Πρότυπα και Νέοι Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση)

Πρότυπα – Ιδανικά και οι Νέοι

1. Την ομαλή πορεία της κοινωνίας δεν την εξασφαλίζουν μόνο οι νομικοί κανόνες που έχουν επιτακτικό χαρακτήρα (επιβάλλονται και με τη βία), αλλά και η ύπαρξη μιας «ηθικής τάξης», η οποία δεν έχει τον επιτακτικό χαρακτήρα των νομικών κανόνων. Μέρος της «ηθικής τάξης» καταλαμβάνουν τα πρότυπα, οι αξίες και τα ιδανικά μιας κοινωνίας.
2. Η ίδια η κοινωνία, ανάλογα με τις ανάγκες και τους στόχους της, δημιουργεί, προβάλλει, υποβάλλει και επιβάλλει πρότυπα. Η ταυτότητα της κοινωνίας καθορίζει και το είδος των προτύπων. Η ύπαρξη προτύπων (οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών…) αποκαλύπτει πέραν των άλλων και τις ανάγκες της κοινωνίας […].
3. Βασικός αποδέκτης της προβολής και επιβολής των κοινωνικών προτύπων είναι το ζωντανό κομμάτι της κοινωνίας, οι νέοι, οι οποίοι θεωρούνται παράγωγα της κοινωνίας, πιστά αντίγραφά της […].
4. Η κοινωνία μέσα από τα πρότυπα πλάθει και διαμορφώνει την ιδεολογία, τη συμπεριφορά και την πρακτική των νέων μελών της. Η επιβολή, βέβαια, των προτύπων δε λειτουργεί πάντοτε κατά ντετερμινιστικό τρόπο στον ψυχισμό και στη συμπεριφορά των νέων. Δε σημαίνει, δηλαδή, ότι τα κοινωνικά πρότυπα, τα οποία έχουν ως στόχο τη συμμόρφωση των νέων προς τα «κρατούντα», καθορίζουν με τρόπο απόλυτο και τη συμπεριφορά τους.
5. Ο κίνδυνος της ισοπέδωσης, της ομοιομορφίας, της ομοιογενοποιημένης σκέψης και συνείδησης, της εξαφάνισης της ιδιαιτερότητας και γενικά ο φόβος της απώλειας της ατομικής ταυτότητας ωθεί τους νέους σε μια κατάσταση αβεβαιότητας, ανασφάλειας και μειωμένης αυτοεκτίμησης. Τα φαινόμενα αυτά επιτείνονται και τροφοδοτούνται από αντίστοιχες κοινωνικές συνθήκες αστάθειας και αποδόμησης των παραδοσιακών προτύπων, τα οποία λειτουργούσαν ως σταθερά πλαίσια αναφοράς για τους νέους.
6. Οι παραπάνω συνθήκες επενεργούν ως «διαβρωτικό» στην ψυχολογία των νέων και τους οδηγούν στην αναζήτηση της ταυτότητάς τους, μέσα από την οποία περιμένουν την αυτοεπιβεβαίωσή τους, το αυτεξούσιο και την ικανότητά τους να υπάρχουν και να δημιουργούν σε μια κοινωνία απαιτητική και αφιλόξενη. Ένας τρόπος για την δόμηση της ταυτότητάς τους είναι η ανεύρεση κάποιου προτύπου που θα δίνει διέξοδο στις αναζητήσεις τους, σιγουριά στις ανασφάλειές τους, απαντήσεις στα ερωτήματά τους, όραμα και έμπνευση στην πεζότητα της καθημερινότητας.
7. Τα πρότυπα με την ακτινοβολία τους γίνονται σημεία αναφοράς για τον νέο, ο οποίος, μέσα από τους αμυντικούς μηχανισμούς της προβολής, της ταύτισης και της μετάθεσης, προσπαθεί να εξισορροπήσει τις προσωπικές του ανάγκες και φιλοδοξίες με τις απαιτήσεις του κοινωνικού περιβάλλοντος. Το πρότυπο λειτουργώντας κατά έναν εξουσιαστικό τρόπο στην εύπλαστη προσωπικότητα του νέου καλύπτει όλα εκείνα τα κενά που του δημιουργούνται, είτε από την απεξάρτησή του από τα γονεϊκά πρότυπα είτε από την απογοήτευσή του εξ αιτίας της δυσαρμονίας μεταξύ των προσωπικών του ουτοπιών και των κοινωνικών δεδομένων. Τα πρότυπα αποτελούν έναν από τους σπουδαιότερους και περισσότερο αποτελεσματικούς παράγοντες κοινωνικοποίησης των νέων. Φορείς ιδεολογίας τα πρότυπα ασκούν στα νέα μέλη της κοινωνίας έναν ιδιόμορφο και δύσκολα αναγνωρίσιμο (και καθόλου αθώο) κοινωνικό έλεγχο.

