Ρατσισμός Β Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)

«Οι ρίζες του μίσους» 

Το απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από κείμενο που αναδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Το Βήμα» (19/9/2013). Ένα κείμενο του μεγάλου Έλληνα φιλοσόφου, Κορνήλιου Καστοριάδη, οικονομολόγου και ψυχαναλυτή. Από τους μεγαλύτερους στοχαστές του 20^ου αιώνα, συνένωσε στο έργο του την πολιτική, τη φιλοσοφία και την ψυχανάλυση.

[…] Πάντα φαινόταν σχεδόν αδύνατο οι ανθρώπινες ομάδες να αντιμετωπίζουν το διαφορετικό ως ακριβώς αυτό: απλώς διαφορετικό. Επίσης, ήταν σχεδόν αδύνατο να αντιμετωπίζουν τους θεσμούς των άλλων ως ούτε κατώτερους ούτε ανώτερους αλλά απλώς ως διαφορετικούς. Η συνάντηση μίας κοινωνίας με άλλες συνήθως ανοίγει τον δρόμο για τρεις πιθανές εκτιμήσεις: οι άλλοι είναι ανώτεροι από εμάς είναι ίσοι ή είναι κατώτεροι. Αν δεχτούμε ότι είναι ανώτεροι, οφείλουμε να απαρνηθούμε τους θεσμούς μας και να υιοθετήσουμε τους δικούς τους. Αν είναι ίσοι θα μας ήταν αδιάφορο αν οι άλλοι είναι χριστιανοί ή ειδωλολάτρες. Οι δύο αυτές πιθανότητες είναι απαράδεκτες. Διότι αμφότερες προϋποθέτουν ότι το άτομο πρέπει να εγκαταλείψει τα σημεία αναφοράς του ή τουλάχιστον να τα θέσει υπό αμφισβήτηση.

Δεν απομένει λοιπόν παρά η τρίτη πιθανότητα: οι άλλοι είναι κατώτεροι. Αυτό ακριβώς αποκλείει την πιθανότητα οι άλλοι να είναι ίσοι με εμάς, με την έννοια ότι οι θεσμοί τους απλώς δεν συγκρίνονται με τους δικούς μας. Ακόμη και στην περίπτωση «μη θρησκευτικών» πολιτισμών, μία τέτοια παραδοχή θα δημιουργούσε αναπάντητα ερωτηματικά στο καθαρώς θεωρητικό επίπεδο: πώς αντιμετωπίζει κανείς κοινωνίες που δεν αναγνωρίζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, επιβάλλουν στους πολίτες τους σκληρές ποινές ή έχουν απαράδεχτα έθιμα;

Ο δρόμος προς την αναγνώριση του διαφορετικού αρχίζει στο ίδιο σημείο και έχει τα ίδια κίνητρα με την αμφισβήτηση των δεδομένων θεσμών της κοινωνίας, την απελευθέρωση των σκέψεων και των πράξεων, εν ολίγοις τη γέννηση της δημοκρατίας και της φιλοσοφίας. Εδώ μπαίνει κανείς σε πειρασμό να πει ότι το άνοιγμα της σκέψης και ο μερικός και σχετικός εκδημοκρατισμός των πολιτικών καθεστώτων της Δύσης συνοδεύτηκαν από την παρακμή του σωβινισμού, της ξενοφοβίας και του ρατσισμού. Ωστόσο, δεν μπορούμε να δεχτούμε αυτή την ιδέα χωρίς να θέσουμε ισχυρούς περιορισμούς. Αρκεί να σκεφτούμε με πόσο ακραία επιθετικότητα επανεμφανίστηκε ο εθνικισμός, ή ξενοφοβία και ο ρατσισμός τον 20^ο αιώνα σε χώρες «ανεπτυγμένες» και «δημοκρατικές».

Όλα όσα ειπώθηκαν μέχρι εδώ αφορούν τον αποκλεισμό του άλλου. Δεν αρκούν για να «εξηγήσουμε» γιατί αυτός ο αποκλεισμός γίνεται διάκριση, περιφρόνηση, απομόνωση, και τελικά μίσος, λύσσα και δολοφονική τρέλα. Δεν πιστεύω όμως ότι μπορεί να υπάρξει γενική «εξήγηση».

