Ηθικά Νικομάχεια 8-10: Κριτήριο Αξιολόγησης Απαντήσεις (Νέα Μορφή)

Ηθικά Νικομάχεια Ενότητα 8-10

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ  Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 

1.i) Η διπλή χρήση των «δεῖ» («ὅτε δεῖ», «ὡς δεῖ»), τα τρία «δεῖ» που εννοούνται («ἐφ’ οἷς (δεῖ)», «πρὸς οὓς (δεῖ)», «οὗ ἕνεκα (δεῖ)»), η εννοούμενη γενική συγκριτική («καὶ μᾶλλον καὶ ἧττον (τοῦ δέοντος)»), η φράση «ἀμφότερα οὐκ εὖ» και οι ρηματικοί τύποι «ἁμαρτάνεται», «κατορθοῦται», «ψέγεται» και «ἐπαινεῖται» υποδηλώνουν τον κοινωνικό χαρακτήρα της αρετής, η οποία καλλιεργείται ως προορισμός από την «πόλιν». Οι τύποι αυτοί φανερώνουν ότι ο Αριστοτέλης έδινε πολύ μεγάλη σημασία στην άποψη της κοινής γνώμης ως έκφραση των πολιτών της πόλης. Η κοινή γνώμη, δηλαδή η κοινωνία, είναι αυτή που καθορίζει τι είναι σωστό και τι λάθος, ποια συμπεριφορά πρέπει να ακολουθούμε και ποια όχι και αυτή είναι που ψέγει ή επαινεί τα συναισθήματα και τις πράξεις μας. Εξάλλου, οι πράξεις μας μέσα στην ίδια την κοινωνία συντελούνται και έχουν αντίκτυπο στον κοινωνικό περίγυρο.

ii) α) Σ, β) Λ – η ηθική, γ) Λ – με έναν τρόπο, δ) Λ – είναι ανώτερη από την τέχνη, αλλά κατώτερη από την αρετή

2. Ο Αριστοτέλης πρεσβεύει ότι η αρετή στοχεύει στο μέσον. Αυτό διαφαίνεται στα χωρία: «τοῦ μέσου ἂν εἴη στοχαστική» και «Μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἀρετή, στοχαστική οὖσα τοῦ μέσου». Στην πρώτη περίπτωση συνάγεται το συμπέρασμα ότι η αρετή ενδεχομένως στοχεύει στη μεσότητα. Το συμπέρασμα εκφέρεται με δυνητική ευκτική, δηλαδή με δυνητική έκφραση, απόλυτα σύμφωνη με τον υποθετικό τρόπο σκέψης και εκφοράς του λόγου που προηγήθηκε («Εἰ δὴ πᾶσα …ἡ φύσις»). Η χρήση υποθετικού συλλογισμού προσιδιάζει στο ύφος του επιστημονικού λόγου, γιατί υποδηλώνει μετριοπάθεια, διαλλακτικότητα και έλλειψη δογματισμού. Άλλωστε, η διατύπωση υποθέσεων, οι οποίες αργότερα επαληθεύονται ή διαψεύδονται, εντάσσεται μέσα στο πλαίσιο της επιστημονικής έρευνας. Τη μετριοπάθεια και τη διαλλακτικότητα υποδηλώνει και η χρήση της δυνητικής ευκτικής («ἂν εἴη»), η οποία δηλώνει αυτό που είναι δυνατό να γίνει στο παρόν και το μέλλον, δηλαδή το πιθανό και ενδεχόμενο.
Αναφορικά με τη δεύτερη περίπτωση («Μεσότης … μέσου»), η αρετή ορίζεται ως «κάποια» (τις) μεσότητα, υπάρχει, δηλαδή, υποκειμενικότητα στον προσδιορισμό του περιεχομένου της. Η αρετή είναι μια μορφή μεσότητας, προσδιοριζόμενη από τις πέντε σταθερές μεταβλητές (δεῖ), και όχι συγκεκριμένη αντικειμενικά και απόλυτα καθορισμένη για όλους μεσότητα. Στο σημείο αυτό ο Αριστοτέλης έχει ήδη υποβάλει τις υποθέσεις και το δυνητικό συμπέρασμα σε λογικό έλεγχο με τη χρήση παραδειγμάτων (των παθών) και έχει διατυπώσει έναν ακόμη συλλογισμό. Ο λογικός αυτός έλεγχος τον οδήγησε στην οριστικοποίηση του συμπεράσματός του και γι’ αυτό χρησιμοποιεί πια οριστική έγκλιση («Μεσότης τις ἄρα ἐστὶν ἡ ἀρετή…»), που εκφράζει το πραγματικό και τη βεβαιότητα.
Συνεπώς και στα δύο χωρία αναφέρεται ως στόχος της αρετής η μεσότητα με τη διαφορά ότι στο πρώτο τίθεται το θέμα υπό διερεύνηση, ενώ στο δεύτερο εξάγεται ένα πιο βέβαιο συμπέρασμα. Σε κάθε περίπτωση ο τρόπος προσέγγισης του Αριστοτέλη κρίνεται απόλυτα επιστημονικός, καθώς υποδηλώνει ότι είναι ανοιχτός σε περαιτέρω έρευνα, δεκτικός και σε άλλες σκέψεις και ιδέες, ενώ απέχει από τον δογματισμό.

