
Ηθικά Νικομάχεια Ενότητα 6
Για να μεταφερθείτε σε κάποια άλλη ενότητα των Αρχαίων Ελληνικών Προσανατολισμού της Γ’ Λυκείου επιλέξτε την αντίστοιχη σελίδα από το παρακάτω μενού:
Ηθικά Νικομάχεια Ενότητα 6
Μετάφραση σε αντιστοίχιση
Δεῖ δὲ μὴ
εἰπεῖν μόνον οὕτως,
ὅτι ἕξις,
ἀλλὰ καὶ ποία τις.
Ῥητέον οὖν
ὅτι πᾶσα ἀρετή,
οὗ ἂν ᾖ ἀρετή,
αὐτό τε ἀποτελεῖ
εὖ ἔχον
καὶ εὖ ἀποδίδωσιν
τὸ ἔργον αὐτοῦ,
οἷον ἡ ἀρετὴ τοῦ ὀφθαλμοῦ
τόν τε ὀφθαλμὸν ποιεῖ σπουδαῖον
καὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ·
τῇ γὰρ ἀρετῇ τοῦ ὀφθαλμοῦ
ὁρῶμεν εὖ.
Ὁμοίως
ἡ ἀρετὴ τοῦ ἵππου ποιεῖ
τὸν ἵππον σπουδαῖον τε
καὶ ἀγαθὸν δραμεῖν
καὶ ἐνεγκεῖν τὸν ἐπιβάτην
καὶ μεῖναι
τοὺς πολεμίους.
Εἰ δὴ τοῦτο ἔχει οὕτως
ἐπὶ πάντων,
καὶ ἡ ἀρετὴ τοῦ ἀνθρώπου
ἂν εἴη ἡ ἕξις
ἀφ’ ἧς ἄνθρωπος
γίνεται ἀγαθὸς
καὶ ἀφ’ ᾖς
ἀποδώσει εὖ
τὸ ἔργον ἑαυτοῦ.
Πῶς δὲ ἔσται τοῦτο, …
ᾦδε ἔσται φανερόν,
ἐὰν θεωρήσομεν
ποία τίς ἐστιν ἡ φύσις αὐτῆς.
Αλλά βέβαια δεν πρέπει
να το πούμε μόνο έτσι,
ότι δηλαδή η αρετή είναι έξη,
αλλά και τι λογής έξη είναι.
Πρέπει λοιπόν να πούμε
ότι κάθε αρετή,
όποιου πράγματος είναι αρετή,
και το ίδιο το πράγμα το κάνει να
φτάσει στην πιο καλή κατάστασή του
και το βοηθάει να εκτελέσει
με το σωστό τρόπο το έργο του,
π.χ. η αρετή του ματιού και το
ίδιο το μάτι κάνει αξιόλογο
και το έργο του·
γιατί λόγω της αρετής του ματιού
βλέπουμε καλά.
Κατά τον ίδιο τρόπο
η αρετή του αλόγου κάνει
το άλογο αξιόλογο
και ικανό να τρέχει
και να μεταφέρει τον επιβάτη
και να μένει αγέρωχο
μπροστά στους εχθρούς.
Αν λοιπόν το πράγμα έχει έτσι
σε κάθε περίπτωση,
τότε και η αρετή του ανθρώπου
θα πρέπει να είναι η έξη,
εξαιτίας της οποίας ο άνθρωπος
γίνεται αγαθός
και με τη βοήθεια της οποίας
θα εκτελέσει σωστά
το έργο που του αναλογεί.
Και πώς θα γίνει αυτό, …
έτσι θα γίνει σαφές,
εάν δηλαδή εξετάσουμε
τι λογής είναι η ιδιαίτερη φύση της.
ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΟΜΟΡΡΙΖΑ ΣΤΗ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
δεῖ: αδέητος, δέηση, ενδεής ένδεια.
εἰπεῖν < λέγω: απόρρητος, άρρητος, διαλογικός, δυσλεξία, έπος, επύλλιο, ιδεολόγημα, καλλιέπεια, καλλιεπής, λέξη, λέξημα, λεξικό, λέσχη, λογάριθμος, λογικός, λόγος, πολυλογάς, ρήμα, ρήση, ρητό, ρήτορας, ρήτρα, φιλόλογος.
