Στερεότυπα – Σεξουαλική Ετερότητα Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση) Απαντήσεις

Θέμα Α 

Α1. Ο συντάκτης του Κειμένου 1 προτρέπει σε δράσεις τόσο τους πολίτες όσο και τους εκπαιδευτικούς ως προς τον περιορισμό των στερεοτυπών. Ειδικότερα, οι πολίτες οφείλουν να αντικρούουν τις στερεοτυπικές αντιλήψεις μέσω του ορθολογισμού και του αποδεικτικού λόγου. Η βιωματικότητα και ο διάλογος συνδράμουν και αυτοί στον περιορισμό του φαινομένου. Επιπρόσθετα, οι εκπαιδευτικοί έχουν την υποχρέωση να μην αντιμετωπίζουν τα στερεότυπα επιφανειακά, αλλά να τονίζουν τα θετικά χαρακτηριστικά των «πληττόμενων» μαθητών, ενισχύοντάς τους την αυτοπεποίθηση. Η γόνιμη αμφισβήτηση και η γνωστική ανατροφοδότηση αποτελούν και αυτές ανάχωμα στα στερεότυπα.

Θέμα Β

Β.1.

1.α-ΛΑΘΟΣ

2.β-ΣΩΣΤΟ

3.β-ΛΑΘΟΣ

4.α-ΣΩΣΤΟ

5.α-ΣΩΣΤΟ

Β2.α. Ο συντάκτης του πρώτου κειμένου, Δημήτρης Παπαδημητριάδης, φέρει την ιδιότητα του ψυχιάτρου. Ο λόγος στη συγκεκριμένη ομιλία έχει τα γνωρίσματα  του επιστημονικού λόγου, ο οποίος χαρακτηρίζεται ως περιγραφικός, ερμηνευτικός και αποδεικτικός.  Στη 2^η  παράγραφο του κειμένου του ορίζει την έννοια των στερεοτύπων και προκαταλήψεων υπό το πρίσμα της ψυχιατρικής επιστήμης («Για τους επιστήμονες τα στερεότυπα θεωρούνται… συμπεριφορική συνιστώσα»). Στην 3^η  παράγραφο ερμηνεύει\αναλύει πώς τα στερεότυπα συμβάλλουν στην κατηγοριοποίηση των πληροφοριών που δέχεται ο άνθρωπος και πώς διευκολύνουν τις ανθρώπινες σχέσεις και την κατανόησης του κοινωνικού περιβάλλοντος («βοηθούν να κατανοούμε τον περιβάλλοντα κόσμο, Συνιστούν ένα είδος κατηγοριοποίησης, διευκολύνονται οι αλληλεπιδράσεις»). Τέλος, στην 4^η παράγραφο αποδεικνύει\ τεκμηριώνει ότι η κατηγοριοποίηση αυτή – στερεότυπα- είναι μία φυσική προδιάθεση του ατόμου, η οποία, όμως, μπορεί να διαμορφώσει κάποιες πυρηνικές πεποιθήσεις, οι οποίες με τη σειρά τους να προκαλέσουν φόβο προς κάποιες κοινωνικές ομάδες, παραθέτοντας απόψεις ειδικών (« Σύμφωνα με το έργο της Susan Gelman… ποιοτικές αξιολογήσεις») και αποτελέσματα ερευνών («Μελέτες […]όπως το έργο των Tajfel και Turner…, οι έρευνες […] του Gordon Allport τονίζουν…»)

[Εναλλακτικά] 

Β2.α. Ο συντάκτης στην 4^η  παράγραφο του Κειμένου 1 εκφράζει την άποψη ότι η κατηγοριοποίηση (ανθρώπων και αντικειμένων) αποτελεί μία φυσική προδιάθεση του ατόμου, ώστε να απλοποιεί τις πληροφορίες και τα ερεθίσματα που δέχεται. Προκειμένου να ενισχύσει την άποψή του αυτή,  επικαλείται μία ειδικό, την  Susan Gelman, ψυχολόγο στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, η οποία υποστηρίζει ότι τα παιδιά από νεαρή ηλικία έχουν την τάση να κατηγοριοποιούν, κυρίως, με κριτήριο   τα εξωτερικα χαρακτηριστικά χωρίς να αποδίδουν την έννοια της ποιότητας σε αυτά. Με την αναφορά στη συγκεκριμένη ειδικό\αυθεντία,  ο λόγος του καθίσταται ιδιαιτέρα πειστικός, αφού η Susan Gelman ως ψυχολόγος φαίνεται να έχει ασχοληθεί με τον συμπεριφορισμό των παιδιών. Με τον τρόπο αυτόν, ο συντάκτης προσδίδει στον λόγο του εγκυρότητα, αξιοπιστία και αντικειμενικότητα. Ενισχύει το ήθος του, αφού αποδεικνύει την ευρυμάθειά του, ότι κατέχει δηλαδή τη σχετική βιβλιογραφία και βασίζεται σε αξιόπιστες πηγές γύρω από το θέμα των στερεοτύπων.  Αξίζει ακόμα να αναφερθεί ότι, επειδή η αυθεντία είναι διαφορετικής εθνικότητας, αποδεικνύεται η καθολικότητα του θέματος των στερεοτυπικών αντιλήψεων.

