Τέχνη & Όρια Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)

Τα όρια της τέχνης και η τέχνη των ορίων

Τι είναι τέχνη και τι βανδαλισμός; Ποια είναι τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης και ποια τα όρια της ανοχής σε πράξεις που βαφτίζονται «συμβολικές»; Οι ερωτήσεις δεν είναι τυχαίες. Και οι απαντήσεις έχουν βαρύτητα.

Εν έτει 2025, δεν μπορούν να γίνουν δεκτές πρακτικές βανδαλισμού. Δεν είμαστε σε μεσαιωνικό μοναστήρι, όπου η «ιερά εξέταση» επιλέγει ποια έργα επιτρέπονται και ποια θα καούν στην πυρά. Η Ελλάδα είναι μια δυτική, δημοκρατική χώρα. Και στις δυτικές δημοκρατίες, η τέχνη είναι ελεύθερη, απολύτως και αδιαπραγμάτευτα.

Το δικαίωμα στη διαμαρτυρία είναι αναφαίρετο. Αν κάποιος θεωρεί ότι ένα έργο τον προσβάλλει, μπορεί να το καταγγείλει, να γράψει άρθρα, να οργανώσει συζητήσεις, να διαδηλώσει. Αυτό που δεν έχει δικαίωμα να κάνει είναι να επιβάλλει την άποψή του με το έτσι θέλω, να αυτοανακηρύσσεται τιμητής, να προσπαθεί να φιμώσει ό,τι του φαίνεται «αιρετικό».

Η τέχνη δεν είναι ασφαλής. Δεν είναι ούτε ευγενική ούτε ανώδυνη. Δεν υπάρχει για να κολακεύει τις ευαισθησίες μας ή να επαναλαμβάνει ατάραχη τις ίδιες δοξασίες. Όσοι αρνούνται στην τέχνη το δικαίωμα να σοκάρει, να θίγει, να ενοχλεί, δεν υπερασπίζονται την πίστη τους. Την φοβούνται. Και μαζί της, φοβούνται την ελευθερία.

Λουκάς Βελιδάκης, Athens voice, 11/3/25

Ένα γράμμα για τη σύγχρονη τέχνη

Αγαπητέ μου κ. Παπανούτσο,

Θα ήτανε περιττό ίσως να τονίσω με πόση ανυπομονησία περίμενα τις διαλέξεις σας και με πόσο ενδιαφέρον τις παρακολούθησα μαζί με πολλούς άλλους φίλους της νέας τέχνης, που δεν έχουν συχνά την ευκαιρία στον τόπο μας ν’ ακούσουνε για ζητήματα που θεωρούνε πολύ ζωτικά και που, νομίζουν, θα ήταν ευχής έργον αν μπορούσανε να διαδοθούνε σ’ ένα κοινό πλατύτερο. Δυστυχώς — και παίρνω αμέσως το θάρρος να σας το πω — ούτε οι φίλοι μου ούτε, πολύ περισσότερο, εγώ, που έμενα πάντοτε με την εντύπωση μερικών ωραίων μας συζητήσεων από το περασμένο καλοκαίρι, δε μείναμε ικανοποιημένοι. Και δε μείναμε ικανοποιημένοι, όχι τόσο για άλλους λόγους, όσο γιατί βρήκαμε πως έλειπε γενικά από την ομιλία σας η αγάπη και γιατί, ακριβώς, νομίζουμε πως μια πράξη που δεν ξεκινάει από την αγάπη ή, έστω, το μίσος είναι κατά βάθος ανώφελη.[…]

