Ηθικά Νικομάχεια Ενότητα 4

Μετάφραση σε αντιστοίχιση

Ἔχει < ἔχω: ανάδοχος, ανακωχή, αποχή, άσχετος, διαδοχικός, δικαιούχος, διπλωματούχος, ένοχος, έξη, εξής, εξοχή, εποχή, εσοχή, ευεξία, εχεμύθεια, ηνίοχος, κατεχόμενα, κατοχή, κατοχικός, καχεκτικός, καχεξία, κληρουχία, μειονεξία, μέτοχος, οχυρός, παροχή, πάροχος, περιέκτης, περιεκτικός, περιοχή, πλεονεξία, προνομιούχος, ραβδούχος, σκηπτούχος, συνοχή, συνταξιούχος, σχεδόν, σχέση, σχετικός, σχήμα, σχολείο, υπεροχή.

πράττοντες < πράττω: απράγμων, άπραγος, άπρακτος, εισπρακτικός, πολυπράγμων, πράγμα, πραγματικός, πραγματοποίηση, πρακτέος, πρακτικός, πράκτορας, πράξη, πραξικόπημα, σύμπραξη.

συναλλάγμασι < σὺν + ἀλλάττω: αλλαγή, άλλαγμα, αλλαξιά, αλλαξοπιστία, απαλλαγή, εναλλαγή, μισαλλόδοξος, παραλλαγή, συναλλαγή, συνάλλαγμα, συνδιαλλαγή.

γινόμεθα < γί(γ)νομαι: γενεά, γενέθλιος, γένεση, γενέτειρα, γένος, γηγενής, γονίδιο, γονιός, γόνος, γυνή, διγενής, εγγονός, ενδογενής, εξωγενής, ευγενής, ευγενικός, νεογνό, πολυγονία, πρωτόγονος.

ἐθιζόμενοι < ἐθίζομαι < ἔθος: εθιμικός, έθιμο, εθιμοτυπία, εθιμοτυπικός, εθισμένος, εθισμός, έθος, ήθος.

φοβεῖσθαι < φοβέω—ω < φόβος < φέβομαι: αφοβία, άφοβος, εκφόβηση, εκφόβιση, έμφοβος, επίφοβος, φόβητρο, φοβία, φοβικός, φοβισμένος, φόβος.

θαρρεῖν < θάρσος ή θάρρος: αποθάρρυνση, θαρραλέος, θαρρετά, θαρρετός, θάρρος, ξεθάρρεμα.

δειλοὶ < δειλιάω -ῶ: δειλά, δειλία, δείλιασμα, δειλός.

ἐπιθυμίας < ἐπὶ + θυμός: απροθυμία, απρόθυμος, εύθυμος, θυμηδία, θυμικός, θυμοειδής, θυμός, θυμόσοφος, λιποθυμία, οξύθυμος, προθυμία, πρόθυμος.

ὀργὰς < ὀργή: ανοργασμικός, εξοργιστικός, οργασμικός, οργασμός, οργιαστικός, όργιο.

ἀναστρέφεσθαι < ἀνὰ + στρέφομαι: αναστρέψιμος, αναστροφή, αναστροφικός, ανάστροφος, αναστρόφως, αντιστροφή, αντίστροφος, αποστροφή, απόστροφος, διαστρέβλωση, διάστρεμμα, διαστροφή, διαστροφικός, επιστρεφόμενα, ευστροφία, εύστροφος, καταστροφή, μεταστροφή, περιστροφή, περίστροφο, στραβισμός, στραβός, στρεβλός, στρέμμα, στρεπτός, στρεψόδικος, στριφογύρισμα, στριφτός, στρίφωμα, στρίψιμο, στροβίλισμα, στρόβιλος, στροφή, στρόφιγγα.

δεῖ: αδέητος, δέηση, δεητικός, ενδεής, ένδεια.

ἀποδιδόναι < ἀπὸ + δίδωμι: αιμοδότης, αναμεταδότης, ανένδοτος, απόδοση, αποδοτικός, δόσιμο, δότης, δώρο, δωσιδικία, εκδοτικός, επίδομα, επιδοτικός, καταδότης, μειοδότης, μεταδοτικός, ξέδομα, παραδοτέος, πληροφοριοδότης, τροφοδότης.

