας γηραιότερος πιστεύει ότι είναι πια αργά για κάτι τέτοιο. Δεν υπάρχει πλέον αρκετός χρόνος και είναι περιττό να σπαταλούμε τα χρόνια που μας έχουν απομείνει σε μια δραστηριότητα η οποία στην ηλικία που βρισκόμαστε δεν μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής μας. Η φιλοσοφία είναι δραστηριότητα για ανθρώπους που βρίσκονται σε σωματική και πνευματική ακμή.

Ο Επίκουρος διευκρινίζει ότι χάρη στη φιλοσοφία ο άνθρωπος, καθώς γερνά, διατηρείται νέος στο πνεύμα και στην ψυχή ή ξανανιώνει, δηλαδή ανανεώνεται ψυχικά και πνευματικά, καθώς θυμάται τα ευχάριστα γεγονότα του παρελθόντος και είναι ευγνώμων που τα έχει γευτεί. Εδώ η μνήμη της βιωμένης ευτυχία σου, οι ευχάριστες αναμνήσεις ανακαλούνται με ευγνωμοσύνη και γίνονται όχημα της παρούσας ευτυχίας, καθώς βεβαιώνουν ότι η ζωή δεν πέρασε μάταια και άχαρα. Μέσα από αυτήν τη σκέψη προσεγγίζουμε την επικούρεια αντίληψη ότι ο άνθρωπος ―κυρίως ο άνθρωπος περασμένης ηλικίας― πρέπει να ευγνωμονεί τη ζωή για όσα του έχει προσφέρει. Για να το πετύχει αυτό, είναι αναγκαία η συμβολή της φιλοσοφίας.

Για κατανοήσουμε καλύτερα το επιχείρημα, θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν μας ότι για τον Επίκουρο οι ψυχικές ηδονές είναι παρούσες στην ψυχή για μακρό χρονικό διάστημα μέσω της μνήμης. Όπως παραδίδει ο Διογένης ο Λαέρτιος, ο φιλόσοφος κατά την ημέρα του θανάτου του έγραψε ένα γράμμα στον φίλο και παλιό μαθητή του Ιδομενέα τον Λαμψακηνό, δηλώνοντας ότι ζει ευτυχισμένος «την τελευταία ημέρα του βίου του», αν και είχε συνεχείς πόνους, με αγαλλίαση ψυχής, επειδή θυμάται τους φιλοσοφικούς στοχασμούς που είχαν κάνει οι δυο τους. Προφανώς, λοιπόν, και σε αυτό το χωρίο αναφέρεται σε τέτοιες ηδονές οι οποίες εγγράφονται, εντυπώνονται στην ψυχή του ανθρώπου και τον συντροφεύουν, καθώς τις ξαναζεί μέσω της μνήμης στην άχαρη γεροντική ηλικία.

Εν συνεχεία, επισημαίνεται η προσφορά της φιλοσοφίας στους νέους. Ο νέος, που ηλικιακά χαρακτηρίζεται από ανωριμότητα, με τον φιλοσοφικό στοχασμό καθίσταται ώριμος πνευματικά και ψυχικά, καθώς υπερνικά τους φόβους του για το μέλλον. Το οξύμωρο σχήμα «τῷ δὲ ὅπως νέος ἅμα καὶ παλαιὸς ᾖ» υπογραμμίζει ότι η φιλοσοφία συμβάλλει στην υπέρβαση, στην αναίρεση, τόσο των ηλικιακών όσο και άλλων διαφοροποιήσεων και διακρίσεων, οι οποίες είναι τελικά ασήμαντες για τον άνθρωπο. Έτσι, ο φιλοσοφικός στοχασμός προσφέρει τη γεφύρωση της νεότητας με τα γηρατειά, συνδυάζοντας το σφρίγος και την πνευματική ακμή της νεότητας με την ωριμότητα των γηρατειών.

Αξιοπρόσεκτος για το νόημα είναι ο εμπρόθετος προσδιορισμός «διὰ τὴν ἀφοβίαν τῶν μελλόντων». Ο άνθρωπος με τη φιλοσοφία κατανικά τον φόβο για τα μελλούμενα, καθώς ωριμάζει η σκέψη του και μπορεί νοητικά να επεξεργαστεί πολλές μελλοντικές καταστάσεις και πιθανότητες. Γενικότερα, ο φιλοσοφικός στοχασμός αποτελεί κατά τον Επίκουρο θεραπεία για τα «πάθη» της ψυχής, δηλαδή για τα ισχυρά και ενοχλητικά συναισθήματα, όπως είναι ο πόνος, ο φόβος, η λύπη, η στέρηση, που υποδουλώνουν τον άνθρωπο και τον κάνουν δυστυχισμένο. Στο χωρίο που εξετάζουμε η φιλοσοφία καταπολεμά τον φόβο -ή, μάλλον, τους φόβους- που εμφυτεύει στην ψυχή του ανθρώπου η αβεβαιότητα για όσα πρόκειται να συμβούν στο μέλλον και, ασφαλώς, διώχνει τον φόβο του θανάτου.