Αλλά εγώ είμαι ένας άνθρωπος που αγαπώ τη ζωγραφική όσο και την ποίηση, που παρακολουθώ τη ζωγραφική όσο και την ποίηση, και δε βλέπω καθόλου να περνάνε κρίση• μήτε να κινδυνεύουν να γκρεμιστούν σε κανένα χάος, εξόν κι αν είναι το χάος του ακαδημαϊσμού που, σαν από κατάρα, έχει ανοίξει και στον τόπο μας ένα μόνιμο λάκκο για τις αδύναμες ψυχές. Γι’ αυτό επιμένω στο συμπέρασμά σας, το καταδικαστικό, επιμένω σα σε μια διαμαρτυρία που — πάρτε την όπως θέλετε — από τη μια της όψη είναι παράπονο κι από την άλλη κατηγορία. Ξέρω πολλούς που συμφωνούν μαζί μου και θα ΄θελα σαν από το στόμα όλων να μιλήσω, να μιλήσουμε μαζί, και να σας πούμε ότι, καθώς λέει ο λαός, «κάνατε ένα καλό και το ρίξατε στο γιαλό».

Μιλήσατε για τις νέες τάσεις, άριστα πληροφορημένος, σε ύφος, θα έλεγα, κάπως περιληπτικό• μας αναφέρατε, π.χ., κυβιστές σαν τον Βraque, τον Leger ή τον Juan Gris, χωρίς να τονίσετε καθόλου την τεράστια σημασία που είχε για την εξέλιξη της Τέχνης η παραγωγή τους, ή για τούς υπερρεαλιστές, τον Μax Ernst  τον Joan Miro, τον Arp ( τον Salvador Dali και τον Giorgio de Chirico δεν τους άκουσα καθόλου, μήπως έχω λάθος;), χωρίς να μπείτε καθόλου στον τρόπο της εργασίας τους και στους συγκεκριμένους σκοπούς που επιδιώκουν, και καταλήξατε να χαρακτηρίσετε τον κολοσσό αυτόν πού λέγεται Picasso και που, γι’ αυτόν, κάθε άνθρωπος, σ’ οποιοδήποτε έθνος και αν ανήκει, δίκαια υπερηφανεύεται, καταλήξατε, λέω, να χαρακτηρίσετε τον Picasso  σαν αδύναμο και ασταθή, παίρνοντας για επιχείρημα τα διαδοχικά στάδια που η μεγαλοφυΐα του δρασκέλισε, θέλοντας έμπρακτα να υποδηλώσει ότι δεν υπάρχει τέλος στις αναζητήσεις ενός αληθινά δυναμικού και ζωντανού καλλιτέχνη. Αυτό είναι το μυστικό που κάνει τον Picasso να μην αποστεώνεται, αυτή είναι η αρετή του. Και σεις κατακρίνετε ίσα-ίσα την αρετή του αυτή, απογοητεύεστε γιατί ολόκληρη η νέα τέχνη δε σας δίνει κανένα τέλος (σάμπως θάτανε  τόσο κουτή να υπογράψει την καταδίκη της), και την ξεγράφετε, γιατί δε σας οδήγησε σε μια νέα ισορροπία. Αλλά, προς Θεού, με το να γίνεστε ζηλωτής της ισορροπίας, ύστερ’ από τη μελέτη του μυστικού των συγχρόνων καλλιτεχνών, δεν είναι σαν να ομολογείτε πως δεν μπήκατε καθόλου στο μυστικό τους;

[…] Δε θέλω όμως να επεκταθώ εδωπέρα σε θέματα πιο ειδικά και σε προσωπικές απόψεις. Θέλω μονάχα ν’ αναλάβω για μια στιγμή την ολοκληρωτική αλλά και νόμιμη υπεράσπιση της νέας τέχνης, έτσι όπως μας παρουσιάζεται, κορεσμένη από αντιφάσεις αλλά και κορεσμένη από ζωή, ακαταστάλακτη και σπασμωδική, αλλά όχι νεκρή, όχι αδιάφορη, όχι ανώφελη. Και για να γίνω σαφέστερος: θέλω ν’ αναλάβω την υπεράσπιση του γενικότερου πνεύματος που χαρακτηρίζει την τεχνοτροπία των μοντέρνων καλλιτεχνών, του καθαρά δημιουργικού πνεύματος που έσωσε την τέχνη από το θάνατο σε ολόκληρο το διάστημα της παράδοξης αυτής μεσοπολεμικής εικοσαετίας, και κράτησε το προνόμιο της γνήσιας έκφρασης μονάχα — τι μεγάλη τιμή — για τον εαυτό της.