ᾖ < εἰμί: ανούσιος, εξουσιαστικός, εσθλός, έτυμο, ετυμολογία, οντολογία, οντολογικός, όντως, ουσία, ουσιαστικός, ουσιώδης, παρόν, παρουσιαστικό.
ἔχον < ἔχω: αποχή, άσχετος, έξη, εξής, εξοχή, έξοχος, ευεξία, καχεκτικός, οπιούχος, πάροχος, ραβδούχος, σχεδόν, σχέση, σχήμα, σχηματικός, σχολείο, σχολή, υπέροχος.
Ἀποτελεῖ < ἀπὸ + τέλος: αποτέλεσμα, ατέλεια, ατελής, αυτοτελής, εκτέλεση, εκτελεστής, εκτελεστικός, εντέλεια, εντελέχεια, εντελώς, επιτέλεση, ευτελής, ημιτελής, ιδιοτελής, ισοτέλεια, πολυτέλεια, πολυτελής, συντέλεια, συντελεστής, τελεία, τελειοποίηση, τέλειος, τελείως, τελείωση, τελειωτικός, τέλεση, τελεστής, τελεστικός, τελετή, τελικός, τέλος, τελωνειακός, τελωνείο, τελώνης, υποτελής.
ἀποδίδωσιν < ἀπό + δίδωμι: αιμοδότης, ανέκδοτο, ανένδοτος, ανταπόδοση, ανταποδοτικός, δόση, δόσιμο, δώρο, δωσιδικία, εκδοτήριο, εκδότης, εκδοτικός, καταδότης, μειοδότης, μεταδοτικός, παραδοτέος, πληροφοριοδότης, προδοσία, τροφοδότης.
ὀφθαλμοῦ < ὁράω -ῶ: αδιόρατος, αντικατοπτρισμός, αόρατος, διορατικός, ενόραση, εποπτικός, θεόρατος, θυρωρός, ιδανικός, ιδέα, κάτοπτρο, μέτωπο, οπή, οπτικός, όραμα, όραση, ορατός, όψη, πανόραμα, παρόραμα, παρωπίδα, προσωπίδα, πρόσωπο, συνοπτικός, τηλεόραση.
ἵππου: έφιππος, ιππασία, ιππαστί, ιππέας, ιππευτήριο, ιππευτικός, ιππηλασία, ιππικός, ιπποδάμειος, ιπποδρομία, ιπποδύναμη, ιππόκαμπος, ιπποκόμος, ιππομαχία, ιπποπόταμος, ιπποσκευή, ιππότης, ιπποτικός, ιπποτισμός, ιπποτροφείο, ιπποφορβείο.
δραμεῖν < τρέχω: αμφίδρομος, αναδρομή, αναδρομικός, ανάδρομος, αυτοκινητόδρομος, διαδρομή, διάδρομος, δρομαίος, δρομέας, δρόμος, δρόμων, εκδρομή, επιδρομή, ιπποδρομία, ιππόδρομος, καταδρομέας, μονόδρομος, παγοδρομία, παλινδρόμηση, παραδρομή, πεζοδρόμηση, πεζόδρομος, περίδρομος, πρόδρομος, σκυταλοδρομία, συνδρομή, ταχυδρόμος, τροχάδην, τροχαλία.
ἐνεγκεῖν < φέρω: αδιάφορος, αμφορέας, ανυπόφορος, ασθενοφόρο, αυτόφωρος, διένεξη, διηνεκής, κατάφωρος, μαρσιποφόρο, οισοφάγος, παράφορος, πολύφερνος, σύμφορος, φαρέτρα, φερέγγυος, φέρετρο, φερέφωνο, φερτός, φερώνυμος, φορά, φορέας, φορείο, φόρεμα, φόρος, φόρτος, φωριαμός.
ἐπιβάτην < ἐπὶ + βαίνω: ακροβάτης, ανάβαση, αναβάτης, βάδην, βαθμός, βάθρο, βάση, βατήρας, βατός, βήμα, βηματοδότης, βωμός, διάβαση, διαβάτης, δύσβατος, έμβασμα, επιβάτης, κατάβαση, παραβάτης, πρόσβαση.
