Θέμα Α

Σύμφωνα με τις πληροφορίες που παρατίθενται στο κείμενο 1, οι γνωστικοί ψυχολόγοι της δεκαετίας του ‘60 ασχολήθηκαν με τη διαδικασία αποτύπωσης της πληροφορίας στον ανθρώπινο νου και τον χαρακτήρα της νοημοσύνης. Στη θεωρία που ανέπτυξαν η νοημοσύνη αντιμετωπίστηκε ως λειτουργία που βασίζεται μόνο στη λογική επεξεργασία των πληροφοριών. Ο συναισθηματικός παράγοντας παραγκωνίστηκε, καθώς θεωρήθηκε ότι προκαλεί αρνητική επίδραση στη νοητική διεργασία. Μάλιστα, από τη γνωστική ψυχολογία αγνοήθηκαν και οι προσωπικές καθημερινές εμπειρίες των επιστημόνων με σκοπό να υποστηρίξουν οι θιασώτες της τη βασική τους θέση.

Θέμα Β

Β1 α. Σωστό (5η παράγραφος: «η ψυχρή λογική αποτυγχάνει να βρει τη σωστή ανθρώπινη λύση. Το ανθρώπινο στοιχείο μας είναι εμφανέστατο στα συναισθήματά μας.»)

β. Λάθος (4^η παράγραφος: «Η μονόπλευρη επιστημονική θεώρηση μιας συγκινησιακά επίπεδης διανοητικής ζωής»)

γ. Σωστό (2η παράγραφος: «Οι γνωστικοί επιστήμονες που ενστερνίστηκαν αυτή την άποψη σαγηνεύθηκαν από τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, θεωρώντας τους ως λειτουργικά πρότυπα νοημοσύνης»)

δ. Λάθος (4η παράγραφος «Περισσότερο σαν τον χαρακτήρα του Δρα Σποκ στο Σταρ Τρεκ: Η Επόμενη Γενιά , η ψυχολογία έρχεται να εκτιμήσει τη δύναμη και τις αρετές των συναισθημάτων στη διανοητική ζωή, καθώς και τους κινδύνους που μπορεί να εγκυμονούν.»)

ε. Σωστό (3η παράγραφος: «το κύμα των συναισθημάτων που δίνει στη ζωή γεύση και ζωντάνια, και που κάθε στιγμή επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο (και πόσο καλά ή κακά) γίνεται η επεξεργασία μιας πληροφορίας.»)

Β2. 

Ενδεικτική Απάντηση

Το Σχεδιάγραμμα (Κείμενο 2) ταυτίζεται απόλυτα με το επιστημονικό πρότυπο της γνωσιακής ψυχολογίας, καθώς απεικονίζει τις καθημερινές και δυνητικές εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης. Πρόκειται για λειτουργίες που συμβάλλουν στη διευκόλυνση της καθημερινότητας, την ανάπτυξη της γεωργίας, την τελειοποίηση των προϊόντων, την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης. Όλες αυτές οι λειτουργίες εκτελούνται από συσκευές με ενσωματωμένη τεχνητή νοημοσύνη ή λογισμικά που αξιοποιούν εξειδικευμένους αλγόριθμους. Ο σχεδιασμός τους εμπεριέχει στοιχεία από τη θεωρία των γνωστικών επιστημόνων, η οποία στηρίζεται στη λογική ακολουθία, και μιμείται τις ανθρώπινες εγκεφαλικές διεργασίες-ακολουθίες. Παράλληλα, στις λειτουργίες της τεχνητής νοημοσύνης δεν περιλαμβάνεται -τουλάχιστον προς το παρόν- καμία συναισθηματική δεξιότητα, όπως μια συγκινητική συνομιλία ή η ενσυναίσθηση. Η τεχνητή νοημοσύνη ταυτίζεται απόλυτα με τη διεκπεραίωση, αλλά δεν εμπεριέχει το συναίσθημα που διαφοροποιεί την πραγματική ζωή από έναν ψυχρό υπολογιστικό προγραμματισμό.

