Τέχνη & Λογοτεχνία Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)

Από τη ζωή στη Λογοτεχνία

Η Ρέα Γαλανάκη (1947) είναι βραβευμένη πεζογράφος. Στο βιβλίο της «Από τη ζωή στη Λογοτεχνία», παρουσιάζει αποσπάσματα ζωής, εξομολογητικές αναδρομές στα πρόσωπα και τους τόπους, σκέψεις για τη Λογοτεχνία και την Ιστορία. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο οπισθόφυλλο, «Στον αντίποδα μιας συστηματικής αυτοβιογραφίας –που ίσως κάποτε γραφτεί– το βιβλίο προτείνει μιαν αποσπασματική, πλην όμως στέρεη αλληλουχία ζωής και γραφής.». Εδώ εξετάζεται η λογοτεχνική γραφή ως πράξη επικοινωνίας.

Συνοψίζοντας, γράφω γιατί στα νιάτα μου έζησα μιαν εξέγερση και την καταστολή της, αλλά και το γύρισμα της σελίδας, και μέσα μου ακόμη δεν έχουν καταλαγιάσει ούτε οι αιτίες, ούτε οι συνέπειες. Γιατί φουσκώνει σαν ιστίο, αν δεν ανεμίζει σαν σημαία παράδοσης μια λευκή κουρτίνα στο πατρικό μου σπίτι στον γενέθλιο τόπο, όπου αρνήθηκα να επιστρέψω, επιστρέφοντας ωστόσο μέσω των βιβλίων μου. Γιατί συνεχίζω να είμαι μετανάστης στην πρωτεύουσα έχοντας ζήσει μεγάλο μέρος της παιδικής και της ώριμης ζωής μου σε μεγάλες επαρχιακές πόλεις και στην ύπαιθρο, με αποτέλεσμα να γνωρίζω τα υπέρ και τα κατά της δύσκολης αυτής σχέσης, αλλά και να αμφισβητώ τον απόλυτο ενικό, την απόλυτη καθαρότητα κάθε πατρίδας. Γιατί έζησα κοντά σε επιστήμονες και σε αγράμματους ανθρώπους, και δεν βρήκα διαφορά. Γιατί αγάπησα με πάθος, κι αγαπήθηκα ελπίζω, αλλά ακόμη κι η αγάπη θέτει αναπάντητα ερωτήματα. Γιατί δεν έχω καταφέρει να συνομιλήσω όσο θα ήθελα με ζωντανούς, με νεκρούς, και με τον εαυτό μου ακόμη, η δε λογοτεχνία είναι μια γέφυρα ανάμεσα στον ένα και σε όλους τους άλλους κόσμους που έχουμε. Γιατί απορρίπτω τη λογοτεχνική στράτευση, επιμένοντας ωστόσο ότι η λογοτεχνία πρέπει να ανατέμνει κοινωνίες και ψυχές. Γιατί πιστεύω στο προνόμιο της τέχνης να καταργεί τα όρια που υπάρχουν στην καθημερινή ζωή μας, ώστε να αφουγκραστεί καλύτερα αυτό τον μαντικό βαθύσκιο κισσό που περιβάλλει την ανθρώπινη ψυχή. Γιατί, πάνω απ’ όλα, είναι η γύρω μου ζωή που με καλεί να την μελετήσω, να την υπερασπιστώ και να την ξαναγεννήσω, χαρίζοντας ένα κομμάτι του εαυτού μου σε κάθε συγγραφικό τοκετό. Τέλος, γιατί γνωρίζω πλέον πως ο συγγραφέας είναι ευνοημένος –θα μπορούσα όμως να πω και «καταραμένος»– να γεράσει παραμένοντας παιδί που συνέχεια παίζει με τις λέξεις, χτίζοντας κάστρα και κάστρα στην υγρή κινούμενη άμμο των λευκών σελίδων.

Γιατί όσο ψάχνω, τόσο περισσεύουν τα «γιατί».

