Μπάμιες Διδακτική Προσέγγιση

Μπά­μι­ες

ΣΗΜΕΡΑ στὸ με­ση­με­ρια­νὸ ἔ­χου­νε μπά­μι­ες. Δὲν τοῦ ἀ­ρέ­σα­νε πο­τέ. Σκα­λί­ζει τὸ πιά­το ξε­φλου­δί­ζον­τας μὲ τὸ πι­ρού­νι τὴ σάρ­κα, ἀ­πο­κα­λύ­πτει τὰ σπό­ρια γυ­μνά. Μέ­σα σαρ­δό­νια ὀ­δον­το­στοι­χί­α, σὰν τὴ γκρι­μά­τσα τῆς συ­νά­θροι­σης γύ­ρω ἀ­πὸ τὸ τρα­πέ­ζι. Σκυ­θρω­ποί, μα­λω­μέ­νοι ἢ ἕ­τοι­μοι νὰ μα­λώ­σουν σὲ λί­γο, μά­να πα­τέ­ρας παι­διά.

Λα­δε­ρὲς μὲ φρέ­σκια ντο­μά­τα, κόκ­κι­νη ὅ­πως ἡ αἱ­μα­το­χυ­σί­α γύ­ρω ἀ­π’ τὸ στρω­μέ­νο τρα­πέ­ζι. Πράγ­μα­τι, δε­σμοὶ αἵ­μα­τος. Τό­σο ποὺ σοῦ ’ρ­χε­ται νὰ πά­ρεις τὸ μα­χαί­ρι τοῦ ψω­μιοῦ καὶ νὰ δι­αρ­ρή­ξεις ὅ­λα ἐ­τοῦ­τα τὰ δε­σμά, νὰ τὸ βυ­θί­σεις στὴν καρ­διὰ αὐ­τοῦ τοῦ λάκ­κου ποὺ εἶ­ναι γε­μά­τος γεύ­μα­τα κυ­ρι­α­κά­τι­κα καὶ αἰ­τιά­σεις καὶ πα­ρά­πο­να καὶ ξε­χα­σμέ­νες τώ­ρα ἤ­δη ἐκ­δρο­μὲς στὴ θά­λασ­σα.

Ἡ μά­να του τὶς φτιά­χνει μὲ κο­τό­που­λο. Ἀ­νά­με­σα στὰ ξε­δον­τι­ά­ρι­κα οὖ­λα τοῦ λα­χα­νι­κοῦ ἡ μυ­ρω­διὰ ἐ­κεί­νη. Σφαγ­μέ­νου ζώ­ου ὅ­πως τῆς μά­νας του τὰ μά­τια, ὅ­ταν γιὰ ὅ­λα με­τα­νι­ώ­νει, σὰν τοῦ πα­τέ­ρα του τὰ μά­τια, ὅ­ταν στρι­μώ­χνε­ται νὰ ἀρ­θρώ­σει κά­ποι­α ἀ­λή­θεια. Ὅ­πως τὰ μά­τια τὰ δι­κά του, ὅ­ταν ση­κώ­νει τὸ κε­φά­λι ἀ­πὸ τὸ πιά­το νὰ ἀ­παν­τή­σει για­τί δὲν τοῦ ἀ­ρέ­σει τὸ φα­ΐ, τί δι­ά­βο­λος τὸν πιά­νει κά­θε μέ­ρα καὶ δὲν μι­λά­ει κι ὅ­λο θυ­μώ­νει καὶ κλει­δώ­νε­ται.