Β3α

Ενδεικτική Απάντηση

Πρωταρχικός σκοπός του συγγραφέα είναι να πείσει τους αναγνώστες/ τριες για την άποψή του ότι το γνωσιακό πρότυπο είναι ελλιπές, καθώς δε λαμβάνει υπόψη μια σημαντική πτυχή της ανθρώπινης υπόστασης, τη συναισθηματική νοημοσύνη («Ένα μοντέλο του νου που τα αφήνει απ’ έξω είναι ένας στερημένος νους.»).  Για να στηρίξει τον ισχυρισμό του και να τον καταστήσει εναργέστερο, παραθέτει ένα τηλεοπτικό παράδειγμα, το  παράδειγμα του Ντέιτα του ρομπότ της σειράς Σταρ Τρεκ το οποίο είχε ανεπτυγμένες δεξιότητες αλλά αδυνατούσε να βιώσει το συναίσθημα που προκαλεί η έκφρασή τους («Ο Ντέιτα προσπαθεί να αισθανθεί, ξέροντας ότι του λείπει κάτι ουσιαστικό, η καρδιά. Στερημένος από τη λυρική αίσθηση που φέρνει το συναίσθημα, ο Ντέιτα μπορεί να παίξει μουσική ή να γράψει ποίηση με εκπληκτική δεξιοτεχνία, αλλά αδυνατεί να νιώσει το πάθος τους.»).

Αξιοποιώντας το παράδειγμα του Ντέιτα, ο συγγραφέας προεκτείνει τον συλλογισμό του σε ένα επιχείρημα. Ξεκινώντας από την πρώτη προκείμενη του επιχειρήματος,  διατυπώνει την άποψη ότι η γνωστική ψυχολογία παραμερίζει εντελώς τα συναισθήματα («Το μάθημα του Ντέιτα, που λαχταράει να ποθήσει ουσιαστικά, είναι ότι οι υψηλότερες αξίες της ανθρώπινης καρδιάς – η πίστη, η ελπίδα, η αφοσίωση, η αγάπη – απουσιάζουν εντελώς από την ψυχρή γνωσιακή άποψη.»). Συνεχίζοντας στη δεύτερη προκείμενη, υποστηρίζει πως τα συναισθήματα δίνουν χρώμα στη ζωή του ανθρώπου («Τα συναισθήματα μας κάνουν πλούσιους.»), για να καταλήξει στο τελικό γενικό συμπέρασμα για τα τρωτά σημεία της γνωσιακής θεωρίας («Ένα μοντέλο του νου που τα αφήνει απ’ έξω είναι ένας στερημένος νους.»). Με αυτόν τον τρόπο το παράδειγμα εντάσσεται σε έναν ευρύτερο συλλογισμό και η θέση του αποκτά μεγαλύτερη πειστικότητα.

Τέλος, για να ενισχύσει τη θέση του, προσπαθεί να διεγείρει συναισθηματικά τους αναγνώστες/ τριες χρησιμοποιώντας μεταφορική γλώσσα όπως στις φράσεις «ψυχρή λογική»,  «Στερημένος από τη λυρική αίσθηση που φέρνει το συναίσθημα», «Τα συναισθήματα μας κάνουν πλούσιους», «στερημένος νους». Στις φράσεις αυτές αξιοποιεί μεταφορά, για να καταδείξει την αντίθεση μεταξύ «λογικής» που στερείται συναισθήματος και «συναισθήματος».

*Σημ.: Στην απάντηση αναφέρθηκαν 3 μέσα, για να δοθούν εναλλακτικές επιλογές.

Β3β.

Ενδεικτικές Απαντήσεις

Χρήση του γ’ ρηματικού προσώπου: «Η συμβατική άποψη μεταξύ των γνωστικών επιστημόνων υποστήριζε ότι η νοημοσύνη εμπεριέχει μια ψυχρή, ρεαλιστική επεξεργασία δεδομένων.»

