Στερεότυπα – Σεξουαλική Ετερότητα Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)

Νοσηρά στερεότυπα: Υπάρχει θεραπεία;

Ο Meister Eckhart, φιλόσοφος, θεολόγος και μυστικιστής του μεσαίωνα έγραψε: «Όταν η ψυχή θέλει να βιώσει κάτι, ρίχνει μπροστά της μία εικόνα και στη συνέχεια βηματίζει μέσα σε αυτήν».

Για τους επιστήμονες τα στερεότυπα θεωρούνται ως η γνωστική (ή γνωσιακή) συνιστώσα της αντίληψής μας για τον κόσμο – που υπάρχει χωρίς συνειδητή επίγνωση -, ενώ η προκατάληψη αποτελεί τη συναισθηματική συνιστώσα των στερεοτύπων∙ οι διακρίσεις τη συμπεριφορική συνιστώσα – δηλαδή τις αντιδράσεις μας βάσει των προκαταλήψεων -.

Τα στερεότυπα μας βοηθούν να κατανοούμε τον περιβάλλοντα κόσμο. Συνιστούν ένα είδος κατηγοριοποίησης που εξυπηρετεί τη συστηματοποίηση των πληροφοριών. Μέσω των στερεότυπων οι πληροφορίες καθίστανται πιο εύκολα αναγνωρίσιμες, ανακαλούνται πιο αποτελεσματικά από τη μνήμη, καθώς επίσης προβλέπονται και διευκολύνονται οι αλληλεπιδράσεις μας με τους άλλους.

Θα έλεγα ότι είναι στη φύση μας να κατηγοριοποιούμε τους ανθρώπους. Είναι ο τρόπος μας να κάνουμε έναν πολύπλοκο κόσμο απλούστερο. Σύμφωνα με το έργο της Susan Gelman,[1] ψυχολόγου στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν: «τα παιδιά ήδη από την ηλικία των τριών ετών αρχίζουν να κατηγοριοποιούν ανθρώπους και αντικείμενα. Ωστόσο, οι αρχικές τους κατηγοριοποιήσεις βασίζονται περισσότερο σε παρατηρήσιμα χαρακτηριστικά και επηρεάζονται λιγότερο από ποιοτικές αξιολογήσεις». Μελέτες για την κοινωνική νόηση, όπως το έργο των Tajfel και Turner[2] για τη θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας, δείχνουν πώς οι κοινωνικές ομάδες και οι επιρροές (γονείς, δάσκαλοι, συνομήλικοι, μέσα ενημέρωσης) συμβάλλουν στην ανάπτυξη προκαταλήψεων και αξιολογήσεων των διαφόρων ομάδων ως ανώτερες / καλύτερες ή κατώτερες / χειρότερες. Τέλος,  οι έρευνες που βασίζονται στην υπόθεση της επαφής του Gordon Allport[3] τονίζουν ότι όσο λιγότερη επαφή έχουμε με μία συγκεκριμένη ανθρώπινη ομάδα τόσο πιθανότερο είναι ότι αναπτύσσουμε αρνητικά συναισθήματα και φόβο για αυτήν.

Ο Ντοστογιέφσκι έγραψε ότι εκατό υποψίες δεν κάνουν μια απόδειξη. Όταν έχουμε μία στερεότυπη σκέψη, πχ. για μια φυλετική ομάδα, για τους ομοφυλόφιλους, κ.α., θα πρέπει να επιδιώκουμε μία εναλλακτική σκέψη που θα βασίζεται σε αποδείξεις, σε πραγματικά στοιχεία, σε εμπεριστατωμένα επιχειρήματα. Μπορούμε να αποκτούμε τέτοιες τεκμηριωμένες πληροφορίες που αμφισβητούν ένα στερεότυπο, όταν εγκαταλείπουμε τις ζώνες άνεσής μας και εκθέτουμε τους εαυτούς μας σε ανθρώπους από διαφορετικές ομάδες. Επίσης, θα πρέπει να είμαστε πρόθυμοι να συμμετέχουμε σε έναν ειλικρινή διάλογο με τις άλλες ομάδες που μερικές φορές μπορεί να είναι δύσκολος ή άβολος. Ακριβώς για αυτόν τον λόγο η επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους, που είναι διαφορετικοί, είναι σημαντική, γιατί μας εκθέτει στη γνωριμία με καινούργιες πληροφορίες που δεν ανταποκρίνονται στα στερεότυπα.