Σκα­λί­ζει ἀ­μί­λη­τος τὶς μπά­μι­ες. Μέ­σα ὄ­χι δόν­τια μὰ σπυ­ριά, πολ­λὰ πολ­λὰ σπυ­ριά, ὅ­πως ἐ­κεῖ­να ποὺ στὰ δώ­δε­κα τοῦ αὐ­λά­κω­ναν τὸ πρό­σω­πο, κι ὅ­πο­τε γύ­ρι­ζε νὰ δεῖ κα­τὰ τὸν κό­σμο, ἄν­θι­ζαν σὰν ντρο­πὴ ποὺ ἀ­δέ­ξιος ὑ­πῆρ­χε. Μπά­μι­ες ὅ­πως ἡ γλί­τσα τῆς στορ­γῆς ποὺ γιὰ νὰ σοῦ δο­θεῖ, πρέ­πει νὰ κα­τα­πι­εῖς ὅ­λο τὸ σά­λιο τῆς ὑ­πο­τα­γῆς, τῆς ἐ­νο­χῆς ποὺ εἶ­σαι ἐ­σὺ καὶ δὲν τοὺς μοιά­ζεις, ποὺ θὲς ἀλ­λοῦ νὰ πᾶς, νὰ εἶ­σαι γυ­μνὸς καὶ νὰ πει­νᾶς δι­κή σου πεί­να. Μπά­μι­ες, κουμ­πω­μέ­νος καρ­πὸς τοῦ θυ­μοῦ ποὺ δὲν ὡ­ρι­μά­ζει μὰ σα­πί­ζει σὲ μα­λα­κὴ γλοι­ώ­δη αὐ­το­λύ­πη­ση.

[https://bonsaistoriesflashfiction.wordpress.com/2018/02/11/theoni-kotini-mpamies/]

Θε­ώ­νη Κο­τί­νη (Μυρ­σί­νη Ἠ­λεί­ας, 1967). Σπού­δα­σε φι­λο­λο­γί­α καὶ θε­α­τρο­λο­γί­α στὴν Ἀ­θή­να, ὅ­που ζεῖ, ὑ­πη­ρε­τών­τας ὡς φι­λό­λο­γος στὴ Μέ­ση Ἐκ­παί­δευ­ση. Ἔ­χει ἐκ­δώ­σει τὶς ποι­η­τι­κὲς συλ­λο­γές: Μι­κρο­γρα­φί­α (1999), Ἀ­θώ­α τὴ νύ­χτα (2003), καὶ Ἀ­νί­δε­οι πά­λι (2006, βρα­βεῖ­ο ποί­η­σης πε­ρι­ο­δι­κοῦ Δι­α­βά­ζω) – ὅ­λες ἀ­πὸ τὶς ἐκ­δό­σεις τοῦ πε­ρι­ο­δι­κοῦ Πλα­νό­διον. Τε­λευ­ταῖ­α της ποι­η­τι­κὰ βι­βλί­α: Θε­ὸς ἡ Ἀ­γά­πη (Γα­βρι­η­λί­δης, 2010) καὶ Ὡ­σεὶ Κῆ­πος (Γα­βρι­η­λί­δης, 2014).

1. Ποιο είναι το θέμα του κειμένου;

Η συγγραφέας με αφορμή ένα οικογενειακό τραπέζι με μπάμιες και κοτόπουλο αναδεικνύει τα προβλήματα που ταλανίζουν μια οικογένεια.  Η υποταγμένη μητέρα, ο πατέρας που δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει την αλήθεια και κυρίως ο έφηβος γιος με τα προβλήματα της εφηβείας κεντρίζουν το ενδιαφέρον της συγγραφέως αποδομώντας την ειδυλλιακή εικόνα που μπορεί να έχει κάποιος για ένα οικογενειακό τραπέζι.

2. Ποιος αφηγείται την ιστορία και ποια στάση κρατά απέναντι στα γεγονότα;

Ο αφηγητής είναι παντογνώστης, αφού γνωρίζει τα προβλήματα της οικογένειας, τα συναισθήματα και τις σκέψεις του ήρωα.  Παρόλο που δεν συμμετέχει στα γεγονότα, είναι φανερή η συναισθηματική ταύτισή του με τον νεαρό ήρωα και η συμπάθεια προς αυτόν.

3. Ποια είναι τα προβλήματα του ήρωα; Τεκμηριώστε με αναφορές στο κείμενο.

