Ενότητα 1 & Αδίδακτο Κείμενο Κριτήριο Αξιολόγησης (Φάκελος Υλικού)

Διδακτική Ενότητα 1

Γιατί φιλοσοφεί ο άνθρωπος; 

Ἀριστοτέλους, Μετὰ τὰ Φυσικὰ Α, 2, 98b12-28

Διὰ γὰρ τὸ θαυμάζειν οἱ ἄνθρωποι καὶ νῦν καὶ τὸ πρῶτον ἤρξαντο φιλοσοφεῖν, ἐξ ἀρχῆς μὲν τὰ πρόχειρα τῶν ἀτόπων θαυμάσαντες, εἶτα κατὰ μικρὸν οὕτω προϊόντες καὶ περὶ τῶν μειζόνων διαπορήσαντες, οἷον περί τε τῶν τῆς σελήνης παθημάτων καὶ τῶν περὶ τὸν ἥλιον καὶ τὰ ἄστρα καὶ περὶ τῆς τοῦ παντὸς γενέσεως. Ὁ δ’ ἀπορῶν καὶ θαυμάζων οἴεται ἀγνοεῖν (διὸ καὶ ὁ φιλόμυθος φιλόσοφός πώς ἐστιν· ὁ γὰρ μῦθος σύγκειται ἐκ θαυμασίων)· ὥστ’ εἴπερ διὰ τὸ φεύγειν τὴν ἄγνοιαν ἐφιλοσόφησαν, φανερὸν ὅτι διὰ τὸ εἰδέναι τὸ ἐπίστασθαι ἐδίωκον καὶ οὐ χρήσεώς τινος ἕνεκεν. Μαρτυρεῖ δὲ αὐτὸ τὸ συμβεβηκός· σχεδὸν γὰρ πάντων ὑπαρχόντων τῶν ἀναγκαίων καὶ τῶν πρὸς ῥᾳστώνην καὶ διαγωγὴν ἡ τοιαύτη φρόνησις ἤρξατο ζητεῖσθαι. Δῆλον οὖν ὡς δι’ οὐδεμίαν αὐτὴν ζητοῦμεν χρείαν ἑτέραν, ἀλλ’ ὥσπερ ἄνθρωπος, φαμέν, ἐλεύθερος ὁ αὑτοῦ ἕνεκα καὶ μὴ ἄλλου ὤν, οὕτω καὶ αὐτὴν ὡς μόνην οὖσαν ἐλευθέραν τῶν ἐπιστημῶν· μόνη γὰρ αὕτη αὑτῆς ἕνεκέν ἐστιν.

Α. Να δηλωθεί η ορθότητα των παρακάτω φράσεων και να αιτιολογηθεί η απάντησή σας με αναφορές από το κείμενο :

• Ο άνθρωπος, όταν εμφανίστηκε, ένοιωθε έκπληξη για τον κόσμο γύρω του.
• Ο μύθος δεν ταυτίζεται με την φιλοσοφία, αλλά ανήκει στην τέχνη.
• Η απορία και η άγνοια οδήγησε τον άνθρωπο στην φιλοσοφία.
• Ο άνθρωπος επεδίωξε την γνώση για πρακτικό όφελος.
• Η φιλοσοφία είναι σαν είδος επιστημονικής γνώσης αυτοτελής και ελεύθερη.

Μονάδες 10

B1. Βάσει του αρχαίου κειμένου και των παρακάτω παραλλήλων αποσπασμάτων να εξηγήσετε τί μας ωθεί στην φιλοσοφία:

Βαρύ, ἀνεχόρταγο χρέος· ὅλη μου τὴν ζωὴ πάλεψα, παλεύω ἀκόμα, μὰ ὅλο κι ἀπομένει σκοτάδι, κατακάθι στὴν καρδιά, κι ὅλο καὶ ξαναρχίζει ὁ ἀγῶνας. Οἱ παμπάλαιοι πατρικοὶ πρόγονοι ἀναδεύονται καταχωμένοι μέσα μου, καὶ δύσκολα πολύ, στὸ βαθὺ σκοτάδι, νὰ ξεκρίνω τὸ πρόσωπό τους. Ὅσο προχωρῶ διαπερνώντας τ’ ἀπανωτὰ στρώματα τῆς ψυχῆς μου – τὸ ἄτομο, τὴν ράτσα, τὸ ἀνθρώπινο γένος – γιὰ νὰ βρῶ τὸν πρῶτο φοβερὸ Πρόγονο μέσα μου, τόσο μὲ κυριεύει ἡ ἁγία φρίκη· στὴν ἀρχή, σὰν ἀδελφοῦ, σὰν πατέρα μοῦ φαντάζουν τὰ πρόσωπα, κι ὕστερα ὅσο προχωρῶ στὶς ρίζες, ἕνας πρόγονος μαλλιαρός, χοντρομάσελος τινάζεται ἀπὸ τὰ νεφρά μου, ποὺ πεινάει, διψάει, μουγκαλιέται κι εἶναι τὰ μάτια του γεμᾶτα αἷμα. Ὁ πρόγονος αὐτὸς εἶναι τὸ βαρὺ ἀκατέργαστο θεριὸ ποὺ μοῦ δόθηκε νὰ τὸ μετουσιώσω σὲ ἄνθρωπο· κι ἅν μπορέσω, ἅν προφτάσω, νὰ τὸν ἀνεβάσω ἀκόμα πιὸ ἀψηλὰ ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο<.Τὶ φοβερὸς ἀνήφορος ἀπὸ τὸν πίθηκο στὸν ἄνθρωπο, ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο στὸν Θεό! Νὰ γιατὶ ὅλη μας ἡ ζωή, παπποῦ, ἦταν ἀνήφορος· ἀνήφορος κι γκρεμὸς κι ἐρημιὰ· κινήσαμε μὲ πολλοὺς συναγωνιστές, μὲ ἰδέες πολλές, συνοδεία μεγάλη· μὰ ὅσο ἀνηφορίζαμε κι ἡ κορφὴ μετατοπιζόταν κι ἀλάργαινε, συναγωνιστὲς κι ἰδέες κι ἐλπίδες μᾶς ἀποχαιρετοῦσαν, λαχάνιαζαν, δὲν ἤθελαν, δὲν μποροῦσαν ν’ ἀνέβουν πιὸ ἀπάνω· κι ἀπομέναμε μονάχοι μὲ τὰ μάτια καρφωμένα στὴν Κινούμενη Μονάδα, στὴν μετατοπιζόμενη κορφή. Δὲν μᾶς κινοῦσε ἡ ἀλαζονεία, μήτε ἡ ἁπλοϊκὴ βεβαιότητα πὼς θὰ σταθεῖ μιὰ μέρα ἡ κορφὴ καὶ θὰ τὴν φτάσουμε· μήτε κι ἅν τὴν φτάναμε, πὼς θὰ βροῦμε ἐκεῖ ἀπάνω τὴν εὐτυχία, τὴν σωτηρία καὶ τὸν Παράδεισο· ἀνεβαίναμε, γιατὶ εὐτυχία, σωτηρία καὶ Παράδεισος ἦταν γιὰ μᾶς ἡ ἀνάβαση.

Νίκου Καζαντζάκη, ἡ ἀναφορὰ στὸν Γκρέκο σελ. 26 και 490.