«Το γνωσιακό πρότυπο είναι, από αυτή την άποψη, μια φτωχή θεώρηση του νου, η οποία αποτυγχάνει να εξηγήσει τον κυκεώνα των συναισθημάτων που δίνουν γεύση στο πνεύμα.»

Παθητική Σύνταξη: «Κατά τη δεκαετία του 1960, όταν σημειώθηκε η «γνωσιακή επανάσταση», το ενδιαφέρον της επιστήμης της ψυχολογίας επικεντρώθηκε στον τρόπο με τον οποίο ο ανθρώπινος εγκέφαλος καταγράφει και αποθηκεύει την πληροφορία, καθώς και στη φύση της νοημοσύνης.»

Χρήση ειδικού λεξιλογίου από τον τομέα της ψυχολογίας: «στην πραγματικότητα, ο εγκέφαλος επιπλέει μέσα σε ένα μπερδεμένο, παλλόμενο βούρκο νευροχημικών ουσιών, που σε τίποτα δε μοιάζει με την αποστειρωμένη, τακτοποιημένη σιλικόνη που γέννησε αυτό το σπουδαίο υποκατάστατο του μυαλού.»

Περιγραφικός – ερμηνευτικός λόγος: «Η μονόπλευρη επιστημονική θεώρηση μιας συγκινησιακά επίπεδης διανοητικής ζωής – που καθοδηγούσε τα τελευταία ογδόντα χρόνια την έρευνα πάνω στη νοημοσύνη – άρχισε σταδιακά να αλλάζει, καθώς η ψυχολογία αναγνώριζε βαθμιαία τον ουσιαστικό ρόλο του συναισθήματος στη σκέψη.»

Αποδεικτικότητα: «η ψυχρή λογική αποτυγχάνει να βρει τη σωστή ανθρώπινη λύση. Το ανθρώπινο στοιχείο μας είναι εμφανέστατο στα συναισθήματά μας. Ο Ντέιτα προσπαθεί να αισθανθεί, ξέροντας ότι του λείπει κάτι ουσιαστικό, η καρδιά. Στερημένος από τη λυρική αίσθηση που φέρνει το συναίσθημα, ο Ντέιτα μπορεί να παίξει μουσική ή να γράψει ποίηση με εκπληκτική δεξιοτεχνία, αλλά αδυνατεί να νιώσει το πάθος τους.»

«Το μάθημα του Ντέιτα, που λαχταράει να ποθήσει ουσιαστικά, είναι ότι οι υψηλότερες αξίες της ανθρώπινης καρδιάς – η πίστη, η ελπίδα, η αφοσίωση, η αγάπη – απουσιάζουν εντελώς από την ψυχρή γνωσιακή άποψη. Τα συναισθήματα μας κάνουν πλούσιους. Ένα μοντέλο του νου που τα αφήνει απ’ έξω είναι ένας στερημένος νους.»

Θέμα Γ

Ενδεικτική Απάντηση:

Το κύριο θέμα του ποιήματος αποκαλύπτεται ήδη από τον δεύτερο στίχο και είναι η ερωτική αγάπη. Η αναφορά των προσωπικών αντωνυμιών στον πρώτο στίχο (για σένα και για μένα) και η έναρξη της πρώτης στροφής με τις λέξεις αγαπώ και αγάπη, φανερώνουν εξαρχής την πρόθεση του ποιητικού υποκειμένου να υμνήσει το πιο βαθύ ανθρώπινο συναίσθημα, τον έρωτα.

