Ηθικά Νικομάχεια Ενότητα 8

Ηθικά Νικομάχεια Ενότητα 8

Μετάφραση σε αντιστοίχιση

ἐπιτελεῖ < ἐπὶ + τέλος: ανεκτέλεστος, αποτέλεσμα, αποτελεσματικός, ατέλεια, ατελής, αυτοτελής, εκτέλεση, εκτελεστής, εκτελεστικός, εντέλεια, επιτελάρχης, επιτελείο, επιτέλεση, επιτελής, επιτελικός, ευτελής, ημιτελής, ιδιοτελής, ισοτέλεια, νομοτέλεια, πολυτέλεια, πολυτελής, συντέλεια, συντελεστής, τελειοποίηση, τέλειος, τελείωση, τελειωτικός, τέλεση, τελεστής, τελεστικός, τελετή, τελευτή, τελικός, τέλος, τελωνειακός, τελωνείο, τελώνης, υποτέλεια, υποτελής.

βλέπουσα < βλέπω: αβλεψία, απρόβλεπτος, βλέμμα, βλεφαρίδα, βλέφαρο, βλέψη, επίβλεψη, περίβλεπτος, πρόβλεψη, προβλέψιμος.

ἄγουσα < ἄγω: αγέλη, άγημα, αγωγή, αγώγι, αγωγιάτης, αγώγιμος, αγωγός, αγώνας, ακτίνα, άμαξα, ανάγωγος, ανεξεταστέος, άξιος, άξονας, απαγωγή, αρχηγός, δημαγωγός, διαγωγή, εισαγωγέας, επαγωγικός, ευάγωγος, λοχαγός, νηπιαγωγός, ξεναγός, παραγωγός, παρείσακτος, παρθεναγωγείο, προακτέος, προσαγωγός, στρατηγός, συναγωγή, υδραγωγείο, χορηγός.

εἰώθασιν < ἔθω: εθιμικός, έθιμο, εθιμολογία, εθιμοτυπία, εθιμοτυπικός, εθισμός, εθιστικός, έθος, ήθος.

ἐπιλέγειν < ἐπὶ + λέγω: αναλογικά, αναντίλεκτος, απόρρητος, διαλογικός, ειρήνη, επιλογή, επιλογικά, επίλογος, έπος, επύλλιο, θεολόγος, καλλιέπεια, λεκτικός, λέξη, λέξημα, λεξικό, λέσχη, ορθοεπής, πολυλογάς, ρήμα, ρήση, ρήτορας, ρήτρα.

ἔχουσιν < ἔχω: ανακωχή, ανθεκτικός, άσχετος, άσχημος, ενοχικός, ένοχος, έξη, εξής, ευεξία, κατεχόμενα, κατοχικός, καχεκτικός, κληρουχία, παροχή, πάροχος, ραβδούχος, σκηπτούχος, σχεδόν, σχέση, σχήμα, σχηματικός, σχολείο, σχολή.

ἀφελεῖν < ἀπὸ + αἱρέομαι –οῦμαι: αίρεση, αιρετικός, αιρετός, αναίρεση, αναιρετικό, αναφαίρετος, αρχαιρεσίες, αυθαίρετος, αφαίρεση, αφηρημάδα, διαίρεση, διαιρέτης, εξαιρετικός, εξαίρετος, καθαίρεση, προαίρεση, προαιρετικός, συναίρεση, υπεξαίρεση.

προσθεῖναι < πρὸς + τίθημι: αδιαθεσία, αδιάθετος, ανάθεμα, αντίθετος, αντιπαράθεση, απόθεμα, αποθηκάριος, αποθήκη, διάθεση, διαθήκη, εγκάθετος, έκθεμα, έκθεση, εκθέτης, έκθετος, εμπρόθετος, επίθεση, επιθετικός, επίθετο, θέμα, θεματικός, θεμέλιο, θεμελιώδης, Θέμιδα, θέση, θεσμός, θετός, θήκη, καταθέτης, νομοθέτης, νουθεσία, παράθεμα, παράθεση, παραθετικά, παρακαταθήκη, πρόσθεση, προσθετικός, πρόσθετος, προσθήκη, συγκατάθεση, σύνθεση, συνθετικός, σύνθετος, συνθήκη, τοποθεσία, υιοθεσία, υπερθετικός, υποθετικός.