(Ηλίας Γιαννακόπουλος)

Ο περιοριστικός και καταπιεστικός χαρακτήρας των προτύπων

1. Ολόκληρη η πνευματική, ηθική και πολιτιστική μας παράδοση οφείλεται στους πνευματικούς και κοινωνικούς αυτούς πρωτοπόρους που κατάφεραν να ξεπεράσουν τα επικρατούντα πρότυπα της εποχής τους. Τα πρότυπα είναι περιοριστικά, διότι αποκλείουν την ελευθερία επιλογής, εναντιώνονται στην προσωπική έκφραση, δεν επιτρέπουν τον πλουραλισμό, την ανεκτικότητα και τις εναλλακτικές ιδέες και λύσεις. Συνήθως η προσκόλληση σε πρότυπα είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιου δογματικού διαποτισμού και η συνεχής προσήλωση σ’ αυτά είναι ένδειξη πνευματικής τεμπελιάς και έλλειψης ηθικού θάρρους, φαντασίας και πνευματικής εγρήγορσης.
2. Πίσω από κάθε πρότυπο κρύβεται κάποια καταπιεστική ιδεολογία, η οποία έχει οριοθετήσει και προσδιορίσει τους θεμιτούς σκοπούς και τις επιτρεπτές ενέργειες του πολίτη με τους δικούς της προκαθορισμένους σκοπούς. Μέσα σε τέτοιες ιδεολογίες η ζωή του ανθρώπου θεωρείται σαν ρόλος που πρέπει να παίξει ο κάθε πολίτης «προς δόξαν Κυρίου» και ο κύριος διαφέρει ανάλογα με την επικρατούσα ιδεολογία. Το άτομο χάνει το δικαίωμα και πολλές φορές και την ικανότητα αυτοπροσδιορισμού του και γίνεται ένα άβουλο όργανο στα χέρια των πρωτεργατών της ιδεολογίας.
3. Οι υπέρμαχοι των προτύπων δεν μπορούν να έχουν φιλελεύθερο δημοκρατικό χαρακτήρα και πεποιθήσεις. Αντίθετα, είναι εκείνοι που ενδιαφέρονται να οικοδομήσουν στατικές και κλειστές κοινωνίες με θεοκρατικό ή ολοκληρωτικό χαρακτήρα. Τα παραδείγματα τέτοιων κοινωνιών δυστυχώς υπερπερίσσευσαν στις μέρες μας […].
4. Η μορφωτική επέμβαση στη ζωή των νέων δεν μπορεί να στοχεύει στη συμμόρφωσή τους προς οποιαδήποτε πρότυπα, διότι μια τέτοια προσπάθεια αποτελεί άρνηση ή νοθεία της παιδείας. Τα πρότυπα είναι σαν τις σαγηνευτικές εκείνες εικόνες που «ξελογιάζουν» όσους δεν έχουν αποκτήσει πειθαρχημένη ορθολογική σκέψη και δεν έχουν συνηθίσει στον κριτικό έλεγχο ιδεών και επιχειρημάτων. Καθήκον των μορφωτικών ιδρυμάτων είναι να απομυθοποιήσουν τη σκέψη των νέων υποβάλλοντας όλα τα πρότυπα σε ανάλυση και κριτική σύμφωνα με τις αρχές της λογικής, τα δεδομένα της εμπειρίας και τις θεμελιώδεις αρχές της ηθικής ζωής. Μια τέτοια εξέταση θα έδειχνε πόσο επίπλαστα, ουτοπικά, αυθαίρετα και καταπιεστικά είναι όλα τα πρότυπα, οποιαδήποτε και αν είναι η προέλευσή τους.
5. Κανένας δεν έχει το δικαίωμα να επιβάλλει τα δικά τους πρότυπα και το δικό του τρόπο ζωής πάνω στους συνανθρώπους του, είτε αυτοί είναι μεγάλοι είτε είναι μικροί. Αυτό που επιβάλλεται να κάνει ο παιδαγωγός είναι να καθοδηγεί τους νέους με το παράδειγμά του και να τους βοηθάει να βρίσκουν τις θεμελιώδεις αρχές που πρέπει να διέπουν όλες τις σχέσεις των ανθρώπων μέσα στην κοινωνία που ζουν. Μέσα στα όρια αυτών των αρχών οι νέοι έχουν το δικαίωμα να αναπτύξουν τα ταλέντα τους και το χαρακτήρα τους και να διαλέξουν το δικό τους τρόπο ζωής.