Από τον τρίτο στίχο, το ποιητικό υποκείμενο μάς μεταφέρει σε ένα τοπίο νυχτερινό (φεγγερά περάσματα, υπνωτισμένα δέντρα με αράχνες που ασημίζουνε), προσδίδοντας στο ποίημά του έντονο λυρισμό, αφού η νύχτα είναι η ώρα της ημέρας που η ανθρώπινη ψυχή χαλαρώνει τους δεσμούς της με την απόλυτη λογική και δημιουργεί φαντασιακούς συνειρμούς. Έτσι και εδώ, το ποιητικό υποκείμενο μετουσιώνεται σε Πανσέληνο και μέσω αυτής της παρομοίωσης (σαν Πανσέληνος) προσεγγίζει ερωτικά το αγαπημένο πρόσωπο, το οποίο αισθητοποιείται μόνο από την εμφάνιση μέρους του σώματός του (Από παντού, για το μικρό το πόδι σου μες στ’ αχανή σεντόνια). Η εξωτερική αλληλουχία των εικόνων είναι χαλαρή, αλλά υπάρχει βαθιά εσωτερικότητα. Με τη χρήση του α’ προσώπου και ρημάτων ενεργητικής διάθεσης (μαδάω γιασεμιά/ έχω τη δύναμη/να φυσώ και να σε πηγαίνω) ο ποιητής φανερώνει τις πράξεις αγάπης, πράξεις που μετεωρίζονται ανάμεσα στο ανθρώπινο και το μεταφυσικό, μέσα σε ένα ελεύθερα συνειρμικό περιβάλλον.

Στην τρίτη στροφή, ο ποιητής εστιάζει στο αγαπημένο πρόσωπο και με τη χρήση του β’ ρηματικού προσώπου τού αποδίδονται πιο προσωπικά χαρακτηριστικά σύμφυτα με τον ερωτισμό του (Ακουστά σ’ έχουν τα κύματα, πώς χαϊδεύεις, πώς φιλάς, πώς λες ψιθυριστά το «τι» και το «ε»), για να καταλήξει στο τέλος της στροφής στη σύνδεση των δύο με το α’ πληθυντικό πρόσωπο (πάντα εμείς) και σε μια αντίθεση ψυχικής αλληλοσυμπλήρωσης (το φως κι η σκιά) που προοικονομεί ουσιαστικά την τέταρτη στροφή.

Στην τέταρτη στροφή βλέπουμε την κορύφωση του λυρισμού μέσα από ένα σύνολο διαδοχικών οπτικών εικόνων, εμπνευσμένων από τη φύση με έντονη την αισθητική αποτύπωση της αρμονίας που ανακύπτει μέσω της συνύπαρξης στοιχείων που αλληλοσυμπληρώνονται (Πάντα εσύ τ’ αστεράκι και πάντα εγώ το σκοτεινό πλεούμενο/ Πάντα εσύ το λιμάνι κι εγώ το φανάρι το δεξιά/ το βρεμένο μουράγιο και η λάμψη επάνω στα κουπιά/ πάντα εσύ το πέτρινο άγαλμα και πάντα εγώ η σκιά που μεγαλώνει). Η στροφή καταλήγει με την επανάληψη της λέξης «σ’ αγαπώ» μέσα σε μια αιτιολογική πρόταση (επειδή σ’ αγαπώ και σ’ αγαπώ), που αντιβαίνει στη λογική της αιτιολόγησης, καθώς δε δίνεται αιτία. Μόνη αιτία είναι η αγάπη που δεν υπόκειται στη λογική.

Στην τελευταία στροφή η επανάληψη της λέξης «τόσο» με την επαναφορά των απλών στοιχείων της φύσης (Τόσο η νύχτα, τόσο η βοή στον άνεμο, τόσο η στάλα στον αέρα, τόσο η σιγαλιά) δηλώνει την ποσότητα χωρίς να την υπολογίζει με ακρίβεια, αλλά αντισταθμίζοντάς την με την απλότητα των ταπεινών στοιχείων της φύσης. Έτσι, η αγάπη ανάγεται σε αξία ανεκτίμητη μέσα στην ταπεινότητά της.

*Σημ.: ο αριθμός των λέξεων υπερβαίνει το επιτρεπτό όριο λέξεων που δίνεται για αυτή την ερώτηση, προκειμένου να συμπεριληφθούν όσο το δυνατόν περισσότεροι κειμενικοί δείκτες.