φθειρούσης < φθείρω: αδιάφθορος, φθαρμένος, φθαρτός, φθίση, φθισικός, φθορά, φθοροποιός.

σῳζούσης < σῴζω: άσωτος, διάσωση, διασώστης, διασωστικός, ναυαγοσώστης, ναυαγοσωστικός, σώμα, σώος, σωσίας, σώσιμο, σωστικός, σωστός, σωτήρας, σωτηρία, σωτήριος, σώφρων.

πάθη < πάσχω: αδενοπάθεια, αντιπάθεια, αντιπαθής, αντιπαθητικός, απάθεια, απαθής, εμπάθεια, εμπαθής, ευπάθεια, ηδυπάθεια, καρδιοπάθεια, μετριοπάθεια, μετριοπαθής, μυστικοπάθεια, πάθημα, πάθηση, παθητικός, παθητικότητα, παθιάρης, παθογένεια, παθογόνος, παθολογία, παθολογικός, πάθος, πένθιμος, πένθος, πλημμυροπαθής, προσπάθεια, σεισμοπαθής, συμπάθεια, συμπαθής, συμπαθητικός, ωραιοπαθής.

πράξεις < πράττω: αντίπραξη, άπρακτος, απραξία, διάπραξη, είσπραξη, έμπρακτος, κοινοπραξία, πράγμα, πραγματεία, πράγματι, πραγματικός, πραγματικότητα, πραγματισμός, πραγματογνώμων, πραγματοποίηση, πρακτικός, πράκτορας, πρακτορείο, πραμάτεια, πράξη, πραξικόπημα, πραξικοπηματίας, σύμπραξη.

ἐστὶν < εἰμὶ : ανούσιος, εξουσιαστικός, εσθλός, ετυμολογία, ετυμολογικός, έτυμον, οντολογία, οντολογικός, όντως, ουσία, ουσιαστικός, παρόν, παροντικός, παρουσιαστικό.

Πηγή

ἡ δ’ ἀρετὴ πάσης τέχνης…: Η φράση αυτή δεν είναι η απόδοση στην υπόθεση με την οποία αρχίζει η Ενότητα, αλλά η δεύτερη από τις δύο προκείμενες προτάσεις του συλλογισμού (είναι δηλαδή και αυτή μια υποθετική πρόταση)· το ρόλο της απόδοσης τον παίζει, φυσικά, η φράση «τοῦ μέσου ἂν εἴη στοχαστική». Το αριστοτελικό χωρίο με το οποίο κλείνει το πρώτο ερμηνευτικό σχόλιο της Ενότητας αυτής στο σχολικό εγχειρίδιο ανήκει στο έργο Περί ζῴων μορίων «Ο σκοπός [= το τέλος] και το ωραίο είναι σε μεγαλύτερο βαθμό παρόντα στη φύση παρά στα έργα της τέχνης»· πβλ. εκεί και «τὸ γὰρ μὴ τυχόντως ἀλλ’ ἕνεκά τινος ἐν τοῖς τῆς φύσεως ἔργοις ἐστὶ καὶ μάλιστα· οὗ δ’ ἕνεκα συνέστηκεν ἢ γέγονε τέλους, τὴν τοῦ καλοῦ χωράν εἴληφε» (Ο σκοπός/το τέλος και το μη τυχαίο είναι, στην πραγματικότητα, αυτά που κυριαρχούν στη φύση· και πάλι, ο σκοπός για τον οποίο έχει οριστεί να υπάρχει κάτι εκ φύσεως είναι αυτό που λογαριάζεται απ’ όλους ως το ωραίο».