μεῖναι < μένω: ανυπόμονος, απρόσμενος, διαμονητήριο, επίμονος, μενετός, μοναστήρι, μοναστικός, μοναχός, μονή, μόνιμος, μόνος, ολομόναχος, υπομονή.
γίνεται < γί(γ)νομαι: αγένεια, αγενής, γενεά, γενέθλια, γένεση, γενέτειρα, γένος, γηγενής, γονίδιο, γόνος, διγενής, ενδογενής, επίγονος, ευγενικός, ευγονία, νεογνό, πολυγονία, προγονικός, πρωτόγονος.
ἀποδίδωσιν, ἀποδώσει < ἀπὸ + δίδωμι: αιμοδότης, αποδοτικός, δόση, δοσίλογος, δοσολογία, δότης, δωρεά, δώρο, δωροδοκία, δωροθέτης, έκδοση, εκδοτικός, ενδοτικός, ηλεκτροδότηση, καταδότης, λογοδοσία, μετάδοση, μεταδοτικός, μισθοδοσία, παράδοση, σηματοδότης.
φανερόν < φαίνομαι: αφάνεια, αφανής, άφαντος, διαφάνεια, διαφανής, επιφάνεια, καταφανής, περιφανής, φαεινός, φαινομενικός, φαινόμενο, φανάρι, φανερός, φανός, φαντασία, φαντασίωση, φάντασμα, φαντασμαγορικός, φανταστικός, φάσμα, φως.
θεωρήσωμεν: ακταιωρός, εμβρυωρός, επιθεώρηση, επιθεωρητής, θεωρείο, θεώρημα, θεώρηση, θεωρητικός, θεωρία, θεωρικός, θεωρός, θυρωρός, θωριά, νεώριο, ολίγωρος, πυλωρός, σηματωρός, σκευωρός, σκοπιωρός, τιμωρός.
ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ
ποία τις: Στο πέμπτο κεφάλαιο του δεύτερου βιβλίου των Ἠθικῶν Νιχομαχείων ο Αριστοτέλης έθεσε το ερώτημα «τί ἐστιν ἡ ἀρετή»· ανέθεσε δηλαδή στον εαυτό του να βρει και να δώσει τον ορισμό αυτής της έννοιας. Ο ίδιος είχε διδάξει ήδη στα Τοπικά του ότι «ὁ ὁρισμὸς ἐκ γένους καὶ διαφορῶν ἐστιν». Για να οριστεί δηλαδή μια έννοια, πρέπει κατά τον Αριστοτέλη: α) να καθοριστεί το προσεχές γένος της, να υπαχθεί δηλαδή η οριστέα έννοια στο πλησιέστερο σύνολο στο οποίο περιέχεται (της έννοιας π.χ. άνθρωπος προσεχές γένος είναι η έννοια ζώο)· β) να καθοριστεί η ειδοποιός διαφορά της, το ιδιαίτερο δηλαδή γνώρισμα με το οποίο η οριστέα έννοια διακρίνεται από τις ομογενείς της έννοιες (το ιδιαίτερο π.χ. γνώρισμα με το οποίο ο άνθρωπος διακρίνεται από όλα τα άλλα επιμέρους ζώα είναι το λογικό του). Για να προσδιορίσει λοιπόν το προσεχές γένος της έννοιας ἀρετή, η σκέψη του Αριστοτέλη ακολούθησε την εξής πορεία: «Τὰ ἐν τῇ ψυχῇ γινόμενα» είναι τρία, τὰ πάθη, αἱ δυνάμεις και αἱ ἕξεις· αφού επομένως, ένα από αυτά θα πρέπει να είναι η αρετή (ως «ἐν τῇ ψυχῇ γινομένη»), ο Αριστοτέλης προσπάθησε να δείξει ότι η αρετή δεν είναι ούτε πάθος ούτε δύναμη: στην πραγματικότητα ο ορισμός της αρετής δουλεύτηκε από τον Αριστοτέλη με τη διαδικασία του αποκλεισμού των δύο από τα τρία ενδεχόμενα· στο τέλος, δηλαδή, ο Αριστοτέλης δε χρειάστηκε να αποδείξει ότι η αρετή είναι έξη, αφού με τον αποκλεισμό των παθών και των δυνάμεων, μόνο