Ηθικά Νικομάχεια Ενότητα 10

Ηθικά Νικομάχεια Ενότητα 10

Μετάφραση σε αντιστοίχιση

ἁμαρτάνειν <ἁμαρτάνω: αμάρτημα, αμαρτία, αμαρτωλός, αναμάρτητος.

ἔστιν < εἰμὶ : ανούσιος, εσθλός, ετυμολογία, ετυμολογικό, έτυμον, οντολογία, όντως, ουσία, ουσιαστικός, ουσιώδης, παρόν, παροντικός, παρουσιαστικό, περιουσία, περιούσιος, τω όντι.

εἴκαζον < εἰκάζω: απείκασμα, εικασία, εικαστικός, εικόνα, εικονικός, εικονιστικός, εικονογράφημα, εικονογράφηση, εικονογραφία, εικονοκλάστης, εικονολάτρης, εικονολήπτης, εικονομάχος, εικονοσκόπιο, εικονοτηλέφωνο, εικονοτυπία, επιεικής.

πεπερασμένου < περαίνομαι < πέρας: απέραντος, περαιτέρω, πέραν, πέρας, πορθμέας, πορθμείο, πορθμός, πόρος, συμπέρασμα, συμπερασματικός, συμπερασμός.

κατορθοῦν < κατὰ + ὀρθόω -ῶ (<ὀρθός): αδιόρθωτος, ακατόρθωτος, ανορθόγραφος, ανορθωτικός, διορθώνω, διόρθωση, διορθωτής, διορθωτικός, επανορθώνω, επιδιόρθωση, επιδιορθωτικός, κατόρθωμα, κατορθώνω, όρθιος, ορθογραφικό, ορθογράφος, ορθογώνιος, ορθοδοξία, ορθοέπεια, ορθολογισμός, ορθολογιστής, ορθομαρμάρωση, ορθομετρικός, ορθομετωπία, ορθοπαιδική, ορθόπλωρος, ορθός, ορθότητα, ορθοφωνία, ορθώνω, παλινόρθωση.

ῥᾴδιον: ραδιουργία, ραδιούργος, ραθυμία, ράθυμος, ραστώνη.

ἀποτυχεῖν < ἀπὸ + τυγχάνω, ἐπιτυχεῖν < ἐπὶ + τυγχάνω: αποτυχία, ατυχής, ατυχία, άτυχος, δυστυχής, δυστυχία, εντευκτήριο, επίτευγμα, επίτευξη, επιτεύξιμος, επιτυχής, επιτυχία, ευτυχής, ευτυχία, πρόστυχος, συνέντευξη, τεύχος, τυχαία, τυχαίος, τυχάρπαστος, τυχερός, τύχη, τυχοδιώκτης, τυχόν.

σκοποῦ < σκοπέω -ῶ: ακτινοσκόπηση, ανασκόπηση, άσκοπος, αυτοσκοπός, βιντεοσκόπηση, βολιδοσκόπηση, βυθοσκόπηση, δημοσκόπηση, επίσκεψη, επισκέψιμος, επισκόπηση, επίσκοπος, καιροσκόπος, κατασκοπία, κατάσκοπος, κερδοσκοπία, κερδοσκόπος, μικροσκόπιο, οιωνοσκόπος, περίσκεψη, περισκόπιο, πρόσκοπος, σκεπτικισμός, σκεπτικός, σκέψη, σκόπελος, σκοπιά, σκόπιμος, σκοποβολή, σκοπός, στηθοσκόπιο, συνδιάσκεψη, σύσκεψη, τηλεσκόπιο, ωροσκόπιο, ωροσκόπος.

ὑπερβολὴ, ὑπερβάλλειν < ὑπὲρ + βάλλω: αμφιβολία, αμφίβολος, αναβλητικός, αναβολέας, αναβολή, ανυπέρβλητος, αποβλητέος, απόβλητος, βαλβίδα, βαλλιστικός, βαλτός, βεληνεκές, βελόνα, βέλος, βλήμα, βολή, βολίδα, βόλος, διαβλητός, διαβολικός, διάβολος, έμβλημα, εμβληματικός, έμβολο, επιβλητικός, ευμετάβολος, καταβολή, κεραυνοβόλος, λιθοβολισμός, μεταβολικός, παράβολο, περιβάλλον, πρόβλημα, πυροβολισμός, συμβολή, σύμβολο, σφαιροβολία, υπερβολή, υποβλητικός, υποβολέας.