Γαλανάκη, Ρ. (2011) Από τη ζωή στη Λογοτεχνία. Αθήνα: Καστανιώτης. 191-192

(Φάκελος Υλικού Νεοελληνική Γλώσσα, σελ. 10)

Έγκλημα, ο καθρέφτης της κοινωνίας

Το άρθρο είναι δημοσιευμένο στην εφημερίδα Η Καθημερινή, στην έντυπη και ηλεκτρονική έκδοση. Πρόκειται για μια συνέντευξη με τον Άρνε Νταλ, σύγχρονο συγγραφέα αστυνομικής λογοτεχνίας. Μπορεί να τροφοδοτήσει συζητήσεις σχετικά με αναπαραστάσεις όψεων της σύγχρονης κοινωνίας σε λογοτεχνικά κείμενα.

«Η αστυνομική λογοτεχνία αντανακλά την κοινωνία. Το είδος των εγκλημάτων που διαπράττονται λέει πολλά για το είδος της κοινωνίας. Μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς το έγκλημα σαν ένα καθρέφτη και να το κρατήσει μπροστά από το πρόσωπο της κοινωνίας θα συνειδητοποιήσει πού είναι τα όρια, τι είναι αποδεκτό και τι όχι». Αυτά μου λέει, μεταξύ των άλλων, ο Σουηδός συγγραφέας Άρνε Νταλ –συγγραφικό ψευδώνυμο του Γιαν Άρναλντ– για το λογοτεχνικό είδος που τον έκανε διάσημο ανά τον πλανήτη.[…]

Πριν από λίγες ημέρες, όταν βρέθηκε στην Αθήνα για την προώθηση του νεοεκδοθέντος βιβλίου του «Μουσικές καρέκλες» (Μεταίχμιο). Ένας από τους ήρωές του είναι Έλληνας: ο αστυνομικός Άγγελος Σηφάκης, μέλος της ερευνητικής ομάδας Opcop, μυστικού τμήματος της Europol, με έδρα τη Χάγη. Οι «Μουσικές καρέκλες» είναι το δεύτερο βιβλίο της τετραλογίας με ήρωες την ομάδα της Opcop. [...]

Γεννημένος το 1963, ο Γιαν Άρναλντ εργαζόταν ως κριτικός λογοτεχνίας και ως δημοσιογράφος όταν κέρδισε φήμη, αναγνώριση και καταξίωση στους κόλπους των ομοτέχνων του, των κριτικών και του αναγνωστικού κοινού με το «Misterioso», το πρώτο της δεκάδας των βιβλίων με κεντρικούς ήρωες τους αστυνομικούς της ομάδας Άλφα. Ήταν και το βιβλίο –το έκτο του κατά σειρά– με το οποίο αποκαλύφθηκε η αληθινή του ταυτότητα, την οποία έκρυβε πίσω από το ψευδώνυμο που τον έκανε διάσημο.

Ήταν μια συνειδητή απόφαση να δώσει τον ρόλο του διώκτη του εγκλήματος σε μια ομάδα ερευνητών αντί για τον μοναχικό καουμπόι του νόμου. «Είχα κουραστεί από αυτόν τον μεσήλικα, μοναχικό άντρα αστυνομικό που ζει μόνο για τη δουλειά του, έχει αποτυχημένη προσωπική ζωή και πίνει λίγο παραπάνω από όσο πρέπει. Και επειδή σκόπευα να γράψω δέκα βιβλία, θεώρησα ότι λίγο καιρό αργότερα θα βαριόμουν αυτόν τον χαρακτήρα».

Προτού ξεκινήσει τη συγγραφή του πρώτου του αστυνομικού μυθιστορήματος δεν επιδίωξε να διαβάσει γνωστά βιβλία του είδους, αντιθέτως άντλησε έμπνευση από τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες και τον Σαίξπηρ. Άρχισε να διαβάζει αστυνομικά μυθιστορήματα αφότου κυκλοφόρησαν τα πρώτα του έργα και τα αγάπησε πολύ. Την ομάδα Άλφα διαδέχτηκε η Opcop. Η Opcop έχει στους κόλπους της ερευνητές διαφόρων εθνικοτήτων, είναι σαν μια μικρή «ευρωπαϊκή κοινότητα», όπου συνεργάζονται ένας Σουηδός, μια Γερμανίδα, ένας Πολωνός, μια Γαλλίδα, μια Λιθουανή, μια Βρετανίδα, ένας Ισπανός και ένας Έλληνας, ο ήρεμος υποδιευθυντής της ομάδας, Άγγελος Σηφάκης.