έξη απόμενε πια να είναι η αρετή. Πάθη ονόμασε την επιθυμία, την οργή, τον φόβο, το θάρρος, τον φθόνο, τη χαρά, τη φιλία, το μίσος, τον πόθο, τη ζήλια, την ευσπλαχνία, γενικά «οἷς ἕπεται ἡδονὴ ἢ λύπη», όλα δηλαδή όσα ακολουθούνται από ευχαρίστηση ή δυσαρέσκεια: είναι φανερό ότι τα αριστοτελικά πάθη (που αλλού χαρακτηρίζονται από τον ίδιο τον Αριστοτέλη ως «άλογες παρορμήσεις της ψυχής») δεν είναι παρά καθαρά βιολογικές ιδιότητες του ανθρώπου, ιδιότητες δηλαδή που έχει ο άνθρωπος μόνο ως βιολογικό είδος, μόνο και μόνο γιατί είναι άνθρωπος. Αυτό θα πει ότι τα αριστοτελικά πάθη δεν χαρακτηρίζουν ακόμη τον άνθρωπο ως καλό ή κακό: ο άνθρωπος αισθάνεται τα πάθη αυτά, επειδή έτσι το όρισε γι’ αυτόν η φύση· άρα ο άνθρωπος χαίρεται ή μισεί, φθονεί ή ευσπλαχνίζεται, φοβάται ή οργίζεται χωρίς ούτε το ένα από αυτά να τον κάνει (ηθικά) καλό ούτε το άλλο (ηθικά) κακό. Ότι με τα πάθη βρισκόμαστε ακόμη στον χώρο της φυσιολογίας, στον χώρο της βιολογίας, όχι λοιπόν ακόμη στον χώρο της ηθικής, φαίνεται καθαρότερα στον αριστοτελικό ορισμό των δυνάμεων, του δεύτερου από τα «γινόμενα ἐν τῇ ψυχῇ»: «λέγω δὲ δυνάμεις», λέει ο Αριστοτέλης, «καθ’ ἃς παθητικοὶ τούτων (δηλαδή των παθών) λεγόμεθα», για να εξηγήσει ο ίδιος αμέσως μετά: «οἷον καθ’ ἃς δυνατοί ἐσμεν ὀργισθῆναι ἢ λυπηθῆναι ἢ ἐλεῆσαι». Δεν φτάνει λοιπόν που η φύση έβαλε στην ψυχή του βιολογικού είδους άνθρωπος τα πάθη που μνημονεύθηκαν πιο πάνω· αυτά θα ήταν τελικά ασήμαντα, ανύπαρκτα, αν κάθε συγκεκριμένος άνθρωπος, το κάθε συγκεκριμένο άτομο, δεν είχε επίσης προικιστεί από τη φύση με τη δύναμη, τη δυνατότητα μετοχής σ’ αυτά· η φύση, επομένως, μας κάνει ικανούς να μετέχουμε, με τα δικά του μάλιστα ο καθένας «ποσοστά», στα διάφορα επιμέρους πάθη. Ούτε και από αυτήν, άρα, την άποψη, την άποψη των δυνάμεων, χαρακτηρίζονται ακόμη οι άνθρωποι – το κάθε συγκεκριμένο άτομο – καλοί ή κακοί. Για τις ιδιότητες αυτές – καλός ή κακός – ο λόγος αρχίζει μόνο από τη στιγμή που ο καθένας μας έχει πως = κρατά μια ορισμένη στάση απέναντι στα πάθη, από τη στιγμή που ἔχει εὖ ἢ κακῶς προς αυτά, από τη στιγμή δηλαδή που κρατάει σωστή ή όχι σωστή στάση απέναντι στα πάθη. (Να λοιπόν που η λέξη έξη προέρχεται από το θέμα του ρήματος ἔχω). Το ερώτημα, φυσικά, που προβάλλει ύστερα από αυτά είναι: «Ποια είναι η σωστή και ποια η όχι σωστή στάση απέναντι στα πάθη;». Η απάντηση του Αριστοτέλη έχει τη μορφή: «Κακῶς ἔχομεν πρὸς τὰ πάθη, εἰ ἔχομεν πρὸς αὐτὰ σφοδρῶς ἢ ἀνειμένως», μια απάντηση που ολοφάνερα θα οδηγήσει στο λογικό συμπέρασμα πως σωστό είναι, επομένως, το αντίθετο του σφοδρῶς και του ἀνειμένως: η λέξη που ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί για την περίπτωση αυτή είναι η λέξη μέσως. Όλα αυτά θα πουν πως, αν ο λόγος μας είναι π.