Ηθικά Νικομάχεια 1-2: Πλήρες Κριτήριο Αξιολόγησης με Αδίδακτο Κείμενο (ΙΕΠ)

Ηθικά Νικομάχεια Ενότητες 1-2

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΞΕΤΑΣΗ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ  Γ’ ΛΥΚΕΙΟΥ

Ἀριστοτέλους Ἠθικὰ Νικομάχεια 1103a14-32

Διττῆς δὴ τῆς ἀρετῆς οὔσης͵ τῆς μὲν διανοητικῆς τῆς δὲ ἠθικῆς͵ ἡ μὲν διανοητικὴ τὸ πλεῖον ἐκ διδασκαλίας ἔχει καὶ τὴν γένεσιν καὶ τὴν αὔξησιν͵ διόπερ ἐμπειρίας δεῖται καὶ χρόνου͵ ἡ δ΄ ἠθικὴ ἐξ ἔθους περιγίνεται͵ ὅθεν καὶ τοὔνομα ἔσχηκε μικρὸν παρεκκλῖνον ἀπὸ τοῦ ἔθους. ἐξ οὗ καὶ δῆλον ὅτι οὐδεμία τῶν ἠθικῶν ἀρετῶν φύσει ἡμῖν ἐγγίνεται· οὐθὲν γὰρ τῶν φύσει ὄντων ἄλλως ἐθίζεται͵ οἷον ὁ λίθος φύσει κάτω φερόμενος οὐκ ἂν ἐθισθείη ἄνω φέρεσθαι͵ οὐδ΄ ἂν μυριάκις αὐτὸν ἐθίζῃ τις ἄνω ῥιπτῶν͵ οὐδὲ τὸ πῦρ κάτω͵ οὐδ΄ ἄλλο οὐδὲν τῶν ἄλλως πεφυκότων ἄλλως ἂν ἐθισθείη. οὔτ΄ ἄρα φύσει οὔτε παρὰ φύσιν ἐγγίνονται αἱ ἀρεταί͵ ἀλλὰ πεφυκόσι μὲν ἡμῖν δέξασθαι αὐτάς͵ τελειουμένοις δὲ διὰ τοῦ ἔθους.

ἔτι ὅσα μὲν φύσει ἡμῖν παραγίνεται͵ τὰς δυνάμεις τούτων πρότερον κομιζόμεθα͵ ὕστερον δὲ τὰς ἐνεργείας ἀποδίδομεν ὅπερ ἐπὶ τῶν αἰσθήσεων δῆλον· οὐ γὰρ ἐκ τοῦ πολλάκις ἰδεῖν ἢ πολλάκις ἀκοῦσαι τὰς αἰσθήσεις ἐλάβομεν͵ ἀλλ΄ ἀνάπαλιν ἔχοντες ἐχρησάμεθα͵ οὐ χρησάμενοι ἔσχομεν· τὰς δ΄ ἀρετὰς λαμβάνομεν ἐνεργήσαντες πρότερον͵ ὥσπερ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων τεχνῶν.

i. α. Ποια είναι τα δύο είδη αρετών τα οποία διακρίνει ο Αριστοτέλης; Με ποιον τρόπο αποκτάται το καθένα από τον άνθρωπο;

  β. Σε ποιο από τα δύο είδη αρετών αναφέρεται ο Αριστοτέλης όταν λέει:

1) ἐμπειρίας δεῖται καὶ χρόνου

2) τοὔνομα ἔσχηκε μικρὸν παρεκκλῖνον ἀπὸ τοῦ ἔθους

3) οὔτ΄ ἄρα φύσει οὔτε παρὰ φύσιν ἐγγίνονται αἱ ἀρεταί

4) τὰς δ΄ ἀρετὰς λαμβάνομεν ἐνεργήσαντες πρότερον

Μονάδες 10

ii. 1. Ποια είναι η βασική φιλοσοφική θέση την οποία υποστηρίζει ο Αριστοτέλης στο απόσπασμα που σας δίνεται; Να διακρίνετε τα δύο κεντρικά επιχειρήματα με τα οποία επιχειρεί να την αποδείξει και να τα αποδώσετε με δικά σας λόγια.

Μονάδες 10

2. οὔτ΄ ἄρα φύσει οὔτε παρὰ φύσιν ἐγγίνονται αἱ ἀρεταί: Με τη συμπερασματική αυτή διατύπωση ο Αριστοτέλης τοποθετείται απορριπτικά απέναντι σε δύο αντίπαλες φιλοσοφικές θέσεις. Δοκιμάστε να περιγράψετε τι υποστηρίζει ως προς τον χαρακτήρα της ηθικής αρετής η καθεμία από τις θέσεις αυτές. Ποιοι μπορεί να ήταν στην αρχαία Αθήνα οι υποστηρικτές της καθεμιάς;

Μονάδες 10

iii. Αντιστοιχίστε τα πρόσωπα με τις φιλοσοφικές θέσεις/αποφάνσεις

Μονάδες 10

iv. γένεσιν, ἐμπειρίας, πεφυκότων, παρεκκλῖνον, φερόμενος: Από ποιο ρήμα παράγεται ο κάθε τύπος. Γράψτε και από δύο νεοελληνικά παράγωγα των ρημάτων αυτών.