Θέμα Δ

Ενδεικτική Απάντηση

Επικοινωνιακό πλαίσιο: Άρθρο με στοιχεία προσωπικής γνώμης

Τίτλος: Τεχνητή νοημοσύνη: ανάγκες και κίνδυνοι/ Άνθρωπος και ρομπότ: λύσεις και διλήμματα

Πρόλογος:

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ζούμε στην ψηφιακή εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, κατά την οποία τα κάθε είδους λογισμικά και συσκευές με ενσωματωμένη νοημοσύνη συμβάλλουν στη διευκόλυνση της καθημερινότητας του ανθρώπου και τη μείωση του χρόνου, τον οποίο καταναλώνει για τη διεκπεραίωση των εργασιών του. Προσωπικά, θεωρώ ότι η τεχνητή νοημοσύνη καλύπτει πλέον ένα ευρύτατο φάσμα λειτουργιών, οι οποίες αφορούν διάφορους και διαφορετικούς τομείς της δραστηριότητάς μας. Ειδικά στην περίοδο της πανδημίας και λόγω της ανάγκης για κοινωνική αποστασιοποίηση η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί έναν από τους βασικούς διαύλους συνέχισης της ζωής.

Α’ Ζητούμενο:

• Ρομποτική χειρουργική: Ελάχιστα επεμβατική μέθοδος η οποία χρησιμοποιείται για πολλές εγχειρίσεις πλέον. Το ρομπότ αποτελεί ένα μηχανικό βοήθημα του χειρουργού, το οποίο υπό την ψηφιακή καθοδήγηση του ηλεκτρονικού υπολογιστή επεμβαίνει με απόλυτη ακρίβεια και μειώνει στο ελάχιστο την παρεμβατική διαδικασία στον ανθρώπινο οργανισμό.
• Εξυπηρέτηση/ Αναβάθμιση της ζωής ατόμων με σωματική αναπηρία: Η ρομποτική προσφέρει μία σειρά λύσεων σε ανθρώπους με σωματικές αναπηρίες (πρόσθετα ρομποτικά μέλη) για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους και την επίτευξη της αυτονομίας τους.
• Οικονομία/ Παραγωγή: Αύξηση της παραγωγής και κάλυψη των υλικών αναγκών του πληθυσμού σε ελάχιστο χρόνο.
• Εξ αποστάσεως εκπαίδευση ειδικά κατά την εποχή της πανδημίας: Συχνότερη αξιοποίηση των μηχανών αναζήτησης και των εφαρμογών αυτόματης μετάφρασης, όπως το Google Translate, για εκπαιδευτικούς σκοπούς κατά την εξ αποστάσεως εκπαίδευση, καθώς ανατέθηκαν στους μαθητές/τριες περισσότερα project/ περισσότερες εργασίες διερευνητικής μάθησης, ενώ παρουσιάστηκε η ανάγκη εύρεσης ψηφιακού υλικού από τους/ τις εκπαιδευτικούς για την πραγματοποίηση της σύγχρονης και ασύγχρονης εκπαίδευσης.
• Χρήση ψηφιακών βοηθών στα έξυπνα τηλέφωνα/ smartphones (π.χ. Siri σε λειτουργικό σύστημα iOS) για γρήγορη καταγραφή σημειώσεων μαθήματος ή οργάνωση διαβάσματος θέτοντας υπενθυμίσεις.

Μεταβατική παράγραφος:

Παρόλα αυτά, η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ανθρώπινη. Τα ρομπότ και τα λογισμικά, στο στάδιο που βρίσκεται αυτή τη στιγμή ο τομέας της τεχνητής νοημοσύνης, είναι ουσιαστικά εντολοδόχοι των δικών μας αιτημάτων και φέρουν εις πέρας τις δικές μας οδηγίες. Από την άλλη μεριά, ο ανθρώπινος νους είναι ένας συνδυασμός πνευματικών και συναισθηματικών διεργασιών, οι οποίες ανακύπτουν και εξελίσσονται μέσω της αλληλεπίδρασης με τους συνανθρώπους μας και την κοινωνία στην οποία ζούμε.