χ. για την οργή, λάθος είναι: α) να οργιζόμαστε σφοδρά, άγρια, β) να οργιζόμαστε χλιαρά, «ανειμένα», όπως το λέει ο Αριστοτέλης = χαλαρά· σωστή, επομένως, είναι η μετρημένη, η μέση οργή. Συμπέρασμα: Δεν είναι αρχήθεν λάθος η οργή· ίσα ίσα, η οργή, αλλά στο σωστό μέτρο, στη σωστή δόση, όπως θα λέγαμε εμείς στην τεχνοκρατική σημερινή μας γλώσσα, είναι αρετή, είναι το δέον λάθος = κακία είναι η υπερβολική ή η ελλειμματική, η ελλιπής οργή· εξίσου μάλιστα λάθος = κακία και η μία και η άλλη.
Μπορούμε τώρα να ανακεφαλαιώσουμε: Στο ερώτημα «Ποιο είναι το προσεχές γένος της έννοιας αρετή» η απάντηση του Αριστοτέλη είναι ότι «Αυτό είναι η έννοια έξις» – κι εμείς είδαμε πως με τη λέξη αυτή ο Αριστοτέλης εννοεί την ιδιαίτερη ψυχική κατάσταση = τον χαρακτήρα που ο άνθρωπος διαμορφώνει με τη στάση που επιλέγει απέναντι στα πάθη. Αν όμως με τη στάση του αυτή = με τις ενέργειές του ο άνθρωπος μπορεί να διαμορφώσει περισσότερες από μία έξεις, ποια από όλες αυτές είναι η αρετή; (Είναι φανερό ότι με μια τέτοια ερώτηση ο Αριστοτέλης ψάχνει να βρει την ειδοποιό διαφορά της έξης που θα είναι αρετή από τις άλλες έξεις, που δεν θα είναι βέβαια καμιά τους η αρετή). Η απάντησή του στο ερώτημα αυτό είναι ότι αρετή είναι η έξη «ἀφ’ ἧς ἀγαθὸς ἄνθρωπος γίνεται καὶ ἀφ’ ἧς εὖ τὸ ἑαυτοῦ ἔργον ἀποδώσει» – κι εμείς σημειώσαμε ήδη πως την έξη αυτή ο άνθρωπος τη διαμορφώνει ακολουθώντας τον δρόμο της μεσότητας. Για τη μεσότητα όμως ο λόγος του θα είναι διεξοδικός και αναλυτικός στη συνέχεια.
ἔργον: Δύο θεμελιώδεις ιδέες του Αριστοτέλη πρέπει να τις έχει κανείς συνεχώς παρούσες στο μυαλό του, αν είναι να παρακολουθήσει σωστά τον γενικότερο στοχασμό του φιλοσόφου:
α) Σε διάκριση με τα έργα τέχνης, που είναι έργα των ανθρώπων, κάθε δημιούργημα της φύσης (πιο συγκεκριμένα: κάθε ζωντανό ον) έχει μέσα στον ίδιο τον εαυτό του αυτό που ο Αριστοτέλης ονομάζει ἀρχὴν κινήσεως (= αρχή της αύξησής του). Αυτό θα πει πως από τη στιγμή που θα γεννηθεί κάτι από τη φύση, αρχίζει σ’ αυτό μια ορισμένη διαδικασία που, αν δεν εμποδιστεί από έξω, θα ακολουθήσει μια από πριν καθορισμένη πορεία· η πορεία αυτή θα το οδηγήσει στο τέλος του (= στην τελείωσή του)· πολλά βέβαια μπορούν να συμβούν καθ’ οδόν, ώστε το φυσικό αυτό ον να μη φτάσει ποτέ στο τέλος του· αυτό όμως δεν σημαίνει απολύτως τίποτε ως προς το τέλος που έχει ορισθεί γι’ αυτό το ον.