(Α. Καζεπίδης, από το περ. «Λόγος και Πράξη», τεύχ. 21, 1983)

«ΑΝ…»

«Αν να κρατάς μπορείς το λογικό σου, όταν τριγύρω σου όλοι τά ‘χουν χαμένα και σ’ εσένα ρίχνουν την αιτία,

Αν να εμπιστεύεσαι μπορείς τον ίδιο τον εαυτό σου, όταν ο κόσμος δεν σε πιστεύει, κι αν μπορείς να τους συχωρνάς αυτή τη δυσπιστία, να περιμένεις αν μπορείς, δίχως να χάνεις την υπομονή σου,

κι αν όλοι σε συκοφαντούν, να μη καταδεχθείς ποτέ το ψέμα,

κι αν σε μισούν εσύ ποτέ σε μίσος ταπεινό να μην ξεπέσεις,]

μα να μην κάνεις τον καλό ή τον πολύ σοφό στα λόγια,

Αν να ονειρεύεσαι μπορείς και να μην είσαι δούλος των ονείρων,

Αν να στοχάζεσαι μπορείς δίχως να γίνει ο στοχασμός σκοπός σου,

Αν ν’ αντικρίζεις σού βαστά το θρίαμβο και τη συμφορά παρόμοια,

κι όμοια να φέρνεσαι σ’ αυτούς τους δυο τυραννικούς απατεώνες,

Aν σου βαστά η ψυχή ν’ ακούς, όποιαν αλήθεια εσύ είχες ειπωμένη,

παραλλαγμένη απ’ τους κακούς, για να ‘ναι για τους άμυαλους παγίδα,

ή συντριμμένα να θωρείς όσα σου έχουν ρουφήξει τη ζωή σου,

και πάλι να ξαναρχινάς να χτίζεις μ’ εργαλεία που ‘ναι φθαρμένα…….

Άντρας αληθινός θα ‘σαι παιδί μου!»

(Ρ. Κίπλινγκ)

Θέμα Α

Α1. Να γραφεί η περίληψη του Κειμένου 2 σε 90 λέξεις.

Μονάδες 20

Θέμα Β

Β1α. Βάλτε τη λέξη Σωστό ή Λάθος στο τέλος των προτάσεων (Κείμενο 1) με αναφορές στο κείμενο:

α. Τα πρότυπα συμβάλλουν κι αυτά στην ομαλή πορεία της κοινωνίας.

β. Τα πρότυπα προσδιορίζουν με απόλυτο τρόπο τη συμπεριφορά των νέων.

γ. Ο  κίνδυνος απώλειας της ιδιαιτερότητας των νέων ενισχύει την αυτοεκτίμησή τους.

δ. Οι νέοι αναζητούν μέσα από τα πρότυπά τους ένα αίσθημα ασφάλειας.

ε. Τα πρότυπα ασκούν μια εξουσία στην προσωπικότητα των νέων.

Μονάδες 5

Εναλλακτικά

^­ Να βρείτε και να παρουσιάσετε με συντομία τη λειτουργία – ρόλο των προτύπων στην προσωπικότητα των νέων (§7, Κείμενο 1).

Β2α. «Η ίδια…πρότυπα» (§2, Κείμενο 1): Να σχολιάσετε το ρόλο των ρημάτων και το υφολογικό αποτέλεσμα.

Μονάδες 10

β. Να βρείτε στο Κείμενο 1 πέντε λέξεις – όρους επιστημονικές ή λόγιες και να αναπτύξετε το αποτέλεσμα που παράγεται.