Μπορώ μόνο να αναφέρω έναν παράγοντα που αφορά τις μαζικές εκρήξεις εθνικού και ρατσιστικού μίσους στη σύγχρονη εποχή. Η κατάρρευση, στις καπιταλιστικές κοινωνίες, σχεδόν όλων των αρχών είχε ως επίπτωση τη συσπείρωση για λόγους ταύτισης γύρω από τη «θρησκεία», το «έθνος» ή τη «ράτσα» και όξυνε το μίσος προς τους ξένους. Η κατάσταση δεν είναι διαφορετική στις μη ευρωπαϊκές κοινωνίες που υφίστανται το σοκ της εισβολής του μοντέρνου τρόπου ζωής, άρα και την κονιο­ρτοποίηση[1] των παραδοσιακών ση­μείων αναφοράς με τα οποία ταυτίζονται τα άτομα. Το αποτέλεσμα είναι η αύξηση του θρησκευτικού και/ή εθνικού φανατισμού.

Μία τελευταία παρατήρηση που αφορά τον ρατσισμό. Το κύριο και καθοριστικό χαρακτηριστικό του ρατσισμού είναι η «απαραίτητη μη μετατρεψιμότητα» του άλλου. Ο θρησκευτικά μισαλλόδοξος δέχεται με χαρά τον προσηλυτισμό των απίστων, ο «λογικά» εθνικιστής χαίρεται όταν ξένα εδάφη προσαρτώνται στη χώρα του και οι κάτοικοι τους «αφομοιώνονται». Δεν είναι όμως τέτοια η περίπτωση του ρατσιστή. Οι Γερμανοί Εβραίοι θα ήθελαν να παραμείνουν πολίτες του Τρίτου Ράιχ· αλλά οι ναζιστές ούτε να το ακούσουν.

Ακριβώς γιατί στην περίπτωση του ρατσισμού το αντικείμενο του μίσους πρέπει να είναι «μη μετατρέψιμο». Γι’ αυτό ο ρατσιστής επικαλείται ή εφευρίσκει δήθεν φυσικά (βιολογικά), άρα μη μετατρέψιμα, χαρακτηριστικά του αντικειμένου του μίσους του: το χρώμα του δέρματος του, τα διακριτικά γνωρίσματα του προσώπου του. Τέλος, θα ήταν απολύτως δικαιολογημένο να συνδέσουμε αυτή την ακραία μορφή του μίσους προς τον άλλο με το πιο σκοτεινό, πιο άγνωστο και πιο συγκρατημένο είδος μίσους: το μίσος προς τον εαυτό μας.

Η αυτονομία, δηλαδή η πλήρης δημοκρατία, και η αποδοχή του άλλου δεν αποτελούν φυσική ανθρώπινη κλίση. Αμφότερες συναντούν τεράστια εμπόδια. Γνωρίζουμε από την ιστορία ότι ο αγώνας για τη δημοκρατία είχε μέχρι σήμερα οριακά μεγαλύτερη επιτυχία από τον αγώνα κατά του σωβινισμού, της ξενοφοβίας και του ρατσισμού. Αλλά για όσους είναι στρατευμένοι στο μοναδικό πολιτικό πλάνο που χρήζει υπεράσπισης, το πλάνο της οικουμενικής ελευθερίας, ο μοναδικός ανοικτός δρόμος είναι η συνέχιση του αγώνα κόντρα στο ρεύμα.