τοῦ μέσου: Δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι η αριστοτελική διδασκαλία περί της αρετής ως «μεσότητας» έχει την απώτατη αρχή της στην προσωκρατική διδασκαλία (κυρίως του κύκλου του Πυθαγόρα και των Πυθαγορείων) ότι αυτό που γεννάει και συντηρεί την υγεία στον άνθρωπο είναι η τήρηση του μέτρου και της αρμονίας, η ισορροπία των αντίθετων δυνάμεων, των αντιθέσεων δηλαδή που βρίσκονται στη βάση του κόσμου, οι οποίες όμως δένονται τελικά σε μια «τάξη», σε μια αρμονία. Φυσικά γίνεται δεκτός και ένας σημαντικότατος, προς την ίδια κατεύθυνση, ενδιάμεσος σταθμός, που ήταν η ιπποκρατική ιατρική. Μοιάζει δηλαδή ο Αριστοτέλης απλώς να μετέφερε τους όρους και τις προϋποθέσεις της σωματικής υγείας στην ηθική υγεία του ατόμου με την αναγωγή της έννοιας της μεσότητας σε γενική ηθική αρχή.

1. τοῦ μέσου ἄν εἴη στοχαστική: Πρόσεξε ότι ο Αριστοτέλης απέφυγε να πει: τοῦ μέσου ἐστὶ στοχαστική. Προσπάθησε να καταλάβεις τη διαφορά των δύο εκφραστικών τρόπων και εξήγησε στη συνέχεια την προτίμηση του Αριστοτέλη για την πρώτη – μπορούμε άραγε από την προτίμησή του να βγάλουμε συμπεράσματα και για το χαρακτήρα του; Μην ξεχνάς αυτό που λένε, πως «το ύφος είναι ο άνθρωπος»!

τοῦ μέσου ἂν εἴη στοχαστική… Ας θυμηθούμε από τη γραμματική:

α) ότι λέγοντας στη γραμματική εγκλίσεις εννοούμε τους ρηματικούς τύπους με τους οποίους δηλώνεται η ψυχική διάθεση με την οποία ο λέγων αντιμετωπίζει το σημαινόμενο από το ρήμα, δηλαδή την έννοιά του·

β) ότι με την (απλή) οριστική δηλώνεται κάτι το σίγουρο, κάτι που ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, κάτι που είναι όντως έτσι (με διπλό όμως νόημα: είτε με το νόημα ότι το πράγμα είναι όντως έτσι, είτε με το νόημα ότι ο λέγων ισχυρίζεται ότι το πράγμα είναι ακριβώς έτσι): το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία — το νερό της θάλασσας δεν πίνεται·

γ) ότι η ευκτική, η έγκλιση που κανονικά εκφράζει ευχή («ὦ παῖ, γένοιο πατρὸς εὐτυχέστερος»), με το δυνητικό μόριο ἂν δίπλα της (δυνητική ευκτική) εκφράζει κάτι το δυνατό, δηλαδή πιθανό ή ενδεχόμενο στο παρόν ή στο μέλλον: «ταῦτα ποιούντων ἡμῶν εὐθὺς ἂν Ἀριαῖος ἀποσταίη» (= το πιο πιθανό είναι ότι ο Αριαίος θα αποστατήσει) — «ὦ παῖ, γένοιο πατρὸς εὐτυχέστερος, τὰ δ’ ἄλλ’ ὅμοιος, καὶ γένοιο ἂν οὐ κακός» (= και τότε οι πιθανότητες είναι πολλές ότι θα γίνεις ένας άξιος άνθρωπος = όσο μπορώ να κρίνω εγώ, θα γίνεις ένας αξιόλογος άνθρωπος) – γι’ αυτό και ο καλύτερος τρόπος να μεταφράζουμε στη δική μας γλώσσα μια δυνητική ευκτική της αρχαίας ελληνικής γλώσσας είναι να προσθέτουμε στη μετάφραση μας μια έκφραση του τύπου: «κατά τη γνώμη μου», « πιστεύω», «σκέπτομαι», «λέω» κ.ά.π.·

