Ηθικά Νικομάχεια 5,9,10: Κριτήριο Αξιολόγησης Απαντήσεις (Νέα Μορφή)

Ηθικά Νικομάχεια Ενότητα 5, 9, 10

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ  Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 

Α. Στο πρώτο απόσπασμα η ηθική αρετή συνδέεται με τα συναισθήματα της ευχαρίστησης και της δυσαρέσκειας καθώς, όπως γράφει ο φιλόσοφος, εξαιτίας της ευχαρίστησης είναι δυνατόν να κάνουμε κακές πράξεις και εξαιτίας της δυσαρέσκειας να μείνουμε μακριά από τις καλές πράξεις.

Στο δεύτερο απόσπασμα η ηθική αρετή συνδέεται με τις έννοιες μέσον και άριστο με την έννοια ότι αποτελεί μεσότητα ανάμεσα στα δύο άκρα της υπερβολής και της έλλειψης αλλά συγχρόνως είναι και το σπουδαιότερο και υψηλότερο χαρακτηριστικό για τον άνθρωπο.

Στο τρίτο απόσπασμα που υπάρχει ο πλήρης ορισμός της αρετής φαίνεται τόσο το προσεχές γένος όσο και η ειδοποιός διαφορά και οι έννοιες που επεξηγούν αυτά τα δύο. Η αρετή ορίζεται ως έννοια με προσεχές γένος την έξη, είναι δηλαδή συνήθεια, και μάλιστα προαιρετική, δηλαδή επιλέγεται ελεύθερα από τον άνθρωπο. Βρίσκεται μάλιστα στο μέσο που ορίζει η λογική του φρόνιμου ανθρώπου.

Β1. Αναγνωρίζοντας την ύπαρξη παθών στον άνθρωπο ο Αριστοτέλης δίνει πέντε δεοντολογικούς κανόνες που θα πρέπει να ακολουθεί ο καθένας στην έκφραση των παθών αυτών ώστε να προσεγγίζει τη μεσότητα και συνεπώς την αρετή. Οι προϋποθέσεις δίνονται με το ρήμα δεῖ που εννοείται ή επαναλαμβάνεται και αφορούν:

α) τον χρόνο κατά τον οποίο ο άνθρωπος πρέπει να εκδηλώνει τα συναισθήματά του (τὸ δ’ ὅτε δεῖ),

β) τις συνθήκες, τα πράγματα σε σχέση με τα οποία πρέπει να εκδηλώνονται τα συναισθήματα (ἐφ’ οἷς),

γ) τα πρόσωπα σε σχέση με τα οποία πρέπει να νιώθουμε και να εκδηλώνουμε τα συναισθήματα (πρὸς οὓς),

δ) την αιτία, τον λόγο για τον οποίο πρέπει να νιώθουμε ένα συναίσθημα (οὗ ἕνεκα) και

ε) τον τρόπο εκδήλωσης των συναισθημάτων (ὡς δεῖ).

Το περιεχόμενο του δεῖ έχει άμεση σχέση τόσο με την ηθική όσο και με την πολιτική φιλοσοφία. Στην αρχαιοελληνική σκέψη και κυρίως στον αριστοτελικό στοχασμό υπάρχει ξεκάθαρος πρακτικός και τελεολογικός προσανατολισμός. Αποκτώντας την ηθική αρετή ο άνθρωπος θα μπορέσει να προσεγγίσει την ευδαιμονία που είναι το ανώτερο αγαθό. Συγχρόνως, ηθική και πολιτική συνδέονται διότι με την απόκτηση της ηθικής συμπεριφοράς ο άνθρωπος μπορεί να συμβιώνει με τους άλλους ανθρώπους ως μέλος της κοινωνίας και δεν είναι μια κατάκτηση που αφορά μόνο τον ίδιο αλλά έχει συνέπειες σε όλη την κοινωνία. Στα πλαίσια της πόλης κράτους η ηθική συμπεριφορά ρυθμίζεται από μια σειρά κανόνων. Οι γραπτοί νόμοι της πόλης αλλά και οι άγραφοι νόμοι που κληροδοτούνται μέσω της παράδοσης, καθορίζουν τα κριτήρια της ορθής συμπεριφοράς των ανθρώπων σε κάθε περίσταση. Εξάλλου, ο ορθός λόγος, δηλαδή η λογική του φρόνιμου ανθρώπου, τίθεται από τον Αριστοτέλη αξιωματικά ως η σπουδαιότερη προϋπόθεση για τον καθορισμό της μεσότητας που αποτελεί και την ειδοποιό διαφορά της αρετής.

