Ενότητα 13 & Αδίδακτο Κείμενο Κριτήριο Αξιολόγησης Απαντήσεις (Φάκελος Υλικού)

Διδακτική Ενότητα 13

Η ηθική αρετή και η ηθική πράξη

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 

Α1.α

α. Σωστό: «ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ διὰ τῶν αὐτῶν καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται» και «ἐκ μὲν γὰρ τοῦ εὖ οἰκοδομεῖν ἀγαθοὶ οἰκοδόμοι ἔσονται, ἐκ δὲ τοῦ κακῶς κακοί.».
β. Σωστό: «Εἰ γὰρ μὴ οὕτως εἶχεν, οὐδὲν ἂν ἔδει τοῦ διδάξοντος, ἀλλὰ πάντες ἂν ἐγίνοντο ἀγαθοὶ ἢ κακοί.»
γ. Λάθος: «ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται. Διὸ δεῖ τὰς ἐνεργείας ποιὰς ἀποδιδόναι. κατὰ γὰρ τὰς τούτων διαφορὰς ἀκολουθοῦσιν αἱ ἕξεις. Οὐ μικρὸν οὖν διαφέρει τὸ οὕτως ἢ οὕτως εὐθὺς ἐκ νέων ἐθίζεσθαι, ἀλλὰ πάμπολυ, μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν»

β. Ο υποθετικός λόγος που χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης στο τέλος της πρώτης παραγράφου είναι: «Εἰ γὰρ μὴ οὕτως εἶχεν, οὐδὲν ἂν ἔδει τοῦ διδάξοντος, ἀλλὰ πάντες ἂν ἐγίνοντο ἀγαθοὶ ἢ κακοί.». Ο υποθετικός λόγος δηλώνει το μη πραγματικό (υπόθεση: εἰ + οριστική ιστορικού χρόνου «εἰχεν», απόδοση: δυνητική οριστική ιστορικού χρόνου «ἄν ἔδει» και «ἄν ἐγἰνοντο»). Με τη χρήση αυτού του είδους υποθετικού λόγου, ο φιλόσοφος ενισχύει την επιχειρηματολογία του σύμφωνα με την οποία η αρετή είναι συνάρτηση του εθισμού σε ποιοτικές πράξεις. Για αυτό και κρίνεται απαραίτητη η καθοδήγηση του δασκάλου. Ειδάλλως, όπως ισχυρίζεται και ο Αριστοτέλης, «πάντες ἂν ἐγίνοντο ἀγαθοὶ ἢ κακοί», που σημαίνει ότι όλοι οι άνθρωποι θα γεννιόντουσαν ευθύς εξαρχής ενάρετοι ή μη.

Β1.Ο Αριστοτέλης στην πρώτη παράγραφο του κειμένου αναφοράς ισχυρίζεται ότι από τις ίδιες αιτίες και με τα ίδια μέσα κάθε αρετή μπορεί να γεννηθεί στην ψυχή του ανθρώπου είτε να καταστραφεί (« ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ διὰ τῶν αὐτῶν καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται»). Οι έννοιες αυτές αποτελούν θεμελιώδες αντιθετικό ζεύγος ήδη από τις απαρχές της φιλοσοφικής σκέψης (κι ένα έργο του Αριστοτέλη έχει τον τίτλο Περὶ γενέσεως καὶ φθορᾶς). Ειδικότερα, ο αριστοτελικός όρος ‘‘γένεσις’’ περιγράφει τη μεταβολή από την ανυπαρξία στην ύπαρξη ενός όντος. Ο όρος ‘‘φθορά’’ αφορά τη μεταβολή ενός όντος από την ύπαρξη στην ανυπαρξία.
Αξιοποιώντας το αντιθετικό ζεύγος γένεσις-φθορά, ο Αριστοτέλης αποσκοπεί στο να καταδείξει το γεγονός ότι οι αρετές συνιστούν θετικά στοιχεία του ανθρώπινου ήθους, τα οποία όμως καλλιεργούνται κι ενισχύονται δια μέσου του ποιοτικού εθισμού. Είναι με άλλα λόγια απαραίτητο να εξασκείται κανείς σε ποιοτικές πράξεις -όχι απλώς να εξασκείται- προκειμένου να αποκτήσει σταθερά και θετικά στοιχεία στο χαρακτήρα τους. Εάν, εν τούτοις, αδιαφορεί για την ποιότητα των πράξεων με τις οποίες καταγίνεται, θα απωλέσει κάθε θετική προδιάθεση και επιδεκτικότητα που έχει από τη φύση ως προς την απόκτηση αρετών.