Β2.β.  Πρόθεση του ομιλητή στην τελευταία παράγραφο του Κειμένου 1 είναι να προτρέψει\ να παροτρύνει (γ) τους αποδέκτες γενικότερα και ειδικότερα τους εκπαιδευτικούς, ώστε μέσω του λειτουργήματός τους, κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής πράξης, να περιορίσουν το φαινόμενο του ρατσισμού και των στερεοτύπων. Οι ίδιοι οφείλουν να διευρύνουν τους πνευματικούς ορίζοντες των μαθητών μέσω της αμφισβήτησης των παγιωμένων πεποιθήσεων. Για να πραγματώσει την πρόθεσή του αυτή κάνει χρήση του  β’ πληθυντικού προσώπου («Εσείς οι εκπαιδευτικοί μπορείτε») δημιουργώντας έναν άμεσο δίαυλο επικοινωνίας, έναν τόνο συνομιλητικό και καθιστά τους δέκτες συμμέτοχους στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Επιπρόσθετα, μέσω της υποτακτικής έγκλισης («να προκαλείτε, να υποδεικνύετε») προτρέπει τους καθηγητές σε συγκεκριμένες δράσεις που αφορούν στην πνευματική ελευθερία των μαθητών. Τέλος, με τη μεταφορική γλώσσα («θυμίζει τη μετακίνηση των τεκτονικών πλακών πάνω στις οποίες δομήθηκε ο κόσμος μας») αναπαριστά με άμεσο και ζωντανό τρόπο τη δυσκολία να εξαλειφθούν τα στερεότυπα από την κοινωνία και παράλληλα προσεγγίζει συναισθηματικά τους δέκτες\ ακροατήριο.

[Εναλλακτικά] 

Β2.β. Στην  3^η παράγραφο του Κειμένου 2, η Μ. Μουζάκη κάνει χρήση αναφορικών προσδιοριστικών προτάσεων («που μας κατατάσσει, που αφορά, που πέρα, που της προσδίδει»). Σε νοηματικό επίπεδο οι προτάσεις αυτές αποτελούν απαραίτητο συμπλήρωμα για να διακρίνει και να κατανοήσει ο αναγνώστης τη σημασία της κοινωνικής\ σεξουαλικής  ταυτότητας  και τους παράγοντες που τη διαμορφώνουν.

Αντικατάσταση του αναφορικού που από  την αντωνυμία ο  οποίος,-α,-ο:

• η οποία μας κατατάσσει
• η οποία αφορά
• η οποία πέρα της βιολογικής της ερμηνείας
• η οποία της προσδίδει νόημα και ερμηνεία

Λαμβάνοντας υπόψη μας ότι πρόκειται για ένα επιστημονικό άρθρο, σε υφολογικό επίπεδο, καταλληλότερος είναι  τύπος «οποίος,-α,-ο», καθώς το ύφος καθίσταται πιο επίσημο και σοβαρό, και προσιδιάζει σε ένα επιστημονικό κείμενο, το οποίο πρέπει να χαρακτηρίζεται και από σαφήνεια,  ενώ το αναφορικό «που» χρησιμοποιείται περισσότερο στον προφορικό λόγο.

