Ενότητα 2, Προτρεπτικός πρὸς Θεμίσωνα, Κριτήριο Αξιολόγησης (Νέα Μορφή) Απαντήσεις
Για να μεταφερθείτε σε κάποια άλλη ενότητα των Αρχαίων Ελληνικών Προσανατολισμού της Γ’ Λυκείου επιλέξτε την αντίστοιχη σελίδα από το παρακάτω μενού:
1η Θεματική Ενότητα
Η αντίληψη για τη φιλοσοφία: Η φιλοσοφία και η διαμόρφωση του ανθρώπου
2. Η πρακτική και πολιτική διάσταση της φιλοσοφίας
ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ
Α. ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α1. α. «αὐτοῖς»: τὰ ὑποκείμενα πρὸς τὸν βίον
β. «αἷς»: ἄλλαι δ᾽ αἱ χρώμεναι, ἕτεραι δ᾽ αἱ ἐπιτάττουσαι
Α2.α. Σ, «καὶ πλέον θάτερον ἀπεργάζεται τοῖς μὴ δεόντως αὐτοῖς χρωμένοις»
β. Λ, «δεῖ τοίνυν ὀρέγεσθαι τῆς ἐπιστήμης κτᾶσθαί τ᾽ αὐτὴν καὶ χρῆσθαι αὐτῇ προσηκόντως»
γ. Σ, «ἥτις ἐστὶ φιλοσοφία, χρῆσθαι πᾶσιν καὶ ἐπιτάττειν κατὰ φύσιν δύναται».
Β1.α. Ο Αριστοτέλης υπερασπίζεται τη φιλοσοφία με έναν επαγωγικό, υποθετικό συλλογισμό που έχει ως εξής:
1η προκείμενη: δεῖ τοίνυν ὀρέγεσθαι τῆς ἐπιστήμης κτᾶσθαί τ᾽ αὐτὴν καὶ χρῆσθαι αὐτῇ προσηκόντως, δι᾽ ἧς πάντα ταῦτα εὖ θησόμεθα. Πρέπει, λοιπόν, να ποθούμε την ακριβή γνώση με την οποία θα κάνουμε καλή χρήση αυτών (των οργάνων) και να την αποκτούμε και να τη χρησιμοποιούμε, όπως ταιριάζει.
2η προκείμενη: εἰ μέλλομεν ὀρθῶς πολιτεύεσθαι καὶ τὸν ἑαυτῶν βίον διάξειν ὠφελίμως (εάν θέλουμε να είμαστε καλοί πολίτες και να ζήσουμε τη ζωή μας με ωφέλιμο τρόπο).
Συμπέρασμα: φιλοσοφητέον ἄρ᾽ ἡμῖν (πρέπει να φιλοσοφούμε)
β.Κατά τον Αριστοτέλη, ο άνθρωπος ως έλλογο ον πρέπει να επιδιώκει να αποκτά την «ἐπιστήμη», τη γνώση και να την εφαρμόζει σωστά, προκειμένου να διευθετεί ορθά τα ζητήματα του βίου του και οδηγηθεί στο εὖ ζῆν («δεῖ τοίνυν ὀρέγεσθαι … εὖ θησόμεθα»). Αυτήν τη γνώση ο άνθρωπος την αποκτά με τη φιλοσοφία.
Εδώ, η λέξη «ἐπιστήμη» δεν έχει τη σημασία που της αποδίδουμε σήμερα (τη συστηματική γνώση που προκύπτει από τα πορίσματα της αντικειμενικής έρευνας), αλλά έχει ευρύτερο περιεχόμενο, είναι η ακριβής γνώση. Αντίστοιχα, το ρήμα ἐπίσταμαι σημαίνει «γνωρίζω καλά», «γνωρίζω με βεβαιότητα». Κατά τον Αριστοτέλη η ἐπιστήμη συνδέεται άμεσα με τη λογική λειτουργία του ανθρώπου: ἐπιστήμη δ ́ἅπασα μετὰ λόγου ἐστί (‘Αναλυτικὰ Ὕστερα, 100b10). Η ἐπιστήμη υπερβαίνει την απλή εμπειρική μάθηση αλλά και τη γνώση μιας τέχνης. Αποτελεί σύνολο τεκμηριωμένων γνώσεων σε συγκεκριμένο και διακριτό τομέα του επιστητού.