Ο ήρωας αντιμετωπίζει τα κλασικά προβλήματα της εφηβείας.  Αρχικά, αισθάνεται πως δεν ανήκει στο οικογενειακό σύνολο και πως με τους γονείς του τον συνδέουν πραγματικά «δεσμοί αίματος».  Ο ήρωας αισθάνεται την ανάγκη να αποκοπεί από το οικογενειακό σύνολο, ακόμη και βίαια, αφού τον πλημμυρίζουν παράπονα και κατηγορίες, ενώ έχει ξεχάσει πια τις ωραίες στιγμές, όπως είναι οι εκδρομές στη θάλασσα.  Δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την απογοήτευση και τα αδιέξοδα της ζωής των δικών του.  Για τον λόγο αυτό δυσκολεύεται να μιλήσει με τους δικούς του.  Αισθάνεται πως η αγάπη και το ενδιαφέρον που του δείχνουν απαιτεί για αντάλλαγμα τη δική του υποταγή και την ενοχή που δεν ταιριάζει μαζί τους – πράγμα που τον κάνει να θυμώνει περισσότερο, χωρίς να εκτονώνεται και καταλήγει να λυπάται τον εαυτό του.

4. Να αναγνωρίσετε τα εκφραστικά μέσα στα παρακάτω αποσπάσματα του κειμένου. Ποιος ο ρόλος τους στο κείμενο;

κόκκινη όπως η αιματοχυσία γύρω απ’ το στρωμένο τραπέζι = παρομοίωση

Πράγματι, δεσμοί αίματος = μεταφορά

σαρδόνια οδοντοστοιχία = μεταφορά

σαν τη γκριμάτσα της συνάθροισης = προσωποποίηση

ξεδοντιάρικα ούλα του λαχανικού = προσωποποίηση

Σφαγμένου ζώου όπως της μάνας του τα μάτια = παρομοίωση

η γλίτσα της στοργής = μεταφορά

το σάλιο της υποταγής= μεταφορά

μαλακή γλοιώδη αυτολύπηση = μεταφορά

Με τη χρήση των εκφραστικών μέσων η συγγραφέας πετυχαίνει:

1. Να προσφέρει αισθητική απόλαυση στους αναγνώστες της.
2. Να «αισθητοποιήσει» αφηρημένες έννοιες και συναισθήματα, ώστε να τα αντιλαμβάνεται ο αναγνώστης εναργέστερα.

5. Να σχολιάσετε το παρακάτω απόσπασμα από το κείμενο:

Μπάμιες όπως η γλίτσα της στοργής που για να σου δοθεί, πρέπει να καταπιείς όλο το σάλιο της υποταγής, της ενοχής που είσαι εσύ και δεν τους μοιάζεις, που θες αλλού να πας, να είσαι γυμνός και να πεινάς δική σου πείνα. Μπάμιες, κουμπωμένος καρπός του θυμού που δεν ωριμάζει μα σαπίζει σε μαλακή γλοιώδη αυτολύπηση.

1. Με τρόπο παραστατικό η συγγραφέας δίνει μια εικόνα των οικογενειακών σχέσεων που βιώνει ο έφηβος ήρωάς της.  Έχει την αίσθηση ότι η στοργή που δέχεται από την οικογένειά του δεν είναι ανιδιοτελής, αλλά πρέπει να την «πληρώσει» με τη δική του υποταγή στη βούληση των δικών του.  Παράλληλα η στοργή των δικών του τού γεννά αισθήματα ενοχής, γιατί νιώθει ότι είναι πολύ διαφορετικός απ’ αυτούς και θέλει να απομακρυνθεί και να αποδεσμευτεί απ’ αυτούς.  Η συνειδητοποίηση ότι δεν μπορεί να ανταποκριθεί στα συναισθήματα και τις προσδοκίες των δικών του γεμίζει τον ήρωα θυμό.  Δεν πρόκειται όμως για έναν υγιή και δημιουργικό θυμό, για έναν θυμό που δεν εκτονώνεται και για αυτό καταλήγει σε αυτολύπηση.  Ο ήρωας δεν εκφράζει τα συναισθήματά του, δεν συζητά με τους γονείς του, αλλά, όπως οι περισσότεροι έφηβοι, περιορίζεται σε μια παθητική στάση,  αναμασώντας ξανά και ξανά τα παράπονά του.