Αγαπητέ κ. Παπανούτσο, μας χωρίζουνε αρκετά χρόνια και δεν ειμ’ εγώ εκείνος, που, προκειμένου να σας μιλήσει, θ’ άφηνε κατά μέρος το σεβασμό. Θα ήθελα όμως να διαπιστώσω τη μεγάλη διαφορά νοοτροπίας που μας χωρίζει και που με ρίχνει τώρα στον κίνδυνο να κατηγορηθώ σα νέος που βιάζεται να κάνει το σπουδαίο ή το σοφό, ενώ, απλούστατα, βιάζεται να μιλήσει στο όνομα μιας αισιοδοξίας που, παρά τη διάχυτη γύρω απορία, υπάρχει κι εγκυμονείται βαθιά στα σπλάχνα του αποτρόπαιου σημερινού πολέμου, υπάρχει και ταξιδεύει στα στήθια των αντάξιων της εποχής τους νέων όλου του κόσμου. Όταν έρθει η μέρα που θα μπει επιτέλους μια νέα τάξη στον υλικό κόσμο, θα μπορέσουμε κι εμείς να εκφραστούμε καλύτερα, προπάντων πειραματικότερα.  Αλλά τότε — το πιστεύουμε — θα ΄χουμε κι ανθρώπους που θα μπορούνε να μας κρίνουν με νέα κριτήρια, καλύτερα και πειραματικότερα. Κι αυτό δε θα ΄ναι πια μια κριτική από ύψους, αλλά μια συνεργασία που θα δώσει καρπούς ικανούς ν’ απελπίσουν την ανυπαρξία και το κενό — ν’ απελπίσουν την ήττα και το θάνατο.

Οδυσσέας  Ελύτης, Ανοιχτά Χαρτιά, 1940

Τέχνη

Ποτέ δεν συμπάθησα

τις τέλειες οδοντοστοιχίες

τους σιδερωμένους άντρες

τα ανατομικά στρώματα

με τα αναπαυτικά όνειρα,

πούπουλα χήνας στην ομίχλη.

(ακόμα και ο ύπνος μου είναι τεμαχισμένος).

Γι αυτό και ζω σε ερειπωμένα σπίτια

Κάτι να χάσκει

κάτι να λείπει

κάτι να διαβρώνει την τελειότητα.

Γιατί τέχνη είναι πάντα η οροφή που λείπει.

Χλόη Κουτσουμπέλη, Κλινικά απών, εκδ. Γαβριηλίδης 2014

ΘΕΜΑ Α.

Α. Εστιάζοντας στην 2-4 παράγραφο του Κειμένου 2 να γράψετε μια περίληψη 60-70 λέξεων στην οποία θα αποδώσετε με σαφήνεια την άποψη του δοκιμιογράφου σχετικά με τη νέα τέχνη.

Μονάδες 20

ΘΕΜΑ Β.

Β1. Να επιλέξετε τη σωστή απάντηση για καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις των Κειμένων 1 και 2.

Κείμενο 1

1. Ποιο εκφραστικό μέσο χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο στην πρώτη παράγραφο του κειμένου 1;

α) Μεταφορά

β) Οξύμωρο

γ) Ρητορική ερώτηση

δ) Παρομοίωση

2. Πώς θα χαρακτηρίζατε το ύφος του πρώτου κειμένου:

α) Επιστημονικό και αντικειμενικό

β) Ειρωνικό

γ) Διδακτικό

δ) Ουδέτερο

Κείμενο 2

3. Ποια είναι η λειτουργία της παρένθεσης στη φράση: «τον Arp (τον Salvador Dali και τον Giorgio de Chirico δεν τους άκουσα καθόλου, μήπως έχω λάθος;)»