[1] κονιορτοποίηση: η πλήρης συντριβή ενός αντιπάλου που επιτυγχάνεται με ισχυρά επιχειρήματα

«Το κόστος του ρατσισμού»

Ουσιαστικό δικαίωμα και καθήκον είναι ο σεβασμός του ανθρώπου. Αυτό επιβάλλει, πριν απ’ όλα, να μην εκφέρουμε κρίσεις για τον άλλον, κρίσεις που δεν βασίζονται στην άμεση γνώση του προσώπου. Πόσοι, ωστόσο, από μας δεν διστάζουν να προσδώσουν ένα χαρακτηρισμό στη μία ή την άλλη ανθρώπινη ομάδα;

Είναι πρόδηλο ότι η πηγή του ρατσισμού είναι η άγνοια των πραγματικών χαρακτηριστικών των ατόμων που συνθέτουν μια ανθρώπινη ομάδα. Μπορεί, όμως, να οφείλεται και σε άλλη άγνοια: το ότι δεν ξέρουμε πόσο κοστίζει να είναι κανείς οπαδός των φυλετικών διακρίσεων. Γιατί, αν ο ρατσιστής ήξερε πόσο βλαβερή είναι η στάση του για τον ίδιο τον εαυτό του, θα μετρίαζε ίσως πιο εύκολα αυτήν την αδικαιολόγητη διάκριση που κάνει στους ανθρώπους.

Ας απαριθμήσουμε μερικές από τις ζημιές που παθαίνει ο ρατσιστής είτε πρόκειται για άτομο είτε για ομάδα.

Ένα έθνος, που τηρεί στάση φυλετική απέναντι σε ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού, χάνει ένα μεγάλο μέρος της παραγωγικότητάς του γιατί δεν χρησιμοποιεί όπως πρέπει όλο το διαθέσιμο εργατικό και δεν διαθέτει όπως πρέπει την παραγωγή του. Κάτι τέτοιο ισχύει λόγου χάρη στις ΗΠΑ. Ο Νέγρος των Πολιτειών του Νότου των ΗΠΑ είναι ένας φτωχός εργάτης και ένας φτωχός καταναλωτής. Κι αυτό, απλούστατα, είναι αποτέλεσμα της ρατσιστικής πολιτικής. Οι στατιστικές μελέτες δείχνουν καθαρά ότι η παραγωγικότητα κατ ́ άτομο είναι πιο χαμηλή στην περιοχή αυτή των ΗΠΑ.

Είδαμε, επίσης, ότι μια ρατσιστική πολιτική απέναντι σε μια μειοψηφία ήταν πολλές φορές έργο μιας κυβέρνησης χωρίς ενδοιασμούς, που γύρευε να επιβληθεί εφαρμόζοντας την αρχή του «διαίρει και βασίλευε». Είναι αυτονόητο, εξάλλου, ότι ο ρατσισμός χρησιμοποιείται για να αποσπαστεί η προσοχή του έθνους από τα πραγματικά προβλήματά του και ότι, αργά ή γρήγορα, θα τα πληρώσει ο λαός που δέχτηκε να επιβληθεί απάνω του ένα καθεστώς φυλετικών διακρίσεων, που απορροφά χρόνο και ενέργεια σε πράγματα μη ουσιαστικά για την ανάπτυξη της χώρας.

Στον τομέα της ατομικής ψυχολογίας αποδείχτηκε ότι το καθεστώς των φυλετικών διακρίσεων συνοδεύεται γενικά από μια στενότητα πνεύματος, από μια άρνηση των ανθρωπίνων σχέσεων, από έναν υπέρμετρο φόβο της ομάδας που καταπιέζεται: κατά τον Μεσαίωνα πίστευαν στην Ευρώπη ότι οι Εβραίοι έτρωγαν τα παιδιά. Όσο για τους Ναζί, ήταν σίγουροι πως οι ίδιοι αυτοί Εβραίοι έπαιρναν μέρος σε μια διεθνή συνωμοσία για τον εξανδραποδισμό της Γερμανίας. Ο ρατσισμός πληρώνεται με αδικαιολόγητο φόβο.