­δ) το επίθετο ἁπλοῦς ήταν, στην πραγματικότητα, στον αρχαίο ελληνικό λόγο, ένα αριθμητικό (πολλαπλασιαστικό) επίθετο, που αντιστοιχούσε στο απόλυτο αριθμητικό εἷς, μία, ἕν· αυτό θα πει ότι με τον όρο «απλή σκέψη του λέγοντος» περιγραφόταν μια πρόταση στην οποία ο λέγων δήλωνε εμφαντικά ότι η σκέψη που ο ίδιος διατύπωνε δεν ήταν παρά μία μόνο από τις σκέψεις που θα μπορούσαν να γίνουν (και να διατυπωθούν) για το συγκεκριμένο θέμα = μια από τις ενδεχόμενες σκέψεις. Στην πραγματικότητα με τον εκφραστικό αυτό τρόπο ο λέγων δήλωνε πως ήταν πρόθυμος να παραδεχτεί αμέσως από την αρχή ότι δε θεωρούσε τη δική του σκέψη ως τη μοναδική, ότι δεν επέμενε στη δική του σκέψη θεωρώντας περιττή ή εξαρχής λανθασμένη κάθε άλλη σκέψη και πρόταση. Είναι φανερό ότι τέτοιους εκφραστικούς τρόπους διαλέγει στο τέλος τέλος για το λόγο του μόνο το άτομο που είναι εφοδιασμένο με ορισμένα ψυχικά χαρακτηριστικά (έλλειψη εγωισμού, σεβασμό της προσωπικότητας του άλλου, συγκαταβατικότητα κ.ά. π.). Αν το άτομο αυτό είναι ένας Αριστοτέλης, τότε το πράγμα αποκτά, βέβαια, άλλες, πολύ σημαντικότερες, διαστάσεις. Πώς λοιπόν να μην προσέξεις ότι ο Αριστοτέλης προτίμησε να πει «τοῦ μέσου ἂν εἴη στοχαστικὴ» αντί να πει «τοῦ μέσου ἐστὶ στοχαστική»; Να λοιπόν που οι τρόποι που διαλέγουμε, για να εκφραστούμε, δηλώνουν τελικά το χαρακτήρα μας, τον ψυχικό μας γενικά κόσμο.

Οι παρακάτω ερωτήσεις προέρχονται από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (ΚΕΕ) και καλύπτουν το σύνολο της ερμηνευτικής προσέγγισης του συγκεκριμένου αποσπάσματος.

1. Ο όρος «ἐπιστήμη» στον Αριστοτέλη άλλοτε ισοδυναμεί με τον όρο τέ­χνη, ενώ άλλοτε χρησιμοποιείται με τη συνηθισμένη και σήμερα σημασία του (συστηματοποιημένη γνώση), οπότε και εντάσσεται από τον φιλόσοφο στις διανοητικές αρετές. Με ποιο περιεχόμενο χρησιμοποιείται ο όρος στην Ενότητα; Ποιο είδος «μεσότητας» αντιστοιχεί σε κάθε σημασία του όρου;

2. Ο Αριστοτέλης σε προηγούμενη Ενότητα (6η) αναφέρθηκε στην αρετή του οφθαλμού, του ίππου κτλ. Σε σχέση με την ολοκλήρωση του έργου που η φύση έχει αναθέσει σε κάθε ζώο ή πράγμα. Με βάση αυτές τις απόψεις και με τη βοήθεια των πληροφοριών που περιέχονται στο κείμενό σας να δείξετε πότε μία τέχνη είναι «ενάρετη».

3. Χρησιμοποιώντας όρους της αριστοτελικής φιλοσοφίας, να δώσετε τον ορισμό των άριστων έργων και να τον αιτιολογήσετε.

4. Να δώσετε με δικά σας λόγια τη σχέση της ηθικής αρετής με την τέχνη και τη φύση. Ποιο κριτήριο χρησιμοποιεί ο Αριστοτέλης ως βάση σε αυτόν τον συσχετισμό; Να αιτιολογήσετε την υπεροχή της φύσης και της ηθικής α­ρετής απέναντι στην τέχνη.

