Ενότητα 13 & Αδίδακτο Κείμενο Κριτήριο Αξιολόγησης (Φάκελος Υλικού)

Διδακτική Ενότητα 13

Η ηθική αρετή και η ηθική πράξη

Ἠθικά Νικομάχεια (Β1,5-8)

Μαρτυρεῖ δὲ καὶ τὸ γινόμενον ἐν ταῖς πόλεσιν· οἱ γὰρ νομοθέται τοὺς πολίτας ἐθίζοντες ποιοῦσιν ἀγαθούς, καὶ τὸ μὲν βούλημα παντὸς νομοθέτου τοῦτ’ ἐστίν, ὅσοι δὲ μὴ εὖ αὐτὸ ποιοῦσιν ἁμαρτάνουσιν, καὶ διαφέρει τούτῳ πολιτεία πολιτείας ἀγαθὴ φαύλης. Ἔτι ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ διὰ τῶν αὐτῶν καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται, ὁμοίως δὲ καὶ τέχνη· ἐκ γὰρ τοῦ κιθαρίζειν καὶ οἱ ἀγαθοὶ καὶ κακοὶ γίνονται κιθαρισταί. Ἀνάλογον δὲ καὶ οἰκοδόμοι καὶ οἱ λοιποὶ πάντες· ἐκ μὲν γὰρ τοῦ εὖ οἰκοδομεῖν ἀγαθοὶ οἰκοδόμοι ἔσονται, ἐκ δὲ τοῦ κακῶς κακοί. Εἰ γὰρ μὴ οὕτως εἶχεν, οὐδὲν ἂν ἔδει τοῦ διδάξοντος, ἀλλὰ πάντες ἂν ἐγίνοντο ἀγαθοὶ ἢ κακοί.

Οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν ἔχει· πράττοντες γὰρ τὰ ἐν τοῖς συναλλάγμασι τοῖς πρὸς τοὺς ἀνθρώπους γινόμεθα οἳ μὲν δίκαιοι οἳ δὲ ἄδικοι, πράττοντες δὲ τὰ ἐν τοῖς δεινοῖς καὶ ἐθιζόμενοι φοβεῖσθαι ἢ θαρρεῖν οἳ μὲν ἀνδρεῖοι οἳ δὲ δειλοί. Ὁμοίως δὲ καὶ τὰ περὶ τὰς ἐπιθυμίας ἔχει καὶ τὰ περὶ τὰς ὀργάς· οἳ μὲν γὰρ σώφρονες καὶ πρᾶοι γίνονται, οἳ δ’ ἀκόλαστοι καὶ ὀργίλοι, οἳ μὲν ἐκ τοῦ οὑτωσὶ ἐν αὐτοῖς ἀναστρέφεσθαι, οἳ δὲ ἐκ τοῦ οὑτωσί. Καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται. Διὸ δεῖ τὰς ἐνεργείας ποιὰς ἀποδιδόναι· κατὰ γὰρ τὰς τούτων διαφορὰς ἀκολουθοῦσιν αἱ ἕξεις. Οὐ μικρὸν οὖν διαφέρει τὸ οὕτως ἢ οὕτως εὐθὺς ἐκ νέων ἐθίζεσθαι, ἀλλὰ πάμπολυ, μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν.

Α1. α. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό που αντιστοιχεί σε καθεμιά από τις παρακάτω περιόδους λόγου και δίπλα σε αυτόν τη λέξη «Σωστό», αν είναι σωστή, ή τη λέξη «Λάθος», αν είναι λανθασμένη, με βάση το αρχαίο κείμενο (μονάδες 3) και να τεκμηριώσετε κάθε απάντησή σας γράφοντας τις λέξεις/φράσεις του αρχαίου κειμένου που την επιβεβαιώνουν (μονάδες 3):
α. Η ποιότητα της πράξης καθορίζει τη γένεση ή τη φθορά της αρετής.
β. Ο δάσκαλος διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην προσπάθεια απόκτησης της αρετής.
γ. Στο δεύτερο κείμενο ο Αριστοτέλης καταλήγει παραγωγικά στο συμπέρασμα ότι τα μόνιμα στοιχεία του ανθρώπινου χαρακτήρα διαμορφώνονται από τη φύση.

β. Στο τέλος της πρώτης παραγράφου ο Αριστοτέλης χρειάστηκε ένα επιχείρημα «εκ του αντιστρόφου» (: «αν δεν ήταν έτσι…, τότε θα…»).
Ποιο είδος υποθετικού λόγου εξυπηρέτησε την επιχειρηματολογία του και γιατί; (μονάδες 4)

Μονάδες 10

Β1. Ποιο θεμελιώδες αντιθετικό ζεύγος της αριστοτελικής φιλοσοφίας αναδεικνύεται στο πρώτο κείμενο αναφοράς; Τι επιδιώκει να αποδείξει ο φιλόσοφος με τη χρήση του.

