Ρατσισμός Δ Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)

Το κόστος του ρατσισμού

Ουσιαστικό δικαίωμα και καθήκον είναι ο σεβασμός του ανθρώπου. Αυτό επιβάλλει, πριν απ’ όλα, να μην εκφέρουμε κρίσεις για τον άλλον, κρίσεις που να μη βασίζονται στην άμεση γνώση του προσώπου. Πόσοι, ωστόσο, από μας δεν διστάζουν να προσδώσουν έναν χαρακτηρισμό στη μία ή την άλλη ανθρώπινη ομάδα;

Είναι φανερό ότι η πηγή του ρατσισμού είναι η άγνοια των πραγματικών χαρακτηριστικών των ατόμων που συνθέτουν μια ανθρώπινη ομάδα. Μπορεί, όμως, να οφείλεται και σε άλλη άγνοια: το ότι δεν ξέρουμε πόσο κοστίζει να είναι κανείς οπαδός των φυλετικών διακρίσεων. Γιατί, αν ο ρατσιστής ήξερε πόσο βλαβερή είναι η στάση του για τον ίδιο τον εαυτό του, θα μετρίαζε ίσως πιο εύκολα αυτήν την αδικαιολόγητη διάκριση που κάνει στους ανθρώπους.

Η ρατσιστική πολιτική απέναντι σε μια μειοψηφία ήταν πολλές φορές έργο μιας κυβέρνησης, που γύρευε να επιβληθεί εφαρμόζοντας την αρχή του «διαίρει και βασίλευε». Είναι αυτονόητο, εξάλλου, ότι ο ρατσισμός χρησιμοποιείται για να αποσπαστεί η προσοχή του έθνους από τα πραγματικά προβλήματά του και ότι, αργά ή γρήγορα, θα τα πληρώσει ο λαός που δέχτηκε να επιβληθεί απάνω του ένα καθεστώς φυλετικών διακρίσεων, που απορροφά χρόνο και ενέργεια σε πράγματα μη ουσιαστικά για την ανάπτυξη της χώρας.

Στον τομέα της ατομικής ψυχολογίας αποδείχτηκε ότι το καθεστώς των φυλετικών διακρίσεων συνοδεύεται γενικά από μια στενότητα πνεύματος, από μια άρνηση των ανθρωπίνων σχέσεων, από έναν υπέρμετρο φόβο της ομάδας που καταπιέζεται: κατά τον Μεσαίωνα πίστευαν στην Ευρώπη ότι οι Εβραίοι έτρωγαν τα παιδιά. Ο ρατσισμός πληρώνεται με αδικαιολόγητο φόβο.

Σε μια χώρα όπου κυριαρχεί ο ρατσισμός πρέπει να περιμένουμε ότι είναι δυνατό να ληφθούν μέτρα διάκρισης πάρα πολύ αυστηρά, που μπορούν να στραφούν εναντίον οποιουδήποτε. Ύστερα, υπάρχει και το σημαντικό γεγονός ότι ο ρατσισμός οδηγεί πάντα στη νομιμοποίηση της αδικίας, ακόμα και της βίας. Δεν έγινε προσπάθεια να απαλλαγούν από τα δικαστήρια των ΗΠΑ λευκοί που είχαν δολοφονήσει μαύρους;

Πρέπει να θυμίσουμε, τέλος, τι χάνει ο καθένας μας με το να αρνιέται τις πνευματικές ανταλλαγές με ομάδες που η στάση μας απέναντί τους κυριαρχείται από ρατσιστικές αντιλήψεις. Μπορούμε να ξεχάσουμε αυτά που είναι δυνατό να μας προσφέρει με τη συμπληρωματική του μορφή σκέψης εκείνος που διαφέρει από μας;

 Σ. Σαρόν, Είμαστε όλοι ρατσιστές, εκδόσεις Νιάρχος (Διασκευή)