Β2.Η παιδεία και η αγωγή είναι συνάρτηση καλού ιδιώτη και πολίτη. Για να μπορέσει όμως το άτομο να εθισθεί με τον σωστό τρόπο σε ορθούς τρόπους συμπεριφοράς ούτως ώστε να αποκτήσει την αρετή, η οποία είναι προϋπόθεση της ατομικής και συλλογικής ευδαιμονίας (η ηθική φιλοσοφία είναι μέρος της πολιτικής φιλοσοφίας, σύμφωνα με την αριστοτελική αντίληψη). Στο πλαίσιο αυτό το οικογενειακό αλλά και το κοντινό κι ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον του ατόμου παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση κι εξέλιξη της προσωπικότητας του παιδιού (πνευματικά, ψυχικά, σωματικά). Επειδή λοιπόν πρόκειται για μια χρονοβόρα διοαδικασία , ο Αριστοτέλης ισχυρίζεται ότι πρέπει η αγωγή να ξεκινάει όσο γίνεται νωρίτερα («εὐθὺς ἐκ νέων ἐθίζεσθα»), προκειμένου να υπάρχει αρκετός χρόνος για την πλήρη ανάπτυξη και διαμόρφωση των θετικών στοιχείων στο χαρακτήρα του εκάστοτε ανθρώπου. Οι απόψεις αυτές απηχούν ασφαλώς το πνεύμα του Πλάτωνα, ήταν όμως πλατιά διαδεδομένες στην αρχαιότητα από την εποχή των σοφιστών.
Παρόλο που ο λόγος του Αριστοτέλη είναι γενικά λιτός, στο σημείο αυτό του λόγου του παρατηρείται συσσώρευση εκφραστικών μέσων στόχος της οποίας είναι να καταδείξει τη σημασία και του ηλικιακού παράγοντα για την απόκτηση της αρετής. Τα εκφραστικά στοιχεία που αξιοποιούνται εδώ είναι:
α. σχήμα επιδιόρθωσης: «οὐ μικρὸν οὖν … μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν»
β. σχήμα λιτότητας: «οὐ μικρὸν»
γ. σχήμα άρσης – θέσης: «οὐ μικρὸν … ἀλλὰ πάμπολυ»
δ. υπερβολή:«τὸ πᾶν»
ε. ανιούσα κλιμάκωση: «οὐ μικρὸν -> πάμπολυ -> τὸ πᾶν»

Β3. 
α. Λάθος
β. Σωστό
γ. Λάθος
δ. Λάθος
ε. Λάθος

Β4. γενεσιουργός < γίνεται, εξουσία < ἔσονται, δομή < οἰκοδόμοι, εναλλακτικός < συναλλάγμασι, ποιότητα < ποιὰς, σχέδιο < ἔξεις

β. Ο Θεός συγχωρεί τις αμαρτίες όσων μετανοούν ειλικρινά.
Είναι φαύλος άνθρωπος για αυτό δεν θα έπρεπε να τον εμπιστεύεσαι.