Β3. Στην 6^η παράγραφο του Κειμένου 1 ο συντάκτης επιλέγει σε κάποια σημεία ύφος ειρωνικό- επικριτικό (β). Μέσω της παρομοίωσης και των αποσιωπητικών («μόνο ως πρόγραμμα στο …πλυντήριο.») επιτίθεται με σκωπτική διάθεση σε όλους όσοι μάχονται τη διαφορετικότητα λόγω των στερεοτυπικών τους αντιλήψεων. Επιπρόσθετα, με τη χρήση του β’ προσώπου («Ειδικά εσείς οι εκπαιδευτικοί») και των εισαγωγικών, που περικλείουν μια στερεότυπη φράση («δεν είστε διαφορετικοί») και του επιρρήματος («απλουστευτικά») τονίζει την επιφανειακή και εσφαλμένη αντιμετώπιση του σεξουαλικού ρατσισμού που λαμβάνει χώρα στο σχολικό περιβάλλον. Τέλος, μέσω του θαυμαστικού («Δεν υπάρχει κανένα λάθος με τη διαφορετικότητα και μάλιστα, όταν δεν είναι κατ’ επιλογή!») εκφράζει την έντονη αποδοκιμασία του για την αναίτια ύπαρξη του ρατσισμού.

*[η αναφορά σε τρεις γλωσσικές επιλογές αρκεί]

[Εναλλακτικά] 

Β3. Στην επιλογική παράγραφο του Κειμένου 2 η σημασία της δεοντικής τροπικότητας που εντοπίζουμε είναι αυτή της ανάγκης\υποχρέωσης («υποδηλώνουν την ανάγκη, θα πρέπει να λάβει, θα πρέπει να εξασφαλίζουν, είναι επιβεβλημένο να συμβάλλουν»). Γλωσσικές επιλογές που επιβεβαιώνουν την προαναφερθείσα σημασία είναι α) το απρόσωπο ρήμα («πρέπει»), που προσδίδει δεοντολογικό χαρακτήρα, και β) η υποτακτική έγκλιση («να λάβει, να εξασφαλίζουν, να συμβάλλουν»). Η Μ. Μουζάκη σε αυτήν την παράγραφο καταθέτει μία σειρά από δράσεις που οφείλει να κάνει η πολιτεία και τα Μ.Μ.Ε, οι οποίες σχετίζονται με την ένταξη, την ψυχολογική υποστήριξη των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων και την ενημέρωση\πληροφόρηση των πολίτων, ώστε να ευαισθητοποιηθεί η κοινή γνώμη στο ζήτημα της σεξουαλικής ετερότητας. Σε αυτές τις δράσεις η συντάκτρια δίνει διάσταση υποχρέωσης, ώστε να υπάρξει πραγματική ισότητα στην κοινωνία.

Θέμα Γ

Γ1. Το βασικό θέμα του ποιήματος είναι η μη αποδοχή της σεξουαλικής ετερότητας/ διαφορετικότητας μέσα στο πλαίσιο της οικογένειας. Ο κεντρικός χαρακτήρας του ποιήματος είναι ένα παιδί το οποίο έχει ανακαλύψει τη σεξουαλική του ταυτότητα και βιώνει την αγωνία της μη αποδοχής από τους γονείς του σε περίπτωση αποκάλυψης της διαφορετικότητάς του. Στην πρώτη στροφή, απευθύνεται στη μητέρα του και μέσω μίας παιδικής ανάμνησης, αυτής του θαλάσσιου μπάνιου, προσπαθεί να της μιλήσει για τον διαφορετικό ερωτικό του προσανατολισμό με τη μεταφορά («κολυμπάμε σ’ αλλιώτικα νερά»). Στη δεύτερη στροφή, έρχεται αντιμέτωπος με τον πατέρα του, το αντρικό πρότυπο. Το ποιητικό υποκείμενο μάς παρουσιάζει με ιδιαίτερα εύγλωττο τρόπο το συναισθηματικό κλίμα φόβου και αμηχανίας που επικρατεί κάθε φορά που συζητούν με λέξεις συναισθηματικά φορτισμένες («τρέμει η φωνή σου, αμήχανη η συζήτηση, τα λόγια μας μη φτάσουν στα πιο σημαντικά»).  Στην τρίτη στροφή, απευθύνεται με μία ερώτηση και στους δύο του γονείς («Θα ήσασταν περήφανοι αν είχα για ζωή μου τη δική σας τη ζωή;») με την οποία εκφράζει ταυτόχρονα την αγωνία του για τη μη αποδοχή και την απόγνωσή του για μία γονεϊκή προσδοκία την οποία δεν μπορεί να εκπληρώσει.