ἔλλειψις, ἐλλείπειν < λείπω: διάλειμμα, διάλειψη, εγκατάλειψη, έκλειψη, έλλειμμα, ελλειπτικός, έλλειψη, ελλιπής, κατάλοιπος, λειψανδρία, λείψανο, λειψανοθήκη, λειψός, λειψυδρία, λιποβαρής, λιποθυμία, λιποθυμικός, λιπόθυμος, λίπος, λιπόσαρκος, λιποτάκτης, λιποταξία, λιπόψυχος, λοιπόν, λοιπός, παραλειπτέος, παράλειψη, υπόλειμμα, υπόλοιπος.

ἀρετῶν < ρ. αρ-, που συναντάμε στα ἀραρίσκω (= τακτοποιώ, προετοιμάζω, ταιριάζω), ἀρέσκω, ἄριστος:αρέσκεια, αρεστός, άρθρο, αριθμός, αριστείο, αριστοκρατία, άριστος, άρμα, αρμονία, αρμός, δυσαρέσκεια, ενάρετος, πανάρετος, φιλαρέσκεια, ενάρετος, πανάρετος.

ἕξις < ἔχω: ακάθεκτος, αλληλουχία, ανακωχή, ανεκτικός, ανέχεια, ανοχή, άσχετος, διπλωματούχος, έξη, εξής, εξοχή, εποχή, ευεξία, ευωχία, εχεμύθεια, ζαχαρούχος, κατοχή, καχεκτικός, καχεξία, κληρουχία, οχυρός, οχύρωση, παροχή, περιέκτης, περιεκτικός, προεξοχή, προνομιούχος, προσεκτικός, πτυχιούχος, σοκολατούχος, συμβασιούχος, συνέχεια, συνοχή, σχέδιο, σχεδόν, σχέση, σχετικός, σχήμα, σχολείο, τροπαιούχος.

προαιρετικὴ, αἱρεῖσθαι < πρὸ + αἱρέω -ῶ: αίρεση, αιρετικός, αιρετός, αναίρεση, αναιρετικός, αρχαιρεσία (σημείωση: το θέμα «ἑλ-» του αορίστου β΄, συνδέεται ετυμολογικά, σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, με το ρήμα «ἁλίσκομαι»: άλωση, αιχμάλωτος, ευάλωτος), αφαίρεση, αφηρημάδα, διαίρεση, διαιρέτης, διαιρετός, εξαιρετικός, καθαίρεση, προαίρεση, προαιρετικός, συναίρεση, συνηρημένος.

ὡρισμένῃ, ὁρίσειεν < ὁρίζω: ὡρισμένῃ, ὁρίσειεν < ὁρίζω: ακαθόριστος, αόριστος, αφορισμός, αφοριστικός, διορισμός, διοριστήριο, εξορία, εξόριστος, επανακαθορισμός, καθοριστικός, μεθόριος, οριακός, ορίζοντας, οριζόντιος, οριζοντίωση, όριο, οριοθέτηση, ορισμός, οριστική, οριστικός, παραμεθόριος, περιορισμός, περιοριστικός, προκαθορισμός, προορισμός, προσδιορισμός, προσδιοριστικός, συνοριακός, σύνορο.

φρόνιμος < φρὴν (γεν. φρενός): αφροσύνη, εθνικόφρων, ευφροσύνη, εχέφρων, καταφρόνια, μετριοφροσύνη, μετριόφρων, νομιμοφροσύνη, παραφροσύνη, παράφρων, περιφρόνηση, περιφρονητικός, σωφροσύνη, φιλοφρόνηση, φρενίτιδα, φρενοβλαβής, φρενοκομείο, φρόνημα, φρονηματισμός, φρόνηση, φρονιμίτης.

δέοντος < δεῑ: δέηση, δεητικός, αδέητος, ενδεής, ένδεια.

