Ηθικά Νικομάχεια 7-8: Κριτήριο Αξιολόγησης Απαντήσεις (Νέα Μορφή)

Ηθικά Νικομάχεια Ενότητα 7-8

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ  Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 

1 α. Οὕτω δὴ πᾶς ἐπιστήμωντὴν ὑπερβολὴν μὲν καὶ τὴν ἔλλειψιν φεύγει, τὸ δὲ μέσον ζητεῖκαὶ τοῦθ’ αἱρεῖται, μέσον δὲ οὐ τὸ τοῦ πράγματος ἀλλὰ τὸ πρὸς ἡμᾶς.

O Αριστοτέλης στο συγκεκριμένο χωρίο παρουσιάζει τα βήματα κατάκτησης της υποκειμενικής μεσότητας. Κάθε ἐπιστήμων, δηλαδή ειδικός, ειδήμων (όχι με την στενότερη επιστημονική έννοια του όρου που ασχολείται με την αντικειμενική διάσταση της μεσότητας) προσπαθεί να αποφεύγει τις έννοιες της υπερβολής και της έλλειψης σε πρώτη φάση έχοντας, βέβαια, στραμμένο το ενδιαφέρον του στην έννοια της υποκειμενικής μεσότητας και επιδιώκοντάς την ως στόχο λαμβάνοντας υπόψη πάντα τις προσωπικές  ανάγκες κι επιθυμίες.  Αμέσως μετά ο ειδικός ενεργοποιώντας το στοιχείο της προαιρέσεως «αἱρεῖται», δηλαδή επιλέγει τη μεσότητα αυτή, η οποία και θα τον οδηγήσει στην κατάκτηση της ηθικής αρετής.  Με το δεύτερο ρήμα στο ζήτημα της μεσότητας εισάγεται η ελευθερία της επιλογής και προστίθεται και η ψυχολογική διάστασή του, καθώς συνάγεται ότι η μεσότητα είναι επιλογή που εναπόκειται σε μας να την κάνουμε ή όχι. (ΨΕΒ)

β. 1-Λ, 2-Σ, 3-Σ, 4-Λ, 5-Σ

2. συνεχεῖ καὶ διαιρετῷ: δυο επίθετα που δηλώνουν τις προϋποθέσεις για την ύπαρξη μεσότητας. Κάθε πράγμα που διαθέτει συνοχή , δηλαδή που είναι ενιαίο και υπόκειται σε διαίρεση μπορεί να διαιρεθεί:

α) σε άνισα μέρη (πλεῖον, ἔλαττον)
β) σε ίσα μέρη (ἴσον)

Αυτή η διαίρεση, βέβαια, διαφοροποιείται ανάλογα με το πεδίο αναφοράς. Αν το πεδίο αναφοράς είναι ένα πράγμα, τότε μιλάμε για τα αντικειμενικά κριτήρια πρόσληψης των παραπάνω τριών ποσοτικών εννοιών: μεγαλύτερο, μικρότερο, ίσο. Όταν, όμως, το πεδίο αναφοράς είναι ο άνθρωπος , τότε ο λόγος γίνεται περί υποκειμενικών κριτηρίων.

Ενδεικτικά γίνεται παραπομπή στα ερμηνευτικά σχόλια των ΨΕΒ:

1. «Λέγω δὲ τοῦ μὲν πράγματος μέσον τὸ ἴσον ἀπέχον ἀφ’ ἑκατέρου τῶν ἄκρων, ὅπερ ἐστὶν ἓν καὶ τὸ αὐτὸ πᾶσιν»

α) Μέσον με βάση τα αντικειμενικά κριτήρια («κατ’ αὐτὸ τὸ πρᾶγμα») Η έννοια του μέσου στα πράγματα ορίζεται αντικειμενικά, πρόκειται δηλαδή για ένα αριθμητικό μέσο με δύο βασικά γνωρίσματα: πρώτο ότι το μέσο αυτό είναι ένα και, αφού καθοριστεί, αμετάβλητο και δεύτερο ότι το μέσον αφού οριστεί, είναι το ίδιο = ισχύει για όλα τα πράγματα το ίδιο. Είναι αυτό που ισαπέχει από τα δύο άκρα του πράγματος. Δεν επιδέχεται άρνηση ή αντίρρηση, γιατί ορίζεται αντικειμενικά με βάση αριθμητικά δεδομένα.