Β5. Στο κείμενο αναφοράς, ο Αριστοτέλης υπογραμμίζει όχι μόνο τη σημασία της θεσμοθετημένης από τον νόμο παιδείας («οἱ γὰρ νομοθέται τοὺς πολίτας ἐθίζοντες ποιοῦσιν ἀγαθούς, καὶ τὸ μὲν βούλημα παντὸς νομοθέτου τοῦτ’ ἐστίν, ὅσοι δὲ μὴ εὖ αὐτὸ ποιοῦσιν ἁμαρτάνουσιν»), αλλά και την επιτακτικότητα ύπαρξης δασκάλου κατά την εκπαιδευτική διαδικασία («Εἰ γὰρ μὴ οὕτως εἶχεν, οὐδὲν ἂν ἔδει τοῦ διδάξοντος, ἀλλὰ πάντες ἂν ἐγίνοντο ἀγαθοὶ ἢ κακοί»). Η παιδεία πρέπει να αποτελεί αντικείμενο προβληματισμού και υλοποίησης από τους νομοθέτες, οι οποίοι έχουν, σύμφωνα τον Αριστοτέλη, την υποχρέωση να επιμελούνται την παιδεία κατά τέτοιο τρόπο ώστε να είναι εφάμιλλη του πολιτεύματος. Επιπλέον, η ποιότητα συνιστά κεφαλαιώδη παράγοντα στην εξάσκηση και τον εθισμό των πολιτών στις ενάρετες πράξεις, διότι έτσι αποκτούν προοδευτικά τις αντίστοιχες ηθικές αρετές («ἐκ μὲν γὰρ τοῦ εὖ οἰκοδομεῖν ἀγαθοὶ οἰκοδόμοι ἔσονται, ἐκ δὲ τοῦ κακῶς κακοί»). Για την επίτευξη του στόχου αυτού λοιπόν απαιτείται υποστήριξη από δάσκαλο. Ο δάσκαλος είναι εκείνος ο οποίος με τον καθοδηγητικό του ρόλο θα οδηγήσει τον μαθητή μέσα από τις δυσκολίες, που ενέχει η διαδικασία αυτή, στην αρετή διασφαλίζοντας την ποιότητα των ενεργειών του. Ειδάλλως, όπως επισημαίνει και ο φιλόσοφος, δεν θα απαιτούνταν η παρουσία του, διότι όλοι θα γεννιούνταν διαθέτοντας τα απαιτούμενα θετικά ηθικά χαρακτηριστικά, χωρίς να χρειάζεται καμιά περαιτέρω προσπάθεια για την απόκτησή τους («Εἰ γὰρ μὴ οὕτως εἶχεν, οὐδὲν ἂν ἔδει τοῦ διδάξοντος, ἀλλὰ πάντες ἂν ἐγίνοντο ἀγαθοὶ ἢ κακοί»).
Στο παράλληλο κείμενο τονίζεται ο καταλυτικός ρόλος του δασκάλου στην ηθική διάπλαση του παιδιού. Η σπουδαιότητα του ρόλου του αποδεικνύεται από το γεγονός ότι θεμελιώνει και οικοδομή σταδιακά τα ηθικά χαρακτηριστικά του παιδιού. Αξιοσημείωτη είναι εδώ η αναλογία του ρόλου αυτού με εκείνον της τροφού, η οποία φροντίζει για τη σωστή σωματική ανάπτυξη κατά τα πρώτα στάδια της ζωής του ανθρώπου « όπως ακριβώς οι τροφοί πλάθουν το σώμα του με τα χέρια τους, έτσι οι παιδαγωγοί διαπλάθουν με τις συνήθειες που του μαθαίνουν το χαρακτήρα του παιδιού, βάζοντάς το να κάνει το πρώτο βήμα του στα χνάρια της αρετής». Με αλλά λόγια, ο δάσκαλος διασφαλίζει την ορθή ηθική διαπαιδαγώγηση του παιδιού. Αξιοπρόσεκτος, τέλος, για την εποχή που διατυπώνεται είναι ο ισχυρισμός ενός Λάκωνα παιδαγωγού στο τέλος του παραλλήλου κειμένου: «Κάνω τα σωστά πράγματα ευχάριστα για τα παιδιά». Εδώ συνίσταται η ποιοτική διαφορά της δουλειάς του δασκάλου συγκριτικά με οποιονδήποτε άλλο, ότι δηλαδή διδάσκει με τρόπο που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του μαθητή. Μολονότι πρόκειται για μια αρκετά καινοτόμα για την εποχή της αντίληψη, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς ότι στην πραγματικότητα η διαδικασία εκπαίδευσης των παιδιών κατά την αρχαιότητα περιλάμβανε ραπίσματα και τιμωρίες, έρχεται στον νου μας εκείνη η διαχρονική άποψη την οποία διατύπωσε αιώνες αργότερα η Μαρία Μοντεσσσόρι «αν το παιδί δεν μπορεί να μάθει με τον τρόπο που το διδάσκουμε, τότε πρέπει να το διδάξουμε με τον τρόπο που μπορεί να μάθει».
Συνοψίζοντας, η αξία του καθοδηγητικού ρόλου του δασκάλου υπογραμμίζεται και στα δύο κείμενα, ακριβώς επειδή συνιστά τον καταλυτικό εκείνο παράγοντα που οδηγεί το παιδί στην αρετή.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 