Σε μια χώρα όπου κυριαρχεί ο ρατσισμός πρέπει να περιμένουμε ότι είναι δυνατό να ληφθούν μέτρα διάκρισης πάρα πολύ αυστηρά, που μπορούν να στραφούν εναντίον όποιου και να ‘ναι. Ύστερα, υπάρχει και το σημαντικό γεγονός ότι ο ρατσισμός οδηγεί πάντα στην έκδοση ενός νόμου για τους μεν και ενός για τους δε: αυτό ανοίγει τη θύρα στη νομιμοποίηση της αδικίας, ακόμα και της βίας. Δεν έγινε προσπάθεια να απαλλαγούν από τα δικαστήρια των ΗΠΑ λευκοί που είχαν δολοφονήσει μαύρους;

Πρέπει να θυμίσουμε, τέλος, τι χάνει ο καθένας μας με το να αρνιέται τις πνευματικές ανταλλαγές με ομάδες που η στάση μας απέναντί τους κυριαρχείται από ρατσιστικές αντιλήψεις. Μπορούμε να ξεχάσουμε αυτά που είναι δυνατό να μας προσφέρει με τη συμπληρωματική του μορφή σκέψης εκείνος που διαφέρει από μας;

Σ. Σαρόν, Είμαστε όλοι ρατσιστές, εκδόσεις Νιάρχος (Διασκευή)

Ο Καχραμάν όμως χαμογελούσε σφιγμένα όλη την ώρα. Είχε συνέχεια το ένα του χέρι στο στήθος και έσκυβε ελαφρά το κεφάλι του σαν να υποκλίνεται εμπρός σε όλους μας, μας έλεγε ευχαριστώ κάθε τόσο σε μια άγνωστη γλώσσα. Σερβίραμε ροφήματα. Στη Γιασμίν πήγα εγώ ένα πιάτο με μια κούπα τσάι μέσα, μπόλικα κουλουράκια και ένα μεγάλο κομμάτι τσουρέκι. Ανακάθισε εκείνη και ο Καχραμάν της έβαλε αμέσως στην πλάτη της όρθια τα δυο μαξιλάρια για να ακουμπάει καλύτερα. Της έδωσα το πιάτο στα χέρια και κοιταχτήκαμε βαθιά μες στα μάτια. Μου φάνηκε πως είδα σε μια στιγμή μέσα τους όλο τον τρόμο του ταξιδιού και του πολέμου, που είχανε περάσει από πάνω της, παρόλο που έκανε μεγάλη προσπάθεια να γράψει ένα χαμόγελο στο πρόσωπό της.

Γύρισα συλλογισμένος στο τραπέζι και κάτσαμε όλοι στις θέσεις μας. Η ατμόσφαιρα ηρέμησε για τα καλά, αλλά δεν έμελλε αυτή η ηρεμία να κρατήσει πολύ. Ο Λουκάς ήξερε κάμποσα τούρκικα και έκανε τσάτρα πάτρα τις συνεννοήσεις μαζί τους. Είχαμε μάθει λοιπόν πως ήτανε κουρδικής καταγωγής και ζούσανε σε μια πόλη στα σύνορα της Συρίας με την Τουρκία, ήτανε ετών 21 εκείνη και τρία χρόνια πιο μεγάλος ο Καχραμάν. Πηγαίνανε για τη Γερμανία, να βρούνε ένα θείο του που ζούσε εκεί από χρόνια. Είχανε ξεκινήσει πριν από έξι μήνες το ταξίδι αυτό, αλλά κάτσανε πολύ καιρό στα παράλια απέναντι και περιμένανε πότε θα πέσουνε οι τιμές των διακινητών, γιατί το καλοκαίρι τα ναύλα ήτανε πανάκριβα και αυτοί δεν είχανε τόσα χρήματα για να δώσουνε. Μας μετάφραζε ο Λουκάς τα λόγια του Καχραμάν κι εμείς ακούγαμε μόνο, όταν η Γιασμίν στο κρεβάτι έπιασε άξαφνα να στριφογυρίζει και να δείχνει ότι πονάει. Ο Καχραμάν της πήρε το πιάτο από τα χέρια και η Κατρίν έτρεξε αμέσως δίπλα της, κάθισε στο πλάι του κρεβατιού και έπιασε να της κάνει εντριβές στους καρπούς και στο μέτωπο. Το κορίτσι έδειχνε όμως να πονάει όλο και πιο πολύ και να μην μπορεί να βολευτεί σε μια θέση. Ανασηκωνότανε όλο της το κορμί κάτω από τα σκεπάσματα και ξανάπεφτε στο κρεβάτι. Αναστέναξε βαριά και παραπονιότανε στον Καχραμάν ότι δεν νιώθει καθόλου καλά. Σε λίγο αρχίσανε οι πόνοι ο μεγάλοι. Τη Στάσα, είπε τότε ο Φώταρος και σάλταρε απάνω μεμιάς, πάω να φέρω τη Στάσα. Εγώ τα έχασα εντελώς, είμαι και λιγόψυχος άνθρωπος. Η Γιασμίν είχε αρχίσει να σφαδάζει και να κλαίει. Ο Καχραμάν και η Κατρίν δεν ξέρανε πώς να την ησυχάσουνε, της τρίβανε χέρια και πόδια, της βάζανε μια βρεγμένη πετσέτα στο μέτωπο. Με έλουσε κρύος ιδρώτας εμένα. Κόντεψα να λιγοθυμήσω και βγήκα γρήγορα έξω στην παγωμένη νύχτα να πάρω αέρα.