Απευθυνόμενοι σε νέους – και όχι μόνο – ανθρώπους που βιώνουν τη στερεοτυπική απειλή, έχουμε την υποχρέωση να τους ενισχύουμε θετικά. Ειδικά εσείς οι εκπαιδευτικοί. Όχι διασκεδάζοντας, απλουστευτικά, το φόβο τους «δεν είστε διαφορετικοί», γιατί τότε δεν τους λέμε την αλήθεια. Δεν υπάρχει κανένα λάθος με τη διαφορετικότητα και μάλιστα, όταν δεν είναι κατ’ επιλογή! Η ίδια η φύση αγαπά τη διαφορετικότητα και την ποικιλία και το νορμάλ το απαντούμε μόνο ως πρόγραμμα στο …πλυντήριο. Αλλά με το να υπενθυμίζουμε στα άτομα τις άλλες πτυχές της ταυτότητάς τους, που είναι άσχετες με το αρνητικό, για εκείνα, στερεότυπο (δεξιότητες, επιδόσεις, προσωπικά ενδιαφέροντα) τους καθιστούμε λιγότερο ευάλωτους στη στερεοτυπική απειλή, στην οποία αναφέρθηκα προηγούμενα, σχετικά με τη φυλή τους, το φύλο τους, τη σεξουαλική τους προτίμηση, κτλ.

Η αντιμετώπιση των στερεοτύπων είναι, οπωσδήποτε, μία αργή διαδικασία, τόσο αργή που θυμίζει τη μετακίνηση των τεκτονικών πλακών πάνω στις οποίες δομήθηκε ο κόσμος μας. Οι πυρηνικές πεποιθήσεις θυμίζουν, έτσι κι αλλιώς, τα βουνά, τι βουνά … οροσειρές ολόκληρες, που δημιουργούν μεγάλες σκιές κι ενίοτε μοιάζουν ανυπέρβλητα. Εσείς οι εκπαιδευτικοί μπορείτε, όμως, να προκαλείτε τους απαραίτητους μικρούς σεισμούς, εδώ κι εκεί, τις αναγκαίες ρωγμές στην πέτρα και να υποδεικνύετε καινούργια, εναλλακτικά μονοπάτια στις αντιλήψεις των μαθητών σας, τόσο για τον εαυτό τους όσο και για τους άλλους.

Ομιλία του ψυχιάτρου Δημήτρη Παπαδημητριάδη  προς εκπαιδευτικούς, σε διημερίδα για την ομοφοβία στην εκπαίδευση, papadimitriadis.gr

[1] Gelman, S. A. (2009). Learning from others: Children’s construction of concepts. Annual review of psychology, 60, 115-140.

[2] Tajfel, H., & Turner, J. C. (1979). An integrative theory of intergroup conflict. The social psychology of intergroup relations, 33(47), 74.

[3] Allport, G. W. (1954). The nature of prejudice. Cambridge, MA: Addison-Wesley.

Η κοινωνική αντίδραση έναντι της σεξουαλικής ετερότητας

Το ζήτημα της σεξουαλικής ποικιλομορφίας αποτελεί ένα ανθρώπινο δικαίωμα, ισοδύναμο με άλλες ατομικές ελευθερίες. Με αυτή την έννοια το άτομο θα πρέπει να μπορεί να εκφράζει ελεύθερα την σεξουαλικότητά του, δίχως να φοβάται την κοινωνική αντίδραση. Η απόκρυψη ή και η άρνηση της σεξουαλικής ταυτότητας, συνιστά μία άλλη μορφή άρνησης του εαυτού και της προσωπικότητας, με δυσμενείς επιπτώσεις σε ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο.

Είναι γεγονός ωστόσο, ότι η σεξουαλικότητα παραμένει ένα θέμα ταμπού για τις περισσότερες κοινωνίες, άρρηκτα συνδεδεμένο με χρόνιες προκαταλήψεις και στερεότυπα, περί αρρενωπότητας και θηλυκότητας. Η ετεροφυλία συνεχίζει να συνιστά την σωστή αποδεκτή σεξουαλική συμπεριφορά, που «πηγάζει» σε βιολογικές και κοινωνικές ερμηνείες, δημιουργώντας αντίστοιχους κοινωνικούς ρόλους και στα δύο φύλα. Αυτή άλλωστε, η ερμηνεία της σεξουαλικότητας είναι ουσιαστικά εκείνη που μας επιτρέπει να αντιληφθούμε και την κοινωνική της κατασκευή.