β) Αξεχώριστη με την έννοια του τέλους είναι στον Αριστοτέλη η ιδέα ότι καθετί που δημιουργείται από τη φύση έχει να επιτελέσει ένα συγκεκριμένο έργον: η φύση δεν δημιουργεί τίποτε μάτην. Η ιδέα αυτή διατρέχει ολόκληρο το έργο του Αριστοτέλη: από τα ζωολογικά και τα κοσμολογικά έργα του ως τα πολιτικά (το τελευταίο θα έχουμε την ευκαιρία να το διαπιστώσουμε με τρόπο εντυπωσιακό στις Ενότητες που θα διαβάσουμε από τα Πολιτικά του). Ένα φυσικό ον έχει, επομένως, πραγματοποιήσει, κατά τον Αριστοτέλη, το τέλος του (= έχει φτάσει στο τέλος του), όταν έχει επιτελέσει το έργον που του έχει ανατεθεί από τη φύση.
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
- Πρόσεξε ότι η λέξη ἀρετὴ είναι για τον Αριστοτέλη μια λέξη που δεν προορίζεται μόνο για τον άνθρωπο. Ταιριάζει – είναι σαν να μας λέει – και για τα έμψυχα και για τα άψυχα πράγματα (αυτό θα πει ότι μπορεί να χρησιμοποιείται και για τα ζώα). Με αυτό το γενικό νόημα, ποιο είναι το περιεχόμενο της λέξης ἀρετή; (Τόνισε τα δύο κύρια στοιχεία που διακρίνει στην έννοια αρετή κάθε πράγματος, άρα και του ανθρώπου, ο Αριστοτέλης).
Ήδη στον Όμηρο η λέξη ἀρετὴ είχε τη σημασία της αξίας, αυτού που κάνει κατιτί να είναι εξαιρετικό, έξοχο. Έτσι ο Όμηρος χρησιμοποιούσε τη λέξη αυτή μιλώντας για τους πολεμιστές και αναφερόταν στις εξαίρετες, τις έξοχες σωματικές και ψυχικές τους ιδιότητες. Ήδη όμως από πολύ παλιά είχε αρχίσει και η χρήση της λέξης εν σχέσει με άψυχα πράγματα (για τις εξαιρετικές π.χ. ιδιότητες του εδάφους ή κάποιου ζώου). Αρκετά αργότερα η λέξη θα πάρει ένα πολύ ενδιαφέρον περιεχόμενο στα πλαίσια του κοινωνικού βίου των Ελλήνων. Φαίνεται, πάντως, πως όρο του φιλοσοφικού (κυρίως του ηθικού) στοχασμού των Ελλήνων έκανε τη λέξη ο Πλάτωνας.
Ο Αριστοτέλης εδώ χρησιμοποιεί τη λέξη αυτή: α) για να δηλώσει την αξία που έχει ένα πράγμα (έμψυχο ή άψυχο, άνθρωπος ή ζώο) κατά τη στιγμή που έχει την πιο ολοκληρωμένη, την πιο τέλεια μορφή του (πρόσεξε το δεύτερο συνθετικό του ρήματος ἀποτελεῖ), β) για να δηλώσει ότι η αξία ενός πράγματος βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση προς την εκτέλεση από το πράγμα αυτό του έργου που του έχει ανατεθεί από τη φύση· είναι σαν να έλεγε: «πᾶσα ἀρετή, οὗ ἂν ᾖ ἀρετή, εὖ ἔχον αὐτὸ ἀποτελεὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ εὖ ἀποδιδοῦσα»).
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ
Οι παρακάτω ερωτήσεις προέρχονται από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (ΚΕΕ) και καλύπτουν το σύνολο της ερμηνευτικής προσέγγισης του συγκεκριμένου αποσπάσματος.