Σε λίγο ήρθε έξω ο Λουκάς στα ίδια πάνω κάτω χάλια με μένα και αυτός. Ή που θα έχουμε γεννητούρια ή που θα μας πεθάνει και το κορίτσι, Λουκά, απόψε, του είπα και αναστέναξα. Έκατσα σ` ένα πεζούλι προβληματισμένος. Δεν ήξερα αν κάναμε καλά που τους είχαμε φέρει εκεί και το είπα τότε στον Λουκά. Άμα μας πάθαινε τίποτα, τι θα γινότανε; Μήπως έπρεπε να πάρουμε τηλέφωνο στο νοσοκομείο και να στείλουνε ασθενοφόρο να την πάρει; Θα μπαίναμε σε περιπέτειες βέβαια που τους πήραμε μαζί μας προτού τους συλλάβει το λιμενικό και τους καταγράψει. Μέχρι και για διακινητές θα μπορούσανε να μας κατηγορήσουνε με τους καινούριους νόμους. Αλλά και άμα μας πάθαινε τίποτα, ακόμα χειρότερη θα ήτανε η θέση μας. Τέτοια ώρα τέτοια λόγια όμως. Ο Λουκάς δεν μιλούσε. Από μέσα ακούγαμε τους πόνους και οι φωνές της Γιασμίν πέφτανε σαν κοτρόνες η μια μετά την άλλην απάνω στο στομάχι μου.

Γιάννης Μακριδάκης, «Όλα για καλό», Εκδόσεις Εστία, 2017

ΘΕΜΑ Α

Να παρουσιάσετε συνοπτικά σε 80-90 λέξεις, το περιεχόμενο των τριών τελευταίων παραγράφων του κειμένου I.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Β

Β1. Τι εννοεί με την περίοδο «Η κατάρρευση, στις καπιταλιστικές κοινωνίες, σχεδόν όλων των αρχών είχε ως επίπτωση τη συσπείρωση για λόγους ταύτισης γύρω από τη «θρησκεία», το «έθνος» ή τη «ράτσα» και όξυνε το μίσος προς τους ξένους»; Να αποδώσετε το νόημα που δίνετε σε 100 περίπου λέξεις.

Μονάδες 10

Β2

α. Ο συγγραφέας του κειμένου II ισχυρίζεται στην 4^η παράγραφο: «Ένα έθνος, που τηρεί στάση φυλετική απέναντι σε ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού, χάνει ένα μεγάλο μέρος της παραγωγικότητάς του γιατί δεν χρησιμοποιεί όπως πρέπει όλο το διαθέσιμο εργατικό και δεν διαθέτει όπως πρέπει την παραγωγή του. Κάτι τέτοιο ισχύει λόγου χάρη στις ΗΠΑ. Ο Νέγρος των Πολιτειών του Νότου των ΗΠΑ είναι ένας φτωχός εργάτης και ένας φτωχός καταναλωτής. Κι αυτό, απλούστατα, είναι αποτέλεσμα της ρατσιστικής πολιτικής. Οι στατιστικές μελέτες δείχνουν καθαρά ότι η παραγωγικότητα κατ ́ άτομο είναι πιο χαμηλή στην περιοχή αυτή των ΗΠΑ». Να καταγράψεις τον τρόπο πειθούς που αξιοποιεί. Θεωρείς ότι τελικά καταφέρνει να σε πείσει; Να δικαιολογήσεις την απάντησή σου αξιολογώντας την πειστικότητα του τρόπου πειθούς που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας.