ἀκολουθοῦσιν (< ἀ αθροιστικό + κέλευθος = δρόμος): ακολούθημα, ακολούθηση, ακολουθία, ακόλουθος, ανακόλουθος, εξακολουθητικός, επακολούθημα, παρακολούθηση.

διαφέρει < διὰ + φέρω: αδιάφορος, αμφορέας, αναφορικός, ασύμφορος, διαφορετικός, διάφορος, διένεξη, διηνεκής, δίφρος, πολύφερνη, πρόσφορος, συνεισφορά, φαρέτρα, φερέγγυος, φορά, φόρα, φόρος, φωριαμός.

νέων < νέος: νεαρός, νεογέννητος, νεογνό, νεόδμητος, νεοελληνικός, νεόκοπος, νεολαία, νεόπλουτος, νεοσσός, νεότητα, νιότη.

Πηγή

ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται: Είδαμε με ποιον τρόπο ο Αριστοτέλης αντιμετώπισε το παράδοξο να γίνεται κανείς ανδρείος κάνοντας κατ’ επανάληψη πράξεις ανδρείας (το ίδιο και για τις άλλες ιδιότητες-αρετές· με γενικότερη διατύπωση: να προσπαθεί να γίνει κανείς φορέ­ας μιας αρετής κάνοντας τις πράξεις που θα κάνει, όταν θα είναι πια φορέας αυ­τής της αρετής). Τόνισε εκεί ότι, προκειμένου να αποκτήσει κανείς μια αρετή, δεν είναι αρκετό να κάνει απλώς ξανά και ξανά τέτοιου είδους πράξεις, πράξεις δηλαδή που προσιδιάζουν στη συγκεκριμένη αρετή (δε θα γίνει, π.χ., κανείς αν­δρείος συμμετέχοντας απλώς σε κάθε επικίνδυνη κατάσταση ούτε δίκαιος πράττοντας απλώς πλήθος δικαιοπραξιών)· πρέπει, επιπλέον, να φροντίζει να δίνει και κάποια ποιότητα στις ενέργειές του αυτές: οι πράξεις, οι ενέργειες που θα γεννήσουν την αρετή πρέπει να είναι ίδιες με τις ενέργειες που το άτομο θα κάνει, όταν θα είναι πια κάτοχος της αρετής· απλώς τότε οι ενέργειές του, οι πράξεις αυτές θα είναι πολύ πιο εύκολες και ποιοτικά πολύ ανώτερες (1104a 27 εξ.: «η σωματική ρώμη γεννιέται από την πολλή τροφή και από την άσκη­ση στους πολλούς κόπους, αυτά όμως τα πράγματα είναι ικανός να τα κάνει κατά κύριο λόγο ο σωματικά ρωμαλέος. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με τις αρετές: μένοντας συστηματικά μακριά από τις ηδονές γινόμαστε σώφρονες, και, όταν γίνουμε, έχουμε πια σε πολύ μεγάλο βαθμό τη δύναμη να μένουμε μακριά τους· το ίδιο και με την ανδρεία: αποκτώντας σιγά σιγά τη συνήθεια να περι­φρονούμε τα πράγματα που προκαλούν φόβο και να τα αντιμετωπίζουμε, γινό­μαστε ανδρείοι, και, όταν γίνουμε, θα έχουμε πια σε πολύ μεγάλο βαθμό τη δύ­ναμη να τα αντιμετωπίζουμε»).

οὐ μικρόν – πάμπολυ – τὸ πᾶν: Αν στη θέση του οὐ μικρόν (= «όχι λίγο») βά­λουμε τη λέξη πολύ (σχήμα λιτότητας), τότε η σειρά παίρνει τη μορφή πολύ – πάμπολυ – τὸ πᾶν: η δεύτερη λέξη είναι «αύξη­ση» της πρώτης, η τρίτη (στην πραγματικότητα το πρώτο συνθετικό της δεύτε­ρης λέξης) είναι «υπερ-αύξηση» της δεύτερης. Η κλιμακωτή αύξηση είναι φανερή: α) στο επίπεδο του λόγου, β) στο επίπεδο του νοήματος.