Ρατσισμός

Ο ρατσισμός δεν είναι ένας και ενιαίος. Υπάρχουν, όμως, ορισμένα χαρακτηριστικά κοινά σε όλους τους ρατσισμούς. Έτσι, κάθε ρατσισμός στηρίζεται σε αρνητικά στερεότυπα, δηλαδή σε προκαταλήψεις για τις άλλες, τις ξένες φυλές. Ο ρατσιστής γνωρίζει ότι υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στους πολιτισμούς και στις επιμέρους κοινωνικές ομάδες. Όμως, τις διαφορές αυτές τις απολυτοποιεί, τις θεωρεί αναλλοίωτες και αιώνιες, ενώ τη δική του φυλή τη θεωρεί ανώτερη από όλες τις άλλες. Επιπλέον, θεωρεί ότι τα χαρακτηριστικά μιας ορισμένης ομάδας είναι ομοιογενή για όλα τα μέλη της. Δεν αναγνωρίζει δηλαδή ότι υπάρχουν διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα μέλη ακόμα και της δικής του ομάδας-φυλής. Πρόκειται βεβαίως για πίστη και όχι για γνώση.

Είναι αλήθεια ότι στο πλαίσιο των ομάδων οι πάντες σχηματίζουν θετικά στερεότυπα για τους δικούς τους (την έσω ομάδα) και προκαταλήψεις για τους τρίτους (την έξω ομάδα). Προκαταλήψεις διαμορφώνουμε όλοι από τα πρώτα στάδια της ανατροφής μας, εφόσον δεν μπορούμε να σχηματίσουμε ταυτότητα χωρίς τη διάκριση «εμείς – αυτοί». Αυτό συνέβαινε ανέκαθεν. Εκείνο όμως που δεν είναι αναπόφευκτο είναι η εμμονή και η καθήλωση κάποιου στις κληρονομημένες από το κοινωνικό του περιβάλλον προκαταλήψεις. Επομένως, ρατσιστής είναι εκείνος που δε δέχεται ποτέ να υποβάλει σε κριτική συζήτηση τις προκαταλήψεις του.

Ο ρατσιστής δεν είναι απλώς δύσπιστος στο ένα ή το άλλο επιχείρημα, αλλά απορρίπτει τη χρήση του λόγου. Αυτό συμβαίνει, γιατί συνδέει τις υπαρκτές διαφορές με ορισμένες φαντασιακές, έτσι ώστε οι πρώτες να αποτελούν άλλοθι για τις δεύτερες.  Ουσιαστικά, ο ρατσισμός δεν αποτελεί μια στάση που προέρχεται από μια πραγματική διαφορά με τους άλλους. Απεναντίας, ο ρατσισμός δημιουργεί μια αιτία προκειμένου να εκδηλωθεί. Ακόμα κι αν δεν υπάρχει η αιτία, θα εφευρεθεί. Η πίστη στην πρόταση «οι Εβραίοι σφάζουν παιδιά Χριστιανών» ή «όλοι οι Αλβανοί είναι εγκληματίες» είναι από λογική άποψη αστήρικτη. Από ψυχολογική άποψη, όμως, εξηγείται, γιατί προσφέρει άλλοθι για την εκδήλωση επιθετικότητας απέναντι στις ομάδες-θύματα. Η υπερβολική έξαψη, η «υπερ-αντίδραση» με την οποία ο ρατσιστής απορρίπτει τον άλλο, δεν έχει καμιά σχέση με την εκάστοτε πραγματική αφορμή, όποτε κι αν αυτή δοθεί.