Μονάδες 10

v. Στο παρακάτω απόσπασμα του πλατωνικού διαλόγου Νόμοι ένας Αθηναίος αναφέρεται στην ανατροφή των παιδιών. Εντοπίστε ομοιότητες και διαφορές συγκριτικά με τη διδασκαλία του Αριστοτέλη για το πώς αναπτύσσεται η ηθική αρετή (όπως αυτή διατυπώνεται στο απόσπασμα των Ηθικών Νικομαχείων που σας δόθηκε).

Μονάδες 10

Πλάτων, Νόμοι 788a

Αφού θα έχουν γεννηθεί τα παιδιά, αρσενικά και θηλυκά, το πιο σωστό θα ήταν για μας να κάνουμε λόγο στη συνέχεια για την ανατροφή και την εκπαίδευση, ένα θέμα το οποίο είναι χωρίς άλλο αδύνατον να μείνει αμνημόνευτο, όταν όμως το συζητάμε, θα μας φαινόταν ως ενδεδειγμένο να γίνεται με διδασκαλία και νουθεσία μάλλον παρά με μορφή νόμων. Πράγματι, με το να συμβαίνουν στην ιδιωτική ζωή στα σπίτια πολλά και μικρά πράγματα όχι σε όλους φανερά, τα οποία εύκολα, τόσο λόγω του πόνου και της απόλαυσης όσο και της επιθυμίας καθενός, καταλήγουν να είναι διαφορετικά από τις συμβουλές του νομοθέτη, θα εδημιουργούντο κάθε είδους ανόμοια μεταξύ τους ήθη των πολιτών. Και αυτό είναι κακό για τις πόλεις· και διότι λόγω του ασήμαντου χαρακτήρα τους και της συχνότητας το να κάνει κανείς νόμους, που ορίζουν ποινές εναντίον τους, θα ήταν άπρεπο και συνάμα άσχημο, και διότι το να συνηθίζουν οι άνθρωποι να παρανομούν στα μικρά και τα μεγάλης συχνότητας θέματα, καταστρέφει και τους κείμενους γραπτούς νόμους. Ώστε, ενώ είναι πρόβλημα να νομοθετεί κανείς γι’ αυτά, είναι αδύνατο να τα αποσιωπά.

Μετάφραση Η. Π. Νικολούδης

Ισοκράτης, Πρὸς Δημόνικον, 5-7

Στο συγκεκριμένο ρητορικό λόγο ο Ισοκράτης απευθύνεται στο νεαρό Δημόνικο και του δίνει πληθώρα ηθικοπλαστικών συμβουλών σχετικά με διάφορα ζητήματα της καθημερινής ζωής· στόχος είναι να γίνει ο Δημόνικος ένας ενάρετος πολίτης.

Διόπερ ἡμεῖς οὐ παράκλησιν εὑρόντες ἀλλὰ παραίνεσιν γράψαντες μέλλομέν σοι συμβουλεύειν͵ ὧν χρὴ τοὺς νεωτέρους ὀρέγεσθαι καὶ τίνων ἔργων ἀπέχεσθαι καὶ ποίοις τισὶν ἀνθρώποις ὁμιλεῖν καὶ πῶς τὸν ἑαυτῶν βίον οἰκονομεῖν. Ὅσοι γὰρ τοῦ βίου ταύτην τὴν ὁδὸν ἐπορεύθησαν͵ οὗτοι μόνοι τῆς ἀρετῆς ἐφικέσθαι γνησίως ἠδυνήθησαν͵ ἧς οὐδὲν κτῆμα σεμνότερον οὐδὲ βεβαιότερόν ἐστιν.

Κάλλος μὲν γὰρ ἢ χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανεν͵ πλοῦτος δὲ κακίας μᾶλλον ἢ καλοκαγαθίας ὑπηρέτης ἐστὶν͵ ἐξουσίαν μὲν τῇ ῥᾳθυμίᾳ παρασκευάζων͵ ἐπὶ δὲ τὰς ἡδονὰς τοὺς νέους παρακαλῶν· ῥώμη δὲ μετὰ μὲν φρονήσεως ὠφέλησεν͵ ἄνευ δὲ ταύτης πλείω τοὺς ἔχοντας ἔβλαψεν καὶ τὰ μὲν σώματα τῶν ἀσκούντων ἐκόσμησεν͵ ταῖς δὲ τῆς ψυχῆς ἐπιμελείαις ἐπεσκότησεν.