Μονάδες 10

Β2.Ποια σημασία αποδίδει ο Αριστοτέλης στη νεανική ηλικία για την διαμόρφωση ενός ηθικά ενάρετου ήθους; Με ποια εκφραστικά μέσα υπογραμμίζει τη σπουδαιότητα του ζητήματος;

Μονάδες 10

Β3. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό που αντιστοιχεί σε καθεμιά από τις παρακάτω περιόδους λόγου και δίπλα σε αυτόν τη λέξη «Σωστό», αν είναι σωστή, ή τη λέξη «Λάθος», αν είναι λανθασμένη.
α. Ο Αριστοτέλης είχε, από την πρώτη στιγμή, την ευκαιρία να δεχτεί εκείνην ακριβώς την επίδραση που πρέπει να ανταποκρινόταν πολύ αμεσότερα στη δική του ψυχοσύνθεση, την απόλυτα σχεδόν ποιητική.
β. Ο Αριστοτέλης με την πραγματεία ‘‘ Ἠθικά Νικομάχεια ’’ εντάχθηκε στη χορεία των στοχαστών, οι οποίοι από τα μέσα περίπου του 5ου π.Χ. αιώνα προσπαθούσαν να ορίσουν το περιεχόμενο της ηθικής και της αγωγής.
γ. Η εκούσια αποχώρηση του Αριστοτέλη από την Αθήνα, μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, οφειλόταν στην κριτική που ασκούσε στις πλατωνικές απόψεις.
δ. Όταν ο Αριστοτέλης επέστρεψε στην Αθήνα συνοδευόμενος από τον Θεόφραστο, δίδαξε στον Περίπατο, τη σχολή του, η οποία διαφύλαττε και πρόβαλλε τις διδασκαλίες του Αριστοτέλη.
ε. Το ἐπιθυμητικόν μέρος της ψυχής μας αφορά, κατά τον Αριστοτέλη, τη διατροφή και την αύξηση του ανθρώπινου οργανισμού.

Μονάδες 10

Β4. α. Να εντοπίσετε με ποιες από τις παρακάτω λέξεις των κειμένων αναφοράς σχετίζονται ετυμολογικά οι παρακάτω λέξεις:
Γενεσιουργός, εξουσία, δομή, εναλλακτικός, σχέδιο. (Μονάδες 6)

β. Για καθεμιά από τις δύο παρακάτω λέξεις να γράψετε μία περίοδο λόγου στα νέα ελληνικά, όπου η ίδια λέξη, σε οποιαδήποτε μορφή της (μέρος του λόγου, πτώση, αριθμό, γένος, έγκλιση, χρόνο), χρησιμοποιείται με διαφορετική σημασία από αυτήν που έχει στο αρχαίο κείμενο: «ἁμαρτάνουσι», «φαύλης». (μονάδες 4)

Μονάδες 10

Β5. 

Πλούταρχος, Εἰ διδακτὸν ἡ άρετή, 439 f

Τι λοιπόν; Δεν θα έλεγες και συ ότι «αν οι άνθρωποι δεν γίνονται καλύτεροι με τη μάθηση, η αμοιβή που δίνεται στους παιδαγωγούς πάει χαμένη»; Αυτοί, δηλαδή, είναι οι πρώτοι που παραλαμβάνουν το παιδί μόλις απογαλακτιστεί και, όπως ακριβώς οι τροφοί πλάθουν το σώμα του με τα χέρια τους, έτσι οι παιδαγωγοί διαπλάθουν με τις συνήθειες που του μαθαίνουν το χαρακτήρα του παιδιού, βάζοντάς το να κάνει το πρώτο βήμα του στα χνάρια της αρετής. Έτσι ο Λάκωνας, όταν ρωτήθηκε τι πετύχαινε παιδαγωγώντας, απάντησε: «Κάνω τα σωστά πράγματα ευχάριστα για τα παιδιά».

Αφού μελετήσετε το παραπάνω κείμενο, να εντοπίσετε ομοιότητες σε σχέση με τα όσα αναφέρονται στο κείμενο αναφοράς αναφορικά με τον ρόλο της παιδείας και του δασκάλου. Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με στοιχεία από τα δύο κείμενα.

Μονάδες 10

Ξενοφῶντος Ἱέρων 8, 1-5

Στο έργο του Ξενοφώντα Ιέρων το ομώνυμο πρόσωπο συζητά με τον ποιητή Σιμωνίδη σχετικά με την ευτυχία της ζωής των τυράννων και των απλών πολιτών. Στο συγκεκριμένο απόσπασμα ο Σιμωνίδης χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα παραδείγματα συγκρίνει τη ζωή των τυράννων με αυτή των απλών πολιτών.