«Έγραψα το βιβλίο όταν ξεκίνησαν τα προβλήματα και οι επικρίσεις εναντίον της Ελλάδας στην Ευρώπη», μας εξηγεί. «Σκέφτηκα ότι χρειαζόταν ένας καλός, αποτελεσματικός Έλληνας αστυνομικός, κάποιος που θα ήταν το αντίθετο της προκατάληψης που υπήρχε τότε για τους Έλληνες. Ήμουν σίγουρος ότι ήταν ένας χαρακτήρας που άξιζε να υπάρχει στα βιβλία, ένας οργανωτικός Έλληνας, που θα εξέπληττε τους Γερμανούς», καταλήγει και ξεσπάει σε γέλια για την… αταξία του.

Μεγάλη έρευνα

Λόγω της ύπαρξης του Σηφάκη, χρειάστηκε να κάνει μια αρκετά μεγάλη έρευνα για την ελληνική κρίση και απέκτησε μια καλή εικόνα της κατάστασης, την οποία έχει συμπεριλάβει στις «Μουσικές καρέκλες». Άλλωστε, ο Άρνε Νταλ ξεχωρίζει μεταξύ των συγγραφέων αστυνομικών θρίλερ επειδή κατορθώνει να θίξει και να «συζητήσει» με τη φωνή των ηρώων του επίκαιρα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα τόσο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και μεμονωμένων κρατών.

Ο ρατσισμός, η μετανάστευση, η ηθική παρακμή, η διαφθορά, η τρομοκρατία έχουν τη δική τους θέση στην πλοκή: «Είναι η προσπάθειά μου να δω τον κόσμο από ψηλά, να δω το μοτίβο του εγκλήματος όπως διαμορφώνεται και εξελίσσεται. Τα ζητήματα που σχετίζονται με την κατάσταση της κοινωνίας και της Ευρώπης παρουσιάζουν ενδιαφέρον γι’ αυτό το είδος της λογοτεχνίας».

Η συγγραφή της τετραλογίας της Opcop ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 2010, όταν, όπως λέει ο ίδιος, «υπήρχε πολλή ελπίδα για την Ευρώπη». Ολοκληρώθηκε το 2014, όταν «η όλη ιδέα μιας λειτουργικής ένωσης άρχισε να εξαφανίζεται σιγά σιγά». Αυτή η πολυεθνική κολεκτίβα αστυνομικών ερευνητών είναι ένα καλό παράδειγμα, θεωρεί, για το πώς θα μπορούσε να είχε λειτουργήσει η Ε.Ε. «Όλοι αυτοί οι διαφορετικοί άνθρωποι εργάζονται μαζί για έναν κοινό σκοπό. Είναι ιδεαλιστικό, αλλά δουλεύει».[…]

Αθανασίου, Μ. (12.11.2017). «Έγκλημα, ο καθρέφτης της κοινωνίας».

Η Καθημερινή (έντυπη έκδοση). Ανακτήθηκε από την Καθημερινή  στις 10/04/2019.

Μελαγχολία τοῦ Ἰάσωνος Κλεάνδρου ποιητοῦ ἐν Κομμαγηνῇ· 595 μ.Χ.

Το ποίημα, της ώριμης περιόδου του ποιητή (όταν γράφεται ο Καβάφης είναι 58 ετών), παρουσιάζεται ως διάλογος ενός φανταστικού ποιητή με την Ποίηση, την οποία ικετεύει να θεραπεύσει τα σημάδια του χρόνου.

Το γήρασμα τοῦ σώματος και τῆς μορφῆς μου

εἶναι πληγή ἀπό φρικτό μαχαῖρι.

Δεν ἔχω ἐγκαρτέρησι καμιά.