Ο φιλόσοφος παραθέτει σε ανιούσα κλιμάκωση την πορεία του ανθρώπου προς την αξιοποίηση της γνώσης. Αρχικά ο άνθρωπος πρέπει να επιζητά εκείνη τη γνώση (ὀρέγεσθαι) με την οποία θα χρησιμοποιεί σωστά όλα τα όργανα που διαθέτει από τη φύση του. Στη συνέχεια, μέσω της λογικής, πρέπει να προβαίνει στην κατάκτησή της (κτᾱσθαι). Το τέλος, ο σκοπός αυτής της πορείας είναι η εφαρμογή της, η σωστή χρήση της (προσηκόντως χρῆσθαι).
Το επίρρημα «προσηκόντως», αναφέρεται στην ηθικά ορθή συμπεριφορά στο πλαίσιο της πόλης – κράτους, όπως αυτή καθορίζεται κάθε φορά από τους γραπτούς νόμους, την παράδοση (οι άγραφοι νόμοι, τα πρότυπα) και τον ορθό λόγο.
Το απαρέμφατο «πολιτεύεσθαι» αναφέρεται στην «πολιτεία», τη δημόσια ζωή του πολίτη, εκεί που η δράση του (η σκέψη, η διατύπωση απόψεων, η ανάληψη ευθυνών, η ψήφος για τα φλέγοντα πολιτικά θέματα), στοχεύει στο συλλογικό συμφέρον, ίσως με πρότυπο την αθηναϊκή δημοκρατία.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η αρχική σημασία του ουσιαστικού πολιτεία δηλώνει τον τρόπο ζωής μέσα στην πόλη, ενώ το ρήμα «πολιτεύομαι» σημαίνει τη σχέση του ελεύθερου πολίτη με την κοινωνία στην οποία ζει, τον τρόπο με τον οποίο αυτός εντάσσεται στη δημόσια ζωή.
Η φράση «τὸν ἑαυτῶν βίον» αναφέρεται στην ιδιωτική ζωή του πολίτη, εκεί που η δράση του στοχεύει στο ατομικό συμφέρον («ὠφελίμως»).
Αξίζει να σημειωθεί ότι η λέξη «βίος» δεν είναι πάντα απολύτως ταυτόσημη με τη λέξη ζωή. Συχνά με τον βίον δίνεται έμφαση στον τρόπο της ζωής, στην κατάσταση της ζωής, στο πώς βιώνει ο άνθρωπος τη ζωή. Έτσι, ενώ η ζωή αποτελεί για τον άνθρωπο ένα υπαρκτικό δεδομένο, ο βίος του υπόκειται σε διερώτηση, διαμόρφωση και επιλογή. Η ζωή είναι μία, αλλά οι επιλέξιμοι βίοι πολλοί. Κατά προέκταση, ο ανθρώπινος βίος, ατομικός και συλλογικός, γίνεται αντικείμενο φιλοσοφικής μελέτης. Και η φιλοσοφία ορίζεται ως τέχνη του βίου.
Ο ατομικός και ο συλλογικός βίος βρίσκονται σε σχέση αλληλεξάρτησης, όπως το δημόσιο συμφέρον δεν καταργεί το ατομικό, αλλά βρίσκονται σε μια σχέση αλληλοτροφοδότησης.