6. Να σχολιάσετε τον τίτλο του κειμένου. Πώς ένα τόσο ταπεινό αντικείμενο όπως οι μπάμιες ανυψώνεται σε σύμβολο;

Ο τίτλος του κειμένου είναι μονολεκτικός.   Η συγγραφέας εκκινεί το κείμενό της από ένα φαγητό που γενικά δεν αγαπιέται ιδιαίτερα, όπως ακριβώς και η εφηβεία προκαλεί καταστάσεις δύσκολες.  Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του λαχανικού αυτού χρησιμοποιούνται για να συμβολίσουν τα προβλήματα και τα αισθήματα του έφηβου ήρωα:

σαρδόνια οδοντοστοιχία

κουμπωμένος καρπός του θυμού

η γλίτσα της στοργής

το σάλιο της υποταγής

πολλά πολλά σπυριά, όπως εκείνα που στα δώδεκα του αυλάκωναν το πρόσωπο

μαλακή γλοιώδη αυτολύπηση

7. Να σχολιάσετε τη χρήση γ΄ και β΄ρηματικού προσώπου.

Η αφήγηση γίνεται σε γ΄ενικό πρόσωπο.  Ωστόσο, ο αφηγητής δεν είναι αντικειμενικός.  Είναι φανερή η συναισθηματική εμπλοκή του και η ταύτιση του με τον ήρωα του κειμένου.

Περιστασιακά, ο αφηγητής χρησιμοποιεί β΄ ενικό πρόσωπο: «Τόσο που σου ’ρχεται να πάρεις το μαχαίρι του ψωμιού και να διαρρήξεις όλα ετούτα τα δεσμά, να το βυθίσεις στην καρδιά αυτού του λάκκου που είναι γεμάτος γεύματα κυριακάτικα και αιτιάσεις και παράπονα και ξεχασμένες τώρα ήδη εκδρομές στη θάλασσα.  «Μπάμιες όπως η γλίτσα της στοργής που για να σου δοθεί, πρέπει να καταπιείς όλο το σάλιο της υποταγής, της ενοχής που είσαι εσύ και δεν τους μοιάζεις, που θες αλλού να πας, να είσαι γυμνός και να πεινάς δική σου πείνα. »  Με το β’ ενικό η συγγραφέας παρουσιάζει τις κρυφές σκέψεις του ήρωά της, ανοίγοντας διάλογο με τον αναγνώστη.  Με την επιλογή αυτή η συγγραφέας εμπλέκει συναισθηματικά τον αναγνώστη στα προβλήματα του ήρωά της και δίνει στο κείμενο ζωντάνια, αμεσότητα και παραστατικότητα.

8. Το κείμενο είναι μια ιστορία μπονσάι. Ποια νομίζετε ότι είναι τα χαρακτηριστικά αυτού του είδους;

• Ο όρος παραπέμπει σε μια «διαστροφική» φυτοκομική πρακτική που στόχο έχει την παρεμπόδιση της ελεύθερης ανάπτυξης του φυτού μέσω της τεχνητής σμίκρυνσής του. Πρόκειται για μια πανάρχαια πρακτική των χωρών της ανατολής, μέσης και άπω, που συχνά συνδέεται με ευγενείς πνευματικές παραδόσεις, όπως είναι ο βουδισμός και το ζεν΄ με την άσκηση της υπομονής ή της περιστολής/συρρίκνωσης των ανθρώπινων ελαττωμάτων της απληστίας και του εγωκεντρισμού.
• Σύντομη έκταση – περίπου 750 λέξεις
• Συνοπτικές αφηγηματικές τεχνικές
• Οργανική σύνδεση των μερών με το σύνολο
• «Ενσυνείδητος» συγγραφικός αυτοπεριορισμός