πάθεσι < πάσχω: αδενοπάθεια, αντιπάθεια, αντιπαθής, αντιπαθητικός, απάθεια, απαθής, εμπάθεια, εμπαθής, ευπάθεια, ηδυπάθεια, καρδιοπάθεια, μετριοπάθεια, μετριοπαθής, μυστικοπάθεια, πάθημα, πάθηση, παθητικός, παθητικότητα, παθιάρης, παθογένεια, παθογόνος, παθολογία, παθολογικός, πάθος, πένθιμος, πένθος, πλημμυροπαθής, προσπάθεια, σεισμοπαθής, συμπάθεια, συμπαθής, συμπαθητικός, ωραιοπαθής.

πράξεσι < πράττω: αδιαπραγμάτευτος, αντίπραξη, άπρακτος, απραξία, διαπραγμάτευση, διάπραξη, εισπράκτορας, είσπραξη, έμπρακτος, εχθροπραξία, κοινοπραξία, πράγμα, πραγματεία, πράγματι, πραγματικός, πραγματικότητα, πραγματισμός, πραγματογνώμων, πραγματοποίηση, πρακτικός, πράκτορας, πρακτορείο, πραμάτεια, πράξη, πραξικόπημα, πραξικοπηματίας, σύμπραξη.

εὑρίσκειν < εὑρίσκω: ανεύρεση, δυσεύρετος, εύρεση, ευρεσιτεχνία, ευρετήριο, ευρετής, εύρετρα, εύρημα, ευρηματικός, εφεύρεση, εφευρέτης, εφευρετικός, συνεύρεση.

Πηγή

ὡς οἱ Πυθαγόρειοι εἴκαζον: Στην αρχή του πρώτου βιβλίου του έργου του που μας παραδόθηκε με τον τίτλο Μετὰ τὰ φυσικὰ ο Αριστοτέλης κάνει μια ε­ξαιρετικού ενδιαφέροντος αναδρομή στους παλαιότερους στοχαστές, αυτούς που τους αποκαλούμε προσωκρατικούς φιλοσόφους. Στην πραγματικότητα αναζητεί τις αρχές της φιλοσοφίας, και τις βρίσκει σε μια ιδέα, αληθινά μεγαλοφυή, που είχαν τρεις Ίωνες του πρώτου μισού του 6ου αι. π.Χ., ο Θαλής, ο Αναξίμανδρος και ο Αναξιμένης. Οι τρεις αυτοί γόνοι της Μιλήτου, αναζητώντας, πρώ­τοι αυτοί σε όλον τον κόσμο, μια εξήγηση για τη γένεση και τη σύσταση του κόσμου που μας περιβάλλει, έφτασαν στην ιδέα της μιας πρωταρχικής ουσίας (στοιχεῖον), που είναι συγχρόνως και η ἀρχὴ πάντων. Στο πλαίσιο λοιπόν αυ­τής της έρευνάς του ο Αριστοτέλης αφιερώνει ιδιαίτερα τιμητικό λόγο στους Πυθαγορείους θυμίζοντας ότι γι’ αυτούς «αρχές των όντων» ήταν τα ἐναντία· μερικοί μάλιστα από αυτούς μιλούσαν για δέκα τέτοιες αρ­χές, που τις έλεγαν ζευγαρωτά:

Αυτή είναι η πυθαγορική διδασκαλία περί εναντίων, και, βέβαια, στο κέντρο της διδασκαλίας αυτής βρίσκεται η πίστη πως απέναντι σε κάθε αρχή που έ­χει τη δύναμη να επιβληθεί υπάρχει μια άλλη που υποτάσσεται. Η τάξη, επο­μένως, η «αρμονία» στον κόσμο -δίδασκαν οι Πυθαγόρειοι- είναι το αποτέλε­σμα της μοναρχίας, της επικράτησης και επιβολής του ενός από τα εναντία. Εμείς ας προσέξουμε όμως τώρα ότι ένα από τα δέκα εναντία ζευγάρια το α­ποτελούν οι έννοιες ἀγαθὸν και κακόν. Όλες τότε οι έννοιες που βρίσκονται από την πλευρά του ἀγαθοῦ πρέπει να είναι σύστοιχες με αυτό, που πάει να πει: έ­χουν ιδιότητες σαν τις δικές του· όσες πάλι έννοιες βρίσκονται από την πλευρά του κακοῦ, πρέπει να είναι και αυτές σύστοιχες με την έννοια του κακοῦ. Το καταλαβαίνει κανείς, αν δει π.χ. πώς είναι τακτοποιημένες στις δύο στήλες οι έννοιες φῶς – σκότος. Ας μη μιλήσουμε για τα άλλα ζευγάρια, πώς όμως να μην προσέξεις ότι το δεξιὸν είναι από την πλευρά του ἀγαθοῦ και το ἀριστερὸν από την πλευρά του κακοῦ;

Ας προσθέσουμε, πάντως, σε όλα αυτά την απέχθεια, θα λέγαμε, που ο Αριστοτέλης αισθανόταν πάντοτε απέναντι στην έννοια του απείρου – μια στά­ση που μπορεί να την είχε κληρονομήσει από το δάσκαλό του τον Πλάτωνα, μπορεί όμως να ήταν και αποτέλεσμα της άρνησής του να δεχτεί καθετί που αισθανόταν ότι αντιβαίνει στη λογική αναγκαιότητα. Χαρακτηριστική ήταν α­πό την άποψη αυτή η φράση του «ἀνάγκη στῆναι» (= «κάπου πρέπει όλα να σταματούν, κάπου πρέπει να υπάρχει ένα τέλος»).

1. ὡρισμένη λόγῳ: Όπως θα πρόσεξες, στο σημαντικότατο αυτό για τη σύλληψη της αρετής στοιχείο ο Αριστοτέλης αναφέρεται για πρώτη φορά εδώ. Τι είναι αυτό που τον έκανε, κατά την κρίσιμη στιγμή του ορισμού, να αισθανθεί αυτή την ανάγκη; Τι το καινούριο πρόσθεσε το νέο αυτό στοιχείο;

Τα στοιχεία για τα οποία μίλησε ο Αριστοτέλης ως αυτό το σημείο στην προσπάθειά του να ορίσει την αρετή θα μπορούσαν να δημιουργήσουν την εντύπωση ότι ο λόγος είναι για μια έννοια απολύτως υποκειμενική = καθόλου αντικειμενική: ἕξις προαιρετική, ἐν μεσότητι τῇ πρὸς ἡμᾶς. Θα μπορούσε δηλαδή να δημιουργηθεί η εντύπωση πως το κά­θε επιμέρους άτομο, ορίζοντας με ένα δικό του τρόπο το δικό του μέσον, ορίζει με έναν απολύτως δικό του τρόπο την αρετή· πως δεν υπάρχει κανέ­νας κοινός κανόνας για τον καθορισμό της ουσίας και του περιεχομένου αυτού που θα λέγαμε γενικά «ανθρώπινη αρετή». Ακριβώς για να μη δημι­ουργηθεί η εντύπωση αυτή, ο Αριστοτέλης επιστρατεύει ως κοινό κανόνα την ανθρώπινη λογική, τον ορθό λόγο: η αναγωγή της ανθρώπινης λογικής σε στοιχείο καθοριστικό της έννοιας της μεσότητας εξασφαλίζει το στοιχείο της αντικειμενικότητας στην ανθρώπινη αυτή ιδιότητα. Ο Αρι­στοτέλης προχωρεί μάλιστα με ακόμη αυστηρότερο τρόπο στον καθορισμό του αντικειμενικού αυτού κριτηρίου: δε μετράει γι’ αυτόν τόσο η κοινή ανθρώπινη λογική, όσο η λογική του φρονίμου ανθρώπου, του ανθρώπου που βουλεύεται εὖ. Μολονότι, πάντως, το στοι­χείο αυτό ο Αριστοτέλης δεν το μνημόνευσε με έναν ιδιαίτερο τρόπο κατά τη μακρά –και κοπιαστική– πορεία της προσπάθειάς του να επεξεργαστεί τον ορισμό της έννοιας ἀρετή, εντούτοις ήταν γι’ αυτόν κάτι το αυτονόητα βασικό για την έρευνά του· το είχε πει πολύ προτού προχωρήσει στην επε­ξεργασία του: «τὸ μὲν οὖν κατὰ τὸν ὀρθὸν λόγον πράττειν κοινὸν καὶ ὑποκείσθω» (= «είναι μια γενικά αποδεκτή αρ­χή, που δεν μπορούμε παρά να τη λάβουμε ως βάση της έρευνάς μας»).