3. Ο Αριστοτέλης κάνει επίκληση στην αυθεντία των Πυθαγορείων και της ποίησης. Προκειμένου να ενισχύσει την άποψή του ότι το σφάλμα γίνεται με πολλούς τρόπους, το σωστό όμως με έναν, επικαλείται τη διδασκαλία των Πυθαγορείων σχετικά με τη θεωρία των «ἐναντίων». Σύμφωνα με αυτή, οι αρχές των όντων είναι δέκα ζεύγη αντιθετικών δυνάμεων, πχ πέρας – ἄπειρον, ἕν – πλῆθος, φῶς – σκότος, ἀγαθόν – κακόν, τετράγωνον – ἑτερόμηκες κ.α. Πίστευαν, δηλαδή, οι Πυθαγόρειοι ότι στον κόσμο υπάρχει αρμονία όχι μόνο ανάμεσα στα όμοια, αλλά και ανάμεσα στα αντίθετα. Οι αντιθετικές αυτές δυνάμεις δεν αλληλοαναιρούνται, αλλά αλληλοσυμπληρώνονται, αλληλοκαθορίζονται. Επίσης, κατά τους Πυθαγορείους, το «ἀγαθὸν» συνάπτεται με το «πέρας» και το «κακὸν» με το «ἄπειρον».
Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί δύο από αυτά τα αντιτιθέμενα ζεύγη, το «πέρας – ἄπειρον» και το «ἀγαθὸν – κακόν». Συνδυάζοντάς τα συμπεραίνει ότι το αγαθό, δηλαδή οι καλές πράξεις, έχουν καθορισμένα όρια, είναι σύμμετρες και τέλειες, γιατί αυτό που έχει πέρας θεωρείται τελειότερο από το άπειρο και άμορφο.
Παρόμοιο νόημα έχει και ο παροιμιακός στίχος που παρατίθεται («ἐσθλοὶ μὲν γὰρ ἁπλῶς, παντοδαπῶς δὲ κακοί»), του οποίου δεν γνωρίζουμε την προέλευση. Εξαίρεται το γεγονός ότι καλοί γινόμαστε μόνο με έναν τρόπο, συνεπώς είναι δύσκολη η κατάκτηση της αρετής, κακοί αντιθέτως με πολλούς, γι’ αυτό και είναι εύκολο να συμβεί. Η ταύτιση λοιπόν των απόψεων του Σταγειρίτη με τον κύκλο των Πυθαγορείων και τον ποιητή προσδίδει εγκυρότητα και αλήθεια στη θεωρία του.

