Σχολείο και Παιδεία Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)

Το σχολείο της δημιουργικότητας

Το σχολείο που θέλει να αναπτύξει τη δημιουργικότητα των μαθητών του δεν θα περιοριστεί στη δημιουργία του κατάλληλου κλίματος και των ευνοϊκών συνθηκών. Προγράμματα, βιβλία, μέθοδοι διδασκαλίας, διδάσκοντες και διδασκόμενοι θα πρέπει να προσαρμοστούν και να στραφούν προς αυτήν την κατεύθυνση. Η μηχανική μάθηση, η τυποποίηση της διδασκαλίας ή της εργασίας, η παθητική επανάληψη, η παιδαγωγική του «κάνε αυτό που σου λέω» και του «κάνε το όπως σου το λέω» θα αποκλειστούν και θα αντικατασταθούν με μεθόδους όσο γίνεται περισσότερο ενεργητικές, επεκτεινόμενες και σε θέματα που ίσως δεν προβλέπονται από το πρόγραμμα, αλλά που η πραγμάτευσή τους ενδιαφέρει ένα μαθητή ή μια ομάδας μαθητών. Το ερώτημα, δηλαδή, «τι θα ήθελες να κάνεις» και «πώς σκέπτεσαι να εργαστείς» βρίσκεται στη βάση μιας δημιουργικής παιδευτικής διαδικασίας που σέβεται την ατομικότητα και πιστεύει στις δημιουργικές δυνατότητές της. Από τις ενεργητικές μεθόδους θα αναφέρουμε κυρίως τη διερευνητική, κατά την οποία η οργάνωση της ύλης και η σύνδεση των γνωστικών τμημάτων επαφίεται στον ίδιο τον μαθητή, ώστε η μάθηση να παίρνει μια δημιουργικά εξατομικευμένη μορφή σχετιζόμενη άμεσα με την εργασία, να είναι, δηλαδή, μάθηση πραγματική.

Ο διδάσκων εξάλλου θα πρέπει να είναι σε θέση να ανατοποθετήσει τον παραδοσιακό ρόλο του, αναθεωρώντας κριτικά και παραμερίζοντας το εγχαραγμένο μοντέλο του παραδοσιακού δασκάλου: θα πρέπει να μένει ανοιχτός και ευέλικτος, να οργανώνει, να εμψυχώνει, να ενθαρρύνει, να δίνει τις πληροφορίες που χρειάζεται ο μαθητής για τη δουλειά του ή να τον κατευθύνει σωστά στην αναζήτηση και την ανεύρεσή τους, να καθοδηγεί τον εργαζόμενο διακριτικά και στο βαθμό που θα κρίνει αναγκαίο. Με άλλα λόγια, θα πρέπει και ο ίδιος να είναι δημιουργικό άτομο ή να ενεργοποιήσει τη λανθάνουσα δημιουργικότητά του. Διαφορετικά, η ζωή του σε ένα δημιουργικό σχολείο θα ήταν δύσκολη για πολλούς και ευνόητους λόγους.

Πιο συγκεκριμένα, η σχολική ζωή στο δημιουργικό σχολείο θα μπορούσε να οργανωθεί με τρόπους που να ευνοούν τις πρωτοβουλίες, τις επιλογές, τις εργασίες των μαθητών σε θέματα που τους ενδιαφέρουν.Να ανατίθεται π.χ. στους μαθητές η οργάνωση και παρουσίαση ορισμένων μαθημάτων, διάφορες εκθέσεις, έκδοση περιοδικού ή εφημερίδας, θεατρικές παραστάσεις, μουσικές παρουσίες, ομιλίες – συζητήσεις για θέματα επικαιρότητας, κοινωνική ή πολιτικά, επιστημονικά, καλλιτεχνικά κ.τ.λ. Σε μια τέτοια οργάνωση καθοριστικό ρόλο θα παίξουν οι ομάδες των ενδιαφερόντων των μαθητών και με την προϋπόθεση ότι διδάσκοντες και διδασκόμενοι θα απαλλαγούν από την πίεση των ποικίλων εξετάσεων και από το αδιάκοπο κυνήγι της ύλης και του χρόνου.

Στο δημιουργικό σχολείο θα τονιστεί ιδιαίτερα η συμμετοχή των μαθητών στο διάλογο, ώστε να είναι όσο το δυνατό ενεργητικότερη με όλο τον κίνδυνο της «εκτροπής» από τη «διδασκαλία» που έχει σχεδιάσει ο διδάσκων. Ο καλός δάσκαλος ποτέ δεν ξέρει πού θα βγάλει τελικά το μάθημα και σ’ αυτό ακριβώς έγκειται η γοητεία του έργου του. Πάντως, ένα μάθημα που οδηγεί εκεί που αυτός έχει σχεδιάσει, δεν είναι πάντα το καλύτερο μάθημα.