Εἰς σέ προστρέχω Τέχνη τῆς Ποιήσεως,

πού κάπως ξέρεις ἀπό φάρμακα·

νάρκης τοῦ ἄλγους δοκιμές, ἐν Φαντασίᾳ και Λόγῳ.

Εἶναι πληγή ἀπό φρικτό μαχαῖρι. —

Τά φάρμακά σου φέρε Τέχνη τῆς Ποιήσεως,

πού κάμνουνε — γιά λίγο — να μή νοιώθεται ἡ πληγή.

 (1921)

νάρκης του άλγους δοκιμές· δοκιμές νάρκης του άλγους· απόπειρες να κατευνασθεί ο πόνος.

εν Φαντασίᾳ και Λόγῳ· με τη δύναμη της φαντασίας που συλλαμβάνει και με τη μαγική λειτουργία του λόγου, δηλ. της γλώσσας, που πραγματοποιεί τη σύλληψη.

Κωνσταντῖνος Καβάφης

(Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ΄ Γενικού Λυκείου  – Ο. Π. Α. Σ. σελ. 66 – 67)

Α. Η Ρέα Γαλανάκη καταγράφει στο απόσπασμα τους λόγους που την οδήγησαν στη λογοτεχνική γραφή. Να συνοψίσετε σε 70 περίπου λέξεις τέσσερις (4) από αυτούς.

Μονάδες 15

Β.1.Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τις παρακάτω προτάσεις σύμφωνα με το περιεχόμενο του κειμένου Από τη ζωή στη Λογοτεχνία σημειώνοντας δίπλα από το γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση:  Σωστό ή Λάθος.

α) Μνήμες από τον γενέθλιο τόπο της Ρ. Γαλανάκη εντοπίζονται στα βιβλία της.

β) Η συγγραφέας πιστεύει ότι στη λογοτεχνία δεν πρέπει να βρίσκουν «χώρο» οι κοινωνικές ανησυχίες.

γ) Στο κείμενο υποστηρίζεται η σύνδεση της τέχνης με την ανθρώπινη ψυχή.

δ) Ένα μέρος της προσωπικότητας του συγγραφέα αποτυπώνεται στο λογοτεχνικό του έργο.

Μονάδες 10

Β.2. Στο δοσμένο κείμενο της Ρ. Γαλανάκη κάθε περίοδος λόγου ξεκινά με το «Γιατί…» και το ρηματικό πρόσωπο που επικρατεί είναι το α΄ ενικό. Ποιος στόχος της θεωρείτε ότι επιτυγχάνεται μέσω αυτής της επανάληψης και της συγκεκριμένης επιλογής ρηματικού προσώπου;

Μονάδες 15

Β. 3. Αφού μελετήσετε τα κείμενα Από τη ζωή στη Λογοτεχνία και  Έγκλημα, ο καθρέφτης της κοινωνίας να αναφέρετε τι είναι αυτό που κυρίως κινητοποιεί τη λογοτεχνική έκφραση της Ρ. Γαλανάκη και τι κινητοποιεί στη συγγραφή τον Αρνέ Νταλ.

Μονάδες 15

Γ. Τι είδους «θεραπεία» θεωρείτε ότι επιζητά ο ποιητής από την Ποίηση στους στίχους του δοσμένου ποιήματος; Να απαντήσετε σε 150 – 200 λέξεις λαμβάνοντας υπόψη σας και τους εκφραστικούς τρόπους με τους οποίους ο ποιητής επιδιώκει την επικοινωνία του με την Τέχνη της Ποίησης.

Μονάδες 15

Δ. Ποια επίδραση έχει κατά τη γνώμη σας στον άνθρωπο η ενασχόληση με τη Λογοτεχνία είτε από την πλευρά του λογοτέχνη είτε από τη πλευρά του αναγνώστη; Το κείμενό σας – 300 ως 400 λέξεις – θα δημοσιευτεί στη στήλη «Απόψεις» της διαδικτυακής σχολικής εφημερίδας.

Μονάδες 30

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις της συναδέλφου Σοφίας Φωτοπούλου, η οποία το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.