Η κοινωνική ταυτότητα που μας κατατάσσει αλλά και μας καθορίζει εντός του κοινωνικού χώρου, διαμορφώνεται μέσα από μία διττή διάσταση: την δυνητική που αφορά στο πώς βλέπει το εκάστοτε άτομο τον εαυτό του και την ταυτότητά του και την πραγματική, στο πώς βλέπουν το άτομο οι «άλλοι» (Αλεξιάς,2011:148). Η σεξουαλική ταυτότητα υπόκειται ακριβώς σε αυτή τη διαδικασία που πέρα της βιολογικής της ερμηνείας είναι η καθημερινή διαντίδραση εκείνη που της προσδίδει νόημα και ερμηνεία. Στην πραγματικότητα τα άτομα μοιάζουν «εγκλωβισμένα» ανάμεσα σε συλλογικές και ατομικές ταυτότητες.

Αυτοκτονίες, κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση και διάφορα άλλα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, είναι ορισμένες από τις διαταραχές που αντιμετωπίζουν τόσο τα ΛΟΑΤΚΙ[1] άτομα όσο και οι οικογένειές τους, εξαιτίας του στίγματος. Επιπλέον, ένα ικανοποιητικό ποσοστό αυτών των ατόμων γίνονται καθημερινά αποδέκτες λεκτικών και σωματικών επιθέσεων, τα οποία επιβαρύνουν περαιτέρω την ψυχοσυναισθηματική τους κατάσταση, με τις επιπτώσεις να είναι ακόμα σφοδρότερες για τα νεότερα μέλη αυτής της κοινότητας. Οι νέοι, εκτός από τις αλλαγές που βιώνουν και την ψυχοσυναισθηματική τους κατάσταση, καλούνται ταυτόχρονα να αντιμετωπίσουν και να επιβιώσουν σε ένα μη υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον, σε ένα εχθρικό σχολικό περιβάλλον, αποξενωμένοι, δίχως να μπορούν να απευθυνθούν κάπου, να μιλήσουν για τα προβλήματά τους ή και να ενημερωθούν για τα δικαιώματά τους

Τα παραπάνω υποδηλώνουν την ανάγκη για την ευαισθητοποίηση και ενημέρωση της κοινής γνώμης ενάντια σε ζητήματα σεξουαλικής ταυτότητας, το οποίο προϋποθέτει την θέσπιση νόμων για τα δικαιώματα αυτών των ατόμων, που θα οδηγήσει στην αναγνώριση, αλλά και στην πρόσβασή τους σε μέτρα κοινωνικής πρόνοιας. Σε κάθε κοινωνικό πλαίσιο, η κρατική πολιτική θα πρέπει να λάβει τα απαραίτητα μέτρα, ώστε σε χώρους καθοριστικούς για την κοινωνική τους ένταξη, όπως είναι η εκπαίδευση, να παρέχεται ένα υποστηρικτικό, συμβουλευτικό πλαίσιο. Οι υπηρεσίες αυτές θα πρέπει να εξασφαλίζουν την απαραίτητη ψυχοσυναισθηματική υποστήριξη και πληροφόρηση σε αυτά τα άτομα και στις οικογένειές τους, βοηθώντας τους αφενός να αντιληφθούν αυτές τις αλλαγές που βιώνουν και αφετέρου να επανενταχθούν στον κοινωνικό περίγυρο. Εξίσου καθοριστικός είναι και ο ρόλος των μέσων μαζικής ενημέρωσης, τα οποία είναι επιβεβλημένο να συμβάλλουν στη διαχείριση του στίγματος και των στερεοτυπικών αντιλήψεων, μέσω της πληροφόρησης και ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης.

Μουζάκη Μαρία, Η κοινωνική αντίδραση έναντι της σεξουαλικής ετερότητας, ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ, Τόμος ΙΗ, τεύχος 71, 2019

[1] ΛΟΑΤ+ είναι ένα αρκτικόλεξο που προέρχεται από τις λέξεις Λεσβία, Ομοφυλόφιλος, Αμφιφυλόφιλος και Τρανς.