Ἡ δὲ τῆς ἀρετῆς κτῆσις οἷς ἂν ἀκιβδήλως ταῖς διανοίαις συναυξηθῇ͵ μόνη μὲν συγγηράσκει͵ πλούτου δὲ κρείττων͵ χρησιμωτέρα δ΄ εὐγενείας ἐστὶν͵ τὰ μὲν τοῖς ἄλλοις ἀδύνατα δυνατὰ καθιστᾶσα͵ τὰ δὲ τῷ πλήθει φοβερὰ θαρσαλέως ὑπομένουσα͵ καὶ τὸν μὲν ὄκνον ψόγον͵ τὸν δὲ πόνον ἔπαινον ἡγουμένη.

παράκλησις: το λεξικό Lidell-Scott-Κωνσταντινίδη δίνει τις ακόλουθες τρεις ερμηνείες: i. πρόσκληση για βοήθεια/δέηση, ii. προτροπή, iii. παραμυθία/παρηγοριά

i. Να μεταφραστεί στα Νέα Ελληνικά η πρώτη παράγραφος του αποσπάσματος.

Μονάδες 10

ii. Από ποιες άλλες αξίες θεωρεί ο Ισοκράτης την αρετή ανώτερη; Σε τι υπερτερεί η αρετή συγκριτικά με καθεμία από αυτές;

Μονάδες 10

iii. α. Να βρεθούν όλα τα τριτόκλιτα ουσιαστικά που παράγονται με τις παραγωγικές καταλήξεις –σις, -μα, -ος και να γραφούν στη δοτική ενικού.

β. εὑρόντες, ἐφικέσθαι, ἠδυνήθησαν, ἀνήλωσεν, καθιστᾶσα: Να γραφεί το α’ πρόσωπο της οριστικής ενεστώτα της ίδιας φωνής.

Μονάδες 10

iv. α. Να αναλυθεί συντακτικά ο υποθετικός λόγος του κειμένου (υπόθεση -απόδοση – είδος, εισαγωγή-εκφορά). Να δικαιολογηθεί η χρήση του ἂν σε σχέση με το νόημα το οποίο θέλει να εκφράσει ο ρήτορας.

β. Ὅσοι γὰρ τοῦ βίου ταύτην τὴν ὁδὸν ἐπορεύθησαν͵ οὗτοι μόνοι τῆς ἀρετῆς ἐφικέσθαι γνησίως ἠδυνήθησαν͵ ἧς οὐδὲν κτῆμα σεμνότερον οὐδὲ βεβαιότερόν ἐστιν. Κάλλος μὲν γὰρ ἢ χρόνος ἀνήλωσεν ἢ νόσος ἐμάρανεν͵ πλοῦτος δὲ κακίας μᾶλλον ἢ καλοκαγαθίας ὑπηρέτης ἐστὶν͵ ἐξουσίαν μὲν τῇ ῥᾳθυμίᾳ παρασκευάζων͵ ἐπὶ δὲ τὰς ἡδονὰς τοὺς νέους παρακαλῶν· ῥώμη δὲ μετὰ μὲν φρονήσεως ὠφέλησεν͵ ἄνευ δὲ ταύτης πλείω τοὺς ἔχοντας ἔβλαψεν καὶ τὰ μὲν σώματα τῶν ἀσκούντων ἐκόσμησεν͵ ταῖς δὲ τῆς ψυχῆς ἐπιμελείαις ἐπεσκότησεν. Στο παραπάνω απόσπασμα να εντοπίσετε δύο εκφράσεις που δηλώνουν σύγκριση. Στη συνέχεια να διακρίνετε σε κάθε περίπτωση τη συγκριτική λέξη, τον α’ και τον β’ όρο σύγκρισης.

Μονάδες 10

Το παρόν κριτήριο αποτελεί μέρος των κριτηρίων αξιολόγησης για τα αρχαία Γ Λυκείου που έχει δημοσιεύσει το ΙΕΠ

Μπορείτε να δείτε τα υπόλοιπα στο σύνδεσμο: Κριτήρια Αξιολόγησης για Αρχαία Γ Λυκείου (Νέα Μορφή)

Τις απαντήσεις για το κριτήριο μπορείτε να τις βρείτε στο σύνδεσμο:

Ηθικά Νικομάχεια 1-2: Κριτήριο Αξιολόγησης με Αδίδακτο Κείμενο (ΙΕΠ) Απαντήσεις

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε προετοίμασε η εκλεκτή συνάδελφος Εύη Πέπε, η οποία στη συνέχεια το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Η ομάδα του filologika.gr

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.