Στο δημιουργικό σχολείο θα προσεχτεί ιδιαίτερα ο τρόπος υποβολής των ερωτήσεων. Θα μπορούσαμε να διακρίνουμε και τις ερωτήσεις σε συγκλίνουσες και αποκλίνουσες ή σε κλειστές και ανοιχτές. Συγκλίνουσες ή κλειστές είναι αυτές που ο διδάσκων «ξέρει» την απάντηση και την περιμένει. Ακούει αδιάφορα ή δεν ακούει καθόλου τις άλλες απαντήσεις, ώσπου να ακούσει την αναμενόμενη, οπότε και ενθουσιάζεται. Ο ίδιος ο μαθητής δεν απορεί, δε ρωτάει, δεν ενθαρρύνεται στην απορία ή στην ερώτηση, δε βλέπει να λαμβάνεται υπόψη η προσπάθειά του και, κατά συνέπεια, δε διακινδυνεύει μια απάντηση λαθεμένη.

Κώστας Μπαλάσκας

«Επινοήματα για υποκατάστατη εμπειρία»

Η αισιοδοξία της σύγχρονης τεχνολογίας για την επίλυση των προβλημάτων του ανθρώπου δημιούργησε την ψευδαίσθηση πως τα σύγχρονα οπτικοακουστικά μέσα ή «επινοήματα για υποκατάστατη εμπειρία», όπως ονομάστηκαν τα μηχανικά αυτά μέσα, θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν ακόμη και το δάσκαλο. Και αν βέβαια ο ρόλος του δασκάλου περιοριζόταν στην απλή αναμετάδοση γνώσεων, δε θα δίσταζε κανείς να προβλέψει την παρακμή του ή ακόμη και την αντικατάστασή του από μηχανές, που με προγραμματισμένη ακρίβεια θα μπορούσαν να μεταδώσουν την προσκτητέα γνώση χωρίς αξιολογικές και ιδεολογικές αποκλίσεις. Ωστόσο ο δάσκαλος δεν είναι μόνο φορέας γνώσεων και τυποποιημένων εμπειριών, που μπορεί, οποτεδήποτε χρειαστεί, να τις αναπαράγει πιστά και να τις μεταδίδει αναλλοίωτες στους μαθητές του με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο, αλλά μια ανεπανάληπτη ιστορική οντότητα, που με αξιολογικά κριτήρια επιλέγει, συνθέτει και ερμηνεύει την εμπειρία της ανθρώπινης δράσης και τη μεταδίδει στους νέους. Δεν είναι, δηλαδή, ένας παθητικός δέκτης, που καταγράφει πιστά στη συνείδησή του ό,τι υποπίπτει στις αισθήσεις του χωρίς καμιά διεργασία, αλλά ένας δημιουργικός πομπός που επιλέγει από την απειρία των φαινομένων και πραγμάτων όσα μπορούν να βοηθήσουν στην ανοδική πορεία του ανθρώπου και των κοινωνιών συνθέτοντάς τα σ’ ένα σύνολο, που δίνει νόημα και ενότητα στην πολλαπλότητα του κόσμου, και μετασχηματίζοντας έτσι τη σημερινή πραγματικότητα σ’ ένα καλύτερο αύριο.

Στη διαδικασία αυτή της κατανόησης και ερμηνείας της εικόνας του κόσμου και της αναμετάδοσής της στους μαθητές ο δάσκαλος είναι αναπόσπαστα δεμένος με το πολιτιστικό του περιβάλλον και, είτε το θέλει είτε όχι, επηρεάζεται από αυτό όχι μόνο ως προς την επιλογή των γεγονότων αλλά και ως προς τη σύνθεση και την ερμηνεία τους. Ο δάσκαλος, λοιπόν, με βάση την προσωπική εμπειρία του παρόντος, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί μέσα στο πολιτιστικό περιβάλλον που ζει, επιλέγει, συνδέει, ερμηνεύει και αξιολογεί τις εμπειρίες που μεταδίδει στους μαθητές του δημιουργώντας έτσι μιαν άλλη μελλοντική εικόνα του κόσμου απαλλαγμένη από τα ανεπιθύμητα στοιχεία του παρόντος. Η εικόνα αυτή, που από πολλούς κοινωνιολόγους ονομάζεται ουτοπία, είναι ένα σύστημα ιδεών που οι νέοι άνθρωποι προσπαθούν με τη δράση τους να πραγματώσουν μετασχηματίζοντας έτσι προς το καλύτερο τη συγκεκριμένη πραγματικότητα του παρόντος και συμβάλλοντας στην πρόοδο των ατόμων και των λαών.

Η διαδικασία αυτής της επιλογής, ερμηνείας και αξιολόγησης των εμπειριών, με την οποία μετασχηματίζεται η σημερινή πραγματικότητα και συντελείται η πρόοδος, αποτελεί την ουσία της σχολικής πράξης και δε διαφέρει σε τίποτε από τη διαδικασία με την οποία προοδεύουν οι ανθρώπινες κοινωνίες. Κάθε προσπάθεια, λοιπόν, που απαγορεύει την αξιολόγηση με βάση την εμπειρία του δασκάλου και με την οποία επιχειρείται η παρεμπόδιση της λειτουργίας της διαδικασίας αυτής αναιρεί το δημιουργικό ρόλο του σχολείου και υποβιβάζει το δάσκαλο σε «επινόημα για υποκατάστατη εμπειρία».