Καὶ ὁ Σιμωνίδης ὑπολαβὼν εἶπεν· Ἀλλὰ τὸ μὲν νῦν, ὦ Ἱέρων, ἀθύμως ἔχειν σε πρὸς τὴν τυραννίδα οὐ θαυμάζω, ἐπείπερ ἐπιθυμῶν φιλεῖσθαι ὑπ’ ἀνθρώπων ἐμποδών σοι τούτου νομίζεις αὐτὴν εἶναι. ἐγὼ μέντοι ἔχειν μοι δοκῶ διδάξαι σε ὡς τὸ ἄρχειν οὐδὲν ἀποκωλύει τοῦ φιλεῖσθαι, ἀλλὰ καὶ πλεονεκτεῖ γε τῆς ἰδιωτείας. ἐπισκοποῦντες δὲ αὐτὸ εἰ οὕτως ἔχει μήπω ἐκεῖνο σκοπῶμεν, εἰ διὰ τὸ μεῖζον δύνασθαι ὁ ἄρχων καὶ χαρίζεσθαι πλείω δύναιτ’ ἄν, ἀλλ’ ἂν τὰ ὅμοια ποιῶσιν ὅ τε ἰδιώτης καὶ ὁ τύραννος, ἐννόει πότερος μείζω ἀπὸ τῶν ἴσων κτᾶται χάριν. ἄρξομαι δέ σοι ἀπὸ τῶν μικροτάτων παραδειγμάτων. ἰδὼν γὰρ πρῶτον προσειπάτω τινὰ φιλικῶς ὅ τε ἄρχων καὶ ὁ ἰδιώτης· ἐν τούτῳ τὴν ποτέρου πρόσρησιν μᾶλλον εὐφραίνειν τὸν ἀκούσαντα νομίζεις; ἴθι δὴ ἐπαινεσάντων ἀμφότεροι τὸν αὐτόν· τὸν ποτέρου δοκεῖς ἔπαινον ἐξικνεῖσθαι μᾶλλον εἰς εὐφροσύνην; θύσας δὲ τιμησάτω ἑκάτερος· τὴν παρὰ ποτέρου τιμὴν μείζονος ἂν χάριτος δοκεῖς τυγχάνειν; κάμνοντα θεραπευσάτωσαν ὁμοίως· οὐκοῦν τοῦτο σαφὲς ὅτι αἱ ἀπὸ τῶν δυνατωτάτων θεραπεῖαι καὶ χαρὰν ἐμποιοῦσι μεγίστην; δότωσαν δὴ τὰ ἴσα: οὐ καὶ ἐν τούτῳ σαφὲς ὅτι αἱ ἀπὸ τῶν δυνατωτάτων ἡμίσειαι χάριτες πλέον ἢ ὅλον τὸ παρὰ τοῦ ἰδιώτου δώρημα δύνανται;

1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του παρακάτω αποσπάσματος: «ἴθι δὴ ἐπαινεσάντων … καὶ χαρὰν ἐμποιοῦσι μεγίστην;».

Μονάδες 10

2. Ποια άποψη διατυπώνει ο Σιμωνίδης για τη σχέση της εξουσίας και της αγάπης που νιώθουν οι πολίτες για τον βασιλιά τους; Να αναφέρετε δύο παραδείγματα.

Μονάδες 10

3.α. «κτᾶται», «δότωσαν», «δύνανται»: να γράψετε το β’ ενικό της προστακτικής στον ίδιο χρόνο και φωνή (μονάδες 3)

β. «εἰ διὰ τὸ μεῖζον δύνασθαι ὁ ἄρχων…κτᾶται χάριν»: να εντοπίσετε τα επίθετα και τα επιρρήματα που βρίσκονται σε συγκριτικό ή υπερθετικό βαθμό και να τα μετατρέψετε σε θετικό βαθμό. (μονάδες 3)
γ. «αἱ ἀπὸ τῶν δυνατωτάτων ἡμίσειαι χάριτες πλέον ἢ ὅλον τὸ παρὰ τοῦ ἰδιώτου δώρημα δύνανται»: να μεταφερθεί στον άλλο αριθμό. (μονάδες 4)

Μονάδες 10

4α.Να χαρακτηρίσετε συντακτικά τους όρους: «ἔπαινον», «μείζονος», «τυγχάνειν», «χαρὰν»

Μονάδες 4

β. «θύσας»: να αναλύσετε τη μετοχή.

Μονάδες 2

γ. «Ἀλλὰ τὸ μὲν νῦν, ὦ Ἱέρων… αὐτὴν εἶναι»: να εξαρτήσετε την παραπάνω περίοδο από τη φράση: «Ὁ Σιμωνίδης εἶπεν»

Μονάδες 4

Για να δείτε τις ενδεικτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του κριτηρίου επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: 

Ενότητα 13 & Αδίδακτο Κείμενο Κριτήριο Αξιολόγησης Απαντήσεις (Φάκελος Υλικού)

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε προετοίμασε η συνάδελφος Ευαγγελία Μπίτζιου,  η οποία στη συνέχεια το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταβείτε σε κάποιο Κριτήριο Αξιολόγησης  επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα: 

Για να μεταβείτε σε κάποιο  Άγνωστο Κείμενο ή για να δείτε τις Απαντήσεις επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα: 

Για ολοκληρωμένη προετοιμασία για τις Πανελλαδικές εξετάσεις δείτε το υλικό μας για το Γνωστό Κείμενο στους παρακάτω πίνακες: 

Πλάτωνος Πρωταγόρας 

Πλάτωνος Πολιτεία

Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια

Αριστοτέλους Πολιτικά

Η ομάδα του filologika.gr

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.