«πρὸς ἡμᾶς δὲ ὃ μήτε πλεονάζει μήτε ἐλλείπει· τοῦτο δ’ οὐχ ἕν, οὐδὲ ταὐτὸν πᾶσιν» β) Μέσον με βάση τα υποκειμενικά κριτήρια («πρὸς ἡμᾶς»). Η έννοια του μέσου στον άνθρωπο δεν ορίζεται με αντικειμενικά αριθμητικά δεδομένα. Η υποκειμενικότητα των κριτηρίων παραπέμπει στις ανθρώπινες ανάγκες και στον διαφορετικό τρόπο που ικανοποιούνται από κάθε άνθρωπο. Υπάρχει ωστόσο ένας γνώμονας που προσανατολίζει κάθε φορά το μέσο· αυτό είναι «το πρέπον» (δέον) που συνδέεται από τη μια με ένα αίτημα ισορροπίας του ανθρώπου και από την άλλη με τη φρόνηση. Επειδή το δέον, αυτό που χρειάζεται κάθε άνθρωπος για να περιέλθει σε κατάσταση ισορροπίας, διαφοροποιείται από περίπτωση σε περίπτωση, ο Αριστοτέλης εύλογα αναγνώρισε στη μεσότητα που αφορά τον άνθρωπο α) ότι δεν είναι μία και μοναδική και β) ούτε ίδια για όλους τους ανθρώπους. Αυτό το μέσο είναι σχετικό και ο προσδιορισμός του εξαρτάται από τον ίδιο τον άνθρωπο, ο οποίος με τη χρήση της λογικής μπορεί να συνεκτιμά διάφορους αστάθμητους και μεταβλητούς παράγοντες, όπως τις ιδιαίτερες ανάγκες του, τις περιστάσεις, την εποχή, τον τόπο, τα κοινωνικά πρότυπα κ.τ.λ.

Σ’ αυτό το σημείο αξίζει να επισημάνουμε ότι οι όροι «αντικειμενικός» και «υποκειμενικός» δεν υπήρχαν την εποχή του Αριστοτέλη και ήταν δικές του επινοήσεις. Είναι αλήθεια ότι πολύ συχνά οι επιστήμονες κατά τη διάρκεια της επιστημονικής έρευνας βρίσκονται αντιμέτωποι με την ανάγκη να εκφράσουν με τις κατάλληλες λέξεις τις νέες ιδέες ή επιστημονικές τους συλλήψεις.

3.  Ενδεικτική παραπομπή στα εξής σχόλια των ΨΕΒ των οποίων το περιεχόμενο μπορεί να αξιοποιηθεί για τη σύνθεση της απάντησης:

1. «Εἰ δὴ πᾶσα ἐπιστήμη… πρὸς τοῦτο βλέποντες ἐργάζονται)» 1^ηυποθετική προκείμενη: Αν η τέχνη στοχεύει στο μέσον, το οποίο διαφυλάσσει την τελειότητα των έργων. Ο Αριστοτέλης έχει ήδη διαπιστώσει ότι η υποκειμενική μεσότητα είναι ειδοποιός διαφορά της αρετής ως οριστέας έννοιας, αλλά είναι υποχρεωμένος να δείξει ότι αυτό ισχύει και για την ηθική αρετή. Συνεχίζει λοιπόν με υποθετικό συλλογισμό συγκρίνοντας την τέχνη και τη φύση με την ηθική αρετή. Για να καταλήξει όμως στη θέση αυτή, πρώτα θα αναφερθεί στη μεσότητα που υπάρχει στις τέχνες. Εδώ, είναι χρήσιμο να επισημανθεί ότι οι όροι επιστήμη και τέχνη έχουν σχεδόν το ίδιο σημασιολογικό περιεχόμενο στην ενότητα και δεν έχουν καμία σχέση με τους ίδιους όρους, όταν χρησιμοποιούνται από τον Αριστοτέλη ως «διανοητικές αρετές».
   Με την πρώτη υποθετική προκείμενη ο Αριστοτέλης δείχνει ότι κάθε τεχνική εργασία συνδέεται με σκοπό και πράξη (οὕτω τὸ ἔργον εὖ ἐπιτελεῖ, πρὸς τὸ μέσον βλέπουσα καὶ εἰς τοῦτο ἄγουσα τὰ ἔργα). Μάλιστα ο σκοπός καθορίζει τη γένεση και η ποιότητα των μέσων «οὕτω» την ποιότητα της πραγμάτωσης του σκοπού «εὖ ἐπιτελεῖ». Ο τρόπος πραγμάτωσης του σκοπού δίνεται επεξηγηματικά με τα μετοχικά σύνολα «βλέπουσα καὶ εἰς τοῦτο ἄγουσα τὰ ἔργα». Με τη μετοχή «βλέπουσα» εννοεί τη θεωρητικά προγενέστερη σύλληψη του σκοπού που εδώ ταυτίζεται με τη στόχευση του μέσου, και με τη μετοχή «ἄγουσα» την πράξη με την οποία πραγματώνεται ο σκοπός της μεσότητας. Η μεσότητα εμφανίζεται δυνάμει στη θεωρητική σύλληψή της ως σκοπού, ενώ πραγματώνεται ἐνεργείᾳ, καθώς με την πράξη προσλαμβάνει τα γνωρίσματά της στα έργα, δηλαδή το τέλειον και το αύταρκες.