Γ1. Εμπρός, λοιπόν, αφού και οι δύο εγκωμίασαν τον ίδιο (άνθρωπο). Ποιανού από τους δύο το εγκώμιο νομίζεις ότι προσεγγίζει την χαρούμενη διάθεση; Έπειτα, όταν θυσίασε, απέδωσε τιμές ο κάθε ένας από τους δύο. Η τιμή ποιανού από τους δύο θεωρείς ότι τυχαίνει τη μεγαλύτερη χαρά· όταν κουράστηκε (αυτός), τον ανακούφισαν με παρόμοιο τρόπο. Δεν είναι, λοιπόν σαφές αυτό, ότι δηλαδή οι υπηρεσίες που προέρχονται από τους πιο δυνατούς διεγείρουν και την μεγαλύτερη χαρά;

Γ2.  Ο Σιμωνίδης ισχυρίζεται η εξουσία δεν εμποδίζει την αγάπη («τὸ ἄρχειν οὐδὲν ἀποκωλύει τοῦ φιλεῖσθαι»). Απεναντίας, όταν ο άρχοντας προβαίνει σε πράξεις ευεργεσίας και ανακούφισης των πολιτών, τότε αυτές του οι ενέργειες έχουν μεγαλύτερη αξία από τις πράξεις ενός απλού πολίτη, ακόμη κι αν αμφότεροι έχουν προσφέρει ακριβώς το ίδιο. Ένα παράδειγμα που αξιοποιεί για να τεκμηριώσει την άποψή του αναφέρεται στην ευγενική συμπεριφορά απέναντι σε έναν πολίτη. Στην περίπτωση αυτή ο Σιμωνίδης αφήνει να εννοηθεί ότι η ευγενής προσφώνηση του τυράννου εκλαμβάνεται θετικότερα από εκείνη του ιδιώτη προς έναν άλλον συμπολίτη του. («ἰδὼν γὰρ πρῶτον προσειπάτω τινὰ φιλικῶς ὅ τε ἄρχων καὶ ὁ ἰδιώτης· ἐν τούτῳ τὴν ποτέρου πρόσρησιν μᾶλλον εὐφραίνειν τὸν ἀκούσαντα νομίζεις;»). Ένα άλλο παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση κατά την οποία και οι δύο, άρχοντας και απλός πολίτης, αποδίδουν τιμές («θύσας δὲ τιμησάτω ἑκάτερος· τὴν παρὰ ποτέρου τιμὴν μείζονος ἂν χάριτος δοκεῖς τυγχάνειν;»)· και σε αυτήν την περίπτωση ο Σιμωνίδης υπαινίσσεται ότι οι τιμές που αποδίδονται από τον άρχοντα-τύραννο θεωρούνται πιο σημαντικές από τις αντίστοιχες ενός πολίτη με αποτέλεσμα οι πρώτες να αξιολογούνται ως πιο βαρύνουσες στη συνείδηση του απλού πολίτη. Αυτός κατά συνέπεια νιώθει αγάπη κι ευγνωμοσύνη για τον άρχοντα («αἱ ἀπὸ τῶν δυνατωτάτων ἡμίσειαι χάριτες πλέον ἢ ὅλον τὸ παρὰ τοῦ ἰδιώτου δώρημα δύνανται;»).