Το ψυχολογικό κλίμα στην εν λόγω οικογένεια είναι βαρύ. Η ανακάλυψη της διαφορετικής σεξουαλικής ταυτότητας από το παιδί τού προκαλεί συναισθήματα αγωνίας, θλίψης και απόγνωσης. Γνωρίζει ότι η οικογένειά του, οι γονείς του, οι άνθρωποι που το έφεραν στον κόσμο, είχαν άλλες προσδοκίες και όνειρα για τη ζωή του. Δεν μπορεί ωστόσο να εκπληρώσει τις προσδοκίες τους, κρύβοντας από τον εαυτό του την αλήθεια. Το κλίμα θα βελτιωνόταν για τον ίδιο, αν οι γονείς του έδειχναν κατανόηση και σεβασμό στη σεξουαλική του ετερότητα. Αν προσπαθούσαν να υπερβούν τις προκαταλήψεις τους και τα κοινωνικά στερεότυπα, αντιμετωπίζοντας την επιλογή του ως ατομικό του δικαίωμα. Τότε το παιδί θα ένιωθε αποδοχή χωρίς προϋποθέσεις και δε θα αισθανόταν ενοχές για την ανακάλυψη και την επιλογή του εαυτού του.

[Εναλλακτικά] 

Γ1.  Όλο το ποίημα διαπνέεται από μία «κρυφή» αλήθεια που όλοι γνωρίζουν, αλλά κανείς δεν τολμά να μιλήσει ανοιχτά και με ειλικρίνεια για αυτήν. Παιδί και γονείς βιώνουν συναισθήματα αμηχανίας και αγωνίας για τον ίδιο λόγο. Η μη εναρμόνιση του παιδιού με τα καθιερωμένα κοινωνικά στερεότυπα είναι η αιτία διαμόρφωσης αυτού του αρνητικού κλίματος. Λέξεις συναισθηματικά φορτισμένες («τρέμει η φωνή σου, αμήχανη η συζήτηση, τα λόγια μας μη φτάσουν στα πιο σημαντικά») φανερώνουν τη δυσκολία ουσιαστικής επικοινωνίας. Επιπλέον, με έντονες νοηματικές αντιθέσεις το παιδί εκφράζει τις ενδόμυχες προσδοκίες των γονέων οι οποίες βρίσκονται σε αντιδιαστολή με τη δική του πλέον οριστική διαφοροποίηση («περιμένεις, ελπίζεις – κάποια άλλη μου εκδοχή/ Με ξέρεις και σε ξέρω, μαμά – Η πείρα σου δεν φτάνει μία μοίρα ν’ αλλαχτεί/ Τον δρόμο μου τον βλέπεις, μπαμπά,  εδώ θα στρίψω – τα ίχνη μας πορεία που στα δυο θα χωριστεί»). Τέλος, με την επανάληψη της προσφώνησης «μαμά, μπαμπά» η οποία είναι και ο τίτλος του ποιήματος, τονίζεται ακόμη περισσότερο η αγωνία αλλά και η απόγνωση του παιδιού για τη μη αποδοχή της ετερότητάς του, η οποία μετατρέπεται σε κραυγή, ουσιαστικά, αλλά χωρίς αποδέκτες.

Μόνο η υπέρβαση των προκαταλήψεων για τον σεξουαλικό προσανατολισμό θα μπορούσε να ανατρέψει το βαρύ συναισθηματικό κλίμα της οικογένειας. Η αναβολή, η σιωπή και η συγκάλυψη απομακρύνουν συναισθηματικά τα μέλη μεταξύ τους και τα αποξενώνουν. Η σεξουαλική ετερότητα του παιδιού μπορεί να μη συμβαδίζει με τα καθιερωμένα κοινωνικά στερεότυπα, αλλά αυτή είναι στοιχείο της προσωπικότητάς του που το καθιστά ευτυχισμένο. Επομένως, αν αυτή είναι η πραγματική ευχή και προσδοκία των γονέων, οφείλουν να σεβαστούν και να αποδεχτούν την ταυτότητά του.

Θέμα Δ

Ενδεικτική απάντηση σε μορφή κειμένου

Αγαπητοί συνδημότες,

Αξιότιμοι καθηγητές και γονείς,

Αγαπητοί συμμαθητές,

Με αφορμή τη σημερινή εκδήλωση «Σεξουαλική Ετερότητα στην Εκπαίδευση» και εκπροσωπώντας τη σχολική μου κοινότητα, μου δίνεται η δυνατότητα να «ανοίξουμε» έναν γόνιμο διάλογο γύρω από το θέμα της διαφορετικότητας. Η έννοια της σεξουαλικής ετερότητας βρέθηκε πρόσφατα έντονα στο προσκήνιο και συνδέθηκε αρνητικά με τον πολιτικό χώρο, όπως γνωρίζετε. Αρνητικά αντιμετωπίζεται και στο σχολικό περιβάλλον και αρκετοί μαθητές λόγω της διαφορετικότητάς τους στοχοποιούνται. Έχουμε αναρωτηθεί τι είδους καθημερινότητα βιώνουν οι μαθητές αυτοί και πώς το σχολικό περιβάλλον θα γίνει πιο «φιλικό» για τους  ίδιους;