Ο φιλόσοφος συνδέει τη φιλοσοφία με τον ανθρώπινο βίο στην πρακτική του διάσταση. Τα επιρρήματα «ὠφελίμως» και «ὀρθῶς» αναφέρονται στη δράση του ατόμου στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή ως πολίτη, ως σωστού πολίτη, ως υπεύθυνου μέλους της πόλης. Για τον Αριστοτέλη, ο άνθρωπος είναι πολιτικό ον, μόνο μέσα στην πόλη μπορεί να δράσει και να καταξιωθεί για τον εαυτό του και για το σύνολο. Αυτό ακριβώς τονίζει το πρωθύστερο σχήμα «ὀρθῶς πολιτεύεσθαι καὶ τὸν ἑαυτῶν βίον διάξειν ὠφελίμως». Η πετυχημένη αυτή δράση προϋποθέτει εκ μέρους του πολίτη και κυρίως του πολιτικού την απόκτηση και τη χρήση της σοφίας, της φρόνησης, μέσω της φιλοσοφίας.
Έτσι, ο Αριστοτέλης καταλήγει στο συμπέρασμα ότι πρέπει να φιλοσοφούμε («φιλοσοφητέον ἡμῖν»). Ο λόγος του Αριστοτέλη έχει δεοντολογικό χαρακτήρα – στο πλαίσιο ενός υποθετικού συλλογισμού – όπως δείχνει η χρήση του ρηματικού επιθέτου «φιλοσοφητέον» και του ρήματος «δεῖ».
Η δεοντολογική διατύπωση του συμπεράσματος ενέχει στοιχεία της αποκαλούμενης «φυσιοκρατικής πλάνης», η οποία συνίσταται στο γεγονός ότι στο συμπέρασμα των συλλογισμών εμφανίζεται το πρέπει, ενώοι προκείμενες είναι προτάσεις περιγραφικές (δεν υπάρχει η έννοια του πρέπει).
Β2. Για τη φράση «ὃλον ἀγαθόν», αξίζει να σημειωθεί ότι ο Αριστοτέλης ορίζει το ἀγαθόν ως το τέλος, τον σκοπό μιας σειράς ανθρώπινων πράξεων: ὣστε τοῦτ’ ἂν εἲη αὐτό τό ἀγαθόν τό τέλος τῶν ἀνθρώπῳ πρακτῶν (Ἠθικά Εὐδήμια 1218b11-12). Κυριολεκτικό και ολικόν ἀγαθόν είναι εκείνο που δεν αποτελεί μέσο για την επίτευξη ενός επόμενου σκοπού, αλλά είναι ο απώτατος σκοπός και η τελική κατάληξη του ανθρώπινου βίου. Κατά τον Αριστοτέλη το κατεξοχήν ἀγαθόν είναι η ευδαιμονία: ζωή σπουδαία. Τοῦτ’ ἂρα ἐστί το τέλεον ἀγαθόν, ὃπερ ἦν ἡ εὐδαιμονία (Ἠθικά Εὐδήμια 1219a27-28)
Μόνο η φιλοσοφία συλλαμβάνει και προσδιορίζει όχι το επιμέρους αγαθό, αλλά το απώτατο αγαθό στο οποίο πρέπει να τείνει ο ανθρώπινος βίος («ἥ το ὅλον ἀγαθόν θεωροῦσα»),επειδή διαθέτει τον ορθό λόγο, τη φρόνηση («ἀναμάρτητον φρόνησιν»).
Η «φρόνηση» αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της ηθικής φιλοσοφίας του Αριστοτέλη. Η φρόνηση, που συμβάλλει στην ελεύθερη βούληση του ανθρώπου, είναι η διανοητική αρετή, που επιτρέπει στον άνθρωπο να κάνει σωστές ηθικές επιλογές σε πρακτικά ζητήματα της καθημερινής ζωής («ἀναμάρτητον») και να καθορίζει το «δέον», τις σωστές ενέργειες που πρέπει να ακολουθούνται μέσα στην κοινωνία («ἐπιτακτικήν»).