Μονάδες 15

Β2. Ποιά η σχέση Φιλοσοφίας και Μύθου βάσει του αρχαίου κειμένου και του παρακάτω παραλλήλου;:
Λέγεται ὅτι στὴν Ἰωνία ἀποκαλύφθηκε γιὰ πρώτη φορὰ ὁ λόγος, σὲ ἀντίθεση πρὸς τὸν μῦθο. Πρέπει νὰ σημειωθεῖ πὼς δὲν ὑπάρχει καθαρὸς λόγος χωρὶς μῦθο οὔτε καθαρὸς μῦθος χωρὶς λόγο. Ἡ συνείδηση τοῦ ἀνθρώπου εἶναι μία καὶ ἑνιαία στὴν ἔκπτυξη ὁρισμένων δυνατοτήτων καὶ στὴν βαθμιαία ἔλευσή τους στὴν ἐμφάνεια.
Ἡ πίστη τῶν πρώτων φιλοσόφων στὸν Λόγο εἶχε μυθικὸ βάθος. Ἀφοῦ οἱ λογικές τους ἀποδείξεις γιὰ νὰ ἐνισχύσουν τὴν πίστη τους ἦταν ἐντελῶς ἄλογες. Τὶς κρατοῦσε ὀρθὲς μόνον ἡ μυθικὴ πίστη στὸν Λόγο καὶ ἡ ἔστω δύουσα μυθικὴ ἀτμόσφαιρα τῆς ἐποχῆς. Ἄλλωστε ἄλλο πρᾶγμα εἶναι ὁ ἡρακλείτειος Λόγος, ποὺ εἶναι αὐτόχρημα μυθικός, καὶ ἄλλο ἡ «λογικὴ»  τοῦ Ἀριστοτέλη, στὴν ὁποία κατόπιν ὁ Λόγος ἀπομειώθηκε καὶ ἐξέπεσε. Ὡστόσο, ὁ μῦθος ἐπιβίωσε ἀκόμη καὶ στὸν Ἀριστοτέλη. Ἀλλὰ καὶ μέχρι
τὴν ἐποχή μας. Ἕνας δακτύλιος μύθου θὰ περιγράφει πάντοτε τὰ ἐνεργήματά μας.

Χρήστου Μαλεβίτση, τὸ ἀνθισμένο δέντρο, σελ. 163

Μονάδες 15

Β3. Να δηλωθεί η ορθότητα ή όχι των παρακάτω φράσεων :

• Η φιλοσοφία γεννήθηκε στα παράλια της Ιωνίας.
• Η φιλοσοφία στην αρχαία Ελλάδα έχει μόνο θεωρητικό χαρακτήρα.
• Η ιστορία της φιλοσοφίας στον αρχαιοελληνικό κόσμο ήταν ευθύγραμμη και χωρίς μεταβάσεις ή μεταβολές.
• Αποκτά αυτονομία η φιλοσοφία με τον Πλάτωνα.
• Ο Αριστοτέλης επηρεάστηκε στην Ακαδημία του Πλάτωνα και συγκρότησε ποιητική φιλοσοφική προσωπικότητα.

Μονάδες 10

Β4α. Να βρεθούν από το αρχαίο κείμενο οι ετυμολογικά συγγενείς λέξεις των παρακάτω λημμάτων : φίλαρχος, πένθος, κειμήλιο, πέρασμα, κατάφαση, διάβαση.

Μονάδες 6

Β4β. Να δώσετε τον ορισμό των παρακάτω λέξεων του κειμένου και ύστερα να τίς χρησιμοποιήσετε με διάφορη σημασία σε μία φράση στα νέα ελληνικά (σε όποιο γένος, αριθμό, πτώση, ή πρόσωπο θέλετε): θαυμάζειν, παθημάτων.

Μονάδες 4

Ξενοφῶντος Ἀπομνημονεύματα Δ, 1, 3-4

Το έργο αυτό του Ξενοφώντα εντάσσεται στα φιλοσοφικά του και όχι στα ιστορικά. Πρόθεσή του είναι να παρουσιάσει και να εκθειάσει τον δάσκαλό του, τον φιλόσοφο Σωκράτη. Στο απόσπασμα ο ίδιος ο Ξενοφώντας, προσπαθώντας να σκιαγραφήσει την ιδιοσυγκρασία και αρετή του Σωκράτη, περιγράφει την διδασκαλία του δασκάλου του για την αξία της παιδείας.