Θα συμφωνήσετε μαζί μου ότι απόρροια της σεξουαλικής ετερότητας είναι η αντιμετώπιση ενός «εχθρικού περιβάλλοντος». Οι μαθητές που δεν πληρούν τα κριτήρια του αρσενικού κώδικα συμπεριφοράς, συχνά, γίνονται θύματα λεκτικής βίας, εξύβρισης και χυδαίου σχολιασμού. Βιώνουν καθημερινά τον φόβο για τη σωματική τους ακεραιότητα, στιγματίζονται και γελοιοποιούνται μέσω των εφαρμογών κοινωνικής δικτύωσης (Instagram, facebook, tik-tok). Εχθρικό και αφιλόξενο γίνεται και το οικογενειακό τους περιβάλλον με κατηχήσεις, έλλειψη κατανόησης, λεκτικές συγκρούσεις ακόμη και σωματική βιαιότητα με αποτέλεσμα τα παιδιά αυτά να βιώνουν έναν διαρκή «πόλεμο» χωρίς τα ίδια να φέρουν καμία ευθύνη.

Ανυπολόγιστες είναι οι επιπτώσεις και σε ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο. Η ομοφοβική αυτή αντιμετώπιση έχει ως αποτέλεσμα ο μαθητής να βιώνει έντονο στρες και άγχος και να οδηγείται σταδιακά στην κατάθλιψη. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι μαθητές αυτοί προβαίνουν σε αυτοτραυματισμούς και ακόμα χειρότερα στην αυτοκτονία. Επιπρόσθετα,  καταρρακώνεται η αυτοπεποίθηση και η αυτοεκτίμησή τους, απομονώνονται κοινωνικά και προσπαθούν να ζουν «αθόρυβα», ώστε να περιορίζουν πιθανές επιθέσεις.

Το σχολείο του 21^ου αιώνα οφείλει να αφουγκράζεται αυτές τις «κρυφές» αλήθειες και να συμβάλλει στη διαμόρφωση όχι μόνο επιτυχημένων αλλά και συναισθηματικά ισορροπημένων ανθρώπων. Στόχος του πρέπει να είναι η έγκυρη ενημέρωση όλων των μελών της εκπαιδευτικής κοινότητας από άρτια καταρτισμένους εκπαιδευτικούς για τη σεξουαλικότητα και τη σεξουαλική ποικιλομορφία. Η διοργάνωση ομιλιών και ημερίδων για θέματα που άπτονται της σεξουαλικής ταυτότητας των εφήβων αποτελεί απαραίτητη δράση για την άρση των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων, τα οποία μειώνονται μόνο όταν τα θέματα ανοίγονται και γίνεται διάλογος για αυτά. Επίσης, η πνευματική διεύρυνση των ίδιων των δασκάλων και των καθηγητών μέσω  του μετασχηματισμού των δικών τους αντιλήψεων θα βοηθήσει στην ομαλή συνύπαρξη και στην αποδοχή της σεξουαλικής ετερότητας ως στοιχείο της ταυτότητας των μαθητών τους.

Είναι καιρός να κατανοήσουμε όλοι ότι η σεξουαλικότητα αποτελεί φυσική συνέχεια της ανάπτυξης και αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής του ανθρώπου. Το σχολείο του 21^ου αιώνα ως περιβάλλον διαμόρφωσης αξιών και στάσεων ζωής οφείλει να φέρει στο προσκήνιο και αυτό το θέμα έτσι ώστε να συμβάλλει στη βελτίωση των διαπροσωπικών σχέσεων και στην αρμονική συνύπαρξη των εφήβων. Ας βάλουμε στη θέση των ενοχών την αλήθεια και ας πάψουμε να συντηρούμε άκαμπτα και δυσλειτουργικά για όλους στερεότυπα!

Σας ευχαριστώ ιδιαίτερα για την προσοχή σας

Για να μεταφερθείτε στο Κριτήριο Αξιολόγησης επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: 

Στερεότυπα – Σεξουαλική Ετερότητα Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση) 

Οι απαντήσεις για το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκαν σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις των συναδέλφων-συγγραφέων Κασιμάτη Μαρία και Γαλάνη Παναγιώτη, οι οποίοι το παραχώρησαν στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Τους ευχαριστούμε από καρδιάς και τους ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική τους ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.