5. Στην αριστοτελική (τυπική) Λογική έχουμε υποθετικούς συλλογισμούς, των οποίων το συμπέρασμα εξάγεται από προκείμενες προτάσεις, από τις ο­ποίες η μία τουλάχιστον είναι υποθετική. α) Να επισημάνετε έναν τέτοιο συλλογισμό στο κείμενό σας και να τον καταγράψετε προτάσσοντας τις προ­κείμενες προτάσεις και καταλήγοντας στο συμπέρασμα. β) Νομίζετε ότι ένα τέτοιο είδος συλλογισμού ταιριάζει στο επιστημονικό ύφος;

6. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, «ἡ ψυχὴ τοῦ ἀνθρωπου ἀληθεύει», ανα­καλύπτει την αλήθεια, με τη βοήθεια των διανοητικών αρετών, όπως «ἡ φρόνησις, ἡ σοφία καὶ ὁ νοῦς». Νομίζετε ότι όσα αναφέρο­νται στην Ενότητα για τη «μεσότητα» μπορούν να ισχύουν για τις διανοητι­κές αρετές; Να αιτιολογήσετε τις απόψεις σας.

7. πάθη: Σε άλλο χωρίο ο φιλόσοφος διευκρινίζει: «λέγω δὲ πάθη μὲν ἐπιθυμίαν, ὀργήν, φόβον, φθόνον, χαράν, φιλίαν, μῖσος, πόθον, ζῆλον, ἔλεον, ὅλως οἷς ἕπεται ἡδονὴ ἢ λύπη» (ΗΝ 1105 b 23-26). Λαμβάνοντας υπόψη σας αυτή τη διευκρίνιση και όσα εκτίθενται στις Ενότητες 5 και 8 να δώσετε τα κοινά σημεία των ηθικών αρετών με τα πάθη και τις πράξεις.

8. Η «μεσότητα» αποτελεί κεντρική έννοια της αριστοτελικής φιλοσοφίας. Να αντιπαραβάλλετε τις θέσεις που διατυπώνει ο Σταγειρίτης στην Ενότητα με όσα εκθέτει για το ίδιο θέμα στα Πολιτικὰ και να δείξετε πώς καταλήγει ότι η «μεσότητα» είναι αναγκαία για την πολιτεία.

9. Καθώς η Αντιγόνη οδηγείται στην υπόγεια φυλακή της, στο Δ΄ Ε­πεισόδιο της ομώνυμης τραγωδίας του Σοφοκλή, απευθύνει τελευταίο χαιρε­τισμό στους συμπολίτες της (στ. 801-882), ψάλλοντας μαζί με τον Χορό ένα θρηνητικό τραγούδι (κομμό). Μέσα σ΄ αυτή την ατμόσφαιρα ο Κορυφαίος σε μια αποστροφή του προς την ηρωίδα λέει:

ΧΟ. Προβᾶσ΄ ἐπ΄ ἔσχατον θράσους

Ὑψηλὸν ές Δίκας βάθρον

Πολὺ προσέπεσας, ὦ τέκνον (στ. 853-855)

(«Σκαρφάλωσες στην κορυφή του θράσους

και στον απρόσιτο της Δίκης θρόνο,

παιδί μου, παραπάτησες» Μετάφρ. Κ. Χ. Μύρης)

Να εντοπίσετε τα κοινά στοιχεία μεταξύ των απόψεων του Αριστοτέλη για τη «μεσότητα», την «έλλειψη» και την «υπερβολή», και της μομφής που επιρρίπτει ο Κορυφαίος στην κόρη του Οιδίποδα. Νομίζετε ότι ο Αριστοτέλης θα συμφωνούσε με την άποψη του Κορυφαίου του Χορού;

1. ἄγουσα τὰ ἔργα: Να αποδώσετε τη σημασία των εκφράσεων:

(α) ἄγω καὶ φέρω (+ όνομα πόλης ή χώρας) …………………………………………………

(β) ἄγω θεούς ………………………………………………………………………………………………

(γ) ἄγω τεῖχος……………………………………………………………………………………………….

(δ) ἡσυχίαν ἄγω……………………………………………………………………………………………

(ε) ἑορτῶν ἄγω …………………………………………………………………………………………….

(στ) ἄγω ἐπὶ τοὺς δικαστάς ………………………………………………………………………

(ζ) ἄγομαι γυναῖκα……………………………………………………………………………………….