Δημοσίευμα από περιοδικό

Στον Δάσκαλο… 

Σμίλεψε πάλι, δάσκαλε, ψυχές!

Κι ότι σ’ απόμεινε ακόμη στη ζωή σου,

Μην τ’ αρνηθείς! Θυσίασέ το ως τη στερνή πνοή σου!

Χτισ’ το παλάτι, δάσκαλε σοφέ!

Κι αν λίγη δύναμη μεσ’ το κορμί σου μένει,

Μην κουρασθείς. Είν’ η ψυχή σου ατσαλωμένη.

Θέμελα βάλε τώρα πιο βαθιά,

Ο πόλεμος να μη μπορεί να τα γκρεμίσει.

Σκάψε βαθειά. Τι κι’ αν πολλοί σ’ έχουνε λησμονήσει;

Θα θυμηθούνε κάποτε κι αυτοί

Τα βάρη που κρατάς σαν Άτλαντας στην πλάτη,

Υπομονή! Χτίζε, σοφέ, της κοινωνίας το παλάτι!

Κωστής Παλαμάς

Θέμα Α

Δώστε περιληπτικά το περιεχόμενο των τριών πρώτων παραγραάφων (1-3) του Κειμένου 1 σε 80 λέξεις.

Μονάδες 15

Θέμα Β

Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε με βάση το Κείμενο 2 τις παρακάτω προτάσεις:

α. Όταν ο δάσκαλος λειτουργεί ως απλός αναμεταδότης γνώσεων, τότε μπορεί να αντικατασταθεί (…).

β. Ο δάσκαλος δεν είναι ένας παθητικός δέκτης αλλά δημιουργικός πομπός που συνθέτει και δίνει νόημα στην πολλαπλότητα του κόσμου (…).

γ. Ο δάσκαλος δεν επηρεάζεται από το περιβάλλον του στην ερμηνεία των γεγονότων (…).

δ. Η ουτοπία συνιστά τη διαδικασία προσαρμογής στην πραγματικότητα του παρόντος (…).

ε. Ο δημιουργικός ρόλος του σχολείου προϋποθέτει την αξιολόγηση των γεγονότων με βάση την εμπειρία του δασκάλου (…).

Μονάδες 10

Β2α. «Θα πρέπει…αναγκαίο» (§2, Κείμενο 1). Στο απόσπασμα κυριαρχούν τα ρήματα σε ενεργητική σύνταξη. Σε τι αποσκοπεί το πλήθος των ρημάτων; Να βρείτε στο κείμενο ένα άλλο ανάλογο παράδειγμα.

Μονάδες 7

β. Στο Κείμενο 2 έντονη είναι η παρουσία λ ό γ ι ω ν λέξεων. Να επισημάνετε τρεις και να αναλύσετε το σκοπό που υπηρετούν.

Μονάδες 8

Β3. Τόσο στο Κείμενο 1 (§2) όσο και στο Κείμενο 2 (§1-2) καταγράφεται ο τύπος του «δημιουργικού δασκάλου». Δώστε σε γενικές γραμμές τα βασικά του γνωρίσματα.

Μονάδες 15

Εναλλακτικά

Β3. Σύμφωνα με το Κείμενο 2 (§2) η ουτοπία συμβάλλει στην πρόοδο των ατόμων και των κοινωνιών. Να αναπτύξετε με επιχειρήματα τη θέση αυτή. (150 λέξεις)

ή

Β3. «Ο σεβασμός της ατομικότητας του μαθητή αποτελεί τη βάση μιας δημιουργικής παιδευτικής διδασκαλίας» (Κείμενο 1, §1). Να αναπτυχθεί η θέση αυτή σε μία παράγραφο των 120 λέξεων .

Θέμα Γ

Δώστε με συντομία δύο βασικές προτροπές του Παλαμά προς το δάσκαλο. Ποιος ο ρόλος δύο κειμενικών δεικτών της επιλογής σας; Ποιο περιεχόμενο δίνετε στην έννοια «παλάτι» του ποιήματος;

Μονάδες 15

Θέμα Δ

Στην ιστοσελίδα του σχολείου σας δημοσιεύεται άρθρο σας με τίτλο: «Παιδεία και Δημοκρατία». Να αναπτύξετε σε 350-400 λέξεις τον τρόπο με τον οποίο το σχολείο και γενικότερα η Παιδεία μπορούν να συμβάλλουν στην εύρυθμη λειτουργία της δημοκρατίας.

Μονάδες 30

Εναλλακτικά

Σε εποχή πεζότητας αναγκαία κρίνεται η ουτοπία ως μοχλός αλλαγής και προόδου. Να αναπτύξετε σε δοκίμιο τις σκέψεις σας για το ρόλο της Ουτοπίας στην αλλαγή του κόσμου. (400 λέξεις)

Για να δείτε τις ενδεικτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του κριτηρίου επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: 

Σχολείο και Παιδεία Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση) Απαντήσεις

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις του συναδέλφου Ηλία Γιαννακόπουλου, ο οποίος το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Τον ευχαριστούμε από καρδιάς και του ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική του ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.