Β2. Ο τελικός ορισμός της αρετής που δίνει ο φιλόσοφος φαίνεται στο χωρίο «Ἔστιν ἄρα ἡ ἀρετὴ ἕξις προαιρετική, ἐν μεσότητι οὖσα τῇ πρὸς ἡμᾶς, ὡρισμένη λόγῳ καὶ ᾧ ἂν ὁ φρόνιμος ὁρίσειεν». Στον ορισμό αυτό διακρίνεται η οριστέα έννοια (ἀρετή), το προσεχές γένος που αποτελεί την ευρύτερη πλησιέστερη κατηγορία στην οποία εντάσσεται η έννοια (ἕξις προαιρετική) και η ειδοποιός διαφορά που είναι το στοιχείο που διακρίνει την οριστέα έννοια από τις όμοιές της που ανήκουν στο ίδιο προσεχές γένος (ἐν μεσότητι οὖσα τῇ προς ἡμᾶς) καθώς και τα στοιχεία που διευκρινίζουν την ειδοποιό διαφορά.

Σχετικά με το προσεχές γένος της αρετής ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί τον όρο «ἕξις» που έχει ήδη διευκρινίσει πως είναι το μόνιμο στοιχείο του χαρακτήρα που προέρχεται από την επανάληψη όμοιων ενεργειών. Η συντέλεση όμως των ενεργειών δεν πρέπει να είναι τυχαία ή εξαναγκασμένη αλλά πρέπει να είναι αποτέλεσμα της ίδιας της επιθυμίας του ανθρώπου. Γι’ αυτό ο Αριστοτέλης χρησιμοποιεί το επίθετο «προαιρετική» για να προσδιορίσει την «ἕξιν». Επανειλημμένα υπογραμμίζεται από τον Αριστοτέλη η σημασία της προαιρέσεως για την ύπαρξη της αρετής. Σε ένα άλλο χωρίο του ίδιου έργου διαβάζουμε τους αναγκαίους όρους για να χαρακτηρισθεί μια πράξη ενάρετη: ο άνθρωπος πρέπει να έχει α) συνείδηση της πράξης του (εἰδώς), β) την ανάλογη προαίρεση (προαιρούμενος), γ) σιγουριά και σταθερότητα στην πραγματοποίησή της (βεβαίως καὶ ἀμετακινήτως).

Η ειδοποιός διαφορά της αρετής που τη διακρίνει από τις υπόλοιπες έξεις είναι η μεσότητα η «πρός ἡμᾶς». Ο φιλόσοφος έχει ήδη διακρίνει δύο είδη μεσότητας, την αντικειμενική και την υποκειμενική. Η αρετή καθορίζεται από την υποκειμενική μεσότητα καθώς είναι αποτέλεσμα της ελεύθερης προαίρεσης του ανθρώπου και καθορίζεται απόλυτα από τον ίδιο. Επειδή όμως η υποκειμενική μεσότητα θα μπορούσε να αφήσει στους ακροατές το περιθώριο να βάλουν μόνοι τους τα κριτήρια καθορισμού της μεσότητας, ο Αριστοτέλης επιστρατεύει ως κοινό κανόνα την ανθρώπινη λογική και μάλιστα τη λογική του φρόνιμου ανθρώπου που τελικά δίνει αντικειμενικό χαρακτήρα στην ιδιότητα αυτή.

Σχετικά με το πρώτο διευκρινιστικό στοιχείο της μεσότητας, τον λόγο, αλλού στο ίδιο έργο διαβάζουμε: «ἡ μετὰ τοῦ ὀρθοῦ λόγου ἕξις ἀρετή ἐστιν». Αρχικά λοιπόν είναι ο νόμος που συνηθίζει τους πολίτες να ενεργούν ενάρετα· έπειτα έρχεται η λογική, η φρόνηση, που βοηθά τον νόμο και τελειοποιεί το έργο του. Και η αναφορά στη λογική του φρόνιμου ανθρώπου γίνεται γιατί στον φρόνιμο άνθρωπο ενώνονται και συνυπάρχουν όλες οι αρετές. Όταν υπάρχει η φρόνηση, γράφει αλλού ο Αριστοτέλης, όλες οι αρετές θα υπάρξουν. Οι διάφορες αρετές δείχνουν πώς αντιδρά ο φρόνιμος στις διάφορες περιστάσεις· αν λείψει μια αρετή, αποδιοργανώνεται το όλον. Έτσι ο ηθικά σπουδαῖος αποτελεί μέτρο σύγκρισης για τους άλλους.