Μαμά, μπαμπά

Το ξέρω ότι θυμάσαι, μαμά, κι εγώ θυμάμαι

Που φώναζες στην θάλασσα μην πάω στ’ ανοιχτά

Για δες μετά από χρόνια, μαμά, πως κολυμπάμε

Από το πρώτο κλάμα μου σ’ αλλιώτικα νερά

Τ’ ακούω όταν μιλάμε, μπαμπά, τρέμει η φωνή σου

Αμήχανη η συζήτηση, κυλά μηχανικά

Τα νέα μας ρωτάμε, μπαμπά, μα ειν’ η ευχή σου

Τα λόγια μας μη φτάσουνε στα πιο σημαντικά

Θα ήσασταν περήφανοι που είμαι το παιδί σας

Αν είχα για ζωή μου τη δική σας τη ζωή;

Το βλέμμα σας το κράτησα, αλλού όμως κοιτάζω

Μαμά, μπαμπά, λυπάμαι, δεν σας μοιάζω

Ακόμα περιμένεις, μαμά, σε βλέπω, ελπίζεις

Την πόρτα να χτυπήσει κάποια άλλη μου εκδοχή

Σε έφτασα στο ύψος μπαμπά – να μ’ αντικρίζεις

Πιο πίσω απ’ την αγάπη κυβερνά η ενοχή

Με ξέρεις και σε ξέρω, μαμά, τι να σου κρύψω;

Η πείρα σου δεν φτάνει μία μοίρα ν’ αλλαχτεί

Τον δρόμο μου τον βλέπεις, μπαμπά,  εδώ θα στρίψω

Τα ίχνη μας πορεία που στα δυο θα χωριστεί

Στίχοι του Γιάννη Βασιλόπουλου

Μουσική του Σπύρου Παρασκευάκου

Δίσκος: Τρίτη Έξοδος, Δήμητρα Σελεμίδου

ΘΕΜΑ 1^ο:

Α1. Να αποδώσετε περιληπτικά, σε 80-90 λέξεις, πώς οι πολίτες ατομικά και οι εκπαιδευτικοί στο πλαίσιο του σχολείου μπορούν να περιορίσουν τα στερεότυπα, σύμφωνα με το Κείμενο 1.

Μονάδες 20

ΘΕΜΑ 2^ο:

Β.1. Να αντιστοιχήσετε καθεμία από τις παρακάτω διαπιστώσεις της πρώτης στήλης (Α’ στήλη)  με το ονοματεπώνυμο του ομιλητή\ συντάκτριας στη δεύτερη στήλη (Β’ στήλη) και να τις επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το Κείμενο 1 και το Κείμενο 2  γράφοντας δίπλα σε κάθε αριθμό που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή, ή τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη:

 Μονάδες 10

Β2.α. Το Κείμενο 1 που διαβάσατε αποτελεί μία ομιλία του ψυχιάτρου Δημήτρη Παπαδημητριάδη, στην οποία εντοπίζουμε στοιχεία  του επιστημονικού λόγου, ο οποίος χαρακτηρίζεται ως περιγραφικός, ερμηνευτικός και αποδεικτικός. Να επιβεβαιώσετε καθένα από τα παραπάνω χαρακτηριστικά με μία (1) κειμενική αναφορά (μονάδες 3) και να τα εξηγήσετε με συντομία (μονάδες 6).

[Εναλλακτικά]

Β2.α. Στο Κείμενο 1 στην τέταρτη παράγραφο («Θα έλεγα… συναισθήματα και φόβο για αυτήν»),  ο συντάκτης παραθέτει την άποψη μίας ειδικού. Ποια είναι αυτή (μονάδες 2); Ποια κύρια θέση της ίδιας παραγράφου ενισχύει (μονάδες 2); Να αξιολογήσετε την πειστικότητα του συγκεκριμένου αποδεικτικού μέσου (μονάδες 5).

Μονάδες 9

Β2.β. Ποια θεωρείτε ότι είναι η πρόθεση του ομιλητή στην τελευταία παράγραφο του Κειμένου 1 («Η αντιμετώπιση των στερεοτύπων… όσο και για τους άλλους»):

α) να ενημερώσει\ να πληροφορήσει

β) να καταγγείλει

γ) να προτρέψει\παροτρύνει

να επιλέξετε τη σωστή απάντηση (μονάδα 2), να την τεκμηριώσετε κάνοντας αναφορά σε τρεις (3) γλωσσικές επιλογές που  επιβεβαιώνουν την παραπάνω πρόθεση (μονάδες 3) και να αναφερθείτε στο επικοινωνιακό αποτέλεσμα που επιτυγχάνεται για τους δέκτες με τη χρήση της καθεμιάς ξεχωριστά (μονάδες 3).