α) Διευκρίνιση και υπογράμμιση της απορίας του συγγραφέα

β) Προσθήκη περιττών πληροφοριών

γ) Αντίθεση με το προηγούμενο μέρος της πρότασης

δ) Έμφαση στον κυβισμό ως καλλιτεχνικό ρεύμα

4. Ποιος είναι ο σκοπός της παρομοίωσης: «κάνατε ένα καλό και το ρίξατε στο γιαλό»;

α) Να εκφράσει θαυμασμό για τη διάλεξη

β) Να δείξει ότι η διάλεξη είχε θετικό αλλά μικρής σημασίας αποτέλεσμα

γ) Να τονίσει την απογοήτευση του συγγραφέα για την αντιμετώπιση της τέχνης

δ) Να επαινέσει τη συμβολή του ομιλητή στη διάδοση της τέχνης

5. Ποιο ύφος κυριαρχεί στην τελευταία παράγραφο του κειμένου 2;

α) Ειρωνικό

β) Επικριτικό αλλά με σεβασμό

γ) Ουδέτερο

δ) Διδακτικό

Μονάδες 15

Β2α. Ο συντάκτης του Κειμένου 1 αρχίζει το κείμενό του με μια σειρά από ερωτήσεις. Ποιος είναι, κατά τη γνώμη σας, ο σκοπός της χρήσης τους;

Μονάδες 6

Β2β. Αυτό που δεν έχει δικαίωμα να κάνει είναι να επιβάλλει την άποψή του με το έτσι θέλω, να αυτοανακηρύσσεται τιμητής, να προσπαθεί να φιμώσει ό,τι του φαίνεται «αιρετικό». Στο παραπάνω χωρίο επιλέγεται από τον συντάκτη η χρήση του ασύνδετου σχήματος. Να σχολιάσετε το επικοινωνιακό του αποτέλεσμα.

Μονάδες 4

Β3. Το ύφος στην 3^η παράγραφο του Κειμένου 2 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί καταγγελτικό. Να αναφέρετε 3 γλωσσικές επιλογές που αποδεικνύουν την παραπάνω διαπίστωση καθώς και την πρόθεση του δοκιμιογράφου με τη συγκεκριμένη επιλογή.

Μονάδες 10

ΘΕΜΑ Γ.

Γ. Ποια είναι η θέση του ποιητικού υποκειμένου για την τέχνη και πώς αυτή αναδεικνύεται; Να στηρίξετε την απάντησή σας σε τρεις διαφορετικούς κειμενικούς δείκτες. Εσείς συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τη θέση της ποιητικής φωνής; (150-200 λέξεις).

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ.

Δ. Η τέχνη υπήρξε πάντα ένας δυνατός τρόπος έκφρασης των ανθρώπων. Ωστόσο, προκύπτει συχνά to ερώτημα: πρέπει να υπάρχουν όρια στην καλλιτεχνική έκφραση;

Στο πλαίσιο ενός άρθρου για το σχολικό σας περιοδικό, αναλύστε αν η καλλιτεχνική έκφραση πρέπει να είναι απόλυτα ελεύθερη ή αν χρειάζεται να τίθενται κάποια όρια, και ποια πρέπει να είναι αυτά. Χρησιμοποιήστε παραδείγματα από διαφορετικές μορφές τέχνης και επιχειρηματολογήστε υπέρ ή κατά της ύπαρξης περιορισμών, αξιοποιώντας τις ιδέες των κειμένων 1 και 2.

Έκταση: 350-400 λέξεις

Μονάδες 30 

Για να δείτε Απαντήσεις στις ερωτήσεις του Κριτηρίου πατήστε στον παρακάτω σύνδεσμο:

Τέχνη & Όρια Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση) – Απαντήσεις

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις των συναδέλφων Άννα Σιάτρα και Μπικάκης Μιχάλης, οι οποίοι στη συνέχεια το παραχώρησαν στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Τους ευχαριστούμε από καρδιάς και τους ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική τους ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.