Γ3. α.
«κτᾶται»: κτῶ
«δότωσαν»: δὸς
«δύνανται»: δύνασο

β.
μεῖζον: μεγάλως
πλείω: πολλὰ
μείζω: μεγάλην
γ. «ἡ ἀπὸ τοῦ δυνατωτάτου ἡμίσεια χάρις πλέονα/πλέω ἢ ὅλα τὰ παρὰ τῶν ἰδιωτῶν δωρήματα δύναται».

Γ4. 

α. ἔπαινον: υποκείμενο στο ειδικό απαρέμφατο «ἐξικνεῖσθαι».
μείζονος: ομοιόπτωτος, επιθετικός προσδιορισμός στη λέξη «χάριτος».
τυγχάνειν: ειδικό απαρέμφατο ως αντικείμενο στο ρήμα «δοκεῑς».
χαράν: αντικείμενο του ρήματος «ἐμποιοῦσι».
β. Η μετοχή «θύσας» είναι υποθετική και αναλύεται σε δευτερεύουσα υποθετική πρόταση: «ἐὰν δε θύσῃ» (Ο υποθετικός λόγος δηλώνει το προσδοκώμενο).
γ. «Ὁ Σιμωνίδης εἶπεν τῷ Ἱέρονι, ὅτι τὸ μὲν ἀθύμως ἔχειν ἕ/αὐτόν πρὸς τὴν τυραννίδα οὐ θαυμάζοι, ἐπείπερ ἐπιθυμῶν φιλεῖσθαι ὑπ’ ἀνθρώπων ἐμποδών οἷ /αὐτῷ τούτου νομίζοι αὐτὴν εἶναι. (δευτερεύουσα ειδική πρόταση)
«Ὁ Σιμωνίδης εἶπεν τῷ Ἱέρονι, τὸ μὲν ἀθύμως ἔχειν ἕ/αὐτόν πρὸς τὴν τυραννίδα οὐ θαυμάζειν, ἐπείπερ ἐπιθυμῶν φιλεῖσθαι ὑπ’ ἀνθρώπων ἐμποδών οἷ /αὐτῷ τούτου νομίζοι αὐτὴν εἶναι». (ειδικό απαρέμφατο)

Για να μεταφερθείτε στο Κριτήριο Αξιολόγησης επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: 

Ενότητα 13 & Αδίδακτο Κείμενο Κριτήριο Αξιολόγησης (Φάκελος Υλικού)

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε προετοίμασε η συνάδελφος Ευαγγελία Μπίτζιου,  η οποία στη συνέχεια το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταβείτε σε κάποιο Κριτήριο Αξιολόγησης  επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα: 

Για να μεταβείτε σε κάποιο  Άγνωστο Κείμενο ή για να δείτε τις Απαντήσεις επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα: 

Για ολοκληρωμένη προετοιμασία για τις Πανελλαδικές εξετάσεις δείτε το υλικό μας για το Γνωστό Κείμενο στους παρακάτω πίνακες: 

Πλάτωνος Πρωταγόρας 

Πλάτωνος Πολιτεία

Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια

Αριστοτέλους Πολιτικά

Η ομάδα του filologika.gr

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.