[Εναλλακτικά]

Β2.β. Στην 3^η παραγράφου του Κειμένου 2 («Η κοινωνική ταυτότητα… ατομικές ταυτότητες») να αναφερθείτε στη συμβολή  των αναφορικών προτάσεων σε νοηματικό επίπεδο (μονάδες 3).  Στη συνέχεια να αντικαταστήσετε το αναφορικό που, με τον κατάλληλο τύπο της αναφορικής αντωνυμίας ο οποίος, η οποία, το οποίο (μονάδες 2). Λαμβάνοντας υπόψη σας ότι πρόκειται για ένα επιστημονικό άρθρο, σε υφολογικό επίπεδο ποιος τύπος (που\οποίος,-α,-ο) θεωρείτε ότι είναι καταλληλότερος (μονάδες 3);

Μονάδες 8

Β3. Πώς θα χαρακτηρίζατε το ύφος του συντάκτη στην έκτη παράγραφο  του Κειμένου 1 («Απευθυνόμενοι σε νέους… σεξουαλική τους προτίμηση, κτλ.»):  α) ουδέτερο, β) ειρωνικό-επικριτικό, γ) γλαφυρό; Να επισημάνετε τη σωστή απάντηση (μονάδες 2) και να την επιβεβαιώσετε με (3) τρεις γλωσσικές επιλογές οι οποίες βοηθούν στη διαμόρφωση του συγκεκριμένου ύφους (μονάδες 6).

[Εναλλακτικά]

Β3. Ποια σημασία της δεοντικής τροπικότητας [επιθυμία, ευχή, πρόθεση, ανάγκη] εντοπίζετε στην επιλογική  παράγραφο («Τα παραπάνω υποδηλώνουν… της κοινής γνώμης») του Κειμένου 2 (μονάδες 2); Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας κάνοντας αναφορά σε δύο (2) γλωσσικές επιλογές (μονάδες 2). Πώς συνδέεται, κατά τη γνώμη σας, το περιεχόμενο της παραγράφου με τη συγκεκριμένη τροπικότητα (μονάδες 4);

Μονάδες 8

ΘΕΜΑ 3^ο:

Γ1. Ποιο είναι το βασικό θέμα που θίγει το ποίημα; Να τεκμηριώσετε την άποψή σας με τρεις κειμενικούς δείκτες. Πώς θα μπορούσε, κατά τη γνώμη σας, να βελτιωθεί  το ψυχολογικό κλίμα στην εν λόγω οικογένεια; (150-200 λέξεις)

[Εναλλακτικά]

Γ1. Ποιο συναισθηματικό κλίμα επικρατεί μέσα στο συγκεκριμένο οικογενειακό περιβάλλον σύμφωνα με το ποίημα και ποια είναι η αιτία; Να τεκμηριώσετε με τρεις κειμενικούς δείκτες. Ποια στάση εκ μέρους της οικογένειας θα βοηθούσε το παιδί στην αποκατάσταση της ψυχικής του ισορροπίας; (150-200 λέξεις)

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ 4^ο:

Δ1. Σε μία διημερίδα με θέμα «Σεξουαλική Ετερότητα στην Εκπαίδευση» στο Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, καλείσαι ως εκπρόσωπος της σχολικής σου κοινότητας να παρουσιάσεις, σε 350-400 λέξεις, α) τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ένας μαθητής που χαρακτηρίζεται από  σεξουαλική  διαφορετικότητα, β) καθώς και τους τρόπους με τους οποίους το σχολείο μπορεί να περιορίσει τα στερεότυπα αυτά.

(Να αξιοποιηθούν δημιουργικά ιδέες και πληροφορίες από τα Κείμενα 1 και 2)

Μονάδες 30

Για να δείτε τις ενδεικτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του κριτηρίου επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: 

Στερεότυπα – Σεξουαλική Ετερότητα Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση) – Απαντήσεις 

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις των συναδέλφων-συγγραφέων Κασιμάτη Μαρία και Γαλάνη Παναγιώτη, οι οποίοι το παραχώρησαν στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Τους ευχαριστούμε από καρδιάς και τους ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική τους ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.