2. Γράψε ένα μικρό δοκίμιο (μιας ή δύο σελίδων) για τις βασικές έννοιες που χρησιμοποίησε ο Αριστοτέλης, προκειμένου να διαμορφώσει τον ορισμό του της αρετής.

Στοιχεία που αναμένεται να αναφέρει ο μαθητής στο δοκίμιο που του ζητείται να γράψει είναι τα ακόλουθα:

α) Η αρετή είναι «έξη».

β) η αρετή είναι «έξη» προαιρετική.

γ) Η αρετή βρίσκεται στο «σε σχέση με εμάς» μέσον.

δ) Το μέσον καθορίζεται από τον (ὀρθὸν) λόγον = τη λογική.

ε) Φυσικά, από τη λογική του φρονίμου ανθρώπου.

στ) Η αρετή βρίσκεται στο μέσον μεταξύ υπερβολής και ελλείψεως.

ζ) Η αρετή πετυχαίνει = είναι το δέον, το σωστό· κακίες είναι τα λάθη, τα λάθη που γίνονται, όταν το άτομο κινείται είτε προς την πλευρά της υπερβολής είτε προς την πλευρά της έλλειψης.

Οι παρακάτω ερωτήσεις προέρχονται από το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας (ΚΕΕ) και καλύπτουν το σύνολο της ερμηνευτικής προσέγγισης του συγκεκριμένου αποσπάσματος.

1. Να γράψετε σε δύο στήλες τα αντιθετικά ζεύγη των εννοιών που χαρακτηρίζουν το αγαθό / την ορθή πράξη και το κακό / την εσφαλμένη πράξη και να τα εξηγήσετε με δικά σας λόγια, χρησιμοποιώντας και παραδείγματα για καθεμία έννοια.

2. Η συλλογιστική πορεία μέσα από την οποία ο Αριστοτέλης καταλήγει ότι η αρετή είναι μεσότης περνά μέσα από την ταύτιση της κακίας με την υπερ­βολή και την έλλειψη. Αποδεικνύει ότι η κακία είναι το αντίθετο της αρετής, με τα χαρακτηριστικά που της προσδίδει σε αντιθετική παράταξη με τα χα­ρακτηριστικά της αρετής. Φτάνει έτσι στο συμπέρασμα να θεωρήσει την υ­περβολή και την έλλειψη συνώνυμες έννοιες της κακίας και αντίστοιχα τη μεσότητα συνώνυμη της αρετής.Να γράψετε τη συλλογιστική πορεία με την οποία ο Αριστοτέλης καταλήγει ότι η αρετή είναι μεσότης.

3. Ποιο είναι το νόημα του στίχου που παρεμβάλλει ο Αριστοτέλης και ποια σημασία έχει για την επιχειρηματολογία του;

4. Ποια σημασία έχει η προαίρεσις και ειδικά το γεγονός ότι η αρετή χαρακτηρίζεται ως ἕξις προαιρετική; Για να κατανοήσετε τη σημασία της, σκεφτείτε αν θα μπορούσε να χαρακτηρίζεται από αντίθετες προς την προαίρεσιν έννοιες–γνωρίσματα.

5. Ποιο είναι το προσεχές γένος της αρετής και ποια η ειδοποιός διαφορά της, όπως περιλαμβάνονται στον ορισμό της;

6. Να εξηγήσετε τι σημαίνει υποκειμενικός και τι αντικειμενικός χαρακτήρας της αρετής.

7. καὶ εὑρίσκειν καὶ αἱρεῖσθαι: Εξηγήστε με δικά σας λόγια τη φράση, αφού τη συνδέσετε με ανάλογες διατυπώσεις της Ενότητας 7.