Γ. φοβηθῆναι → φόβος, άφοβος, φοβία, φοβικός κ.ά.

θαρρῆσαι → θάρρος, θαρραλέος, ενθάρρυνση κ.ά.

ἐπιθυμῆσαι → επιθυμία, επιθυμητό, ανεπιθύμητος κ.ά.

ὀργισθῆναι → οργή, οργίλος, εξοργιστικός κ.ά.

ἐλεῆσαι → έλεος, ελεημοσύνη, ανελέητος κ.ά.

Δ. 1 Λ (η ηθική και η αγωγή), 2 Σ, 3 Σ, 4 Λ (είναι ενέργεια και όχι κατάσταση), 5 Σ.

Ε. Η έννοια της αρετής είναι κυρίαρχη στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Για τον Πλάτωνα η θέαση του ήλιου ισοδυναμεί με το ύψιστο Αγαθό που προσφέρει η παιδεία. Για τον Αριστοτέλη η ηθική αρετή είναι το μέσο για την κατάκτηση της ευδαιμονίας αλλά και την αγαστή συμβίωση των ανθρώπων στα πλαίσια της πόλης.

Σύμφωνα με το περιεχόμενο των αποσπασμάτων και οι δύο φιλόσοφοι φρονούν πως η κατάκτηση της αρετής δεν είναι εύκολη υπόθεση. Για τον Πλάτωνα η αρετή βρίσκεται σε δυσπρόσιτο τόπο και μόνο με την επίμονη και επίπονη προσπάθεια θα μπορέσει ο άνθρωπος να την προσεγγίσει. Για τον μαθητή του πάλι, τον Αριστοτέλη, η αρετή με δυσκολία κατακτιέται αλλά η κατάκτησή της είναι ο πιο ευγενής στόχος που μπορεί να θέσει ο άνθρωπος και απαράμιλλα ανώτερη από οποιοδήποτε άλλο απόκτημα.

Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος δεν αποκλείει κανέναν άνθρωπο από την αρετή και γι’ αυτό στο έργο του «Ηθικά Νικομάχεια» προσεγγίζει την έννοια με διεξοδικότητα ώστε να γίνει κατανοητό στον καθένα ότι ο έλεγχος των παθών και η υλοποίηση αγαθών πράξεων μπορούν να τον κάνουν ενάρετο. Χωρίς να παραγνωρίζει τις ανθρώπινες αδυναμίες, υποστηρίζει πως αν ο άνθρωπος επιλέξει με συνείδηση την ορθή συμπεριφορά και την υιοθετήσει με σταθερότητα και διάρκεια θα μπορέσει να κάνει κτήμα του την αρετή.

Από την άλλη πλευρά ο Πλάτωνας θεωρεί πως δεν είναι όλοι άξιοι να προσεγγίσουν το ανώτατο Αγαθό, αλλά μόνο αυτοί που έχουν εγγενή φυσικά, πνευματικά και ηθικά χαρίσματα και μόνο εφόσον καταβάλλουν επίπονη προσπάθεια. Η προσπάθεια δίνεται αλληγορικά με την έξοδο του δεσμώτη από το σπήλαιο και τη βαθμιαία άνοδο από τον κατώτερο αναβαθμό γνώσης (τις σκιές) στον ανώτερο (τη θέαση του Αγαθού).

Το κριτήριο για το οποίο προσφέρονται οι απαντήσεις μπορείτε να το βρείτε στο σύνδεσμο: Κριτήριο Αξιολόγησης

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε προέρχεται από το βιβλίο της Δώρας Ασημακοπούλου “Κριτήρια Αξιολόγησης Αρχαίων Ελληνικών Αριστοτέλη”, η οποία το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταβείτε σε κάποιο Κριτήριο Αξιολόγησης  επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα: 

Για να μεταβείτε σε κάποιο  Άγνωστο Κείμενο ή για να δείτε τις Απαντήσεις επιλέξτε τον κατάλληλο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα: 

Για ολοκληρωμένη προετοιμασία για τις Πανελλαδικές εξετάσεις δείτε το υλικό μας για το Γνωστό Κείμενο στους παρακάτω πίνακες: 

Πλάτωνος Πρωταγόρας 

Πλάτωνος Πολιτεία

Αριστοτέλους Ηθικά Νικομάχεια

Αριστοτέλους Πολιτικά

Η ομάδα του filologika.gr

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.