1. ἐν αὐτοῖς: Τίνος γένους λες πως είναι εδώ η επαναληπτική αντωνυμία; Με άλλη διατύπωση: Σε τι από τα προηγούμενα αναφέρεται η επαναληπτική αντωνυμία αυτής της φράσης;

Ο γραμματικός τύπος αὐτοῖς μπορεί, βέβαια, να είναι αρσενικού ή ουδέτερου γένους. Στην περίπτωσή μας, πάντως, είναι φανερό ότι η αντωνυμία δεν μπορεί να έχει σχέση με τα πρόσωπα (σώφρονες, πρᾶοι, ἀκόλαστοι, ὀργίλοι – δίκαιοι, ἄδικοι, ἀνδρεῖοι, δειλοί), αλλά με τα πράγματα μέσα στα ο­ποία ἀναστρεφόμενα τα πρόσωπα αποκτούν τις ιδιότητες που δηλώνονται από τα συγκεκριμένα επίθετα (τὰ ἐν τοῖς συναλλάγμασι, τὰ ἐν τοῖς δεινοῖς, τὰ περὶ τὰς ἐπιθυμίας, τὰ περὶ τὰς ὀργάς). Ουδέτερου, λοιπόν, γένους.

2. ἕξεις: Κουβεντιάστε μέσα στην τάξη για τον τρόπο με τον οποίο σχηματίστηκε αυτή η λέξη. Όταν από τη συζήτησή σας προκύψει η σημασία της αρχαίας ελληνικής αυτής λέξης, προχωρήστε πια τότε στη σύγκριση της σημασίας της αρχαίας ελληνικής λέξης με τη σημασία της νεοελληνικής λέξης έξη. Κρίνετε ύστερα από όλα αυτά τη σημασία με την οποία σας υποδείχθηκε παραπάνω να καταλάβετε την έκφραση: αἱ ἕξεις γίνονται.

Σχηματισμένη από το θέμα του ρήματος ἔχω και από την παραγωγική κατάληξη -σις, που δηλώνει ενέργεια του υποκειμένου, η λέξη δήλωνε αρχικά την κατοχή, την απόκτηση, και μάλιστα την ίδια την προσπάθεια (τις ενέργειες) για απόκτηση, για κατοχή· αργότερα η λέξη χρησιμοποιήθηκε και για να δηλωθεί η ιδιότητα που απέκτησε και έχει πια κανείς, αφού επανέλαβε κάτι τόσες φορές, ώστε να του έχει πια γίνει συνή­θεια (πβλ. «η έξη τού έγινε πια δεύτερη φύση» = «η ιδιότητα που απέκτησε σιγά σιγά με μια ορισμένη διαδικασία του έγινε θαρρείς κάτι σαν φυσικό του»). Από μια άλλη μορφή του θέματος του ρήματος ἔχω, από τη μορφή σχη-, και την παραγωγική κατάληξη -μα (που δηλώνει το αποτέλεσμα της ενέργειας του υποκειμένου) γεννήθηκε η λέ­ξη σχῆμα (= η μορφή, η εξωτερική όψη ενός πράγματος). Αδελφές λοιπόν οι λέξεις ἕξις και σχῆμα. Τώρα καταλαβαίνουμε γιατί -ή πώς- η λέξη ἕξις χρησιμο­ποιήθηκε από τον Αριστοτέλη στο πλαίσιο της ηθικής φιλοσοφίας του, για να δη­λωθεί η μόνιμη μορφή του χαρακτήρα ενός ατόμου, τα μόνιμα στοιχεία τού χαρα­κτήρα του, αυτά που αποκτιούνται με την επίμονη άσκηση = με την επίμονη ε­πανάληψη κάποιων ενεργειών.