Μονάδες 6

β. «…το άνοιγμα της σκέψης και ο μερικός και σχετικός εκδημοκρατισμός των πολιτικών καθεστώτων της Δύσης συνοδεύτηκαν από την παρακμή του σωβινισμού, της ξενοφοβίας και του ρατσισμού». Στο παραπάνω απόσπασμα του κειμένου I να αναγνωρίσετε τη σύνταξη και να τη μετατρέψετε στην αντίθετη. Ποια αλλαγή παρατηρείται στο ύφος;

Μονάδες 6

γ. Στο παρακάτω απόσπασμα του κειμένου ΙΙ «Είναι αυτονόητο, εξάλλου, ότι ο ρατσισμός χρησιμοποιείται για να αποσπαστεί η προσοχή του έθνους από τα πραγματικά προβλήματά του και ότι, αργά ή γρήγορα, θα τα πληρώσει ο λαός που δέχτηκε να επιβληθεί απάνω του ένα καθεστώς φυλετικών διακρίσεων, που απορροφά χρόνο και ενέργεια σε πράγματα μη ουσιαστικά για την ανάπτυξη της χώρας» παρατηρείται χρήση μακροπερίοδου λόγου και διαδοχικής υπόταξης. Τι επιτυγχάνει με τη χρήση τους ως προς το επικοινωνιακό αποτέλεσμα;

Μονάδες 6

Β3.  Στο παρακάτω απόσπασμα του κειμένου I «Ωστόσο, δεν μπορούμε να δεχτούμε αυτή την ιδέα χωρίς να θέσουμε ισχυρούς περιορισμούς. Αρκεί να σκεφτούμε με πόσο ακραία επιθετικότητα επανεμφανίστηκε ο εθνικισμός, ή ξενοφοβία και ο ρατσισμός τον 20^ο αιώνα σε χώρες «ανεπτυγμένες» και «δημοκρατικές» ο συγγραφέας χρησιμοποιεί α` πληθυντικό πρόσωπο. Να μετασχηματίσετε το κείμενο χρησιμοποιώντας το γ` πληθυντικό. Τι αλλάζει ως προς το ύφος;

Μονάδες 6

Β4. Τι πετυχαίνει ο συγγραφέας με τη χρήση της ερώτησης «Μπορούμε να ξεχάσουμε αυτά που είναι δυνατό να μας προσφέρει με τη συμπληρωματική του μορφή σκέψης εκείνος που διαφέρει από μας;» στην τελευταία παράγραφο του κειμένου II;

Μονάδες 6

ΘΕΜΑ Γ

 Να σχολιάσεις εκείνο το θέμα, από όσα θέτει το κείμενο, που κρίνεις πιο σημαντικό. Τεκμηρίωσε τη θέση σου σε ένα κείμενο 200 λέξεων.

Μονάδες 15

ΘΕΜΑ Δ

Αξιοποιώντας δημιουργικά τις πληροφορίες από τα κείμενα αναφοράς με την ιδιότητά σας ως μαθητές /-τριες να αναπτύξετε τις απόψεις σας σχετικά με τα αίτια του ρατσισμού και τις επιπτώσεις του. Το κείμενό σας να έχει τη μορφή άρθρου το οποίο θα δημοσιευτεί σε εφημερίδα πανελλαδικής κυκλοφορίας (400 λέξεις).

Μονάδες 30

Για να δείτε τις ενδεικτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του κριτηρίου επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: 

Ενδεικτικές Απαντήσεις Κριτηρίου

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις της συναδέλφου Μαρίας Μποβολή, η οποία το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.