Οὐ τὸν αὐτὸν δὲ τρόπον ἐπὶ πάντας ᾔει, ἀλλὰ τοὺς μὲν οἰομένους φύσει ἀγαθοὺς εἶναι, μαθήσεως δὲ καταφρονοῦντας, ἐδίδασκεν ὅτι αἱ ἄρισται δοκοῦσαι εἶναι φύσεις μάλιστα παιδείας δέονται, ἐπιδεικνύων τῶν τε ἵππων τοὺς εὐφυεστάτους, θυμοειδεῖς τε καὶ σφοδροὺς ὄντας, εἰ μὲν ἐκ νέων δαμασθεῖεν, εὐχρηστοτάτους καὶ ἀρίστους γιγνομένους, εἰ δὲ ἀδάμαστοι γένοιντο,
δυσκαθεκτοτάτους καὶ φαυλοτάτους· καὶ τῶν κυνῶν τῶν εὐφυεστάτων, φιλοπόνων τε οὐσῶν καὶ ἐπιθετικῶν τοῖς θηρίοις, τὰς μὲν καλῶς ἀχθείσας ἀρίστας γίγνεσθαι πρὸς τὰς θήρας καὶ χρησιμωτάτας, ἀναγώγους δὲ γιγνομένας ματαίους τε καὶ μανιώδεις καὶ δυσπειθεστάτας. Ὁμοίως δὲ καὶ τῶν ἀνθρώπων τοὺς εὐφυεστάτους, ἐρρωμενεστάτους τε ταῖς ψυχαῖς ὄντας καὶ
ἐξεργαστικωτάτους ὧν ἅν ἐγχειρῶσι, παιδευθέντας μὲν καὶ μαθόντας ἃ δεῖ πράττειν, ἀρίστους τε καὶ ὠφελιμωτάτους γίγνεσθαι· πλεῖστα γὰρ καὶ μέγιστα ἀγαθὰ ἐργάζεσθαι· ἀπαιδεύτους δὲ καὶ ἀμαθεῖς γενομένους κακίστους τε καὶ βλαβερωτάτους γίγνεσθαι.

• δυσκάθεκτος : ο δύσκολα συγκρατηθείς, αδάμαστος.
• ἐξεργαστικός : ο ικανός να εκτελέσει κάτι.

Γ1. Από το άνωθεν κείμενο να μεταφραστεί το απόσπασμα : «καὶ τῶν κυνῶν τῶν εὐφυεστάτων …….. ἀρίστους τε καὶ ὠφελιμωτάτους γίγνεσθαι».

 Μονάδες 10

Γ2. Πώς συνέδεε ο Σωκράτης την παιδεία με την ανθρώπινη φύση βάσει του αρχαίου κειμένου;

 Μονάδες 10

Γ3α. Να γίνει παραθετική αντικατάσταση στους παρακάτω τύπους: μάλιστα, καλῶς, μανιώδεις, ἀρίστους, κακίστους.

Μονάδες 5

Γ3β. Να μεταφερθούν οι παρακάτω τύποι του κειμένου στην υποτακτική ενεστώτα και αορίστου στο γ΄ ενικό, διατηρώντας την φωνή που βρίσκονται: ᾔει, δέονται, ἀχθείσας, μαθόντας, δεῖ.

Μονάδες 5

Γ4α. Να χαρακτηριστούν συντακτικά οι υπογραμμισμένες λέξεις του κειμένου.

Μονάδες 6

Γ4β. Να αναλυθούν οι μετοχές : παιδευθέντας καὶ μαθόντας.

Μονάδες 2

Γ4β. ὧν ἂν ἐγχειρῶσι: Να αναγνωριστεί ο συντακτικός ρόλος της δευτερεύουσας και να δικαιολογηθεί η πτώση του αναφορικού.

Μονάδες 2

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε προετοίμασε ο συνάδελφος Δημήτρης Νάτσης, ο οποίος στη συνέχεια το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Τον ευχαριστούμε από καρδιάς και του ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική του ζωή.

Για να μεταβείτε σε κάποιο Κριτήριο Αξιολόγησης  επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα: 

Για να μεταβείτε σε κάποιο  Άγνωστο Κείμενο ή για να δείτε τις Απαντήσεις επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα: 

Για ολοκληρωμένη προετοιμασία για τις Πανελλαδικές εξετάσεις δείτε το υλικό μας για το Γνωστό Κείμενο στους παρακάτω πίνακες: 

Πλάτωνος Πρωταγόρας 

Πλάτωνος Πολιτεία

Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια

Αριστοτέλους Πολιτικά

Η ομάδα του filologika.gr

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.