3. οὐ μικρὸν οὖν διαφέρει…: Γιατί ο Αριστοτέλης επιμένει στο εὐθὺς ἐκ νέων; Συμφωνείτε με τη θέση αυτή του φιλοσόφου, ιδίως με τη βαρύτητα που προσδίδει στη θέση του αυτή η προσθήκηκ της φράσης: μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν;

Όπως το είχε κάνει και ο δάσκαλος του ο Πλά­τωνας, ο Αριστοτέλης τόνισε και ξανατόνισε τη μεγάλη σημασία που έχει η παιδεία και η αγωγή. Θα έχουμε την ευκαιρία να το προσέξουμε και στην αμέσως ε­πόμενη Ενότητα, αλλά και σε μερικές από τις Ενότητες που θα διαβάσουμε αργό­τερα από τα Πολιτικά του. Θα φανεί έτσι πολύ καθαρά πόσο μεγάλη σημασία έ­δινε στο θέμα αυτό ο μεγάλος φιλόσοφος τόσο για την ιδιωτική (= την προσωπι­κή) όσο και για τη δημόσια (= την κοινωνική) ζωή του ατόμου. Και όλα βέβαια αυτά, γιατί ο Αριστοτέλης πίστευε πως με την παιδεία και την αγωγή, η οποία εθίζει το άτομο σε συγκεκριμένους τρόπους συμπεριφοράς, το άτομο βοηθιέται στην απόκτηση της αρετής (ο Αριστοτέλης θεωρούσε την αρετή προϋπόθεση για την ευδαιμονία του ατόμου και της πόλεως). Δύο πράγματα λοιπόν αισθάν­θηκε πως έπρεπε να τα τονίσει με ιδιαίτερη έμφαση: α) ότι ο ίδιος αποδίδει πρω­τεύουσα σημασία στην παιδεία και στην αγωγή, και β) ότι, άρα, όσο πιο νωρίς αρχίσει η παιδεία και η αγωγή, τόσο πιο πολλές θα είναι οι ελπίδες να αποδειχθεί αυτή αποτελεσματική και γόνιμη.

Οι παρακάτω ερωτήσεις προέρχονται από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (ΚΕΕ) και καλύπτουν το σύνολο της ερμηνευτικής προσέγγισης του συγκεκριμένου αποσπάσματος.

1. α) Πώς εισάγει ο Αριστοτέλης το νέο μέρος του συλλογισμού του και ποια σημεία της επιχειρηματολογίας του διασαφηνίζει; β) Ποια συλλογιστική μέθοδο ακολουθεί και σε ποιο συμπέρασμα κα­ταλήγει;

2. Να επισημάνετε τα αντιθετικά ζεύγη που σχηματίζουν μέσα στο κείμε­νο οι ηθικές αρετές με τις αντώνυμές τους έννοιες (κακίες).

3. Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί στην Ενότητα πολλές φορές τα ρήματα ἐθίζομαι, πράττω και γίνομαι σε διάφορους τύπους. Να εξηγήσετε ποια σημασία έχει η επαναλαμβανόμενη χρήση των συγκεκριμένων ρημάτων και η χρονική τους βαθμίδα στη δόμηση της επιχειρηματολογίας του φιλοσόφου για την απόκτηση της ηθικής αρετής.

4. Καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται: Να εντο­πίσετε τη νέα αριστοτελική έννοια που περιέχεται στο χωρίο και να δώσετε τον ορισμό της με τη βοήθεια του κειμένου της Ενότητας.

5. Ποιο ρόλο παίζει η ηθική πράξη και η συμπεριφορά του ανθρώπου, γενικότερα σε όλες τις περιστάσεις της (καθημερινής) ζωής, στην από­κτηση της ηθικής αρετής; Να στηρίξετε την απάντησή σας σε χωρία του κειμένου. 
6. Να αναλύσετε με λίγα λόγια τα χωρία της Ενότητας στα οποία φαίνε­ται ότι η ηθική αρετή είναι κοινωνική αρετή.

7. Λαμβάνοντας υπόψη σας τη θέση του φιλοσόφου για τις έξεις, όπως εκφράζεται στην Ενότητα, και αυτήν που υποστηρίζει συμπληρωματικά πιο κάτω : ἡ μετὰ τοῦ ὀρθοῦ λόγου ἕξις ἀρετή ἐστιν (ΗΝ 1144), να δείξετε ποιος είναι ο ρόλος των έξεων στην απόκτηση και καλλιέργεια των ηθικών αρετών. Ποιους περιορισμούς θέτει ο φιλόσοφος σχετικά με τις έξεις στο κείμενό σας και στο χωρίο που σας δίνεται;

8. οὐ μικρὸν οὖν … μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν: Να εξηγήσετε αν συμφωνείτε με την άποψη του Αριστοτέλη και αν έχει, κατά τη γνώμη σας, κάποια σημασία για την αγωγή της νέας γενιάς σήμερα.