Μονάδες 10

Β3. «Φορείς ιδεολογίας…έλεγχο» (§7, Κείμενο 1). Να συνεξετάσετε την παραπάνω θέση με την αντίστοιχη της §2 του Κειμένου 2 σχετικά με τη λειτουργία των προτύπων όπως αυτή αναδύεται από τα συγκεκριμένα εδάφια (120 λέξεις).

Εναλλακτικά 

^­ «Το πρότυπο δίνει διέξοδο…καθημερινότητας» (§6, Κείμενο 1). να αναπτύξετε με επιχειρήματα την παραπάνω θέση.

Θέμα Γ

Γ1. Να επισημάνετε στο Ποίημα «Αν» δύο περιπτώσεις που περιγράφουν έναν αποδεκτό – πρότυπο τύπο ανθρώπου και να τον αναπτύξετε με συντομία. Να σχολιάσετε το ρόλο ενός κειμενικού δείκτη στην προβολή των βασικών προτροπών του ποιητή.

Μονάδες 15

Εναλλακτική Ερώτηση για τη Λογοτεχνία

«Αληθινά σας συμβουλεύω να μακρύνετε από μένα, να φυλαχτείτε από το Ζαρατούστρα. Κι ακόμη καλύτερα: να τον έχετε ντροπή σας! Μπορεί και να σας γέλασε.

Δεν είχατε αναζητήσει ακόμη τους εαυτούς σας. Τότε με βρήκατε. έτσι κάνουν όλοι οι πιστεύοντες…

Τώρα σας προστάζω να χάσετε εμένα και να βρείτε τους εαυτούς σας…» (Ζαρατούστρα)

(«Τάδε έφη Ζαρατούστρα», Νίτσε)

* Να βρείτε στα λόγια του Ζαρατούστρα και στο Κείμενο 1 αντίστοιχα εδάφια που προβάλλουν τον ίδιο προβληματισμό για τη σχέση Νέου – προτύπου.

Θέμα Δ

Σε ένα άρθρο στη διαδικτυακή εφημερίδα του σχολείου σας να αναπτύξετε: α. Τα γνωρίσματα ενός υγιούς προτύπου στην εποχής μας (1§), β. Τα αίτια της μίμησης για τους νέους (2§) και γ. Τις συνέπειες (θετικές {1§} και αρνητικές {1§}) για το άτομο.

Μονάδες 30

Για να δείτε τις ενδεικτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις του κριτηρίου επιλέξτε τον παρακάτω σύνδεσμο: 

Πρότυπα και Νέοι Κριτήριο Αξιολόγησης (Ενιαία Εξέταση) – Απαντήσεις 

Το κριτήριο αξιολόγησης που μόλις διαβάσατε συντάχθηκε σύμφωνα με τις πρόσφατες αλλαγές στον τρόπο εξέτασης της Νεοελληνικής Έκθεσης & Λογοτεχνίας στην Γ’ Λυκείου και προέρχεται από τις προσωπικές σημειώσεις του συναδέλφου Ηλία Γιαννακόπουλου, ο οποίος το παραχώρησε στον ιστότοπό μας σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους υπόλοιπους συναδέλφους.

Τον ευχαριστούμε από καρδιάς και του ευχόμαστε κάθε επιτυχία όχι μόνο στον επαγγελματικό στίβο αλλά και στην προσωπική του ζωή.

Για να μεταφερθείτε σε κάποια από τις σελίδες στις οποίες πραγματοποιείται αναλυτική παρουσίαση επιμέρους στοιχείων Θεωρίας  για την Έκφραση Έκθεση απλώς επιλέξτε τον αντίστοιχο σύνδεσμο από τον παρακάτω πίνακα:

Για να μεταβείτε σε άλλα Σχεδιαγράμματα ή Κριτήρια Αξιολόγησης  της Νεοελληνικής Γλώσσας Γ’  Λυκείου, επιλέξτε το αντίστοιχο θέμα από τον παρακάτω πίνακα:

Η ομάδα του filologika.gr 

Για περισσότερη ενημέρωση για θέματα που αφορούν την προετοιμασία για τις Πανελλήνιες Εξετάσεις ακολουθήστε μας στην επίσημη σελίδα μας στο Facebook.