- Σε ποιο συμπέρασμα έχει καταλήξει ο Αριστοτέλης, όπως φαίνεται στην αρχή της Ενότητας, και ποιο νέο ερώτημα θέτει σχετικά με τη φύση της αρετής;
- Η αριστοτελική «ἕξις» είναι έννοια ουδέτερης ποιότητας: μπορεί να έχει θετικό περιεχόμενο ή να είναι ανάξια λόγου, α) Από τι εξαρτάται η ποιότητα των «έξεων»; β) Ποιο είδος «ἕξεων» νομίζετε ότι καλλιεργεί την αρετή και σε τι οδηγούν οι «ἕξεις» αντίθετης ποιότητας;
- Ποιες είναι οι συνέπειες της αρετής στο υποκείμενό της και το έργο του; Να διασαφηνίσετε την απάντησή σας δίνοντας δικά σας παραδείγματα με ζώα ή πράγματα.
- Να δικαιολογήσετε τη λειτουργικότητα της επανάληψης του επιρρήματος «εὖ» και του αντίστοιχου επιθέτου του στην Ενότητα.
- «εἰ δή … ἡ ἕξις»: Ο δογματισμός και το αξιωματικό ύφος δεν έχουν καμία σχέση με τον επιστημονικό λόγο, γιατί αυτός επιδέχεται διάψευση. Με αφετηρία αυτή την αρχή να εξηγήσετε τη χρήση των εκφραστικών τρόπων του Αριστοτέλη στο σημείο αυτό· ειδικότερα τη σημασία που έχει το είδος της δευτερεύουσας πρότασης και η έγκλιση της ανεξάρτητης πρότασης. Με βάση τις παρατηρήσεις σας να χαρακτηρίσετε το ύφος του φιλοσόφου.
- Ο Αριστοτέλης στη 2η Ενότητα του βιβλίου σας υποστηρίζοντας τη βασική θέση ότι «οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται» έκανε διάκρίση μεταξύ των χαρακτηριστικών που έχουμε φύσει και όσων αποκτούμε «ἐξ ἔθους», λέγοντας ότι η επανάληψη-άσκηση δεν παίζει κανένα ρόλο σε ό, τι έχουμε φύσει, όπως η όραση: «οὐ γὰρ ἐκ τοῦ πολλάκις ἰδεῖν… ». Όταν λοιπόν αναφέρεται στην αρετή του οφθαλμού (ἡ τοῦ ὀφθαλμοῦ … ἔργον αὐτοῦ), νομίζετε ότι αντιφάσκει; Να δικαιολογήσετε την άποψή σας.
- Σε άλλο σημείο των Ἠθικῶν Νικομαχείων ο Αριστοτέλης θα μιλήσει για το έργο κάθε «τεχνίτη» σε σχέση με το έργο του ανθρώπου που επιδιώκει την ευδαιμονία: «ὥσπερ γὰρ αὐλητῇ καὶ ἀγαλματοποιῷ καὶ παντί τεχνίτῃ, καὶ ὅλως ὧν ἔστιν ἔργον τι καὶ πράξις, ἐν τῷ ἔργῳ δοκεῖ τἀγαθὸν εἶναι καὶ τὸ εὖ, οὕτω δόξειεν ἂν καὶ ἀνθρώπῳ, εἴπερ ἔστι τι ἔργον αὐτοῦ» (1097 b 29-33). Στο ίδιο θέμα αναφέρεται και ο Πλάτων στην Πολιτεία (352 d-353 e). Συγκρίνοντας τα αποσπάσματα με το κείμενό σας, να δώσετε το περιεχόμενο των εννοιών «ἀρετὴ» και «ἔργον», όταν αποδίδονται σε «τεχνίτες», ζώα ή πράγματα. Τι συμπεραίνετε σχετικά με την επίδραση του δασκάλου (Πλάτωνα) στον μαθητή (Αριστοτέλη);
- Ο Αριστοτέλης στη Ρητορική του χρησιμοποιεί ηθικές κατηγορίες για το γραπτό λόγο και μιλάει για «ενάρετο» και «πρέπον» ύφος, για «ἀρετὴ λέξεως» και «ἔργον λόγου» (1404 b1 κ.ε.)· Ποιο νομίζετε ότι είναι το περιεχόμενο αυτών των όρων; Να δικαιολογήσετε την άποψή σας με χωρία του κειμένου σας.