Ιστορίες Μπονζάι ή υπερμικρό διήγημα

Τὸ ὑ­περ­μι­κρὸ δι­ή­γη­μα, μιὰ σύν­το­μη πε­ζο­γρα­φι­κὴ φόρ­μα ποὺ τὰ βα­σι­κά της εἰ­δο­ποι­η­τι­κὰ χα­ρα­κτη­ρι­στι­κὰ εἶ­ναι ἡ πλο­κὴ καὶ ὁ μι­κρὸς ἀ­ριθ­μὸς λέ­ξε­ων, ἐγ­και­νι­ά­στη­κε τὸ 1992 ἀ­πὸ τὴν ἀν­θο­λο­γί­α τῶν Τζέ­ημς Τό­μας, Ντέ­νις Τό­μας καὶ Τὸμ Χα­ζού­κα μὲ τίτ­λο «F­l­a­sh F­i­c­t­i­on». Ἀ­πὸ τό­τε τὸ πε­ζο­γρα­φι­κὸ αὐ­τὸ ὑ­πο­εῖ­δος τοῦ δι­η­γή­μα­τος ἔ­χει πραγ­μα­το­ποι­ή­σει μιὰ ἐκ­πλη­κτι­κὴ δι­α­δρο­μὴ σὲ πολ­λὲς χῶ­ρες καὶ γλῶσ­σες, θυ­μί­ζον­τάς μας τὴν ἀ­νά­λο­γη πο­ρεί­α τοῦ χά­ι­κου ἐ­κτὸς Ἰ­α­πω­νί­ας. Τὴν ἐν­τυ­πω­σια­κὴ δι­ά­δο­σή του πι­στο­ποι­οῦν τὰ πολ­λὰ ἱ­στο­λό­για τὰ ἀ­φι­ε­ρω­μέ­να σ’ αὐ­τὸ καὶ οἱ πολ­λὲς σχε­τι­κὲς ἀν­θο­λο­γί­ες ποὺ κυ­κλο­φο­ροῦν σὲ ἀρ­κε­τὲς γλῶσ­σες, ἐ­νῶ, τὸ νέ­ο εἶ­δος, ἔ­χει ἤ­δη ἀρ­χί­σει νὰ δι­εκ­δι­κεῖ καὶ τοὺς προ­γό­νους του (μὲ ἀ­πώ­τα­τες ρί­ζες ποὺ ἀ­να­τρέ­χουν στὸν Αἴ­σω­πο): Τσέ­χωφ, Κάφ­κα, Μπόρ­χες, Λόβ­κρα­φτ, Μπράντ­μπε­ρυ, Βό­νεγ­κατ κ.ἄ. Ἡ συν­το­μό­τε­ρη μορ­φή, μιὰ ἱ­στο­ρί­α ἕ­ξι λέ­ξε­ων ὑ­πο­νο­ού­με­νης πλο­κῆς, ἀ­πο­δί­δε­ται στὸν Χέ­μιν­γουα­ιη: «Γιὰ πού­λη­μα: παι­δι­κὰ πα­πού­τσια, ἐν­τε­λῶς ἀ­φό­ρε­τα».