Φυσικά, ο ρατσισμός συγγενεύει με την ξενοφοβία και τον εθνοκεντρισμό. Μάλιστα, πολλές φορές συνυπάρχει μαζί τους και διαμορφώνει μια κατάσταση συγκοινωνούντων δοχείων. Ωστόσο, η ξενοφοβία μπορεί να μη στηρίζεται σε μια ανορθολογική πίστη στη βιολογική ανωτερότητα της φυλής αλλά σε απλή άγνοια. Επίσης, ένας εθνικιστής μπορεί να υποτιμά τα άλλα έθνη. Όμως, δεν είναι απαραίτητο να επιθυμεί την εξαφάνισή τους. Η ιδιαιτερότητα του ρατσιστή έγκειται στο ότι εκτός από την πίστη του στη διαφορά της δικής του ανώτερης, καλής και καθαρής φυλής επιθυμεί την εξαφάνιση των άλλων, επιθυμεί την εξαφάνιση των διαφορών (ανεξάρτητα από το αν πραγματοποιεί την επιθυμία αυτή).

Στις μέρες μας έχει αλλάξει και το περιεχόμενο του ρατσισμού. Σήμερα η έννοια της ράτσας έχει περιθωριοποιηθεί, μια και αποδείχτηκε το αντιεπιστημονικό υπόβαθρο του ρατσισμού. Στο πλαίσιο των σύγχρονων πολυπολιτισμικών κοινωνιών ο ρατσισμός εκφράζεται με διαφορετικό τρόπο. Αντί να διατυμπανίζει την ανωτερότητα της φυλής και την απόρριψη των άλλων, ο ρατσισμός εκφράζεται κυρίως με την απόλυτη αποδοχή των πολιτισμικών διαφορών. Η ανισότητα του ανώτερου και του κατώτερου αντικαθίσταται από την απόλυτη διάκριση ανάμεσα σε ανόμοιους και αναφομοίωτους, υποτίθεται, πολιτισμούς. Πυρήνας του ρατσισμού πλέον είναι η φοβία της διαπολιτισμικής επικοινωνίας. Η επιδεικτική περιφρόνηση για τους κατώτερους παραχωρεί τη θέση της στην έμμονη αποφυγή της επαφής με τους άλλους. Επομένως, εξαιτίας της μετατόπισης από τη «φυλή» στην «κουλτούρα» γίνεται πλέον λόγος για «νεο-ρατσισμό».

Ν. Δεμερτζής, εφημ. Η Καθημερινή, 31.12.2000 (διασκευή).

ΜΗ ΜΕ ΦΩΝΑΖΕΙΣ «ΞΕΝΟ»!

Επειδή άλλη μάνα με γέννησε

και σ’ άλλη γλώσσα άκουσες εσύ

τα όμορφα παιδικά σου παραμύθια…

μη με φωνάζεις «ξένο»

το ψωμί σου δε διαφέρει απ’ το δικό μου

το χέρι σου είναι όμοιο με το δικό μου,

σαν τη φωτιά καίει

και η δική μου φωτιά.

Γιατί λοιπόν με φωνάζεις «ξένο»;

Επειδή σ’ άλλους δρόμους βρέθηκα

και σ’ άλλο λαό γεννήθηκα

και άλλες θάλασσες γνώρισα

και απ’ αλλού σάλπαρα;

[4]

Αλλά το ίδιο άγχος κρύβουμε κι οι δυο

η ίδια εξάντληση

στην πλάτη μας βαραίνει,

αυτή που συντρίβει το κάθε θνητό

μέσ’ απ’ του χρόνου τα σκοτάδια

από τότε που σύνορα δεν είχαν τεθεί

κι ανάμεσά μας ακόμη δεν είχαν φθάσει

όσοι διχάζουν

και σκοτώνουν το φτωχό,

αυτοί που κλέβουν

και μοιράζουν ψέμματα,

αυτοί που εμπορεύονται κι εμάς

και θάβουν αδίστακτα τα όνειρά μας

όσοι εφεύραν αυτή τη λέξη

τη σκληρή: «ξένος».

λέξη παγωμένη και γεμάτη θλίψη

που θυμίζει αλησμοσύνη κι εξορία.

Αν θέλεις το καλό μου να είσαι καλός

σταμάτα τώρα να με φωνάζεις «ξένο»

αν θέλεις, κοίταξέ με στα μάτια,

πιο πέρα απ’ το μίσος

ας φθάσει η ματιά σου,

ας ξεπεράσει φόβο, εγωισμό.