4. α – Λ, β – Λ , γ – Σ, δ – Λ, ε – Σ

5. α) i) διαιρετός, β) διάλειμμα, γ) ηδύποτο, δ) δεοντολογία, ε) συμπέρασμα

β) ἧττον, ἄμφω, ἐπαινεῖται, ἐσθλοί, ἕνεκα

6. Στο διδαγμένο κείμενο ο Αριστοτέλης διευκρινίζει ότι η ηθική αρετή αναφέρεται στα πάθη και στις πράξεις, δηλαδή στην εξωτερίκευση του ανθρώπου, στη συμπεριφορά του εν γένει. Για τον Αριστοτέλη πάθη είναι η επιθυμία, η οργή, ο φόβος, το θάρρος, η χαρά, η λύπη, δηλαδή αυτά που σήμερα θα λέγαμε συναισθήματα. Μάλιστα, ο Σταγειρίτης θεωρεί ότι τα «πάθη» είναι άλογες παρορμήσεις της ψυχής και βιολογικές ιδιότητες του ανθρώπινου είδους. Σε αυτές ψυχικές καταστάσεις και στη συμπεριφορά του ανθρώπου βρίσκουν εφαρμογή οι τρεις ποσοτικές έννοιες: υπερβολή, έλλειψη και μέσον. Το ζητούμενο βέβαια, για να χαρακτηριστεί κάποιος ενάρετος, είναι η μεσότητα. Λόγου χάρη, όσον αφορά στο θάρρος, μεσότητα -και αρετή- θεωρείται η ανδρεία, που βρίσκεται ανάμεσα στο άκρο της έλλειψης, δηλαδή της δειλίας αφενός και στο άκρο της υπερβολής, της θρασύτητας αφετέρου. Ωστόσο, με βάση το παράλληλο κείμενο, παρατηρείται μια διαφορά. Ο φιλόσοφος υποστηρίζει ότι η μεσότητα δε διακρίνει όλα τα πάθη και τις πράξεις, διότι υπάρχουν πάθη στα οποία ενυπάρχει αρνητική σημασία, όπως στη χαιρεκακία, την αδιαντροπιά ή τον φθόνο. Το ίδιο ισχύει και για πράξεις όπως η μοιχεία, η κλοπή ή ο φόνος. Δηλαδή αυτές οι πράξεις και τα πάθη είναι λανθασμένα καθεαυτά και δεν μπορεί κάποιος να εντοπίσει σε αυτά κάτι σωστό, τη μεσότητα. Για να καταστεί αυτό σαφές δίνεται το παράδειγμα της μοιχείας, όπου τονίζεται ότι δεν είναι δυνατό να ικανοποιείται καμία συνθήκη ώστε αυτή η πράξη να είναι σωστή και αποδεκτή -δηλαδή να συντελείται με το πρόσωπο που πρέπει, τη χρονική στιγμή και με τον τρόπο που πρέπει («Ούτε υπάρχει περίπτωση … είναι λάθος»), όπως αναφέρεται και στο πρωτότυπο κείμενο («τὸ ὅτε δεῖ … ὡς δεῖ»). Το ίδιο ισχύει και για την αδικία, τη δειλία και την ακολασία, δηλαδή δεν υπάρχει μεσότητα σε αυτές.
Στη συνέχεια ο Αριστοτέλης στο διδαγμένο κείμενο επισημαίνει ότι η αρετή είναι το «μέσον τε καὶ ἄριστον». Δηλαδή, όσον αφορά στην ουσία της, η αρετή είναι μια μεσότητα, όσον αφορά όμως το «ἄριστον», είναι μια ακρότητα που συμπίπτει με το «υπέρτατο» αγαθό προς το οποίο πρέπει να αποβλέπει ο άνθρωπος. Το «ἄριστον», αν και είναι ακρότητα, συμπίπτει με το μέσον, γιατί αποτελεί τον υπέρτατο βαθμό τελειότητας. Στο χωρίο αυτό φαινομενικά έχουμε οξύμωρο σχήμα, καθώς ο Αριστοτέλης ταυτίζει το μέσον με το άριστο. Το «ἄριστον», όμως, αποκτά τη σημασία του ιδανικού, του προτύπου, της μετρημένης συμπεριφοράς που οφείλουμε να ακολουθήσουμε, αν θέλουμε να κατακτήσουμε την αρετή, που είναι η μεσότητα. Έτσι οι δύο έννοιες τελικά ταυτίζονται και η αντίφαση αίρεται. Παρεμφερής διατύπωση υπάρχει και στο παράλληλο κείμενο, όπου αναφέρεται ότι αρετές όπως η σωφροσύνη και η ανδρεία είναι από τη μία μεσότητες, από την άλλη θεωρούνται τρόπον τινά ακρότητες, καθώς αντιπροσωπεύουν την κατ’ απόλυτο τρόπο στάση που πρέπει να υιοθετήσει κάποιος για να χαρακτηριστεί ενάρετος («Όπως όμως δεν υπάρχει … άκρον»).

Το κριτήριο για το οποίο προσφέρονται οι απαντήσεις μπορείτε να το βρείτε στο σύνδεσμο: Κριτήριο Αξιολόγησης Ηθικά Νικομάχεια 8-10 (Νέα Μορφή)

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε προετοίμασε η εκλεκτή συνάδελφος Δήμητρα Δήμου, η οποία στη συνέχεια το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταβείτε σε κάποιο Κριτήριο Αξιολόγησης  επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα: 

Για να μεταβείτε σε κάποιο  Άγνωστο Κείμενο ή για να δείτε τις Απαντήσεις επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα: 

Για ολοκληρωμένη προετοιμασία για τις Πανελλαδικές εξετάσεις δείτε το υλικό μας για το Γνωστό Κείμενο στους παρακάτω πίνακες: 

Πλάτωνος Πρωταγόρας 

Πλάτωνος Πολιτεία

Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια

Αριστοτέλους Πολιτικά

Η ομάδα του filologika.gr

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.