Β’ Ζητούμενο:

• Ανθρώπινη επικοινωνία/ Διαπροσωπικές σχέσεις: Προϋποθέτουν τη συναισθηματική αλληλεπίδραση. Η πλήρης επικράτηση της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να οδηγήσει τις ανθρώπινες σχέσεις σε εκφυλισμό και σε μια άνευ όρων τυποποίηση. Οι ανθρώπινες σχέσεις δεν υπόκεινται σε προγραμματισμό και δεν μπορούν να αντικατασταθούν από κανένα μηχάνημα. Είναι ζωτικής σημασίας για τη συναισθηματική και πνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου.
• Πνευματική/ Καλλιτεχνική δημιουργία: Τα πνευματικά και καλλιτεχνικά δημιουργήματα είναι αποκλειστικά προνόμια του ανθρώπινου νου και εκπηγάζουν από την εμπειρία, την ευαισθησία, τη φαντασία και την έμπνευση του ανθρώπου. Καμία μηχανή και κανένα ρομπότ -όσο εξελιγμένο τρόπο λειτουργίας κι αν έχουν, όση τεχνική προσομοίωση του ανθρώπινου εγκεφάλου κι αν έχει γίνει- δεν μπορούν να βιώσουν τις άπειρες συναισθηματικές αποχρώσεις που μπορεί να βιώσει ο άνθρωπος. Μια άκρως διεκπεραιωτική και προδιαγεγραμμένη καθημερινότητα επιπεδοποιεί τη σκέψη του ανθρώπου, καθιστώντας τη στάσιμη και άγονη.
• Υπεράσπιση ανώτερων αξιών: Ελλοχεύει ο κίνδυνος της επικυριαρχίας του τεχνικού πολιτισμού έναντι του κοινωνικού και των ανθρωπιστικών αξιών που τον συνθέτουν. Η τεχνολογία και οι εφαρμογές της οφείλουν να υπηρετούν τον πολιτισμό του ανθρώπου και τα ιδανικά του. Ιδανικά όπως η ειρήνη, η ελευθερία, ο σεβασμός της διαφορετικότητας προϋποθέτουν την ελπίδα, την αφοσίωση, την πίστη και την αγάπη, συναισθήματα που γεννιούνται μόνο μέσα στον ανθρώπινο νου και την ψυχή.
• Εξαφάνιση ορισμένων επαγγελμάτων: Η αντικατάσταση κάποιων εργασιών από ρομπότ και λογισμικά θα επιφέρει αύξηση της ανεργίας. Μέριμνα για νέα προγράμματα σπουδών και κατάρτιση, ώστε να μπορούν οι εργαζόμενοι/ες να προσαρμοστούν στη νέα εποχή.

Επίλογος:

Η εξισορρόπηση ανάμεσα στον κοινωνικό και τεχνολογικό πολιτισμό είναι το ζητούμενο της εποχής μας. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι ένα χρήσιμο μέσο διεκπεραίωσης των καθημερινών μας ενεργειών, με σκοπό την εξοικονόμηση χρόνου και προσπάθειας. Παρόλα αυτά, ο άνθρωπος έχει ανάγκη την αλληλεπίδραση με τους άλλους, τη συναισθηματική σύνδεση και τη βίωση βαθύτερων συγκινήσεων. Τότε και μόνο τότε καταξιώνει την ύπαρξή του και νοηματοδοτεί την παρουσία του σε αυτόν τον κόσμο.

Για να μεταφερθείτε στο κριτήριο επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: 

Τεχνητή & Συναισθηματική Νοημοσύνη Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις των συναδέλφων Μαρία Κασιμάτη και Ευαγγελία Χίντζιου, οι οποίες το παραχώρησαν στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Τις ευχαριστούμε από καρδιάς και τους ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική τους ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.