8. φρόνιμος, τοῦ δέοντος: Το περιεχόμενο των εννοιών αυτών δεν είναι πάντοτε, οριστικά και εφάπαξ, καθορισμένο. Να εξηγήσετε, συμφωνά και με όσα συζητήσατε στην προηγουμένη Ενότητα, ποιος ορίζει το περιεχόμενό τους και ποια είναι τα όρια του υποκειμενικού και του α­ντικειμενικού σε αυτές τις έννοιες.

9. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, οι Πυθαγόρειοι θεωρούσαν το κακό αδιαμόρφωτο και το καλό διαμορφωμένο;

10. Συμφωνείτε με τον Αριστοτέλη ότι το να κάνουμε λάθος μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους, ενώ το να κάνουμε το σωστό με έναν τρόπο;

1. Να συμπληρώσετε τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων στην αρχαία ελληνική: χαλεπόν, ἀποτυχεῖν, κακία, ὑπερβολή, πολλαχῶς, ἄπειρον.
2. προαίρεσις: Χρησιμοποιώντας τη λέξη προαίρεση και παράγωγα ή ομόρριζά της, να γράψετε φράσεις στη νέα ελληνική και να αποδώσετε τη σημασία τους.
3. φρόνιμος: Να γράψετε όσες σημασίες της λέξης στην αρχαία και στη νέα γλώσσα γνωρίζετε.
4. ράθυμος, ραδιουργία, ευπαθής, μεσόγειος, προορισμός, λιποψυχώ, α­φορίζω, σχέση, εφεύρεση, έμπρακτος: Με ποιες λέξεις του κειμένου έ­χουν ετυμολογική συγγένεια;
5. εἴκαζον: Να αποδώσετε τις σημασίες των φράσεων: α) κατὰ τὸ εἰκὸς καὶ ἀναγκαῖον, β) παρὰ τὸ εἰκός, γ) τὰ εἰκότα, δ) εἰκῇ καὶ ὡς ἔτυχεν.
6. Να βρείτε μέσα στο κείμενο τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων: ἁμαρτάνειν, πολλαχῶς, πεπερασμένου, χαλεπόν, ἀποτυχεῖν, ἐσθλοί.
7. Να αντιστοιχίσετε τα παράγωγα του ρήματος «ὁρίζω» που βρίσκονται στη στήλη Α με τις λέξεις της στήλης Β έτσι ώστε να δημιουργηθούν ονοματικά σύνολα.

8. Να δώσετε δύο ομόρριζα (απλά ή σύνθετα) στα νέα ελληνικά για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις: ῥᾴδιον, σκοποῦ, ἐπιτυχεῖν, ἀρετῆς, προαιρετική, πάθεσι.
9. Να βρείτε στο κείμενο λέξεις ετυμολογικά συγγενείς με τις παρακάτω: εντευκτήριο, βέλος, αφαιρετικός, δεοντολογία, περιορισμός, σχέση.
10. Να δώσετε την ετυμολογία των παρακάτω λέξεων του κειμένου: ἀπείρου, κατορθοῦν, σκοποῦ, φρόνιμος, πάθεσι, πράξεσι.
11. Απείκασμα, βεληνεκές, πλειστηριασμός, ορίζοντας, άλωση, μονολιθικός, άπειρος: Αφού επισημάνετε τους λεκτικούς τύπους του διδαγμένου κειμένου με τους οποίους συγγενεύουν ετυμολογικά οι παραπάνω λέξεις, να σχηματίσετε στη νεοελληνική γλώσσα μία περίοδο λόγου για κάθε λέξη με την ποιητική ή αναφορική λειτουργία της.

Οι παραπάνω λεξιλογικές ασκήσεις έχουν αντληθεί από τις ιστοσελίδες ΚΕΕ και study4exams.gr 

Για να μεταφερθείτε στην Ενότητα που επιθυμείτε απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα. Εναλλακτικά για την πλοήγηση σας μπορείτε να επιλέξετε και το βοηθητικό menu στην αριστερή στήλη της σελίδας.

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.