Καταλήγει, λοιπόν, ο φιλόσοφος αβίαστα στο συμπέρασμα πως ούτε η ηλικία αλλά ούτε και κάποιο άλλο προσδιοριστικό χαρακτηριστικό δεν πρέπει να στέκονται εμπόδια απέναντι στον φιλοσοφικό στοχασμό ο οποίος, όπως αναφέρθηκε, είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τον απώτατο στόχο της ζωής, την ευδαιμονία.

Β2.

Τα δύο αποσπάσματα θέτουν ως βασικό γνώμονα μελέτης και ενασχόλησης το ηλικιακό κριτήριο κατά το οποίο ένας άνθρωπος θα μπορούσε να ξεκινήσει τον φιλοσοφικό στοχασμό ευεργετώντας τόσο τον εαυτό του όσο και την πόλη και εξασφαλίζοντας το μέγιστο αγαθό, την ευδαιμονία.

Ωστόσο, Πλάτωνας και Επίκουρος φαίνεται να διαφωνούν ως προς τα ηλικιακά αυτά δεδομένα. Ο Επίκουρος, όχι απλώς συνιστά, αλλά με τη χρήση προστακτικών εγκλίσεων (μελλέτω, κοπιάτω), επαναλήψεων (φιλοσοφεῖν, φιλοσοφῶν), αντιθέσεων (νέος, γέρων) και παρατακτικών συνδέσεων (Μήτε… μήτε), συμβουλεύει με πάθος κάθε άνθρωπο να φιλοσοφεί, είτε αυτός είναι νέος, είτε γηραιότερος. Δεν πρόκειται για άποψη δογματική αλλά για μία θέση επαρκώς επιχειρηματολογούμενη, η οποία αναλύεται διεξοδικά ως προς τα οφέλη που παρέχει η φιλοσοφία στη ζωή των ανθρώπων, ανεξαρτήτως οποιουδήποτε προσδιοριστικού χαρακτηριστικού. Η αφοβία τον μελλόντων αλλά και η νοσταλγία για όσα έχουν προηγηθεί σε έναν φιλοσοφημένο βίο, είναι ορισμένα από τα οφέλη που συνιστούν έναν ευδαίμονα άνθρωπο. Ο Πλάτωνας, ωστόσο, έρχεται σε αντίθεση με τη θέση αυτή. Συνδυάζοντας τη φιλοσοφία με τη διαλεκτική (ή αποδίδοντας τη φιλοσοφία με τον εν λόγω όρο) θεωρεί πως πρόκειται για μία επίπονη και χρονοβόρο διαδικασία, η οποία για να έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα πρέπει να συντελείται σε ώριμη ηλικία και μάλιστα κατ’ αποκλειστικότητα. Μόνον ένας ώριμος άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να εξασκήσει τέτοια δραστηριότητα, αφού έχει προηγηθεί η ενδεδειγμένη αθηναϊκή παιδεία. Τα πενήντα χρόνια εμφανίζονται, κατά τον Πλάτωνα ως η ιδανική ηλικία για φιλοσοφικό στοχασμό. Συνδυάζοντας την άποψη αυτή με τη γενικότερη θεώρηση που ακολουθεί στην Πολιτεία του, θα έλεγε κανείς πως οι φυλακές – επίκουροι, που έχουν αριστεύσει στον πρότερο βίο τους, είναι οι μόνοι ικανοί να αναλάβουν τη διακυβέρνηση της ιδανικής πολιτείας προς όφελος της ίδιας και όχι εξυπηρετώντας προσωπικά οφέλη.

Β3. 

1. Λανθασμένη (χάρη στον Σωκράτη)
2. Σωστή
3. Λανθασμένη (ο Αρχύτας ο Ταραντίνος)
4. Λανθασμένη (μετά από το πρώτο)
5. Σωστή

Β4.

1-β,

2-γ,

3-γ,

4-β,

5-α

Το κριτήριο για το οποίο προσφέρονται οι απαντήσεις μπορείτε να το βρείτε στο σύνδεσμο:

Ενότητα 3, Επιστολή στον Μενοικέα, Κριτήριο Αξιολόγησης (Νέα Μορφή)

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε προετοίμασε ο συνάδελφος Γιώργος Γκουράνης,  ο οποίος στη συνέχεια το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Τον ευχαριστούμε από καρδιάς και του ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική του ζωή.

Για να μεταβείτε σε κάποιο Κριτήριο Αξιολόγησης  επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα: 

Για να μεταβείτε σε κάποιο  Άγνωστο Κείμενο ή για να δείτε τις Απαντήσεις επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα: 

Για ολοκληρωμένη προετοιμασία για τις Πανελλαδικές εξετάσεις δείτε το υλικό μας για το Γνωστό Κείμενο στους παρακάτω πίνακες: 

Πλάτωνος Πρωταγόρας 

Πλάτωνος Πολιτεία

Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια

Αριστοτέλους Πολιτικά

Η ομάδα του filologika.gr

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.