9. Ο Περικλής στον Ἐπιτάφιο αναδεικνύει το παιδαγωγικό σύστημα της Αθήνας ανώτερο από αυτό της Σπάρτης. Σύμφωνα με τον Αθηναίο πο­λιτικό οι νέοι της πόλης του κατακτούν την ανδρεία μέσα από μία α­γωγή που δεν τους αλλοτριώνει από τη χαρά της ζωής, ενώ οι Σπαρτιάτες ἐπιπόνω ἀσκήσει εὐθὺς νέοι ὄντες τὸ ἀνδρεῖον μετέρχονται (Θουκ. II, 39, 1). Να κρίνετε την άποψη αυτή, λαμβάνοντας υπόψη σας τις θέσεις του Αριστοτέλη για το ίδιο θέμα.

1. ἕξεις: α) Να γράψετε ομόρριζες λέξεις της αρχαίας και νέας ελληνικής. β) Τι σημαίνει η φράση: «ψεύδεται καθ’ έξιν;
2. στρεβλός, ευεξία, παμπληθής, ποιότητα: Με ποιες λέξεις του κειμένου της Ενότητας παρουσιάζουν ετυμολογική συγγένεια οι λέξεις;
3. δεινοῖς: Να γράψετε φράσεις στη νέα ελληνική που να αναδεικνύουν τις σημασίες της λέξης.
4. Να βρείτε στο κείμενο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: ομοιογένεια, πληθώρα, δέος, μισαλλοδοξία, θαρραλέος, περιστροφή.
5. Να δώσετε δύο ομόρριζα (απλά ή σύνθετα) στα νέα ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: πράττοντες, ὀργίλοι, ἀναστρέφεσθαι, ἐνεργειῶν, ἀποδιδόναι.
6. Να βρείτε συνώνυμα στα αρχαία ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: πράττοντες, ἀνδρεῖοι, πρᾶοι, ἐνεργείας, ἀκολουθοῦσιν.
7. Με την ποιητική ή αναφορική λειτουργία των λέξεων που ακολουθούν (συγγενών ετυμολογικά με όρους του διδαγμένου κειμένου) να σχηματίσετε ισάριθμες περιόδους λόγου: 1. στρόφιγγα, 2. δορυφόρος, 3. πυροδοτώ, 4. διενέργεια, 5. έμφαση, 6. πολυμιγής, 7. τροφοδοτώ, 8. φαρέτρα, 9. κυοφορία.
8. Να βρείτε στο κείμενο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: πράγματι, σχήμα, φαρέτρα, ενικός, σωτήριος, δωρητής, καταστροφή, μονοσύλλαβος.
9. Συναλλάγμασι, σώφρονες, πάμπολυ: Να αναλύσετε τις λέξεις στα συνθετικά τους μέρη.
10. ἄδικος, ἀκολουθοῦσιν: α) Το πρώτο συνθετικό και στις δύο λέξεις είναι το ἀ-. Ποιο ἀ- (το στερητικό, το επιτατικό ή το αθροιστικό) έχουμε σε καθεμία από τις δύο αυτές λέξεις; β) Ποιο είναι το β΄ συνθετικό τους;
11. στροφή, φόρος, εξουσιοδοτώ, φερέφωνο, διένεξη, παρομοίωση: α) Να βρείτε στο κείμενο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς με τις παραπάνω, β)Με την ποιητική ή αναφορική λειτουργία των παραπάνω λέξεων να σχηματίσετε ισάριθμες περιόδους λόγου

Οι παραπάνω λεξιλογικές ασκήσεις έχουν αντληθεί από τις ιστοσελίδες ΚΕΕ και study4exams.gr 

Για να μεταφερθείτε στην Ενότητα που επιθυμείτε απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα. Εναλλακτικά για την πλοήγηση σας μπορείτε να επιλέξετε και το βοηθητικό menu στην αριστερή στήλη της σελίδας.

Υλικό για αξιολόγηση

Επιλέξτε το σύνδεσμο για να δείτε: Ηθικά Νικομάχεια 4-5: Κριτήριο Αξιολόγησης

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.