Τὴν προ­σπά­θεια νὰ ἐν­σω­μα­τω­θεῖ ἡ φόρ­μα αὐ­τὴ στὶς το­πι­κὲς γλῶσ­σες καὶ κουλ­τοῦ­ρες προ­δί­δει ἡ μέ­ρι­μνα νὰ βρε­θεῖ ἕ­νας ὅ­ρος ποὺ νὰ ἀ­πο­δί­δει τὴν δι­α­κρι­τό­τη­τα τοῦ εἴ­δους σὲ κά­θε μί­α ἀ­πὸ αὐ­τές. Ἔ­τσι, με­τα­ξὺ ἄλ­λων, ἐ­κτὸς ἀ­πὸ τὸ «F­l­a­sh F­i­c­t­i­on», ποὺ τεί­νει νὰ ἐ­πι­κρα­τή­σει στὰ ἀγ­γλι­κά, θὰ δοῦ­με ἀ­κό­μα τοὺς πα­ρα­κά­τω ὅ­ρους: M­i­c­ro F­i­c­t­i­on, S­u­d­d­en F­i­c­t­i­on, N­a­no F­i­c­t­i­on, S­h­o­rt S­h­o­rt S­t­o­ry, M­i­c­ro S­t­o­ry, Fast F­i­c­t­i­on, P­o­s­t­c­a­rd F­i­c­t­i­on, Snap Fiction (ἀγ­γλι­κά), M­i­c­r­o­f­i­c­t­i­on, N­a­n­o­f­i­c­t­i­on, F­i­c­t­i­on é­c­l­a­ir (γαλ­λι­κά), Μi­c­r­o­f­i­c­c­i­on, C­u­e­n­to m­uy c­o­r­to (=Πο­λὺ σύν­το­μο δι­ή­γη­μα), R­e­l­a­to de t­a­za de c­a­fe (=Ἱ­στο­ρί­α φλιτ­ζα­νιοῦ τοῦ κα­φέ), R­e­l­a­to de t­a­r­j­e­ta p­o­s­t­al (=Ἱ­στο­ρί­α τῆς τα­χυ­δρο­μι­κῆς κάρ­τας), R­e­l­a­to t­e­l­e­f­o­n­i­co (=Τη­λε­φω­νι­κὴ ἱ­στο­ρί­α), Μi­c­r­o­r­e­l­a­to, Μi­n­i­f­i­c­c­i­on, Re­l­a­to m­i­n­i­mo (ἱ­σπα­νι­κά), K­o­r­t­p­r­o­sa, B­r­at F­i­k­t­i­on, P­l­u­d­s­e­l­ig F­i­k­t­i­on, G­l­i­m­t­f­i­k­t­i­on, Ly­n­f­i­k­t­i­on (δα­νέ­ζι­κα), Малая проза, Моментальная проза (ρω­σι­κά), F­l­a­sh N­o­v­e­l­la (ἰ­τα­λι­κά), L­y­n­f­i­k­s­j­on (νορ­βη­γι­κά), K­o­r­t­p­r­o­sa (σου­η­δι­κά).

Ἀ­πέ­ναν­τι σὲ ὅ­λα αὐ­τά, τὸ «Πλα­νό­διον» εἰ­ση­γεῖ­ται καὶ ἐγ­και­νιά­ζει τὸν ὅ­ρο «Μπον­ζά­ι», ἕ­ναν πλα­τιὰ δι­α­δε­δο­μέ­νο δι­ε­θνῆ φυ­το­κο­μι­κὸ ὅ­ρο, ποὺ στὴ λο­γο­τε­χνι­κή μας πα­ρά­δο­ση μᾶς ὁ­δη­γεῖ φυ­σι­ο­λο­γι­κὰ στὴ σο­λω­μι­κὴ με­τα­φο­ρά: «Ἐ­φάρ­μο­σε εἰς τὴν πνευ­μα­τι­κὴ μορ­φὴ τὴν ἱ­στο­ρί­α τοῦ φυ­τοῦ». Σύμ­φω­να μὲ τὸ λε­ξι­κὸ τῆς «Βι­κι­παί­δειας» τὸ «Μπον­ζά­ι» εἶ­ναι τέ­χνη. Εἶ­ναι ἡ τέ­χνη τῆς αἰ­σθη­τι­κῆς σμί­κρυν­σης τῶν δέν­τρων ἢ τῆς ἀ­νά­πτυ­ξης ξυ­λω­δῶν φυ­τῶν σὲ σχῆ­μα δέν­τρου, πάν­το­τε σὲ φο­ρη­τὰ δο­χεῖ­α. Στὶς «ἱ­στο­ρί­ες Μπον­ζά­ι» ποὺ εἰ­ση­γεῖ­ται τὸ «Πλα­νό­διον», ἡ καλ­λι­τε­χνι­κὴ μὲ τὴν ὀρ­γα­νι­κὴ ἀ­να­λο­γί­α πα­ρα­μέ­νουν δρα­στι­κὰ ἀλ­λη­λέγ­γυ­ες.

http://bonsaistoriesflashfiction.wordpress.com/planodion-nea/

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις της συναδέλφου Sevastoula Tsirigoti, η οποία το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταβείτε σε κάποια άλλη από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την εκπαίδευση ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.