Η φρόνηση προσδιορίζεται τόσο από την ανθρώπινη λογική όσο και από την εποχή, την κοινωνία, τα πρότυπα των ανθρώπων, στοιχεία τα οποία συνεχώς μεταβάλλονται. Η φρόνηση στην ηθική του Αριστοτέλη έχει την ίδια λειτουργία με τη γνώση των ιδεών στον Πλάτωνα. Η ικανότητα όμως να βλέπει ο άνθρωπος σωστά τα πράγματα για τον Αριστοτέλη είναι κάτι εφικτό για όλους, αφού είναι έμφυτο χαρακτηριστικό (λογική) που καλλιεργείται με την αγωγή και γίνεται καρπός της εμπειρίας και της σοφίας. Η φρόνηση «είναι μία έξη που ενέχει τον ορθό λόγο, που οδηγεί στην αλήθεια σε ό,τι αφορά το καλό και το κακό για τον άνθρωπο» (Ηθικά Νικομάχεια, 1140b 5-6).
Μόνο η φιλοσοφία, επειδή διαθέτει τον ορθό λόγο, τη φρόνηση, έχει ηγεμονικό ρόλο απέναντι σε όλες τις άλλες γνώσεις («ἐπιστῆμαι»), αφού μπορεί να τις αξιοποιεί και να τις καθοδηγεί σύμφωνα με τις αρχές της φύσης,στο να συγκλίνουν στην επίτευξη του «κυρίως / ὅλου ἀγαθοῦ», την ευδαιμονία(«χρῆσθαι πᾶσιν καὶ ἐπιτάττειν κατὰ φύσιν δύναται»).
Β.3.1α, 2α, 3β, 4β, 5γ
Β4. α. 1β, 2β, 3α, 4β, 5α
β. 1.Απεργάζεται συμφορές για τους αντιπάλους του.
2. Η επιστήμη κάνει θαύματα στις μέρες μας.
3.Ύψιστο αγαθό της αρχαιότητας ήταν η ανδρεία.
4. Ήταν επιτακτική ανάγκη να συγκεντρωθούν χρήματα για τα θύματα του πολέμου.
5. Κανείς δεν είναι αναμάρτητος παρά μόνο ο θεός.
Β5. Ο Φερνάντο Σαμπατέρ αναφέρεται στην αξία της φιλοσοφίας και τη σχέση της με τις άλλες επιστήμες.
Αρχικά αναφέρει η φιλοσοφία ήταν αυτή που θεμελίωσε το σύνολο των επιστημών. Οι επιστήμες όμως πλέον εφαρμόζουν τις αρχές και τις μεθόδους τους για να εξηγήσουν τη σύσταση και τη λειτουργία του κόσμου («πώς είναι φτιαγμένος ο κόσμος γύρω μας και πώς λειτουργεί»)«απρόσωπα», τεχνοκρατικά, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους υπόψη τους τις επιπτώσεις των ανακαλύψεών τους στον άνθρωπο ή την κοινωνία. Αυτό το ρόλο τον είχε κάποτε η φυσική φιλοσοφία, των προσωκρατικών φιλοσόφων, αλλά και μέρος της φιλοσοφίας του Αριστοτέλη. Η φιλοσοφία αντίθετα σήμερα έχει ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό, ενδιαφέρεται κυρίως για τη σημασία που έχει ο κόσμος για τον άνθρωπο, το πώς τα επιστημονικά επιτεύγματα επηρεάζουν τη ζωή του («ένα υποκείμενο: τον άνθρωπο – πρωταγωνιστή»). Και σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η φιλοσοφία έχει την ηθική αποστολή, να εντάξει ορθά τις επιστήμες και τα επιτεύγματά τους στον κοινωνικό τους ρόλο, δηλαδή να εξυπηρετούν το σκοπό της ευδαιμονίας του ανθρώπου («ἐπιτάττειν κατὰ φύσιν δύναται»).
Οι επιστήμες εξειδικεύουν τη γνώση και ερευνούν την αντικειμενική πραγματικότητα ως κάτι που πράγματι υπάρχει («πολλαπλασιάζει … τεμαχίζει και εξειδικεύει τη γνώση»). Και για τον Αριστοτέλη το ερευνητικό πεδίο της φιλοσοφίας είναι ευρύτερο και γενικότερο· μόνο η φιλοσοφία συλλαμβάνει και προσδιορίζει όχι το επιμέρους αγαθό, όπως οι άλλες επιστήμες, αλλά το απώτατο αγαθό στο οποίο πρέπει να τείνει ο ανθρώπινος βίος («ἥ το ὅλον ἀγαθόν θεωροῦσα»).