2. «(ὅθεν εἰώθασιν ἐπιλέγειν…πρὸς τοῦτο βλέποντες ἐργάζονται)» Παρενθετική πρόσθετη στήριξη της υποθετικής προκείμενης. Όταν λοιπόν η τέχνη – επιστήμη λειτουργεί σωστά, επιδιώκει τη μεσότητα και γι’ αυτό τα έργα που δημιουργεί είναι τέλεια, ολοκληρωμένα («τοῖς εὖ ἔχουσιν ἔργοις»). Με τον όρο «ολοκληρωμένο έργο» εννοούμε αυτό που βρίσκεται στη μεσότητα, που τηρεί το μέτρο και την αρμονία και εξισορροπεί τις αντιθέσεις ανάμεσα στην υπερβολή και στην έλλειψη. Γι’ αυτό από αυτό δεν μπορούμε ούτε να αφαιρέσουμε κάτι («οὔτ’ ἀφελεῖν»), γιατί δεν έχει κάτι περιττό και με την αφαίρεση θα το οδηγήσουμε στην έλλειψη, ούτε να προσθέσουμε κάτι («οὔτε προσθεῖναι»), γιατί δεν του λείπει κάτι και με την πρόσθεση θα το οδηγήσουμε στην υπερβολή. Επομένως, γίνεται κατανοητό ότι η υπερβολή και η έλλειψη διαταράσσουν την ισορροπία και καταστρέφουν την τελειότητά του («φθειρούσης»), ενώ η μεσότητα τη διαφυλάσσει («σῳζούσης»). Συγκεκριμένα ο Αριστοτέλης αλλού αναφέρει ότι ένα έργο τέχνης δεν πρέπει να είναι ούτε «παμμέγεθες» ούτε «πάμμικρον» (Ποιητική, 1450b, 37-39). Υπέρ της τήρησης του μέτρου τασσόταν και ο Πλάτων, ο οποίος στον «Φίληβο» αναφέρει: «μετριότης γὰρ καὶ συμμετρία κάλλος δήπου καὶ ἀρετὴ πανταχοῦ συμβαίνει γίγνεσθαι» (= το μέτρο και η συμμετρία συμβαίνει να μεταβάλλονται σε ομορφιά και αρετή, Φίληβος, 64e, 6).

4α. Δυνατότητα →διαιρετῷ < διά +αἱρῶ > αιρετικός , αιρετός

Δεοντολογία→ληπτέον < λαμβάνω > ιδεοληπτικός, εργολαβικός

β. διαιτερῷ – αἱρεῖται, συνεχεῖ -ἀπέχον, πλεονάζει –πλεῖον  (πολλά), λαμβάνουσι -ληψομένῳ  (ληπτέον), λέγω -ἀναλογία

5.  1.α -2, β -3, γ-3, δ -2, ε -1

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ

1. Α –Σ, Β-Λ, Γ-Λ, Δ –Λ, Ε –Σ
2. 1 –β, 2 –γ, 3 –α, 4 –δ, 5 – β

6. Στο απόσπασμα από το πλατωνικό έργο διαγράφεται εναργέστατα η Σωκρατική θέση περί ηθικής αρετής. Στην πρόταση που του γίνεται να δραπετεύσει , αφού η ετυμηγορία του δικαστηρίου ήταν άδικη, ο Σωκράτης απάντησε αρνητικά υπερασπιζόμενος την αναγκαιότητα υπεροχής μιας αντικειμενικής διάστασης της ηθικής, αυτής των νόμων.

Ισχυρίζεται, λοιπόν, πως δεν είναι θεμιτό καθένας που αμφισβητεί την δικαιοσύνη μιας δικαστικής απόφασης ή το περιεχόμενο ενός νόμου να δείχνει απειθαρχία είτε στη μια είτε στο άλλο , διότι τοιουτοτρόπως καταρρέει το σύστημα απονομής δικαιοσύνης και καταλύεται κατ’ επέκταση το πολιτειακό καθεστώς.( «Για πες μας, Σωκράτη, τί έχεις στον νου σου να κάνεις; Άλλο τίποτα ή σκέπτεσαι μ᾽ αυτό [50b] το έργο που αποτολμάς να αφανίσεις και μας τους Νόμους κι ολόκληρη την Πολιτεία, όσο σου περνάει από το χέρι; Ή φαντάζεσαι πως είναι δυνατόν να στέκεται όρθια και να μην έχει αναποδογυριστεί εκείνη η Πολιτεία, όπου οι αποφάσεις των δικαστηρίων δεν ισχύουν καθόλου, αλλά ακυρώνονται και καταργούνται από οποιονδήποτε πολίτη;» )