Για δες, άνθρωπος είμαι κι εγώ

Όχι, δεν είμαι «ξένος»!

΄Αγνωστος Μετανάστης

Θέμα Α

Α. Να αποδώσετε περιληπτικά (60- 80 λέξεις) τις «ζημιές» που προκαλεί ο ρατσισμός σύμφωνα με το κείμενο 1.

Μονάδες 15

Θέμα Β

Β1. Να σημειώσετε τις λέξεις «ΣΩΣΤΟ» ή «ΛΑΘΟΣ» δίπλα από τον αριθμό κάθε πρότασης, βασιζόμενοι στο περιεχόμενο του κειμένου 2.

1. Οι προκαταλήψεις διαμορφώνονται κατά τη διάρκεια της εφηβικής ηλικίας.
2. Ο ρατσιστής δέχεται να συζητήσει τις απόψεις του.
3. Δεν υπάρχουν κοινά στοιχεία στα διάφορα είδη ρατσισμού.
4. Ο ρατσισμός έχει κοινά στοιχεία με τον εθνικισμό.
5. Ο ρατσισμός οφείλεται και σε ψυχολογικά αίτια

Μονάδες 5

Β2. Ποιο είναι το περιεχόμενο του «νέο- ρατσισμού» σύμφωνα με το κείμενο 2; Να αναπτύξετε το νόημα της έννοιας σε 50- 60 λέξεις.

Μονάδες 10

Β3. α. «Στον τομέα της ατομικής… αδικαιολόγητο φόβο»: Η συγκεκριμένη παράγραφος του κειμένου 1 οργανώνεται από το συγγραφέα με παραδείγματα. Τι επιτυγχάνεται με τη χρήση παραδειγμάτων από το συγγραφέα;

Μονάδες 10

β. Να δικαιολογήσετε τη λειτουργία των σημείων στίξης στις παρακάτω περιπτώσεις, με βάση το περιεχόμενο του κειμένου που εμπεριέχονται:

Πόσοι, ωστόσο, από εμάς δεν διστάζουν να προσδώσουν ένα χαρακτηρισμό στη μία ή στην άλλη ανθρώπινη ομάδα;

«διαίρει και βασίλευε»

Από έναν υπέρμετρο φόβο της ομάδας που καταπιέζεται:

Μονάδες 5

Β4. Να εντοπίσετε στην πρώτη παράγραφο του κειμένου 2 τέσσερις διαρθρωτικές λέξεις και να προσδιορίσετε τη σημασία τους. Στη συνέχεια να τις χρησιμοποιήσετε σε δικές σας προτάσεις / περιόδους .

Μονάδες 10

Θέμα Γ

Ποια είναι τα στοιχεία, με βάση το κείμενο 3, που ενώνουν τους ανθρώπους και καταργούν τις διαφορές μεταξύ τους; Να απαντήσετε σε ένα κείμενο 100 περίπου  λέξεων χρησιμοποιώντας τους κατάλληλους κειμενικούς δείκτες.

Μονάδες 15

Θέμα Δ

Το τελευταίο διάστημα γίνατε μάρτυρες ρατσιστικών επιθέσεων στο σχολείο σας σε βάρος αλλοεθνών συμμαθητών σας. Αποφασίζετε να αναδείξετε το φαινόμενο με άρθρο σας (300-350 λέξεων) στο ιστολόγιο του σχολείου, διατυπώνοντας προτάσεις για τον τρόπο που πρέπει να αντιδράσει η μαθητική κοινότητα και οι εκπαιδευτικοί.

Μονάδες 30

Για να δείτε τις ενδεικτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του κριτηρίου επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: 

Ρατσισμός Δ Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση) – Απαντήσεις

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις της συναδέλφου Κατερίνα Παπούλη,  η οποία το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Την ευχαριστούμε από καρδιάς και της ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική της ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.