Ο Φερνάντο Σαμπατέρ αναφέρει ότι η φιλοσοφία, συνοψίζει, συσχετίζει και ερμηνεύει και ελέγχει τα πορίσματα της επιστημονικής έρευνας, ώστε να τις εντάξει σ᾽ ένα κοινό θεωρητικό πλαίσιο ικανό να νοηματοδοτήσει τον ανθρώπινο βίο (« πασχίζει να συσχετίσει … ανθρώπινη ύπαρξη».). Και για τον Αριστοτέλη μόνο η φιλοσοφία έχει ηγεμονικό ρόλο απέναντι σε όλες τις άλλες γνώσεις («ἐπιστῆμαι»), αφού, χάρη στη φρόνηση που διαθέτει, τον ορθό λόγο, μπορεί να τις αξιοποιεί και να τις καθοδηγεί σύμφωνα με τις αρχές της φύσης («χρῆσθαι πᾶσιν καὶ ἐπιτάττειν κατὰ φύσιν δύναται») στο να συγκλίνουν στην επίτευξη της ευδαιμονίας του ανθρώπου.
Και ο Φερνάντο Σαμπατέρ και ο Αριστοτέλης προκρίνουν την αξία της φιλοσοφίας σε σχέση με την αξία των επιστημών λόγω της βαρύτητας των επιδιώξεών της.
Από την άλλη, ο Αριστοτέλης και όλοι οι αρχαίοι θεωρούν τη φιλοσοφία κορωνίδα των επιστημών άρα επιστήμη και αυτή, ενώ σήμερα, σύμφωνα με το συγγραφέα, είναι κάτι πέρα από την επιστήμη, η ανθρώπινη αγωνία να εκτιμηθούν τα προϊόντα της επιστήμης και να αξιολογηθούν για το συλλογικό όφελος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η βιοηθική.
Το κριτήριο για το οποίο προσφέρονται οι απαντήσεις μπορείτε να το βρείτε στο σύνδεσμο:
Φάκελος Υλικού, Ενότητα 2: Κριτήριο Αξιολόγησης (Νέα Μορφή)
Οι απαντήσεις που μόλις διαβάσατε προετοιμάστηκαν από την εκλεκτή συνάδελφο Σοφία Πατσούρα, η οποία στη συνέχεια τις παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.
Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.
Για να μεταβείτε σε κάποιο Κριτήριο Αξιολόγησης επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:
Για να μεταβείτε σε κάποιο Άγνωστο Κείμενο ή για να δείτε τις Απαντήσεις επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:
Για ολοκληρωμένη προετοιμασία για τις Πανελλαδικές εξετάσεις δείτε το υλικό μας για το Γνωστό Κείμενο στους παρακάτω πίνακες:
Πλάτωνος Πρωταγόρας
Πρωταγόρας Ενότητα 1 | Πρωταγόρας Ενότητα 2 |
Πρωταγόρας Ενότητα 3 | Πρωταγόρας Ενότητα 4 |
Πρωταγόρας Ενότητα 5 | Πρωταγόρας Ενότητα 6 |
Πρωταγόρας Ενότητα 7 |
Πλάτωνος Πολιτεία
Πολιτεία Ενότητα 11 | Πολιτεία Ενότητα 12 | Πολιτεία Ενότητα 13 |
Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια
Αριστοτέλους Πολιτικά
Πολιτικά Ενότητα 11 | Πολιτικά Ενότητα 12 |
Πολιτικά Ενότητα 13 | Πολιτικά Ενότητα 14 |
Πολιτικά Ενότητα 15 | Πολιτικά Ενότητα 16 |
Πολιτικά Ενότητα 17 | Πολιτικά Ενότητα 18 |
Πολιτικά Ενότητα 19 | Πολιτικά Ενότητα 20 |
Η ομάδα του filologika.gr
Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.