Προσωποποιώντας τους νόμους προσπαθεί γλαφυρά να διαγράψει το πλαίσιο μέσα στο οποίο κατά τη γνώμη του πρέπει να κινείται η ηθική αρετή. Κι αυτό δεν είναι άλλο από το πλαίσιο της νομοθεσίας , η οποία εκπροσωπεί το αντικειμενικά δέον , αυτό που καθολικά σε ένα κοινωνικό σύνολο όλοι οφείλουν να αποδεχτούν προκειμένου να μην απειλείται κάθε τόσο ο κοινωνικός ιστός, αλλά και το εκάστοτε πολίτευμα. (Απέναντι όμως στην πατρίδα και στους νόμους φαντάζεσαι πως έχεις τέτοια δικαιώματα ώστε, αν εμείς θέλουμε να σε θανατώσουμε ―γιατί νομίζουμε πως είναι δίκαιο― να προσπαθήσεις και συ από τ᾽ άλλο μέρος να καταστρέψεις εμάς τους Νόμους και την Πατρίδα, όσο φυσικά σου περνάει από το χέρι; Και κάνοντας αυτά θα ισχυριστείς πως κάνεις δίκαιες πράξεις, συ που αληθινά φροντίζεις για την αρετή;)

Αναδύεται, λοιπόν, εδώ η αντικειμενική διάσταση της ηθικής αρετής σημείο της σωκρατικής φιλοσοφίας διαφοροποιητικό από εκείνη του Σταγειρίτη φιλοσόφου που προσέδωσε στην ηθική αρετή υποκειμενικό χαρακτήρα, αφού ως προσεχές γένος της  αναγνώρισε τη μεσότητα όπως αυτή προσδιορίζεται από κάθε άνθρωπο ανάλογα με τις προσωπικές του ανάγκες. (μέσον τό προς ἡμᾶς)

Φυσικά , στο σημείο αυτό θα μπορούσε να προσθέσει κανείς πως ακόμα και το περιεχόμενο των νόμων χαρακτηρίζεται από μια λανθάνουσα δόση υποκειμενικότητας , ως το βαθμό που θεωρητικά αυτοί οι νόμοι εκφράζουν την διαφορετική κατά τόπο αλλά και εποχή ηθική . Άλλωστε είναι γνωστό τοις πάσι πως τα νομοθετήματα αλλάζουν στον παραδειγματικό και συνταγματικό άξονα , για τον απλούστατο λόγο ότι αλλάζουν και οι ηθικοί κώδικες (από τους οποίους υπαγορεύονται και τους οποίους εκφράζουν κατά το πλείστον) στους ίδιους ακριβώς άξονες και είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς πως αυτή την αλήθεια δεν την κατείχε ο Σωκράτης. Από την άλλη πλευρά, βέβαια, και ο Αριστοτέλης προσπάθησε στον τελικό ορισμό της αρετής να προσδώσει έναν αντικειμενικό τόνο κατά κάποιον τρόπο στην υποκειμενική διάστασή της , προκειμένου να αποφύγει πιθανές παρερμηνείες των διδασκαλιών του – κυρίως από τους μαθητές του.

Επομένως , σαφέστατα και διακρίνεται από τη σύγκριση των δυο αποσπασμάτων  μια διαφορετική οπτική θεώρηση των δυο φιλοσόφων σχετικά με την υποκειμενική ή την αντικειμενική αντίληψη περί αρετής, εντούτοις δεν θα μπορούσε ίσως κανείς να ισχυριστεί πως αυτές οδήγησαν στη διατύπωση  εκ διαμέτρου αντίθετων φιλοσοφικών θέσεων.

Το κριτήριο για το οποίο προσφέρονται οι απαντήσεις μπορείτε να το βρείτε στο σύνδεσμο: Κριτήριο Αξιολόγησης

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε προετοίμασε η εκλεκτή συνάδελφος Ευαγγελία Αγγελούση, η οποία στη συνέχεια το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταβείτε σε κάποιο Κριτήριο Αξιολόγησης  επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα: 

Για να μεταβείτε σε κάποιο  Άγνωστο Κείμενο ή για να δείτε τις Απαντήσεις επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα: 

Για ολοκληρωμένη προετοιμασία για τις Πανελλαδικές εξετάσεις δείτε το υλικό μας για το Γνωστό Κείμενο στους παρακάτω πίνακες: 

Πλάτωνος Πρωταγόρας 

Πλάτωνος Πολιτεία

Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια

Αριστοτέλους Πολιτικά

Η ομάδα του filologika.gr

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.