- Προσέξτε ότι στο κείμενο το ζώο ή το πράγμα που το διακρίνει η αρετή χαρακτηρίζεται από το φιλόσοφο «σπουδαῖον». α) Πώς καταλαβαίνετε το περιεχόμενο του χαρακτηρισμού αυτού; β) Ποιο είναι το περιεχόμενο του χαρακτηρισμού (σπουδαῖος), όταν αναφέρεται στον άνθρωπο; Να στηρίξετε την απάντησή σας στο κείμενο της Ενότητας και στο χωρίο των Ἠθικῶν Νικομαχείων 1098 a 6-20.
- «εὖ ἔχον»: Με τη βοήθεια των πληροφοριών που παρέχει το κείμενο και λαμβάνοντας υπόψη σας το σημασιολογικό περιεχόμενο των λέξεων «εὖ» και «ἔχον», να δείξετε ότι κάθε πρόσωπο, ζώο ή πράγμα στο οποίο αποδίδεται ο χαρακτηρισμός «εὖ ἔχον» είναι «ενάρετο».
ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ
- εἰπεῖν, ἀποτελεῖ, ὁρῶμεν, ἀποδώσει: Να γράψετε ομόρριζες λέξεις της αρχαίας και νέας ελληνικής.
- ἔνδεια, ποιοτικός, ἰδέα, φόρος, κατάβασις, οὐσία: Με ποιες λέξεις του κειμένου της Ενότητας παρουσιάζουν ετυμολογική συγγένεια οι λέξεις;
- Να δώσετε συνώνυμα των παρακάτω λέξεων στα αρχαία ελληνικά: πᾶσα, ἔργον, εὖ, ὁρῶμεν, πολεμίους, φανερόν.
- Να δώσετε αντώνυμα των παρακάτω λέξεων στα αρχαία ελληνικά: ἀρετή, σπουδαῖον, ὁμοίως, μεῖναι, πολεμίους, φανερόν.
- Να βρείτε στο κείμενο λέξεις, ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: φόρτος, φυσιολογικός, δρομέας, δωρεά, συνοχή, βάθρο.
- Να συμπληρώσετε τα κενά στις προτάσεις που ακολουθούν με παράγωγα (απλά ή σύνθετα) του ρήματος «ὁρῶ».
α. Ένας καλός πολιτικός πρέπει να διακρίνεται από …………………………..
β. Μια ίωση τον ταλαιπώρησε για πολύ καιρό· γι’ αυτό η ……………….. του είναι ωχρή.
γ. Τα λάθη που έγιναν ήταν ……………………… Όλοι μπορούσαν εύκολα να τα διακρίνουν.
δ. Σε ένα κατάστημα ……………………. μπορείς να βρεις μεγάλη ποικιλία φακών επαφής.
ε. Οι ……………………… είναι ένα συχνό φαινόμενο αυτών που ταξιδεύουν στην έρημο.
- Να αντιστοιχίσετε τις λέξεις της Α στήλης με τις ετυμολογικά συγγενείς τους στη Β στήλη.
Α | Β |
μεῖναι δραμεῖν ἐνεγκεῖν ἐπιβάτην φανερὸν ἀρετὴ |
βηματοδότης φάσμα δυσαρέσκεια αναμονή φερέφωνο δρομολόγιο |
- Να βρείτε δέκα σύνθετες λέξεις με δεύτερο συνθετικό την αρχαία λέξη ὤρα (= φροντίδα).
Οι παραπάνω λεξιλογικές ασκήσεις έχουν αντληθεί από τις ιστοσελίδες ΚΕΕ και study4exams.gr
Για να μεταφερθείτε στην Ενότητα που επιθυμείτε απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα. Εναλλακτικά για την πλοήγηση σας μπορείτε να επιλέξετε και το βοηθητικό menu στην αριστερή στήλη της σελίδας.
Η ομάδα του filologika.gr
Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.