(η) ἄγε ή ἄγετε (δὴ) (+ υποτακτική ή προστακτική) ………………………………….

(θ) ἄγω κακῶς / καλῶς / ὀρθῶς …………………………………………………………………..

2. Να σχηματίσετε ένα παράγωγο επίθετο για κάθε ρηματικό τύπο, χρη­σιμοποιώντας την παραγωγική κατάληξη που σας δίνεται, και να γρά­ψετε τη σημασία του, όπως στο παράδειγμα: νέμω -ας (-άδος) = νομάς, νομάδος (= ο νεμόμενος, αυτός που γυρίζει από τόπο σε τόπο, για να βρει βοσκή).

προβλέπω -ιμος:………………………………………………………………………………………….

ἀφελεῖν -τικος:…………………………………………………………………………………………….

φθειρούσης -τός:………………………………………………………………………………………..

σῳζούσης -τήριος:………………………………………………………………………………………

νοῦς + ἔχω -ής:…………………………………………………………………………………………….

3 ἐπιτελῶ: α) Να δώσετε ένα ομόρριζο επίρρημα της νέας ελληνικής. β) Να εξηγήσετε τις σημασίες της λέξης επιτελείο στη νέα ελληνική.

4. ἀκριβεστέρα: Α. Να αποδώσετε τη σημασιολογική διαφορά μεταξύ των επιθέτων: ακριβής-ακριβός και των επιρρημάτων: ακριβώς-ακριβά Β. Να συνδέσετε τις λέξεις της στήλης Α΄ με τις σημασιολογικά συγγενείς τους στη στήλη Β΄, γράφοντας μπροστά από τα γράμματα της στήλης Α΄ τον ή τους αριθμούς της στήλης Β΄ (Κανένα στοιχείο της στήλης Β΄ δεν περισσεύει).

5. Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω προτάσεων με ομόρριζα (απλά ή σύνθετα) της λέξης «ἐπιτελεῖ».

α. Το δύσκολο έργο που ανέλαβε να εκπονήσει, σήμερα βρίσκεται στο …………………. του στάδιο.

β. Δεν επιτρέπει στον εαυτό του το παραμικρό λάθος. Η ……………………….. του δεν έχει όρια.

γ. Ετοίμασε το σπίτι για να υποδεχτεί τους καλεσμένους της. Όλα ήταν τακτοποιημένα στην …………………….

δ. Κατά την …………………….. μιας συνταγής ζαχαροπλαστικής χρειάζεται απόλυτη αυτοσυγκέντρωση και προσοχή.

ε. Επιστρατεύτηκε όλο το ………………….. της εκπομπής, για να προκύψει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.

6. Να δώσετε ομόρριζα (απλά ή σύνθετα) της λέξης «πάθη» στα νέα ελληνικά.
7. Να βρείτε στο κείμενο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: μεσοπόλεμος, βαλβίδα, υπόλοιπο, σωσίβιο, υιοθεσία, πραγματεία.
8. Να δώσετε δύο ομόρριζα (απλά ή σύνθετα) στα νέα ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: ἄγουσα, προσθεῖναι, φθειρούσης, σῳζούσης, λέγομεν, ἠθικήν.
9. Αστάθεια, καχεκτικός, ακτινοβολία, έκλειψη, φυτεύω: Αφού επισημάνετε τους λεκτικούς τύπους του διδαγμένου κειμένου με τους οποίους συγγενεύουν ετυμολογικά οι παραπάνω λέξεις, να σχηματίσετε στη νεοελληνική γλώσσα μία περίοδο λόγου για κάθε λέξη με την ποιητική (ή αναφορική) λειτουργία της.

Οι παραπάνω λεξιλογικές ασκήσεις έχουν αντληθεί από τις ιστοσελίδες ΚΕΕ και study4exams.gr 

Για να μεταφερθείτε στην Ενότητα που επιθυμείτε απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα. Εναλλακτικά για την πλοήγηση σας μπορείτε να επιλέξετε και το βοηθητικό menu στην αριστερή στήλη της σελίδας.

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.